WTO jest najbardziej wpływową organizacją na świecie. WTO liczy 135 krajów członkowskich. Razem decydują one o zasadach rządzących handlem międzynarodowym. Kiedy jakieś prawo zostanie wprowadzone, wszystkie kraje członkowskie muszą go przestrzegać? To brzmi nawet nieźle. Zasady wprowadzające sprawiedliwość mogłyby zabezpieczyć kraje uboższe, które mają mniejszy wpływ na gospodarkę międzynarodową. Ale jeśli prawo jest niesprawiedliwe? Jeśli zamiast chronić interesy ubogich pogarsza ich sytuację?
W teorii wszyscy członkowie WTO mają równe prawa. W praktyce kraje uboższe rzadko mogą sobie pozwolić choćby na wysłanie przedstawicieli na spotkanie WTO. Kraje bogate, takie jak USA i kraje tworzącą Unię Europejską (UE), dysponują ogromnymi, dobrze opłacanymi zespołami specjalistów-negocjatorów, z których wielu związanych jest z największymi światowymi przedsiębiorstwami międzynarodowymi. W rezultacie prawa ustalane są przez najbogatszych i chronią ich interesy.
Prawie zawsze dąży do zmniejszenia kontroli rządu nad międzynarodową działalnością handlową wielkich firm. Nazywa się to liberalizacją. Oto przykłady: W Kenii rzemieślnicza produkcja odzieży upada z powodu wprowadzonych przez WTO zasad dopuszczających, by produkty z Europy i Ameryki zalewały rynek. Te same prawa nie dają produktom kenijskim równie łatwego dostępu do rynków krajów rozwiniętych.
UE chciała pomóc producentom bananów z rejonu Karaibów przez ułatwienie im dostępu do rynku europejskiego. WTO nie pozwalała na to. Rolnicy żyjący z uprawy bananów, próbując walczyć z największymi przedsiębiorstwami światowymi, stoją przed widmem ruiny.
Kraje ubogie musiały otworzyć swoje rynki na produkty importowane z krajów bogatych. Kraje bogate utrzymały jednak restrykcje ograniczające napływ na ich rynki płodów rolnych i produktów tekstylnych, które ubogie kraje mogłyby eksportować. Od r. 1995, czasu powstania WTO, USA zrezygnowały zaledwie z 1% ze swych 650 restrykcji na import tkanin i odzieży.
Ryż jest jednym z podstawowych produktów rolnych Indii. WTO zadecydowała, że międzynarodowe przedsiębiorstwa z Europy i Ameryki mogą wykupić prawa do produkcji i sprzedaży ryżu basmati, odbierając tym samym indyjskim rolnikom prawa do produktu, który doskonalili od wieków.
Przykładów nie trzeba szukać zbyt daleko. Jedząc mięso, szybko możemy odkryć, że pochodzi z bydła karmionego hormonami dla przyśpieszenia jego wzrostu. WTO zdecydowała, iż UE nie może zakazywać importu wołowiny z przyczyn zdrowotnych. To samo będzie prawdopodobnie dotyczyło żywności modyfikowanej genetycznie. Czy takie zasady służą interesom obywateli, czy wielkich przedsiębiorstw?
Niesprawiedliwe zasady rządzące handlem pogłębiają przepaść między krajami bogatymi a ubogimi. Trzej najbogatsi ludzie na świecie posiadają większy majątek, niż 600 milionów obywateli w krajach najmniej rozwiniętych. Gra w handlu między bogatymi a biednymi nigdy nie odbywała się na równych zasadach. Teraz także sędzia jest przekupiony.
Jest jeszcze gorzej...
Czynione są kroki, by wprowadzić jeszcze dalej posuniętą liberalizację. A kto jest jej najbardziej zaangażowanym zwolennikiem? Unia Europejska!
W ostatniej turze negocjacji dotyczących handlu kraje rozwijające się musiały przystać na niekorzystne dla siebie zasady. Jeśli nie zaczniemy działać od zaraz, sytuacja taka będzie się powtarzać.
Handel sam w sobie nie krzywdzi ubogich. Jego skutki zależą od tego, kto nim steruje i jakimi zasadami się kieruje. Trzeba dążyć do tego, by rynek pracował dla ludzi. Tymczasem:
większa liberalizacja handlu forsowana przez WTO krzywdzi najbiedniejszych; wprowadzane zasady powinny wnosić większą sprawiedliwość, a nie ją zmniejszać.
