Międzynarodowe przepływy
czynników produkcji

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie (ZIB)

Inwestycje bezpośrednie - pojęcie

Międzynarodowe przepływy kapitału, związane z:

• podejmowaniem od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej,

• przeprowadzaniem fuzji,

• tworzeniem lub rozszerzaniem swoich filii za granicą lub też

• przejmowaniem kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa (np. poprzez udział w prywatyzacji, przejmowanie firm, w formie joint ventures)

- których celem jest wpływ na zarządzanie lub kontrola firmy.

• Dlaczego przedsiębiorstwa dążą do umiędzynarodowienia swej produkcji poprzez wywóz kapitału (eklektyczna teoria J. Dunninga)

Walory przedsiębiorstwa
możliwe do spożytkowania
za granicą kraju-siedziby

• wielkość przedsiębiorstwa

• pozycja monopolistyczna

• marka

• unikalna technologia

• potencjał badawczy

• zasoby kwalifikowanej siły roboczej

• zasoby wysoko kwalifikowanej kadry menedżerskiej

Korzyści z możliwości
internalizacji procesu gospodarowania

• obniżenie kosztów produkcji w wyniku zwiększenia skali produkcji

• obniżenie kosztów w wyniku rozłożenia niektórych kosztów (np. marketingu) na większą produkcję

• uniknięcie kosztów prawnej ochrony własności (np. przy transferze technologii)

• możliwość manipulowania cenami w obrocie między filią a centralą (np. dla uniknięcia czy zmniejszenia podatków)

Korzyści i zagrożenia związane z lokalizacją części działalności przedsiębiorstwa zagranicą

• ceny czynników produkcji (płace i stopa procentowa)

• jakość czynników produkcji (np. kwalifikacje i wydajność

• siły roboczej)

• dostępność komunikacyjna i koszty transportu

• ustawodawstwo regulujące działalność obcego kapitału

• wielkość rynku i możliwość lokowania na nim produktu finalnego

• polityka handlowa prowadzona w kraju ewentualnej filii

• stopień podobieństwa kulturowego (język, alfabet, religia)

• stosunek społeczeństwa do obecności obcego kapitału

Podstawowe tendencje ZIB

• Zagraniczne inwestycje bezpośrednie obejmują ponad 60 tys. ponadnarodowych korporacji i ponad 900 tys. ich filii zagranicznych.

• W początku lat dziewięćdziesiątych wielkość sprzedaży zagranicznych filii osiągnęła poziom porównywany ze światowym eksportem dóbr i usług.

• Maksymalną wielkość osiągnęły ZIB w 2000 r. - około 1390 mld. USD;

• W l. 2001 - 2003 r. nastąpił spadek, do poziomu ok. 640 mld USD w 2003r., a więc aż o ponad połowę

• Od 2004 r. ZIB ponownie rosną, w 2005 r. osiągnęły poziom blisko 900 mld USD.

Napływ ZIB w l. 1980-2003 w mld. USD

Napływ kapitału do krajów rozwijających się w l. 1990-2003 w mld. USD

ZIB a inwstycje

Struktura ZIB

• Skumulowana wartość ZIB w gospodarce światowej wyniosła w 2003 r. 8245 mld. USD;

• Stanowiło to 23% światowego PKB

• Zdecydowaną większość ZIB w skali gospodarki światowej stanowią fuzje i przejęcia; w 2000 r. stanowiły one 55%, w 2003 - prawie 53%;

• Dominującą rolę w zakresie fuzji odgrywają TNC z UE - w l. 2001-2002 przypadło na nie ponad 60% transakcji;

Struktura sektorowa ZIB

• Dominującą tendencją w zakresie ZIB jest systematyczny wzrost udziału inwestycji zagranicznych w sektorze usług - z ok. ¼ na początku lat 70-tych, do niespełna ½ w latach 90-tych i 60% w 2002 roku;

• Jednocześnie maleje udział inwestycji w sektorze wydobywczym i rolniczym -z 9% do 6% w r. 2002;

