Osobowość człowieka kształtowana jest przez cechy biofizyczne jak też poprzez proces socjalizacji, która przystosowuje człowieka do życia w zbiorowości, umożliwia porozumienie się i inteligentne działanie w jej ramach, uczy jak się zachować, by osiągnąć cele życiowe. Socjalizacja jest to wchodzenie w kulturę, co rozumie się jako poznawanie i przyjmowanie przez jednostkę tradycji i wzorów kulturowych wyznaczających sposób jej zachowania się
Definicja osobowości dzieli się na trzy obszary wzajemnie powiązane, według których osobowość to:
1) zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych;
2) zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia;
3) zespół psychologicznych mechanizmów np.: tożsamość, mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane wartości, które powodują, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe.
Spośród licznych cech osobowości najczęściej pożądane są tak zwane wysokie zdolności interpersonalne, czyli łatwość w nawiązywaniu kontaktów z ludźmi. Za tym określeniem kryje się otwartość na inne osoby, wysoka kultura osobista oraz komunikatywność - bezproblemowe przekazywanie swoich myśli czy oczekiwań innym. To również cechy, jakie powinien posiadać terapeuta zajęciowy.
Kolejnym cennym przymiotem terapeuty zajęciowego jest umiejętność pracy w grupie - nastawienie na współpracę z innymi terapeutami, rodzicami lub rodziną chorego, specjalistami (lekarz, pedagog, psycholog), gotowość do kompromisów czy swobodne przekonywanie do swoich racji. Cecha ta nierozerwalnie związana jest z komunikatywnością. Powinna być to osoba aktywna i pomysłowa. Ponadto idealny kandydat to osoba, która myśli analitycznie, czyli wyciąga trafne wnioski na podstawie nawet niepełnych przesłanek i informacji. Zdolność szybkiego uczenia się także jest w cenie.
Atmosfera, jaką terapeuta stwarza podczas zajęć zależy nie od jego kwalifikacji czy nawet doświadczenia pedagogicznego, ale po prostu od cech jego osobowości. Spokój i zrównoważenie, pogoda i humor, swoboda i naturalność wywołują sympatię ze strony pacjenta. Żadne wskazówki ani najlepsze przygotowanie teoretyczne nie zapewnią tutaj powodzenia, jeśli terapeuta będzie podchodził do swojej pracy z niechęcią. Osoba niepełnosprawna szybko wyczuje objawy zniecierpliwienia i chłód rozmowy. Ważna jest dbałość terapeuty nie tylko o grupę, ale także indywidualne podejście do każdego pacjenta. Musi zdobyć zaufanie i akceptację, zdobyć szacunek dla siebie i swojej pracy, stać się autorytetem. Powinien uczestniczyć w życiu swojego pacjenta, interesować się jego problemami. Musi być roztropny, miły i życzliwy, ale stanowczy w ocenie tego, co dobre i tego, co zasługuje na naganę, jednocześnie być opiekuńczy w stosunku do pacjenta. Poświęcenie czasu choremu, dostrzeżenie jego postępów i dobrych chęci, umiejętne pokazanie radości z tego, co mu się udało osiągnąć, jest warunkiem dobrej pracy terapeutycznej. Uzyskać to może tylko człowiek pełen sympatii do swojej pracy, dla którego pomoc innym jest powołaniem. Praca terapeuty zajęciowego przynosi efekty tylko wówczas, gdy wykonywana jest z radością. Osoba niepełnosprawna to partner z innym potencjałem możliwości, specyfikacja wynikająca z niepełnosprawności nie wyklucza dobrej wspólnej zabawy, a przeciwnie zabawa może stać się bogatsza i niepowtarzalna.
Nie mniej ważna jest wewnętrzna motywacja przyszłego terapeuty zajęciowego nadająca mu zapał do pracy oraz samodzielność w działaniu. Przez motywację należy rozumieć w szczególności proces, który wywołuje, ukierunkowuje i podtrzymuje określone zachowania ludzi, w celu osiągnięcia określonych celów. Cele mogą być tutaj dwojakiego rodzaju:
materialne, jak np. płaca
niematerialne, np. satysfakcja.
W przypadku terapeuty zajęciowego motywacją powinna być pomoc i satysfakcja wynikająca z poprawy zdrowia, samopoczucia osoby niepełnosprawnej. Satysfakcja ze wspólnie osiągniętych sukcesów. Dlatego tak ważne jest powołanie i zamiłowanie do tej pracy oraz czerpanie radości z niesienia pomocy innym. Zadowolenie i satysfakcja z pracy pozostają w ścisłym związku z odnalezieniem i realizacją celu własnego życia. Wiąże się to z dodatkowym doskonaleniem swojej osobowości i szkoleniem się w zakresie pracy z osobami niepełnosprawnymi. Terapeutą zajęciowym powinna zostać osoba głęboko przekonana o chęci niesienia pomocy. Osoba aktywna, która ma wiele energii i zdaje sobie sprawę jak ważną postacią będzie w życiu swojego podopiecznego. Musi dostrzegać nowe szanse i możliwości, które kryją się w rozmaitych przeszkodach, zmotywować pacjenta i poprowadzić go drogą sukcesu. Każdy, nawet najmniejszy sukces buduje i motywuje do dalszej efektywnej pracy.
Bibliografia:
Barbara Bajor. Rola nauczyciela wychowawcy w pracy z dzieckiem specjalnej troski.Artykuł, Inne Światy. Nysa 2003 r
Hanna Olechnowicz. Jaskiniowcy zagubieni w XXI wieku. Praca terapeutyczna z małymi dziećmi. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa 1999 r
T. Tomaszewski (red), Psychologia, PWN
Jeffrey A. Kottler. Skuteczny terapeuta. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2003 r