Psychologia Ogólna- Kontekst, Studia - Pedagogika, Psychologia Ogólna, OGÓLNA

Psychologia.

Ćwiczenia.

Michał Pulit

Ćwiczenia I.

Organizacja zajęć.

Procesy sensoryczne i percepcyjne.

Wrażenia. Spostrzeżenia.

Wyobrażenia.

Pamięć: to zdolność jednostki do

rejestrowania, magazynowania i

odtwarzania bodźców.

Cechy pamięci:

• Trwałość (czas przechowywania informacji w

pamięci)

• Gotowość (szybkość wydobywania informacji z

pamięci)

• Wierność (dokładność z jaką zapamiętujemy

informacje)

• Szybkość zapamiętywania

Rodzaje pamięci:

• Epizodyczna

• Semantyczna

• Proceduralna

• Pamięć epizodyczna: wspomnienia zdarzeń, jakie

przytrafiły się człowiekowi lub miały miejsce w jego

obecności. (Przykład: “wspomnienie tego co jadłaś/eś wczoraj na

kolację lub co mówił na ostatnich zajęciach wykładowca”)

• Pamięć semantyczna: to wiedza ogólna dotycząca

znaczeń. (Przykład: Efekt rozumienia góruje nad wspomnieniami;

“możesz wiedzieć, że Sienkiewiecz napisał Quo Vadis, nie będąc

świadkiem pisania powieści”, możesz wiedzieć, że Paryż jest stolicą

Francji, nigdy go nie odwiedzając” itp.)

Różnica między procesem sensorycznym

a percepcyjnym

Proces sensoryczny, to odbieranie przez receptory

prostych (z fizycznego punktu widzenia) składników

bodźca i ich rejestrowanie w korze mózgowej.

Proces percepcji, to integrowanie zarejestrowanych

składników bodźca w wyodrębnione całości, czyli w

percepty. Tak rozumiana percepcja jest de facto

złożonym procesem sensorycznym.

Sensepcja jako identyfikacja strukturalnych

niezmienników w bodźcach fizycznych

Sensepcja, czyli proces sensoryczny nie polega na

rejestrowaniu prostych składników bodźca lecz na wstępnej

selekcji bodźców (ze względu na ich przydatność dla

organizmu) i na rozpoznawaniu regularności w

zmieniających się bodźcach, a więc na wydobywaniu z nich

niezmienniczych struktur. Taka struktura to sensept.

Percepcja jako rozpoznawanie cech

przedmiotów w oparciu o sensept.

Podczas kiedy sensepcja dostarcza danych o

strukturze bodźca, znajdującego się na granicy

między organizmem a otoczeniem, percepcja

polega na wydobywaniu z tej struktury informacji

o cechach przedmiotu z otoczenia, który jest

źródłem odbieranych bodźców.

Podział receptorów ze względu na

lokalizację bodźca względem organizmu

- eksteroreceptory (odbierają bodźce z

otoczenia) (Niekiedy dzieli się eksteroreceptory na telereceptory i

kontaktoreceptory. Kontaktoreceptory to receptory pozostające w

bezpośrednim kontakcie z bodźcem. Zalicza się do nich receptory dotyku i

smaku .Telereceptory to receptory mające pozostawać w pewnej odległości

do bodźca. Zalicza się do nich receptory wzroku, słuchu i węchu. Podział ten

jest błędny i bierze się z nieodróżniania sensepcji od percepcji. Receptory to

organy sensepcji i zawsze pozostają w bezpośrednim kontakcie z bodźcem

(dotyczy to także fotoreceptorów siatkówki jak i mechanoreceptorów w

narządzie Cortiego). Natomiast percepcja (także smak i dotyk) to

wydobywanie z bodźców informacji o tym, co jest poza organizmem.)

- interoreceptory (odbierają bodźce z

organów wewnętrznych)

- proprioreceptory (odbierają bodźce z

mięśni, stawów i ścięgien)

- interoreceptory (odbierają bodźce z

organów wewnętrznych)

Ćwiczenia 2.

Psychologia uwagi. Definicja i

funkcje uwagi. Rodzaje uwagi:

mimowolna, dowolna, wtórna.

Cechy uwagi.

Uwaga, to skierowanie świadomości na przedmioty czy zjawiska. Jest

ona właściwością psychiczną, która odpowiada za kontrolę

przebiegu pozostałych procesów i może przyczynić się do

polepszenia lub pogorszenia przebiegu pozostałych procesów

poznawczych. Nie jest jednym określonym procesem, jest ona

ściśle związana z przebiegiem wszystkich występujących procesów

psychicznych, jednakże należy zauważyć iż wiąże się z nasileniem

procesów poznawczych. Ta właściwość psychiczna posiada dwie

funkcje, selekcję i ukierunkowanie aktywności człowieka. Są one

ze sobą powiązane. Selektywna zdolność do odbioru bodźców

polega na możliwości wyboru czynności, jaką chcemy wykonywać.

