EWELINA PALIAN

Media a młodzi odbiorcy

Współczesne badania nad mediami elektronicznymi w życiu dziecka - telewizją, video, komputerem, Internetem mieszczą się jak zauważa J. Izdebska w nurcie studiów i analiz nad kulturą, a szczególnie kulturą audiowizualną. Stanowią przedmiot szerokich zainteresowań przedstawicieli nauk społecznych w wielu krajach na świecie, głównie pedagogów, socjologów, kulturoznawców i informatyków a obecnie również przedstawicieli tzw. edukacji medialnej. Sięgają one nawet do końca XIX wieku koncentrując się najpierw na komunikowaniu prasowym a następnie już na początku XX wieku radiowym, filmowym i telewizyjnym. Prowadzone w wielu krajach świata najkonsekwentniej zaś w Stanach Zjednoczonych dotyczyły najpierw odbioru filmów przez dzieci. Przedmiotem zainteresowania badaczy były m.in. takie zagadnienia jak wpływ filmu na zmianę postaw, na zdrowie i na zachowanie dziecka. W latach 30-tych ubiegłego wieku rozpoczęto również badania radiowe, dla których został powołany w Stanach Zjednoczonych Instytut Badawczy Office of Radio Research.

Systematyczny rozwój badań na temat mediów elektronicznych obserwuje się szczególnie w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej. Angielski badacz D. Buckingham dokonując przeglądu badań na temat „telewizja - dziecko” stwierdził, że ich dorobek empiryczny jest imponujący np. od 1950 do 1986 roku opublikowano w Stanach Zjednoczonych ponad 5 tyś. komunikatów z badań. Pierwsze badania dotyczące telewizji podjęto w Stanach Zjednoczonych i krajach Europy Zachodniej na początku lat 50-tych. Pionierami badań dotyczących telewizji w życiu dziecka byli: W. Schramm, J. Lyle, E. Parker. Ich celem było poznanie stosunku dzieci do telewizji, ukazanie tego jak i kiedy najmłodsi odbiorcy jej używają.

W polskiej rzeczywistości badania nad radiem i telewizją w życiu dziecka zapoczątkowane zostały na przełomie lat 50 i 60-tych ubiegłego wieku przez J. Komorowską, J. Koblewską i E. Fleminga. Badania te ukazywały miejsce mediów w czasie wolnym dziecka, zainteresowanie i motywy korzystania z nich przez dziecko, oraz rolę jaką zaczęły spełniać w procesie nauczania szkolnego w wychowaniu oraz polskiej rodzinie.

Na uwagę zasługują poglądy Jadwigi Komorowskiej, która uważa, że:

Telewizja ani nie szkodzi, ani sama pomocy wychowawczej nie niesie - działa jedynie jak katalizator w chemii, wywołuje i wzmacnia to, co bezpośrednio środowisko zaszczepi. Telewizja nie ogranicza całkowicie aktywności umysłowej dziecka, gdyż patrząc i słuchając także myśli ono i przewiduje; w organizowaniu wolnego czasu dziecka telewizja nie może stać się jedyną kulturalną rozrywką, gdyż niezbędne są inne formy aktywności.

Zapoczątkowane w latach 60-tych badania obecnie prowadzone są w różnych ośrodkach naukowych na terenie kraju. Przedmiotem ich teoretycznych i empirycznych dociekań stają się dzisiaj nowe media jak video, komputer, płyty CD, Internet czy też telefon komórkowy. Prowadzone są dzisiaj w obrębie różnych dyscyplin naukowych: społecznych, technicznych, medycznych.

J. Izdebska oraz wielu pedagogów przyjmując niektóre założenia: 1) modelu komunikowania masowego H. Lasswella wykorzystywanego w podejściu badawczym odpowiadającym na pytania: co media robią z dzieckiem, 2) teorii użytkowania i korzyści odpowiadającej na pytanie: co dziecko robi z mediami, jak z nich korzysta, jakie czerpie z nich korzyści, 3) orientacji metodologicznej effects from television rozpatrującej telewizję jako określoną siłę oddziaływania na zachowania dziecka oraz 4) metodologicznego podejścia learning from television, akcentującego czynną i aktywną rolę dziecka w podejmowaniu przez niego relacji z mediami elektronicznymi, wyodrębnili główne obszary tematyczne prowadzonych dotychczas badań nad mediami elektronicznymi. Dokonując przeglądu prowadzonych dotychczas badań nad mediami elektronicznymi w życiu młodych odbiorców J. Izdebska za podstawę wyodrębnienia ich tematycznych obszarów przyjęła główne elementy procesu komunikowania przez media.