Głosy sprzeciwu
Zachodnie organizacje humanitarne organizują akcje mające na celu zmianę zasad działania WTO. Decydenci powinni wiedzieć, iż ludzie zaczynają orientować się w sytuacji i chcą, aby prawa międzynarodowe rządzące handlem służyły ubogim przynajmniej w takim stopniu, w jakim służą bogatym. Jedną z form działania jest wysyłanie kart pocztowych do polityków mających wpływ na zasady działania WTO, których treść wyraża zaniepokojenie faktem, iż nowe prawa rządzące handlem wprowadzane przez WTO są niesprawiedliwe. Dalsza liberalizacja będzie prowadzić do wzrostu nędzy i pogłębiania nierówności w skali światowej. Status WTO przewiduje regularne konferencje ministerialne odbywające się co dwa lata. Pierwsza taka konferencja odbyła się w Singapurze w grudniu 1996 r. Postawiono tam kolejny krok na drodze liberalizacji handlu poprzez wypracowanie porozumienia, ITA (porozumienie w sprawie sprowadzenia do poziomu 0 stawek celnych na sprzęt i podzespoły techniki łączności) oraz podjęto takie tematy jak handel i konkurencja i przejrzystość w zakupach rządowych.
Działalność WTO w okresie od poprzedniej Konferencji Ministerialnej w Singapurze uzyskała podczas II Konferencji Ministerialnej w Genewie w maju 1998 r. wysoką ocenę, a szczególnie przychylnie przyjęto pomyślne zakończenie negocjacji w sprawie telekomunikacji podstawowej, usług finansowych oraz Porozumienia o handlu produktami technologii informatycznych (ITA). Powtórzono przywiązanie krajów członkowskich do sprawy dalszej stopniowej liberalizacji handlu towarami i usługami.
II Konferencja Ministerialna miała charakter przejściowy. Jej konkretnym rezultatem jest formalne uruchomienie procesu przygotowań i dyskusji na temat przyszłych negocjacji (tzw. Rundy Milenijnej).
Wypracowanie koncepcji udziału Polski w kolejnej rundzie liberalizacyjnej w ramach WTO
Rada Ministrów na posiedzeniu w dniu 23 listopada 1999 r. przyjęła dokument pt.: "Stanowisko Polski w sprawie nowej rundy wielostronnych negocjacji handlowych WTO".
Stanowisko dotyczy wszystkich istotnych obszarów działalności gospodarczej i handlu międzynarodowego. Obejmuje takie zagadnienia jak:
Stawki celne na towary nie rolne;
Rozszerzenie Porozumienia ITA - ITA 2;
Rolnictwo;
Bariery techniczne w handlu;
Handel i środowisko;
Standardy pracy;
Reguły pochodzenia;
Subsydia w towarach nierolnych;
Antydumping;
Środki ochronne;
Handel usługami;
Własność intelektualna;
Zamówienia publiczne;
Przejrzystość przepisów w zamówieniach publicznych;
Handel a inwestycje;
Handel a konkurencja;
Ułatwienia w handlu;
Regionalne porozumienia handlowe;
Przystępowanie do WTO;
Rozstrzyganie sporów;
Handel elektroniczny;
Realizacja porozumień WTO;
"Stanowisko (...)" Definiuje również podstawowe dla Polski zasady negocjacji:
Jednolite przedsięwzięcie (single undertaking) - Polska stoi na stanowisku, iż rozpoczęcie, prowadzenie i zakończenie negocjacji winno być traktowane jako poszczególne części jednolitego przedsięwzięcia. Rezultaty podejmowanych negocjacji powinny być przyjmowane w całości i stosowane przez wszystkie kraje członkowskie WTO.
Przejrzystość (transparenty)- Polska popiera prowadzenie negocjacji na zasadach przejrzystości pomiędzy poszczególnymi krajami członkowskimi WTO.
Wzajemna równowaga (balance and equity) - Prezentujemy opinię, iż ogólna równowaga zysków i zapewnienie równości wyników negocjacji jest jednym z ich głównych celów.