Wiąże się to z drugą funkcja uwagi, mianowicie możliwością

ograniczania dopływu sygnałów otoczenia tylko dla niektórych z

wyłączeniem innych;ukierunkowanie uwagi na cel lub zadanie.

Rodzaje uwagi

• Uwaga mimowolna jest zależna od zachowania wyznaczanego

przez siłę i wielkość działających bodźców. Ten rodzaj najprościej

wyjaśnić na przykładzie małego dziecka, które bawiąc się swoją

ulubiona zabawka gdy da mu się inną od razu przerwie czynność

wykonywaną i zainteresuje się nowym przedmiotem. Jest to

wrodzona reakcja na bodźce nowe i nieznane ich pojawienie

hamuje wykonywanie innych czynności w danej chwili. Pojawienie

się zmiany w otoczeniu jest rejestrowane zarówno u ludzi jak i u

zwierząt. Uwaga mimowolna jest formą odruchu orientacyjnego.

Kształtuje się bardzo wcześnie dzięki czemu jej badanie może

być obiektywne. Już w pierwszych miesiącach życia dziecka

można obserwować przejawy uwagi elementarnej - mimowolnej

wywołanej przez silne bądź biologicznie ważne bodźce.

• Uwaga dowolna, kognitywna związana jest z zachowaniem

celowym, skierowanym na wykonanie określonego zadania. Tym

samym wymaga świadomego działania i wysiłku woli. L.S. Wygotski

uważa iż ten rodzaj uwagi z punktu widzenia swojej genezy jest

aktem społecznym a nie biologicznym i kształtuje się u dzieci w

trakcie jego obcowania z dorosłymi. Jego teoria ze szczególnym

uwzględnieniem roli mowy znalazła potwierdzenie w procesie

uczenia się. W czasie rozwoju człowieka jego dorastania uwaga

mimowolna przekształca się w formie selektywnego zachowania.

Jest ono podporządkowane nie tylko mowie dorosłych, ale również

własnej mowie wewnętrznej. Tak więc ten rodzaj uwagi rozwija się

wraz z rozwojem człowieka. Jest ona bardzo przydatna w trudnych

sytuacjach, takich w których działamy w niekorzystnych warunkach.

Przykładem może być praca umysłowa wykonywana w dusznym

pomieszczeniu i przy zmęczeniu.

• Uwa g a wt ó r n a p o s i a d a wł a ś c iwo ś c i

mimowolności i dowolności. Polega ona na

utrzymaniu uwagi na jakimś zadaniu przez

włączenie się zainteresowań w wystarczającym

stopniu, iż pozwala to na zajmowanie się tym

zadaniem i nie wymaga od nas dodatkowego

wysiłku a inne uboczne bodźce nie zmieniają

kierunku działania. Wtórna uwaga jest to

sytuacja, w której na nowo uświadamiamy

sobie, jakie czynności musimy wykonywać w

celu zrobienia czegoś, na przykład podniesienie

łyżki do ust.

Cechy uwagi

• Zakres uwagi czyli inaczej jej pojemność podlega rozwojowi. Zależy od

ilości spostrzeganych przedmiotów i od właściwości indywidualnych.

Przeciętny dorosły człowiek obejmuje zwykle cztery do sześciu

elementów elementów polu widzenia. Ćwiczenie tej cechy powoduje jej

wzrost.

• Natężenie lub inaczej siła, intensywność. Polega na skoncentrowaniu się

na określonym obiekcie lub zadaniu spośród wielu innych i utrzymaniu

go w polu uwagi. Koncentracja podlega naturalnym wahaniom i kształtuje

się w ciągu całego życia.

• Trwałość uwagi wzmaga efektywność działania ludzkiego. U małych

dzieci jest ona zwykle nietrwała, dopiero pod wpływam nauki wzrasta

możliwość dłuższego skupienia się na zadaniu.

• Podzielność jest przeciwieństwem trwałości. Przez tą cechę rozumiemy

zdolność do jednoczesnego skupiania się na kilku obiektach. Przykładami

na podzielność uwagi może być praca nauczyciela zwracającego uwagę

jednocześnie na wszystko co dzieje się w klasie jak i na prowadzoną

lekcje. Za przykład możemy podać również gry zespołowe, w których

zawodnik musi skupiać swoją uwagę na trenera, sędziów, drużynę

przeciwną i własną.