Przeprowadzane badania nad konkretnym medium - źródłem medialnym (telewizją, video, komputerem, Internetem) dotyczą najczęściej analizy treści poszczególnych przekazów medialnych, sposobów i form przekazu z zastosowaniem różnych środków wyrazu np. perswazji, manipulacji czy też innych intencji przyświecających ich twórcom i realizatorom. Analiza treści określonych programów dla dzieci emitowanych przez poszczególne media elektroniczne pozwala badaczowi np. wyodrębnić lansowane w mediach obrazy dziecka, rodziny, ojca, matki czy też konkretnego zjawiska.

Z kolei badania nad dzieckiem jako użytkownikiem mediów koncentrują się głównie zdaniem J. Izdebskiej na poznaniu zakresu korzystania przez dziecko z poszczególnych mediów. Dotyczą więc one czasu jaki poświęca dziecko poszczególnym mediom: częstotliwości i pory ich oglądania, rodzaju i tematyki programów, zainteresowań określonym typem i treścią przekazu, motywacji odbioru określonych przekazów czy też innych potrzeb zgłaszanych pod adresem mediów.

Badając z kolei charakter odbioru treści medialnych przez dziecko badacze próbują najczęściej poznać przebieg i jakość percepcji i recepcji, a więc sposobu postrzegania, przyswajania, rozumienia, wartościowania jak również oceny treści, które docierają do dziecka z ekranu telewizora czy komputera. Na tej podstawie ustala się również czy jest to selektywny wybór programów czy też zupełnie przypadkowy, czy mamy do czynienia z aktywnym czy biernym odbiorem, krytycznym czy bezkrytycznym, czy występuje tu uczestnictwo o charakterze podmiotowym gdzie dziecko staje się aktywnym podmiotem na linii nadawca-odbiorca, czy też w sposób przedmiotowy poddaje się oddziaływaniu mediów elektronicznych.

Badania medialne dotyczące uwarunkowań środowiskowych, w którym znajduje się dziecko czy też młody odbiorca koncentrują się głównie na analizie roli i udziału czynników rodzinnych, szkolnych, rówieśniczych i środowiska lokalnego w procesie korzystania przez dziecko z mediów. W tym wypadku badaczy interesuje, jaki wpływ na zakres, charakter i skutki relacji dziecko i media mają warunki środowiskowe w których ten proces przebiega.

To, jakie zagrożenia wywołuje TV i inne media w rodzinie zależy w olbrzymim stopniu od kultury odbioru mediów w rodzinie, od kompetencji odbiorczych w tym zakresie. Niepokój budzi : wymiar czasu, częstotliwość, pora korzystania, rodzaj, typ, tematyka programów, zwłaszcza nasycona przemocą, okrucieństwem, ale także charakter odbioru: bierny, konsumpcyjny, bezkrytyczny, nie selektywny odbiór treści.

Przykładem w tym wymiarze mogą być badania np. nad rolą rodziców, ich zainteresowaniem i praktycznym zaangażowaniem w funkcjonowanie mediów w rodzinie w życiu dziecka. Innym rodzajem badań w tym zakresie może być wpływ grup rówieśniczych na zakres i charakter kontaktu z mediami czy też udział szkoły w przygotowaniu uczniów do korzystania z mediów.

W badaniach zaś nad skutkami relacji: dziecko - media chodzi przede wszystkim o poznanie zmian zachodzących w dziecku zarówno o charakterze pozytywnym jak i destruktywnym w poszczególnych sferach osobowości dziecka - poznawczej, emocjonalno-motywacyjnej oraz behawioralnej.

Ze względu iż pierwsze lata swego psychofizycznego rozwoju dziecko przebywa w domu rodzinnym badania nad skutkami relacji dziecko - media sprowadzają się najczęściej do badań nad funkcjonowaniem rodziny w tym zakresie.

Przyjmując za kryterium oddzielne lub łączne występowanie obrazu i dźwięku, techniczne środki dydaktyczne dzieli się na:

a) wizualne;

b) audytywne;

c) audiowizualne.