• Jeszcze szybciej spada udział ZIB w sektorze przetwórczym - z 43% do 34% w tym samym okresie;

• ZIB w sektorze usług w l. 2001-2002 odpowiadają za 2/3 przyrostu łącznego napływu inwestycji bezpośrednich na świecie

Struktura sektorowa ZIB w gospodarce światowej 1990-2002

Korporacje ponadnarodowe (TNC)

• Produkcja międzynarodowa charakteryzuje się silną koncentracją:

• 100 największych korporacji ponadnarodowych, stanowiących 0.2% wszystkich TNC, w 2002 roku:

• Dawały 14% sprzedaży wszystkich TNC

• Stanowiły 12% wartości aktywów wszystkich TNC

• Zatrudniały 13% pracowników TNC.

• Powoli ale systematyczni rośnie udział krajów rozwijających się zarówno po stronie odbiorców ZIB, jak i po stronie dostawców, osiągając ok. 10%

Główni odbiorcy ZIB - kraje rozwinięte

Główni dostawcy ZIB - kraje rozwinięte

Główni odbiorcy ZIB wśród krajów transformacji

Struktura ZIB (c.d.)

• Wśród krajów rozwiniętych triada - Unia Europejska, USA i Japonia - osiągnęła w 2000 r. 71% światowego przypływu i 82% eksportu inwestycji.

• Głównym odbiorcą ZIB były USA z inwestycjami w wysokości 281 mld USD (w 2000 r.). W 2003 napływ ZIB do USA spadł do 30 mld. USD!

• Kraje rozwijające się osiągnęły wówczas 240 mld USD, co stanowiło 19% łącznych ZIB. (W porównaniu do 41% z 1994 r.)

• Kraje Środkowej i Wschodniej Europy, z napływem 27 mld USD, utrzymały swój 2% udział.

Dynamika ZIB

• W okresie 1985-1998 skumulowana wielkość zagranicznych inwestycji bezpośrednich wzrosła ponad 6-krotnie, powiększając się z 685 do 4177 mld USD.

• W latach 1985 - 1990 przepływy te zwiększały się o 34% rocznie.

• W latach 1990 - 1995 tempo to obniżyło się, osiągając rocznie 19,6%.

• Rekordowy, bo wynoszący 38,7%, przyrost przepływów kapitałowych w postaci inwestycji bezpośrednich nastąpił w 1998 r.

Wybrane wskaźniki ZIB 1990-2000
(mld USD i procenty)

Indeks transnarodowości UNCTAD

Przy jego konstrukcji bierze się pod uwagę cztery elementy:

• Udział obcego kapitału,

• Udział ZIB w inwestycjach ogółem

• Udział sprzedaży za granicą w całości sprzedaży oraz

• Udział zatrudnienia za granicą w całości zatrudnienia.

Indeks transnarodowości kraje rozwinięte

Indeks transnarodowości kraje transformacji

Inwestycje bezpośrednie

Korzyści i straty

Straty gospodarki kraju wywożącego kapitał w postaci ZIB

W krótkim okresie:

• pogorszenie bilansu płatniczego wynikające z konieczności transferu za granicę środków finansowych

• wielkość zatrudnienia - utrata potencjalnych miejsc pracy

W dłuższym okresie:

• wywóz kapitału może powodować zmiany w eksporcie kraju swego pochodzenia, które spowodują spadek wielkości zatrudnienia

• gdy utworzone dzięki inwestycji przedsiębiorstwo zagraniczne rozpocznie produkcję towarów wypierających z rynku światowego dobra eksportowane przez kraj pochodzenia kapitału

Korzyści gospodarki kraju wywożącego kapitał w postaci ZIB

W dłuższym okresie:

• filie lub przedsiębiorstwa powstałe dzięki inwestycjom zagranicznym zaczną przynosić zysk

• jeżeli część zysku będzie transferowana do kraju pochodzenia kapitału, to będzie to wpływało na poprawę jego bilansu płatniczego