• Przerzutność uwagi to zdolność do szybkiej zmiany działania; tu za

przykład może posłużyć nam grupa dzieci mających inklinacje do

zadawania pytań jednocześnie zupełnie nie związanych ze sobą nie

czekając na odpowiedź. Roztargnienie jest przeciwieństwem sprawnej

uwagi dowolnej. Oznacza ono zachowania, w których człowiek nie

potrafi skoncentrować uwagi na pożądanym obiekcie lub działaniu przez

dłuższy okres czasu. Jego uwaga jest rozproszona i łatwo odwracalna.

Swoista odmiana roztargnienia występuje często u ludzi nadmiernie

skoncentrowanych na jednym tylko obiekcie lub czynności, gdy z trudem

przenosi on swoja uwagę na czynności czy obiekty, które aktualnie

znalazły się w polu jego działania. Mowa tu głównie o ludziach

wykonujących pracę twórczą (artyści, naukowcy, wynalazcy).

Ćwiczenia 3.

Analiza zapamiętanych treści.

Psychologia pamięci. Fazy procesu

pamięci: zapamiętywanie,

przechowywanie, odtwarzanie.

Pamięć: to zdolność jednostki do

rejes t rowani a , ma g a z ynowani a i

odtwarzania bodźców.

Fazy procesu pamięci

• Zapamiętywanie. Informacja o świecie zewnętrznym

dociera do naszych zmysłów w postaci bodźców

chemicznych i fizycznych. Kodując tę informację

zamieniamy je w formy psychologiczne możliwe do

reprezentowania w umyśle. Odbywa się to zwykle za

pomoc ą kodów wi zua lny ch, s łuchowy ch i

semantycznych. Kodowanie wizualne umysł przedstawia

jako wzrokowy obraz. Kodowanie słuchowe to zdolność

do reprezentowania bodźców jako pewnej sekwencji

dźwięków. Kodowanie semantyczne reprezentuje bodźce

na podstawie ich znaczenia.

• Przechowywanie, to utrzymywanie informacji mimo

upływu czasu. Najprostszym sposobem aby to

osiągnąć jest powtarzanie informacji do momentu, aż

odpowiednio głęboko zapadnie w pamięć.

• Odtwarzanie (przypominanie), to wydobywanie czyli

lokalizowanie przechowywanej informacji w pamięci i

jej wyciąganie do świadomości.

Ćwiczenia 4.

Pamięć sensoryczna: pamięć

ikoniczna i pamięć typu echo.

Pamięć krótkotrwała. Pamięć

długotrwała: deklaratywna i

proceduralna, semantyczna i

epizodyczna (autobiograficzna).

Model pamięci R.M. Shiffrina i R.C.

Atkinsona. Cechy strukturalne

trzech bloków pamięci.

• Pamięć sensoryczna to pierwszy typ, czy też stadium

pamięci przez które przechodzą bodźce. Choć zapis

informacji w tej pamięci trwa bardzo krótko,

wystarcza do złożenia się kolejnych ujęć bodźca w

jego ciągłe wrażenie. Pamięć ikoniczna (iconic memory)

to rejestr zmysłowy przechowujący przez krótki okres

reprezentację bodźców wzrokowych. Pamięć

ikoniczna jest dokładna niczym fotografia - osoby o

dużej zdolności do umysłowego reprezentowania

bodźców wzrokowych są uważane za obdarzone

„pamięcią fotograficzną”. Pamięć ikoniczna jest bardzo

nietrwała.

• Większość ludzi myli pamięć ikoniczną z wyobraźnią

eidetyczną. Wyobraźnia eidetyczna, to zdolność do

utrzymywania przez wiele minut szczegółowej pamięci

wzrokowej. Zdolność owa słabnie wraz z wiekiem by

niemal zupełnie zaniknąć w okresie dojrzewania. Tylko

nieliczne osoby potrafią utrzymywać w pamięci

dokładny zapis bodźców wzrokowych przez

zadziwiająco długi czas.

• Pamięć echoiczna to rejestr zmysłowy utrzymujący przez

krótki okres reprezentację bodźców słuchowych. Ślady

bodźców słuchowych (czyli echa) mogą trwać w pamięci

echoicznej do kilku sekund a więc znacznie dłużej niż

pozostają obrazy w pamięci ikonicznej. Różnice te jak się

domniemywa są uwarunkowane odmiennością

biologicznej budowy narządów wzroku i słuchu. Są one

też jednym z powodów, dla których zapamiętywanie

informacji wzrokowej można wspomagać poprzez jej

zamianę na informację słuchową i wielokrotne

powtarzanie. Echa, podobnie jak ikony, zanikają w miarę

upływu czasu. Zwracając wybiórczo uwagę na pewne

bodźce, odróżniamy je od tła, na jakim występują.