Chociaż zagadnienia mediów elektronicznych to dość często podejmowany problem w badaniach polskich, to jednak niewiele analiz empirycznych dotyczy relacji: dziecko - media i multimedia oraz ich skutków często wręcz dominujących w środowisku wychowawczym rodziny. J. Izdebska zauważa, iż prowadzone badania wśród najmłodszych użytkowników mediów mają najczęściej charakter wycinkowy i dotyczą tylko wybranych zagadnień. Niewiele zaś badań zdaniem autorki ukazuje w sposób kompleksowy relacje małych dzieci w wieku przedszkolnym i w młodszym wieku szkolnym czy też następnie wieku młodzieńczym z różnymi przekazami audiowizualnymi w kontekście wartości, nowych możliwości rozwojowych i edukacyjnych, ale także i zagrożeń płynących ze świata mediów.

Stąd też jej postulat by w prowadzonych obecnie w Polsce badaniach na temat mediów elektronicznych w życiu dziecka uwzględniać następujące uwarunkowania: rozwój i ekspansję mediów elektronicznych we współczesnych polskich rodzinach, ich obecność w życiu codziennym dziecka oraz zakres, charakter i sposób korzystania z nich. Zdaniem autorki istnieje z jednej strony potrzeba poznawania nieznanych dotąd problemów pojawiających się w wyniku upowszechniania się multimediów, nowych relacji dziecka z komputerem, z Internetem, z drugiej zaś istnieje potrzeba badania zagadnień, które od dawna stanowiły przedmiot zainteresowań pedagogiki, lecz dzisiaj na skutek rozwoju nowych mediów i dokonujących się przemian kulturowo-społecznych w życiu dziecka wymagają innego ich odczytywania, ujęcia i interpretacji. W badaniach relacji dziecko a media elektroniczne należałoby również, twierdzi badaczka, uwzględnić nowe teorie dotyczące środowiska społecznego, rozwiązania metodologiczne związane z poznawaniem środowiskowych uwarunkowań jak również istniejący dorobek i osiągnięcia teoretyczne i metodologiczne w dziedzinie badań nad mediami elektronicznymi w Polsce i na świecie.

Przedstawiona panorama problematyki badawczej dotycząca młodych odbiorców w świecie mediów elektronicznych obecna w literaturze naukowej nie jest z pewnością jak twierdzi J. Izdebska ani całościowa, ani zamknięta gdyż każdy z wymienionych obszarów ma swoją specyfikę, różną wymowę aksjologiczną i można je jeszcze podzielić na jeszcze mniejsze jednostki tematyczne. Zasługuje jednak na uwagę badaczy masowego komunikowania, pedagogów, psychologów oraz przedstawicieli innych dyscyplin naukowych zajmujących się badaniem relacji młodzi odbiorcy a media.

Autorka prezentuje pewnego rodzaju mapę podstawowych zagadnień badawczych na linii współczesne media elektroniczne a młody odbiorca, ukazuje paletę współczesnych mediów elektronicznych: telewizję, video, DVD, komputer, Internet. Wskazuje na zakres korzystania z nich oraz skutki jakie wywierają w różnych sferach osobowości młodych odbiorców. Akcentuje również rolę uwarunkowań środowiskowych, rodzinnych, szkolnych, rówieśniczych i środowiska lokalnego w partycypowaniu konkretnych treści medialnych. Omówiona przez nią mapa podstawowych zagadnień badawczych związanych z oddziaływaniem świata mediów na dzieci i młodzież stanowi więc drogowskaz dla wielu badań natury pedagogicznej, psychologicznej, socjologicznej oraz badań z zakresu edukacji medialnej, które niezbędne są do otrzymania dogłębnej odpowiedzi zarówno na pytanie: co media robią z odbiorcami szczególnie z dziećmi i młodzieżą, jak kształtują ich postawy życiowe, świadomość itp. oraz co w tym wypadku młodzi odbiorcy robią z mediami, w jaki sposób ich używają.

Oglądanie telewizji wypiera inne zajęcia i dezorganizuje dom rodzinny, jeśli dziecko na wiele godzin wchodzi w rolę biernego konsumenta programów przygotowanych nie tylko dla młodocianych telewidzów, ale i dla dorosłych, wtedy przeważają zwykle ujemne skutki oglądania telewizji.

