temat 2: Trzy nurty myśli etycznej
CHARAKTERYSTYKA NURTÓW:
1. Konsekwencjonalizm
O tym, czy jakiś czyn jest bądź nie jest etycznie pozytywny & czy można go oceniać w kategoriach etycznych, decydują skutki - konsekwencje - tego czynu.
Motywacja i intencje czynu nie są istotne: to, czy coś, co zrobiliśmy, jest dobre, okazuje się, gdy oceniamy następstwa tego czynu.
Skutki pozytywne - czyn był dobry.
Skutki negatywne - czyn był zły.
Konsekwencjonalizm wiąże się z pragmatycznym stanowiskiem & utylitaryzmem etycznym (= gdy działania są użyteczne).
Argument za: ludzie bywają pełni dobrych intencji, ale gdy mają komuś pomóc - nie potrafią tego zrobić albo wręcz szkodzą.
Argument przeciw: (przykładowa historia) Sportowiec wynosi dziecko z płonącego budynku. Dlaczego? Bo chciał sprawdzić się, udowodnić, jaki to on jest supersprawny, zyskać podziw. Zwolennicy k. powiedzieliby, że czyn jest moralnie dobry. Przeciwnicy - że czyn był amoralny (tj. ani etycznie pozytywny, ani negatywny, lecz po prostu obojętny), a uratowanie dziecka było po prostu jego ubocznym skutkiem.
(Wygląda na to, że równie dobrze sportowiec mógłby wynieść z pożaru dowolny uprzednio wskazany mu przedmiot, choćby worek śmieci. Wtedy nikt nie miałby wątpliwości, że czyn jest zupełnie neutralny).
2. Intencjonalizm ukształtowanie możliwie dobrych intencji żeby pod względem moralnym była dobrze ukształtowana. Moralne jest to co wypływa z moralnych intencji. Intencje mogą być niezrealizowane co nie znaczy, że są nieważne.
W edukacji trzeba sie starać by intencje były dobre i trzeba popierać je również działaniami.
O tym, czy jakiś czyn jest bądź nie jest etycznie pozytywny & czy można go oceniać w kategoriach etycznych, decydują intencje, które kierowały sprawcą czynu.
Pozytywne intencje - czyn był dobry.
Negatywne intencje - czyn był zły.
Łatwo zauważyć, że jest to zupełne przeciwieństwo konsekwencjonalizmu i że zwolennicy jednego i drugiego nurtu muszą stale się spierać, które podejście jest słuszniejsze.
3. Podejście od strony charakteru człowieka albo Podejście odwołujące się do pojęcia cnoty
O tym, czy jakiś czyn jest bądź nie jest etycznie pozytywny, decyduje charakter sprawcy czynu.
Trzeba być dobrym, aby czyny były dobre.
Dobry człowiek - dobry czyn.
Zły człowiek - zły czyn.
Nie liczą się ani intencje, ani skutki działania - jedynie charakter człowieka.
Podejście od strony charakteru człowieka lub od cnoty. Trzeba mieć moralny charakter by nasze postępowanie było pozytywnie moralne. Istotą moralności jest kształtowanie dobrego charakteru. Kształtowanie dobrych cech, nastawień tak byśmy potrafili być dobrzy, działać na rzecz dobrych rzeczy dla innych a zahamować nasze tendencje do złego. Nieważne jest zwracanie uwagi na intencje i skutki bo jeśli ma ktoś dobry charakter to wszystko będzie dobre- moralne.
O NATURZE LUDZKIEJ
Od stuleci trwają spory na temat tego, czym odznacza się człowiek o dobrym charakterze (ponieważ wiadomo, że wśród pewnych ludzi istnieje większe prawdopodobieństwo, że zrodzą się dobre intencje i że zostaną zrealizowane).
Np. etyka chrześcijańska c. oparta na psychoanalizie
Powstają na odmiennym gruncie, uważają się za swoich przeciwników.
Etyka chrześcijańska: jest w stanie oprzeć się pokusie, umie zawrócić ze złej drogi.
Etyka oparta na psychoanalizie: jest w stanie zaspokajać swoje popędy w cywilizowany sposób.
Zwolennicy obu podejść zgadzają się co do tego, że dobre moralne jest życie w zgodzie z naturą, ale spierają się, co to oznacza. Podstawy mają wspólne - dlatego tym trudniej zaakceptować im różnice (np. Freud uważa, że religia jest nerwicą społeczną).
Maslow (psychologia humanistyczna) stwierdził, że istnieje coś takiego jak natura ludzka, i że jest ona wrodzona (Freud i chrześcijaństwo się zgadzają) oraz z natury dobra (chrześcijaństwo protestuje).
Jeśli człowiek staje się zły, to dlatego, że wypaczyło go jego środowisko:
- Rousseau ("Emil, czyli o wychowaniu": czysta, nieskażona natura dziecka);
- odwołanie do ziarna: jeśli będą odpowiednie warunki, wyrośnie, jeśli niewłaściwe - skarłowacieje;
Psychologowie humanistyczni, Rousseau i psychoanalitycy uważają, że natura ludzka istnieje i albo jest wrodzona, albo kształtuje się przez życie w sposób zdeterminowany (ewentualnie ulega wypaczeniom).
np. skłonności do cierpień psychicznych mogą być przelotne lub trwałe
Sens wiedzy o tym? Znaczenie dla psychoterapii.