• Pamięć krótkotrwała - typ lub etap pamięci w którym

informacja może być przechowywana około minuty, po

czym ślad pamięciowy bodźca zanika. Nazywana jest

również pamięcią operacyjną lub roboczą.

Psychologowie odkryli, że tylko kilka porcji informacji

może być równocześnie utrzymywanych w pamięci

krótkotrwałej. Nowa informacja pojawiająca się w

pamięci krótkotrwałej powoduje zastąpienie informacji

starej. (Np. bez trudu zapamiętujemy imiona dwóch

nowo poznanych osób. Jednakże w miarę poznawania

coraz to nowych ludzi, imiona osób poznanych

wcześniej mogą zostać „wypchnięte” z pamięci.)

• Pamięć długotrwała to rodzaj lub stadium pamięci, w

którym informacja jest przechowywana w trwały sposób.

Niektórzy psychologowie sądzili, że pamięć przechowuje

wszystkie spostrzeżenia i myśli. Nie wszystkie jesteśmy w

stanie sobie przypomnieć, ponieważ brak nam

odpowiednich wskazówek do ich wydobycia albo dlatego,

że jakieś treści są aktywnie utrzymywane w

podświadomości w skutek mechanizmu wyparcia. W

przeciwieństwie do komputerów pojemność informacyjna

mózgu jest praktycznie rzecz biorąc nieograniczona. Nowa

informacja może zastąpić dotychczasową w pamięci

krótkotrwałej, ale nie ma dowodów na występowanie tego

rodzaju procesu w pamięci długotrwałej, w której

informacja może być przechowywana przez całe życie.

Czasami może się wydawać jakbyśmy bezpowrotnie utracili jakiś

element pamięci długotrwałej, a jednak może to oznaczać jedynie

brak dysponowania odpowiednimi wskazówkami wydobycia tej

informacji z pamięci. Rathus przyrównuje utratę informacji pamięci

do zagubienia czegoś w pokoju - wiemy, że dany obiekt gdzieś w nim

jest, choć nie wiemy dokładnie gdzie i nie możemy się nim posłużyć.

Przesyłanie informacji z pamięci krótko- do długotrwałej.

Im częściej jakieś porcje informacji są powtarzane w myślach tym

większa jest szansa ich transferu do pamięci długotrwałej.

Powtarzanie informacji przeciwdziała ich rozpadowi lub zastąpieniu

przez inne dane w pamięci krótkotrwałej. Wiązanie materiału

zapamiętywanego z jakimś materiałem dobrze już znanym nazywane

jest powtarzaniem ze zrozumieniem.

• Pamięć deklaratywna to jeden z rodzajów pamięci

długotrwałej, wyróżniany obok pamięci

niedeklaratywnej. W literaturze przedmiotu obecne

jest także pojęcie "pamięć jawna" lub "pamięć

świadoma", jako synonim pamięci deklaratywnej.

• Pamięć proceduralna to wiedza o sposobach

wykonywania czynności, zwana inaczej pamięcią

umiejętności.

• Pamięć semantyczna to wiedza ogólna, nie

wspomnienia.

• Pamięć epizodyczna to pamięć specyficznych zdarzeń

doświadczonych osobiście.

Model zaproponowany przez Atkinsona i Shiffrina zakłada trzy stadia pamięci. Początkowo informacja dochodząca ze zmysłów jest

przechowywana przez krótki okres czasu w pamięci sensorycznej. Ulega ona spontanicznemu zatarciu, a jeżeli obdarzamy ją uwagą,

zostaje przesłana do systemu pamięci krótkotrwałej. Jeżeli informacja nie zostanie przesłana do kolejnego systemu- pamięci

długotrwałej- to ulega ona zanikowi lub zastąpieniu przez inne informacje zawarte w pamięci krótkotrwałej. Przesyłanie informacji do

pamięci długotrwałej może być wspomagane powtarzaniem lub innymi rozbudowanymi strategiami zapamiętywania. Informacja może

być nieodzyskiwalna z pamięci długotrwałej, jeżeli jest ona słabo zorganizowana lub nie dysponujemy odpowiednimi sygnałami

wywoławczymi.

Ćwiczenia 5.

Zapominanie. Krzywe Ebbinghausa.

Zjawisko reminiscencji. Interferencja

proaktywna i retroaktywna. Teorie

zapominania.

• Zapominanie: to utrata zdolności do przypominania

sobie, rozpoznawania lub reprodukowania tego, co

poprzednio zostało zapamiętane.

• Krzywe Ebbinghausa ilustrują poziom zapominania.