Obraz współczesnych badań nad oddziaływaniem elektronicznych mediów audiowizualnych na pokolenie młodych odbiorców utwierdza wielu badaczy współczesnej kultury masowej w przekonaniu, iż współczesny odbiorca w tym młode pokolenie żyje dziś pod przemożnym wpływem mediów, które stają się dla niego źródłem wielorakich wiadomości i przeżyć wywierających wpływ na społeczne wzory zachowań, rozwijane zainteresowania i kształtowane postawy.

Edward Fleming tak pisze o wpływie telewizji na dzieci:

Treści audycji kształtują świadomość dziecka, wywołują zmiany w jego zasobie wiedzy, wzbogacają jego życie uczuciowe, wzmacniają lub osłabiają w nim pewne dążenia i postawy. Z drugiej strony przebieg tych procesów oraz ich skutki zależą w pewnym stopniu od wiadomości dziecka, od stopnia jego rozwoju intelektualnego, moralnego i estetycznego, a więc od jego zainteresowań i wiedzy, od postawy wobec świata i ludzi, od rozumienia wartości.

Słowo „wpływ” w odniesieniu do oddziaływania mass mediów przyjmuje rożne znaczenia. Być „pod wpływem”, to znaczy „być pod urokiem” np. konkretnej audycji telewizyjnej, gry komputerowej czy też być zafascynowanym możliwościami Internetu, co w skrajnej sytuacji może oznaczać „być uzależnionym” czy wręcz „być zniewolonym”. Określenie „wpływ” ujawnia też daleko idące podporządkowanie jednostki a szczególnie młodych odbiorców na rzecz konkretnego medium. Mówi się wówczas o dziecku czy też młodej osobie stykającej się ze światem medialnym, iż nie może żyć bez filmu, telewizji, wciągającej gry komputerowej czy też rzeczywistości wirtualnej, cyberprzestrzeni internetowej. Znaczenie wpływu w takim wymiarze suponują takie sformułowania jak „czar małego ekranu”, „magia i fenomen gier komputerowych”, czy też paleta ogromnych możliwości jakie dla komunikacji młodych odbiorców niesie ze sobą sieć Internetu. Obecność wpływu mediów daje znać o sobie również w zachowaniach młodego człowieka określanych mianem np. kinomana, telemaniaka, fascynata gier komputerowych, internauty.

Wpływ w funkcjonowaniu mass mediów oznacza także aktualne doświadczenie z ich odbiorem. Recepcji konkretnego medium towarzyszą wtedy doznania natury intelektualnej, emocjonalnej, estetycznej czy religijnej. W tym sensie „wpływ” obejmuje u dzieci i młodzieży te przeżycia, które rodzą się pod wpływem odbioru konkretnych programów telewizyjnych, korzystania z konkretnych gier komputerowych oraz doświadczeń płynących z interaktywnej cyberprzestrzeni globalnej sieci Internetu. Wpływ mass mediów na osobowość młodego odbiorcy oznacza wreszcie rezultat oddziaływań, które pochodzą z emitowanych treści. Jest to więc ślad jaki pozostawia np. w psychice dziecka obcowanie z konkretnym środkiem masowego przekazu. I chociaż w tym wypadku fizyczny kontakt z danym medium przestaje istnieć to jednak wpływ wynikający z tego kontaktu pozostaje nadal w świadomości odbiorcy w postaci określonego śladu. Przy czym trwałość tego śladu jest bardzo zróżnicowana, gdyż mogą to być w przypadku dziecka przyswojone nietrwałe informacje, które po krótkim czasie ulegają zatarciu w pamięci. Istnieje jednak i inna postać tego wpływu stanowiąca szczególnie dla młodej osoby głęboką inspirację duchową, moralną czy religijną, wynikającą z obejrzenia np. wstrząsającego filmu.

W nauce przez „wpływ” rozumie się długotrwały proces, który przejawia się w sze­regu nieraz bardzo trudno uchwytnych zmian dotyczących postaw, poglądów, ocen moralnych, estetycznych itp. dokonujących się np. pod wpływem mediów. H. Himmelweit rozróżnia trzy rodzaje wpływu medialnego: wpływ natychmiastowy, czyli bezpośredni, kumulatywny oraz podświadomy.