***
Skuteczność musi być ważniejsza od intencji: obojętny lub wrogi stosunek do człowieka nie może sprawić, że będzie on traktowany gorzej niż ten, do którego poczujemy sympatię. Nawet kogoś, kto wzbudza w nas obrzydzenie swoim podejściem, musimy uzdrowić - jak tego dokonać?
O POKUSACH
Ktoś, kto ma dobre skłonności & charakter niekoniecznie zawsze będzie działać moralnie.
Najbardziej szlachetne osoby też są wystawiane na pokusy.
Opowieść o pewnym doświadczeniu:
Osobie biorącej w nim udział kazano razić prądem osobę nieobecną w pomieszczeniu - do badanego docierały krzyki ofiary (w rzeczywistości nagranie), czasami bardzo dramatyczne. Okazało się, że dramatyczność nie przeszkadzała w dalszym zwiększaniu natężenia prądu -> badani często dokonywali przeniesienia odpowiedzialności: oni tylko wykonują rozkazy... To nie byli sadyści, tylko zwykli ludzie, którzy przeżywali eksperyment.
(Zimbardo)
Reakcja na pokusę jest różna, umiejętność powstrzymania się ma swoje granice, które są elastyczne w czasie i zależą od danej osoby.
(Angielska mądrość ludowa: "Mogę się oprzeć wszystkiemu z wyjątkiem pokusy").
***
Istnienie tych trzech nurtów niesie konsekwencje dla edukacji moralnej: jak należy wychowywać człowieka, czego go uczyć, jaką postawę w nim kształtować? Umiejętność działania? Właściwe motywacje? Dobry charakter?
Należy wiedzieć, na czym polega budowa czynu moralnie dobrego
- jakie intencje,
- jaka realizacja w przypadku dobrych intencji,
- przy jakich cechach charakteru,
aby rozpoznać czyny moralne od tych, których nie można rozpatrywać w kategoriach moralności.
Patrz: sportowiec, który wyniósł dziecko z pożaru.
- Coo, ktoś jest mi wdzięczny? ale fajnie!
Dobrze się stało, że ocalił dziecko, ale to nie jest moralne i źle byłoby dla moralności, gdyby oceniał to w moralny sposób (ha, moja zasługa!)
O ŁĄCZENIU WSZYSTKICH NURTÓW
Spory o to, który nurt jest najsłuszniejszy, toczą się na płaszczyźnie teorii. W praktyce - lepiej widać, że nie ma powodu przeciwstawiać ich sobie wzajemnie.
Profesor jest przeciwny przyjęciu któregokolwiek z tych nurtów. Żaden nie odrzuca pozostałych. Każdy ma swoje mocne i słabe strony i trzeba umieć je zauważyć - tymczasem przeciwnicy zwykle skupiają się na słabych.
Mocna strona konsekwencjonalizmu: same intencje nie wystarczą, są po prostu niekompletne. To nie oznacza, że intencje nie są ważne; po prostu w parze z nimi powinny iść czyny
Mocne strona intencjonalizmu: nieważne, czy ktoś jest dobry, czy zły, ważne, co nim kierowało. Każdemu, nawet zepsutemu człowiekowi, może zdarzyć się dobry uczynek ze słusznych intencji i należy go docenić - może nawet bardziej, bo jemu przyszło to trudniej niż komuś, kto zawsze jest dobry. (Człowieka o świętym charakterze można podziwiać za jego charakter, ale nie za ten konkretny czyn, bo przyszedł mu on z łatwością).
Czasem ktoś nie chce nam zrobić krzywdy - ale niechcący robi. Należy to wziąć pod uwagę.
Czasami jest odwrotnie: ktoś chciał nas skrzywdzić, ale mu się nie udało z przyczyn zewnętrznych. Nie można tego zignorować tylko dlatego, że do szkody nie doszło.
Słabość konsekwencjonalizmu:
Nie da się wyeliminować wpływu dobrych czy złych intencji, motywacji działania.
Gdyby jednak się tego podjęło, nasze życie byłoby bardzo ubogie - bez konfliktów, dramatów, godzenia sprzecznych intencji. Nie umielibyśmy zrozumieć siebie, naszych działań i efektów.
Słabość intencjonalizmu:
Nie przywiązuje wagi do realizacji intencji. Często działamy z dobrych intencji, a efekty są zupełnie inne.
Np. nie możemy panować nad czynnikami takimi jak drugi człowiek, zresztą nie mamy ku temu ani możliwości, ani nawet intencji - to nas b ogranicza. Jest to wyjątkowo ważna część postawy etycznej, nie tylko zawodowej (zob. podmiotowość w relacjach pacjent - lekarz)
Podkreślanie intencji - nadaje treść naszym działaniom. Intencjonalizm ocenia fazę przejścia od motywacji do realizacji, ale ma swoją słabość i nie może jej pokonać własnymi siłami
Konsekwencją uznawania wszystkich punktów widzenia jest bogatsze życie.
Zaproszenie do eklektyzmu (=łączenia w jedną wspólną całość różnych nurtów filozoficznych) to zaproszenie do rozwoju społeczno-moralnego - wieloaspektowego, niejednowymiarowego.
1
4