Klasyczna krzywa ukazuje, że poziom przypominania

listy słów gwałtownie spada w ciągu pierwszej godziny

po zakończeniu uczenia się, po czym spadki poziomu

przypominania stają się coraz mniejsze. Następny

spadek wymaga zwykle aż miesiąca.

• Zjawisko reminiscencji: nieświadome

wspomnienie, refleksja polegająca na

efekcie poprawy pamięci po upływie

pewnego czasu od ostatniej próby

zapamiętania. Istota tego zjawiska polega na

tym, że zwykle po pr zekroczeni u

pięćdziesiątego roku życia lepiej pamiętamy

zjawiska z okresu kiedy mieliśmy od 10-30

lat.

Przypuszcza się, że proces ten dokonuje się na

podstawie samorzutnie zachodzących zmianach w

magazynie pamięci semantycznej, które prowadzą do

lepszego uporządkowania składowych informacji

• Wraz z wiekiem obniża się zwykle poziom

przywoływania negatywnych wspomnień.

Wspomnienia częściej przywoływane to

wspomnienia pozytywne lub neutralne co

jest wynikiem reminiscencji

• Interferencja proaktywna polega na tym, że

wyuc z eni e s i ę j a k i e goś ma t e r i a łu

przeszkadza w późniejszym uczeniu się

jakiegoś innego materiału.

• Interferencja retroaktywna polega na tym, że

uczenie się jakiegoś nowego materiału

przeszkadza w przypominaniu materiału

wyuczonego w przeszłości.

Ćwiczenia 6.

Myślenie, pojęcia. Rozwiązywanie

problemów. Etapy myślenia

problemowego. Wydawanie sądów i

podejmowanie decyzji.

• 1. Myślenie: to złożony, ciągły proces zachodzący w

mózgu polegający na skojarzeniach i wnioskowaniu,

operujący elementami ludzkiej pamięci jak symbole,

pojęcia, frazy, obrazy i dźwięki.

• 2. Myślenie: aktywność umysłowa pojawiająca się

podc z a s rozumieni a , manipulowani a or a z

komunikowania informacji. Oznacza obdarzanie

informacji uwagą, jej reprezentowanie w umyśle oraz

wnioskowanie lub podejmowanie decyzji na jej

podstawie.

Zro z umi e n i e p ro b l emu o z n a c z a

wytworzenie jakiejś jego logicznej

reprezentacji umysłowej.

• Algorytm jest pewnym konkretnym sposobem rozwiązywania

problemów określonego typu. Jeżeli zostanie poprawnie zastosowany,

zawsze umożliwia rozwiązanie problemu. (Przykładem algorytmu mogą

być reguły matematyczne w rodzaju twierdzenia Pitagorasa. Umożliwiają

one niezawodne znalezienie poprawnej odpowiedzi, jeżeli tylko dany

algorytm został poprawnie dobrany do danego problemu. Odszukanie

reguły odpowiedniej do rozwiązywania danego problemu może

wymagać przeszukania wszystkich przechowywanych w umyśle reguł

zawierających zmienne występujące w problemie.

Rozwiązywanie problemów:

• Heurystyki są pewnymi regułami pozwalającymi na

uproszczenie problemu i jego szybkie rozwiązanie. To

swego rodzaju „drogi na skróty”. W przeciwieństwie

do algorytmu metoda ta nie gwarantuje jednak

rozwiązania problemu. Jedną z heurystyk jest analiza

środków i celów, która polega na ocenianiu różnicy

pomiędzy sytuacją bieżącą i pożądaną. Po

zidentyfikowaniu tych różnic możemy się zastanawiać,

co zrobić, aby je usunąć. Pewną strategią osiągania

celów rozległych czy długofalowych jest ich

podzielenie na mniejsze podcele, z którymi łatwiej

sobie można poradzić.

• Analogie to częściowe podobieństwa między

rzeczami różniącymi się pod innymi względami.

Polegają na stosowaniu do jakiegoś nowego problemu

takiego sposobu rozwiązania, który był z powodzeniem

wykorzystywany do rozwiązania jakichś podobnych

zadań podejmowanych w przeszłości.

Czynniki wpływające na

rozwiązywanie problemów:

• Kompetencje czyli wiedza i umiejętności lub zdolność do

manipulowania środowiskiem w sposób umożliwiający osiąganie

własnych celów. Kompetencja w jakiejś dziedzinie owocuje szybszym

rozwiązywaniem problemów jej dotyczących. Osoby będące ekspertami

w rozwiązywaniu jakiegoś rodzaju problemów:

-dobrze znają daną dziedzinę

-dobrze zapamiętują informację o elementach problemu

-tworzą obrazy czy reprezentacje umysłowe ułatwiające rozwiązywanie

problemów

-odnoszą rozwiązywany problem do innych zadań o podobnej strukturze

-dysponują skutecznymi metodami rozwiązywania problemów

Czynniki te są ze sobą powiązane i tak np historycy sztuki, którzy nabywają wiedzę pozwalającą

im zrozumieć zawiłości malarstwa, w konsekwencji opanowują zdolność do zapamiętywania

obrazów (i tego kto je namalował) w stopniu znacznie wykraczającym poza średnią statystyczną.