Wpływ bezpośredni to natychmiastowe oddziaływanie na odbiorcę - na jego emocje i intelekt - określonych treści medialnych. Wywierany jest głównie przez filmy, pro­gramy telewizyjne. W przypadku młodego odbiorcy wpływ bezpośredni - to cała sfera doznań inte­lektualnych i emocjonalnych, które powstają w wyniku odbioru publikowa­nych treści. Jest to zatem stan radości albo smutku, odwagi albo lęku, aktywności albo biernego poddania się - rezygnacji. Bezpośredni wpływ filmu czy widowiska telewizyjnego, interaktywnego programu czy gry komputerowej widać najwyraźniej u małych dzieci, które reagują zawsze żywiołowo, nie ukry­wając doznawanych odczuć. W sferze bezpośredniego wpływu mediów znajdują się także te wszystkie zachowania jednostki, wiążące się przyczynowo z obejrza­nym filmem, interaktywną grą komputerową, programem komputerowym czy też odebranym widowiskiem telewizyjnym. Wpływ bezpośredni wykazuje więc dwie podstawowe cechy charakterystyczne: cechę czasu, tj. bezpośrednie następstwo faktów oraz do­strzegalność tego wpływu, a więc możliwość zaobserwowania jego sympto­mów ze strony otoczenia - rodziny, przyjaciół, sąsiadów, kolegów itp.

Wpływ kumulatywny działa na zasadzie drążenia. W przypadku młodego odbiorcy przekaz wywiera nieznaczny prawie nieuchwytny wpływ, który następnie sumuje się, kumuluje z oddziaływaniem wcześniej np. obejrzanych filmów, programów telewizyjnych, używania interaktywnych programów w postaci gier komputerowych czy też przeżyć związanych z doświadczaniem w oparciu o technologię Internetu np. rzeczywistości wirtualnej. Powoduje to wy­raźne zmiany w psychice odbiorcy. U dzieci i młodzieży wpływ kumulatywny wywołany jest zwłaszcza przez cykliczne programy o podobnych treściach, jak np. seriale telewizyjne. Jest on na początku niedostrzegany, zwłaszcza w swoich pierwszych fazach. Funkcjonowanie tego wpływu przyrównuje się do mechanizmu drążenia, w którym jeden etap działania „przygotowuje” etapy następne.

Wpływ kumulatywny można przyrównać do różnych ele­mentów tworzących mozaikę. Jednakże dopiero wtedy dają one zauważalny efekt w postaci czytelnego obrazu, gdy zostały złożone w dostatecznej ilości, we właściwy sposób i zgodnie z przewidywanym projektem. Ślad, który w psychice młodych odbiorców pozostawiają oddziałujące nań mass media, na­kłada się na pewnym etapie czasu i ulega w ten sposób spotęgowaniu. Zmiany jakie powstają w osobowości dzieci i młodzieży, stają się wtedy zauważalne i często wprawiają otoczenie w zdziwienie.

Jak podaje J. Gajda zbliżonym do wpływu kumulatywnego jest wpływ podświadomy. Nie uświadamiając tego wpływu młody widz początkowo może odrzucić postawy prezentowane mu na ekranie ze względu na to, że nie odpowiada mu kontekst, w jakim zostały ukazane. Po pewnym jednak czasie okoliczności towarzyszące odbiorowi zostają zapomniane i opór mija. Napięcie zaś uczuciowe wywołane przez postawę bohatera konkretnych treści medialnych trwa nadal. Wpływ podświadomy polega więc na swoistej penetracji psychiki przez treści publikowane w mass mediach. Nieuświadamiane przez młodych odbiorców, dają jednak znać o sobie w efekcie końcowym. Stąd też często w celu uruchomienia wpływu podświadomego na młodych odbiorców, stosuje się dziś wyszukane wręcz techniki, których wspólną cechą jest skrytość działania. Uświadomienie ich np. przez rodziców młodych odbiorców może prowadzić do przekreślenia skuteczności w oddziaływaniu tego wpływu.

Można jeszcze mówić o czwartym rodzaju wpływu, który J. Koblewska oraz współcześni pedagodzy nazywają zewnętrznym. Podkreśla ona, że:

Atrakcyjne programy, filmy czy gry odwołują się do właściwości tkwiących bardzo głęboko w każdym człowieku - ma ona na myśli skłonności do naśladownictwa. Dotyczy to szczególnie dzieci i młodzieży, a przejawia się w naśladownictwie postaw, zachowań, stylu życia, ubieraniu się itp.