Cele rozwojowe (development objectives) - Polska popiera ideę prowadzenia wielostronnych negocjacji handlowych i postępującej liberalizacji w celu promowania rozwoju i przeciwdziałania ubóstwu. Zapewnienie korzyści z uczestnictwa w wielostronnym systemie handlowym dla krajów rozwijających się, w tym najmniej rozwiniętych jest istotnym celem polskiej strategii negocjacji.
Specjalne i zróżnicowane traktowanie (special and differential treatment) - Polska stoi na stanowisku, iż specjalne i zróżnicowane traktowanie krajów rozwijających się (DEV), w tym najmniej rozwiniętych (LDC), jest integralną częścią negocjacji i winno być odzwierciedlone w efektywnych postanowieniach zawieranych porozumień.
Zasada zrównoważonego rozwoju (sustainable development) - polityka handlowa i polityka ochrony środowiska winny się wzajemnie wspierać w celu osiągnięcia zrównoważonego rozwoju. Porozumienie w sprawie handlu produktami technologii informatycznej - (Information Technology Agreement - ITA)
Negocjacje w sprawie rozszerzenia zakresu towarów objętych Porozumieniem ITA (tzw. ITA II) są kontynuacją realizacji Porozumienia ITA, w wyniku, którego rozpoczęto proces liberalizacji ceł w wymianie handlowej towarami technologii informatycznej. Polska jest członkiem Porozumienia ITA od maja 1997 r. i realizuje proces liberalizacji ceł na produkty objęte Porozumieniem.
W związku z trwającym procesem globalizacji handlu światowego i rozwojem technologii informatycznych, państwa członkowskie ITA rozpoczęły dalsze rozmowy w sprawie poszerzenia zakresu towarowego Porozumienia ITA o kolejne produkty technologii informatycznej oraz elektroniki. Proces negocjacyjny rozpoczęty został w październiku 1997. Proces liberalizacji ceł na towary objęte ITA II miałby rozpocząć się 1 stycznia 1999 r. i zakończyć 1 stycznia 2002 r.
Akcesje nowych państw do WTO
Kontynuowane są negocjacje akcesyjne w ramach prac Grup Roboczych ds. Akcesji poszczególnych krajów do WTO, w tym rozmowy dwu i wielostronne z tak ważnymi partnerami handlowymi jak Rosja, Chiny, Ukraina. Polska prowadzi z tymi krajami rozmowy dwustronne na forum WTO dotyczące liberalizacji handlu i kwestii dostępu do rynku w zakresie handlu towarami przemysłowymi i rolnymi oraz handlu usługami.
W 2000 roku do Światowej Organizacji Handlu (WTO) przystąpiło pięciu nowych członków: Albania, Chorwacja, Gruzja, Jordania i Oman. W ten sposób liczba członków WTO wzrosła do 141 na dzień 31 grudnia 2000. Oczekuje się, że w 2001 roku do WTO przystąpią Litwa i Mołdawia.
W 2000 roku powstały dwie nowe grupy robocze do spraw akcesji Wysp Zielonego Przylądka i Jemenu. Poza tym czynne jest 25 innych grup roboczych do spraw akcesji Algierii, Andory, Arabii Saudyjskiej, Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Bośni-Hrcegowiny, Butanu, Chin, Federacji Rosyjskiej, Jugosławii, Kambodży, Kazachstanu, Laosu, Libanu, Macedonii, Nepalu, Samoa, Seszeli, Sudanu, Tajwanu, Tonga, Ukrainy, Uzbekistanu, Wanuatu i Wietnamu.
Sektor zamówień rządowych
Od 1 stycznia 1997 roku działa w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO) Grupa Robocza do spraw Przejrzystości w Zamówieniach Publicznych, której mandat obejmuje wypracowanie porozumienia zapewniającego przejrzystość prawa i procedur krajowych w zakresie zamówień publicznych. Polska uczestniczy w pracach tej Grupy Roboczej.
Niezależnie od wyżej wspomnianej Grupy Roboczej, w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO) działa Komitet Zakupów Rządowych. Komitet ten powstał jeszcze na podstawie porozumienia osiągniętego w toku negocjacji Rundy Tokijskiej GATT. Porozumienie to renegocjowano w trakcie rokowań Rundy Urugwajskiej. Jest ono fakultatywne i nie obowiązuje wszystkich członków WTO, a jedynie państwa, które je ratyfikowały. Stronami tego Porozumienia są kraje najwyżej rozwinięte. W ramach Komitetu Zakupów Rządowych Polska ma status obserwatora.