• Nastawienie umysłowe - skłonność do

reagowania na nowy problem w sposób, który okazał

się skuteczny w rozwiązywaniu poprzednich,

podobnych zadań. Nastawienie umysłowe zwykle

ułatwia nam pracę, choć może nas też zwieść na

manowce, gdy nowy problem jest tylko pozornie

podobny do poprzednich.

• Wgląd - nagłe dostrzeżenie relacji między

elementami pola percepcyjnego, pozwalające na

szybkie rozwiązanie problemu.

• Inkubacja - hipotetyczny proces, który czasami ma

miejsce, gdy na jakiś czas odstąpimy od prób

rozwiązywania problemu, a prowadzący do nagłego

pojawienia się rozwiązania.

• Stałość funkcjonalna - skłonność do patrzenia na

obiekty poprzez ich nazwy lub typowe funkcje. Np.

określone narzędzie potencjalnie zaprojektowane do

pełnienia określonego zadania, może pełnić wiele

innych funkcji.

Typy rozumowania

• Rozumowanie dedukcyjne, to taka odmiana

rozumowania, w której wnioski są zawsze prawdziwe,

jeżeli tylko prawdziwe są ich przesłanki.

• Rozumowanie indukcyjne dotyczy wyciągania

wniosków na podstawie informacji na temat

szczegółowych faktów czy pojedynczych przypadków.

Rozumowanie, to przetwarzanie informacji w celu

wyciągnięcia z niej jakichś wniosków.

Ćwiczenia 7.

Eksperymenty dotyczące

warunkowania klasycznego i

instrumentalnego. Prawidłowości

warunkowania. Metody badawcze w

psychologii.

• Warunkowanie klasyczne (classical conditioning): Jest

nazywane także warunkowaniem Pawłowskim.

Stanowi prostą postać uczenia się, dotyczy

procesów, dzięki którym uczymy się kojarzyć pewne

zdarzenia z innymi zdarzeniami. Dzięki warunkowaniu

klasycznemu początkowo neutralny bodziec może

zacząć wywoływać pewne reakcje, jeżeli wielokrotnie

występował z bodźcem o tej samej cesze.

• Warunkowanie instrumentalne: (instrumental

conditioning) organizm uczy się jakiegoś zachowania z

powodu efektów, jakie ono przynosi.

Odruch bezwarunkowy: wywoływany jest przez pewien zakres

bodźców. Do jego wystąpienia nie jest konieczne uczenie się ani

spełnienie jakichkolwiek innych warunków.

Bodziec: jest pewnym elementem otoczenia prowokującym

reakcję organizmu (np: dotyk, zapach mięsa, czerwone światło).

Reakcje warunkowe: reakcja na bodźce pierwotnie obojętne, które

nabrały znaczenia dzięki wielokrotnemu współwystępowaniu z

bodźcami nieobojętnymi (a więc dzięki warunkowaniu).

Przykłady warukowania klasycznego:

- Eksperymenty Pawłowa

- Świat przyrody (ryby i umiejętność pływania, łososie i powroty do

strumieni, ptaki i budowa gniazd)

- Awersje smakowe: motywują organizm do unikania potencjalnie

szkodliwych rodzajów żywności

Przykłady warunkowania instrumentalnego:

- Poszukiwanie żywności

- Nauka czytania i pisania

- Nawyki typu: rozpoczynanie dnia od herbaty,

czy kawy

Rodzaje warunkowania klasycznego:

• Warunkowanie odroczone: dany bodziec warunkowy

(np. dźwięk, światło, albo widok laboranta) pojawia się

w okresie poprzedającym wystąpienie bodźca

bezwarunkowego (od pół sekundy do kilku sekund) i

pozostaje obecny aż do zareagowania przez organizm

(np. ślinieniem).

• Warunkowanie równoczesne: występuje, kiedy bodziec

warunkowy i bodziec bezwarunkowy” pojawiają się

równocześnie, a ekspozycja bezwarunkowego trwa aż

do pojawienia się reakcji.

• Warunkowanie śladowe: bodziec warunkowy pojawia

się po czym znika jeszcze przed dostarczeniem

bodźca bezwarunkowego.

• Warunkowanie wsteczne: metoda warunkowania

klasycznego, w której bodziec bezwarunkowy pojawia

się przed bodźcem warunkowym.