Badania przeprowadzone w latach 60-tych przez socjologów amerykańskich zwróciły uwagę na to, że te same treści wywołują u różnych ludzi różne reakcje. Autorzy podkreślają, że przeżycia powstające pod wpływem kontaktu z mass me­diami są uwarunkowane indywidualnymi właściwościami samych odbiorców - ich wyobraźni, skali wrażliwości uczuciowej, zakresu doświadczeń.

Telewizja nieracjonalnie wykorzystywana w rodzinie ogranicza czas na zajęcia hobbistyczne, związane z indywidualnymi zamiłowaniami, zainteresowaniami dziecka. Redukcji ulegają inne formy uczestnictwa dziecka w kulturze, jak: chodzenie do kina, teatru, na zajęcia pozaszkolne w domu kultury, czytelni, klubu itp.

W oparciu o uwagi pedagogów i psychologów podkreślających, iż przeżycia powstające pod wpływem kontaktu z mass mediami są uwarunkowane właściwościami samych odbiorców stwierdza się, iż również doznania dzieci i młodzieży płynące z ich kontaktów ze współczesnym światem medialnym: telewizją i jej odmianami, techniką video i DVD czy też Internetem zależą w dużej mierze od stopnia ich wyobraźni, skali wrażliwości uczuciowej, stopnia krytycyzmu czy też zakresu doświadczeń związanych ze światem mediów. Jednocześnie odbiorcy mass mediów dokonują swoistej selekcji, wybierając te treści spośród wielu emitowanych, które potwierdzają ich aktualne opinie, stanowiska, poglądy i te treści najtrwalej zapamiętują. Należy dodać, że ten „zewnętrzny” wpływ uwarunkowany jest także rodzajem przekazów, a nie za­wsze ich zawartością.

Tak należy odczytywać stanowiska M. McLuhana, który głosił np. że już sam środek przekazu jest przekazem niezależnie od emitowanych przezeń treści czym sugerował, iż również w obrębie mediów ważniejsza jest forma przekazu a nie jego treść. Wpływ określany przez J. Koblewską mianem zewnętrznego rzadko jest wpływem o charakterze bezpośrednim jak sądzą behawioryści - gdzie bodziec wywołuje reakcje. Znacznie częściej ma się tu do czy­nienia z wpływem czynników pośredniczących. Już sam bowiem odbiór przekazów masowych jest selektywny. Łatwiej postrzegane są treści potwierdzające poglądy od­biorcy, znacznie trudniej pozostające w jaskrawej sprzeczności z jego nastawieniami. W przypadku odbiorców mediów w tym również dzieci i młodzieży istotną rolę w kształtowaniu poglądów związanych z emitowanymi treściami medialnymi pełnią jak zauważyli E. Katz i P. Lazarsfeld małe grupy tzw. grupy odniesienia jak np. rodzina czy też paczka koleżeńska. Stąd też powstała teoria dwustopniowego przepływu informacji, wedle której przekaz medialny dociera najpierw do przywódców opinii a później za ich pośrednictwem do szerszego ogółu.

Czynników pośredniczących w intensywności i charakterze wpływu medialnego wywieranego na osobowość dzieci i młodzieży jest znacznie więcej. Jak cytuje J. Gajda rozważając ten problem Klapper doszedł do następujących stwierdzeń:

1) masowe komunikowanie nie stanowi wystarczającej przyczyny wywołującej efekty wśród odbiorców, ale funkcjonuje za pośrednictwem i wespół z zespołem czynników interweniujących; 2) stanowi współdeterminantę a nie przyczynę rozstrzygającą w procesie wzmacniania istniejących postaw; 3) masowe komunikowanie może prowadzić do zmiany postaw, gdy: nie działają czynniki interweniujące, większość czynników interweniujących również działa na rzecz ich zmiany; 4) w niektórych drugorzędnych dla jednostki sytuacjach środki masowego komunikowania mogą wywoływać bezpośrednie skutki; 5) skuteczność oddziaływania zależy od takich czynników jak cechy przekazu, środek przekazu, źródło informacji czy też klimat opinii publicznej.

