„Tęcza”, nr 12, Grudzień 1934, str. 13-14.
POLEMIKI I DYSKUSJE
Daltonizm
Zdarzył się ostatnio bardzo charakterystyczny wypadek. Na łamach „Wiadomości Literackich” zamieszczono długie opowiadanie Zbigniewa Uniłowskiego p. t . „Dzień rekruta”. Opowiadaniem tym, które sposobem reportażowym podało wyliczenie udręk, jakie przechodzi rekrut, poczuły się dotknięte poszczególne formacje wojskowe i wystąpiły z protestem. Z kasyn oficerskich usunięto manifestacyjnie „Wiadomości Literackie”.
Warto się przyjrzeć bliżej temu wydarzeniu. Uniłowski przedstawił życie rekruckie jako jedno pasmo udręk i upokorzeń. Jaki jest stan faktyczny? Przypuśćmy nawet, co jest więcej aniżeli możliwe, że tu i ówdzie zdarzają się wypadki nadużyć w stosunku do rekruta, zwłaszcza ze strony podoficerów. Kapral „przejeżdżający się” po rekrucie-inteligencie spotykany jest we wszystkich armiach świata. Winien tu jest nie system wojskowy, ale działa impuls psychologiczny współzawodnictwa dwóch klas społecznych. Jest rzeczą zupełnie zrozumiałą, że nadużycia takie musi się tępić i przeciw nim występować. Wydaje się jednak, że w armii polskiej są one rzadsze, niż gdzieindziej.
Nie one wszakże stały się podstawą ataku Uniłowskiego na sposób traktowania polskiego rekruta. Raczej przypuszczać wolno na podstawie artykułu, że jego bezpośrednią przyczyną był sam styl życia wojskowego. A życie to jest — powiedzmy otwarcie — twarde i znojne w armii polskiej. Tej twardości nawykłe do wygody ciało Uniłowskiego nie mogło znieść, a umysł nie mógł usprawiedliwić. Kto jakim miernikiem mierzy, taką otrzymuje miarę.
Życie żołnierza w polskiej armii nie jest wypoczynkiem, ani wygodą. Rozkład zajęć w naszym wojsku należy do trudniejszych programów wyszkolenia rekruta. Przeciw temu nie można oponować. Raczej przeciwnie. Trudno bawić się w zabawę w wojsko. Poza tym szkoła rekrucka ma dać nie tylko wyrobienie wojskowe, ale zdrowego fizycznie człowieka. Jest faktem ponad wątpliwość stwierdzonym, że w większości wypadków po przejściu służby wojskowej wychodzi człowiek ze znaczną rezerwą zdrowia.
I nad tym można dyskutować i dać się przekonać przeciwnemu zdaniu, jeśli dostarczy przekonywujących argumentów. Wypływa jednak jeszcze jeden moment, który ma najbardziej zasadnicze znaczenie. To co sprawia, że ktoś nie może usprawiedliwić twardego stylu służby wojskowej — to fałszywa ocena faktu istnienia armii. Działa tu gęsty frazes pacyfistyczny. „Jestem pacyfistą, jestem zdecydowanym wrogiem wojny i wszelkiego militaryzmu”. Na pierwszą część zdania pełna aprobata. Lecz taka postawa przenosi swój wstręt do wojny na te wszystkie wartości, które mimo wszystko tkwią w służbie wojskowej: idei poświęcenia, bohaterstwa, bezinteresowności.
Pacyfiście pokroju Uniłowskiego wydaje się to wszystko mydleniem oczu i „bujaniem” ciemnego motłochu, żeby się lepiej bił. W ich (pacyfistów) sądach niema sprawiedliwej oceny, niema nawet surowej, obiektywnej prawdy, jest tylko wzdęty frazes, niedoczepiony do żadnej istniejącej rzeczywistości. Chorują na daltonizm uczuciowy. Negują prawa do istnienia pewnych uczuć i odmawiają im znaczenia. Wykrywa się to w tysięcznych okazjach. A teraz z okazji ich stosunku do wojska.
Zdrowy, rzetelny pacyfizm jest zjawiskiem najbardziej pożądanym i potrzebnym. Nie wolno dopuścić do rozpętania się nowej wojny. Ale propagować pacyfizm trzeba właściwie i celowo. Frazesem niczego się nie zwojuje. To jedno. Po wtóre uproszczone schematy myślowe nie powinny przesłaniać jasnego obrazu świata. W życiu żołnierskim tkwią wielkie, niezaprzeczone wartości. Negować im niewolno. Wolno natomiast pracować nad tym, aby nie musiały się sprzęgać z krwawą wojenną masakrą, ale z innymi formami życia.
Czy taki „Dzień rekruta” posunął tę sprawę choć o krok naprzód? Bodaj ruszył z miejsca? Nie, on tylko istnieniu tych wartości zaprzeczył.
Stanisław Olszak (Warszawa)
2