• Warunkowanie sprawcze: prosta forma uczenia się, w

której organizm uczy się wykonywania jakiejś reakcji

wskutek jej wzmacniania.

• Warunkowanie wyższego rzędu:

1. Według psychologów poznawczych: uczenie się

związków między zdarzeniami, z których żadne nie

wywołuje reakcji bezwarunkowej.

2. Według psychologów behawioralnych: metoda

warunkowania klasycznego, w której uprzednio

neutralny bodziec, nabywa zdolności do

wzbudzania reakcji wywoływanej dotąd przez

bodziec warunkowy dzięki współwystępowaniu z

tym bodźcem.

Zjawisko wygaszania i spontaniczny nawrót

reakcji

Wygaszanie: w warunkowaniu klasycznym wygaszanie

to proces, dzięki któremu bodźce warunkowe tracą

zdolność do wzbudzania reakcji warunkowych,

ponieważ te pierwsze przestają być kojarzone z

bodźcami bezwarunkowymi. Z poznawczego punktu

widzenia wygaszanie oznacza uczenie się przez

organizm modyfikowania reprezentacji otoczenia,

ponieważ bodziec warunkowy stracił swą funkcję

zdarzenia umożliwiającego przewidywanie bodźca

bezwarunkowego.

• Historia „Małego Alberta” stworzona przez Johna

B.Watsona i jego asystentkę Rosaline Rayner

przyniosła światu teorię, że olbrzymia

różnorodność reakcji emocjonalnych człowieka,

które go cechują może powstawać w procesie

warunkowania emocjonalnego. Watson i Rayner

uważali, że człowiek rodzi się pierwotnie tylko z

trzema podstawowymi formami reagowania

emocjonalnego: strachem, wściekłością i miłością.

Wszystkie inne reakcje emocjonalne zostają nabyte

w procesie interakcji z otoczeniem.

Warunkowanie instrumentalne

-Edward Thorndike i prawo efektu (historia

znikających kotów)

-B.F. Skinner i wzmocnienia (projekt gołąb)

- ”Skrzynka Skinnera”-zachowanie sprawcze szczurów

Metody badawcze w psychologii

Ćwiczenia 8.

Język i mowa. Struktura języka

(fonologia, morfologia, składnia,

semantyka). Funkcje języka

(komunikatywna, kognitywna,

emocjonalna). Teorie rozwoju

językowego.

• Język służy komunikowaniu się myśli i uczuć za

pomocą symboli uporządkowanych zgodnie z regułami

gramatyki. Dzięki językowi jedna osoba może

przekazywać wiedzę drugiej osobie. Umożliwia on

gromadzenie wiedzy i jej przekazywanie z pokolenia na

pokolenie. Dzięki niemu możemy też postawić się w

położeniu innego człowieka i nauczyć się znacznie

więcej, niż to umożliwia samo tylko bezpośrednie

doświadczenie. Język dostarcza także wielu

podstawowych narzędzi umysłowych umożliwiających

myślenie.

Nauka o języku bada: fonologię (dźwięki),

morfologię (najmniejsze cząstki wyrazu),

składnię (porządek słów w zdaniu) oraz

semantykę (znaczenie wyrazów i ich grup)

Fonologia: zajmuje się badaniem elementarnych

dźwięków języka.

Morfologia: morfemy są najmniejszymi jednostkami

znaczeniowymi w jakimś języku. Na morfem składa się

jeden lub więcej fonemów ułożonych w określonym

porządku.

• Niektóre morfemy jak „kot” czy „pies” funkcjonują

jako samodzielne słowa, choć zawierają pewne ich

kombinacje

Składnia: reguły składni umożliwiają różną interpretację

tych samych zdań czy wypowiedzi. Reguły te określają, w

jaki sposób słowa i ich ciągi mogą być porządkowane we

frazy i zdania stanowiąc gramtykę danego języka.

Teorie rozwoju językowego

• Stoicy i sceptycy w starożytnej Grecji wierzyli, że

język ma charakter naturalny i instynktowny, a jego

stopniowe kształtowanie się stanowi konsekwencję

biologicznego dojrzewania.

• Szkoła Arystotelesa dowodziła, że język jest

systemem wymyślonym, który musi być opanowany

od nowa przez każde kolejne pokolenie.

• Aktualnie oba stanowiska filozoficzne nadal są

obecne.

Teoria etologiczna (psycholingwistyka)

• Psycholingwiści utrzymywali, że nabywanie języka

musi mieć podłoże genetyczne, ponieważ dziecko

opanowuje język szybko i łatwo i to w takim

okresie rozwoju, w którym jego własne zdolności

poznawcze są jeszcze prawie nieukształtowane.