Zdaniem J. Koblewskiej, najsilniejszy wpływ wychowawczy wywierają filmy wyświe­tlane w kinie, słabszy telewizja, a najsłabszy radio. Jednak ze względu na częstsze oglądanie programów cyklicznych w telewizji, wielokrotnie powta­rzających jednorodne treści, wpływ telewizji na odbiorców może być silniejszy niż kina, a przede wszystkim bardziej długotrwały. W przypadku młodych odbiorców należy dzisiaj wziąć również pod uwagę oddziaływania współczesnych mediów elektronicznych takich jak technologia DVD, świat gier opartych na technologii komputerowej oraz interaktywną i multimedialną rzeczywistość Internetu. Wielu pedagogów podkreśla, iż treści medialne przekazywane jednym kanałem są lepiej przyswajane i silniej oddziałują na osobowość młodych odbiorców niż treści przekazywane innymi kanałami. Chodzi w tym wypadku o dostosowanie określonych kanałów do odpowiednich treści. Skuteczność oddziały­wania znacznie zwiększa prezentowanie przekazów przy pomocy różnych środków np. film połączony z prelekcją.

Medialny przekaz rozpatruje się zazwyczaj w aspekcie treści i formy. Do istotnych cech formalnych przekazu ze względu na jego skuteczność oddziaływania zalicza się po­wtórzenia, liczbę poruszanych tematów, kolejność i sposób prezentacji - dialog, mo­nolog, materiały dokumentalne oraz zabiegi techniczne jak: montaż, długość ujęć, ustawienie kamery. Okazuje się, że komunikat zawierający suche informacje o fak­tach oddziałuje mniej skutecznie niż bogatsza opinia o nich. Dotyczy to zwłaszcza ludzi o niskim poziomie inteligencji, którym trudno przychodzi samodzielna inter­pretacja faktów. Duży wpływ na skuteczność przekazów perswazyjnych przypisuje się rodzajowi stosowanej argumentacji. I tak np. wyższa skuteczność cechuje argumentację jedno­stronną wówczas, gdy odbiorcy są mniej wykształceni, kiedy służy ona umocnieniu postaw już istniejących a odbiorcy nie muszą kontrargumentować. Argumentacja dwustronna z kolei jest bardziej skuteczna, kiedy skierowana jest do osób bardziej wykształconych, kiedy odbiorca zapoznał się już z kontrargumentacją i kiedy opinia odbiorcy odbiega od stanowiska nadawcy. Skuteczność tego typu argumentacji wzra­sta, gdy argumenty strony przeciwnej prezentowane są na początku i bezapelacyjnie zanegowane, kiedy przedstawione argumenty są wcześniej już znane, a odbiorca zmu­szony jest publicznie określić swoje stanowisko.

W świetle powyższych rozważań ukazujących rodzaje i specyfikę wpływu środków masowego przekazu na konkretne jednostki w tym także na dzieci i młodzież, które chętnie, często intensywnie zatapiają się w świat treści medialnych, można z całym przekonaniem stwierdzić, iż komunikowanie masowe w wymiarze obrazu współczesnych badań nad oddziaływaniem mass mediów na pokolenie młodych odbiorców jest rzeczywistością bardzo zróżnicowaną, przebogatą i skomplikowaną.

BIBLIOGRAFIA

1. Fleming E.: Środki audiowizualne w nauczaniu. Warszawa 1967.

2. Fleming E.: Telewizja w nauczaniu i wychowaniu. Warszawa 1965.

3. Gajda J.: Środki masowego przekazu w wychowaniu, Lublin 1988.

4. Izdebska J.: Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku. Niepokoje i nadzieje. Białystok 2000.

5. Izdebska J.: Rodzina - dziecko - telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji. Białystok 1996.

6. Koblewska J.: Środki masowego oddziaływania. Warszawa 1972.

7. Komorowska J.: Telewizja - pomoc czy utrudnienie dla rodziny. Warszawa 1964.

8. Komorowska J.: Telewizja w życiu dzieci i młodzieży. Łódź 1964.

J. Komorowska: Telewizja w życiu dzieci i młodzieży. Łódź 1964, s. 7.

J. Izdebska: Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku. Niepokoje i nadzieje. Białystok 2000, s. 14.

E. Fleming: Środki audiowizualne w nauczaniu. Warszawa 1967, s. 11.

J. Komorowska: Telewizja - pomoc czy utrudnienie dla rodziny. Warszawa 1964, s. 44.

E. Fleming: Telewizja w nauczaniu i wychowaniu. Warszawa 1965, s. 12.

J. Koblewska: Środki masowego oddziaływania. Warszawa 1972, s. 25-26.

J. Izdebska: Rodzina - dziecko - telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji. Białystok 1996, s. 21.

J. Gajda: Środki masowego przekazu w wychowaniu, Lublin 1988, s. 54.

1

---