• W krótkim okresie: w fazie realizowania inwestycji za granicą eksport, a także wielkość produkcji i zatrudnienia w kraju pochodzenia kapitału, na ogół rośnie

W dłuższym okresie:

• może wystąpić korzystny wpływ wywozu kapitału na wielkość eksportu towarów kraju pochodzenia kapitału, a także na poziom zatrudnienia w tym kraju, jeżeli produkcja uruchomiona za granicą dzięki inwestycjom bezpośrednim pobudza eksport i produkcję towarów w kraju pochodzenia kapitału

Wpływ ZIB na gospodarkę kraju przywożącego kapitał

W krajach słabo rozwiniętych:

• Korzyści płynące z dopływu inwestycji bezpośrednich wynikają z niedostatecznego wyposażeniem tych państw w kapitał.

• ZIB są istotnym środkiem zwiększającym fundusz inwestycji, a w rezultacie, poziom aktywności gospodarczej i zatrudnienia.

• ZIB stanowią szansę poprawy bilansu płatniczego zarówno w krótkim (w wyniku dopływu kapitału), jak i w długim okresie (w wyniku wzrostu eksportu towarów).

• Inwestycjom zagranicznym towarzyszy najczęściej transfer technologii i know-how, stąd kraje rozwijające się mają możliwość podniesienia w poziomu zaawansowania technicznego swej gospodarki

Wpływ ZIB na gospodarkę kraju przywożącego kapitał

W krajach rozwiniętych:

• ZIB mogą być źródłem transferu unikatowych technologii

• Źródło zwiększenia podaży środków kapitałowych niezbędnych do rozwoju regionów mniej zaawansowanych gospodarczo

• Tworzą nowe miejsca pracy

• Normalizacja sytuacji rynkowej poprzez wzrost konkurencji i ograniczenie stopnia monopolizacji gospodarki

Pozaekonomiczne skutki ZIB

• Obawy przed politycznymi następstwami zdominowania gospodarki narodowej przez obcych właścicieli

• ZIB w państwach surowcowych mogą prowadzić do nadmiernej i sprzecznej z długookresowym interesem tych państw eksploatacji ich zasobów surowcowych

• Niechęć do inwestorów zagranicznych wywodzących się z określonych krajów

• Upowszechnianie się wzorców kultury masowej

• Niekontrolowany wzrost wpływów korporacji ponadnarodowych

Problemy polityki w zakresie ZIB

• Państwo zezwalające na podejmowanie u siebie inwestycji bezpośrednich ma swobodę regulowania prawnych warunków działania obcego kapitału

• Może nie dopuszczać do rodzajów działalności gospodarczej uznawanych za istotne dla interesów narodowych,

• Może wykluczać możliwość przejęcia przez obcy kapitał większościowego pakietu akcji przedsiębiorstw,

• Może wprowadzać różnego rodzaju ograniczenia i opłaty za korzystanie z zasobów naturalnych itp.

• Jednakże: Takie instrumenty zwykle zmniejszają atrakcyjność danego kraju i mogą zniechęcić inwestorów zagranicznych do podejmowania przedsięwzięć w danym kraju

Zagraniczne inwestycje portfelowe

Inwestycje portfelowe

• Definicja: Zakup akcji lub obligacji zagranicznych przedsiębiorstw, którego motywem nie jest przejęcie efektywnej kontroli i zarządzanie nimi lecz różnice w stopie zysku między krajami

• Dominującą formę zagranicznych inwestycji portfelowych stanowi zakup akcji zagranicznych przedsiębiorstw

Teoria portfolio

Inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku przy danym ryzyku lub daną stopę zysku przy mniejszym ryzyku w sytuacji, gdy dysponuje portfelem akcji zróżnicowanym w ściśle określony sposób: taki, że spadkowi stopy zysku części z nich będzie prawdopodobnie towarzyszył wzrost stopy zysku pozostałych.

5