Wykluczali też możliwość by język mógł być

opanowany wyłącznie w wyniku nagradzania, karania

lub naśladownictwa, ponieważ uczenie się w ten

sposób byłoby zbyt powolne oraz środowisko nie

dostarcza doświadczeń i informacji niezbędnych do

takiego uczenia się.

• Zgodnie z oryginalnym modelem stworzonym przez

Chomsky'ego język posiada dwa typy struktury.

Struktura powierzchniowa dotyczy sposobu w jaki

tworzy się słowa i frazy. (w każdym języku struktura

powierzchniowa jest inna) Struktura głęboka odnosi

się do wrodzonej wiedzy jaką ludzie mają o

właściwościach systemu językowego w ogóle, jest

więc taka sama dla wszystkich języków. Model

Chomsky'ego zawiera także mechanizm analizy

języka nazywany LAD (Language acquisition device -

wrodzony mechanizm nauki języka). Ten hipotetyczny

mechanizm mózgowy - pobiera próbki mowy- i

wyprowadza z nich strukturę powierzchniową języka.

• LAD zaczyna tworzyć gramatykę transformacyjnąz

e s t aw re guł , k tóre t łuma c z ą s t ruk tur ę

powierzchniową, na formę, dzięki której dziecięca

struktura głęboka może być rozumiana przez

otoczenie. Rozwój reguł transformacyjnych zajmuje

kilka lat, co pozwala wyjaśnić, dlaczego początkowe

możliwości językowe dziecka są raczej ograniczone

lecz tłumaczy także, dlaczego postęp w tym zakresie

jest tak gwałtowny.

Teoria poznawczo-rozwojowego modelu

języka

• Zwolennicy teorii poznawczych zakładali, że nawet

bardzo małe dziecko dysponuje sporą porcją wiedzy o

otaczającym świecie oraz, że analizowanie tej wiedzy

pomaga mu zrozumieć mowę, którą słyszy.

Opanowanie języka jest możliwe tylko wtedy, gdy

zostanie on włączony do mapy pojęć poznawczych,

którą dziecko dysponuje. Strategia zakłada badania czy

pojawienie się pewnych obserwacji umysłowych jest

niezbędne do tego by dziecko było w stanie

posługiwać się określonymi formami językowymi.

• Podstawą innej koncepcji poznawczej jest

przeświadczenie, że dziecko używa wczesnych pojęć

do wyprowadzania reguł rządzących mową, którą

słyszy. Dziecko analizuje mowę w jej aspekcie

znaczeniowym czy semantycznym a pojęcia

odzwierciedlają relacje pomiędzy przedmiotami,

czynnościami i zdarzeniami. Zgodnie z tą teorią

dziecko dysponuje bardzo wczesnym a być może

wrodzonym rozumieniem takich pojęć jak: podmiot

(osoba wykonująca czynność), czynność (coś co robi

osoba lub przedmiot), obiekt (osoba, do której

skierowana jest czynność).

• Kiedy małe dziecko słyszy jakąś wypowiedź przypuszczalnie

analizuje ją w tych właśnie kategoriach poznawczych, ustalając

kto mówi, co mówi i do kogo mówi.

Teoria podejścia środowiskowego

• Podejście wyprowadzone z teorii uczenia się.

Rzecznicy teorii uczenia się wykazali, że uczenie

się przez naśladownictwo nie musi się

sprowadzać wyłącznie do kopiowania wzorów i

że modelowanie może dostarczać

podstawowego systemu reguł, które dziecko

wykorzystuje.

• Podejście funkcjonalistyczne: pierwotną motywacją

dziecka do opanowania języka jest potrzeba

komunikowania myśli i potrzeba bycia rozumianym

przez otoczenie. Nacisk jest więc położony na

pragmatykę czyli na funkcjonalne wykorzystanie

języka. Model funkcjonalistyczny zakłada, że dziecko

wyprowadza sens nie ze struktury, ale z wypowiedzi.

Jednakże funkcjonaliści sugerują, że proces uczenia

się języka zależy bardziej od interakcji społecznych

dziecka niż od jego wrodzonych pojęć poznawczych.

• Jerome Bruner sugerował , że typowe środowisko

społeczne (zwykle oznaczające rodziców) dostarcza

dziecku wielu ustrukturyzowanych sposobności do

uczenia się języka. Sposobności są zawarte w

systemie wsparcia językowego LASS, którego funkcja

polega na towarzyszeniu przez rodziców dziecku w

jego wysiłkach zmierzających do opanowania

znaczenia lub gramatycznych reguł otrzymywanych na

wejściu.

Ćwiczenia 9-10-11-12.

Struktura i przebieg procesu

komunikowania się interpersonalnego.

Komunikacja niewerbalna.