W związku z przyjętą przez rząd polski data gotowości do akcesji do UE - 1 stycznia 2003 r. oraz kalendarzem procedury akcesyjnej do Porozumienia w sprawie zamówień rządowych WTO Polska w roku 2001 rozpocznie proces przystępowania do tego porozumienia przejmując w ten sposób część porządku prawnego UE w zakresie stosunków zewnętrznych.
Przygotowania do rundy negocjacji w Układzie Ogólnym w sprawie Handlu Usługami (GATS)
Rezultatem kolejnej rundy negocjacji globalnych będzie dalsza liberalizacja handlu usługami. Obecnie trwają prace mające na celu rozpoczęcie przygotowań do tych negocjacji. Przygotowania te obejmują w szczególności wymianę informacji na temat przepisów krajowych regulujących świadczenie usług w poszczególnych sektorach. Ministerstwo Gospodarki jako koordynator GATS przedstawia na forum Rady GATS informacje nt. polskiego systemu prawnego w tym zakresie, przygotowywane przez stosowne resorty i instytucje administracji centralnej.
Porozumienie o rolnictwie
Porozumienie WTO w sprawie rolnictwa zawiera postanowienia dotyczące trzech kwestii:
Dostępu do rynku, który obejmuje:
Taryfikację, tj. zastąpienie większości środków pozataryfowych ekwiwalentem celnym bez prawa ponownego wprowadzania ograniczeń pozataryfowych,
Związanie wszystkich ceł na produkty rolne oraz ich redukcję,
Redukcję wielkości subsydiów eksportowych
Obniżenie wydatków na wsparcie wewnętrzne rolnictwa
Na mocy Porozumienia Polska jest zobowiązana do corocznej, stopniowej redukcji subsydiów eksportowych w towarach rolnych do roku 2000, tak, aby w całym 6-letnim okresie realizacji zobowiązań globalna wielkość subsydiów została zredukowana o 36%, a wolumen subsydiowanego eksportu o 21% w stosunku do poziomu bazowego z lat 1986-90.
Porozumienie wsp. Tekstyliów i Odzieży (ATC)
Porozumienie nt. Tekstyliów i Odzieży (ATC) WTO dotyczy regulacji służących stopniowemu wyłączaniu produktów tekstylnych z grupy towarów specjalnych i traktowaniu ich jak pozostałych towarów przemysłowych. Określa także m.in. sposób postępowania przy nadmiernym imporcie niektórych towarów tekstylnych na polski obszar celny. Porozumienie nt. Tekstyliów i Odzieży WTO przewiduje stopniową, czteroetapową integrację towarów tekstylnych i odzieżowych wymienionych w Załączniku do Porozumienia, która zakończy się z dniem 01.01.2005 r., kiedy nastąpi zniesienie wszelkich ograniczeń (wszystkie towary tekstylne i odzieżowe będą traktowane jak pozostałe towary przemysłowe).
Polska dokonała notyfikacji kolejnej listy towarów tekstylnych i odzieżowych w ramach III etapu integracji tej grupy towarowej z WTO wypełniając w ten sposób swój obowiązek liberalizacyjny nałożony przez w/w Porozumienie.
GATT Światowy system liberalizacji handlu oparty na współpracy wielostronnej powstał na konferencji w Hawanie w 1947 roku, kiedy to 21 państw ustaliło tekst Układu ogólnego w sprawie taryf celnych i handlu (GATT). Celem negocjatorów na konferencji hawańskiej było stworzenie ogólnoświatowego systemu współpracy gospodarczej opartego na trzech filarach - Międzynarodowym Funduszu Walutowym, Międzynarodowym Banku Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) i Międzynarodowej Organizacji Handlu.
Układ GATT przyczynił się poważnie do przełamania fali protekcjonizmu, która pojawiła się po II wojnie światowej i w szeregu rund negocjacyjnych doprowadził do poważnego obniżenia stawek celnych w handlu światowym. Zawierał on również pewne mechanizmy przeciwdziałające nieuczciwej konkurencji oraz rozstrzygania sporów.
Z czasem dodano do Układu GATT Część IV (Artykuły XXXVI - XXXVIII) zawierające postanowienia dotyczące preferencyjnego traktowania krajów rozwijających się i najmniej rozwiniętych, na podstawie, których powstał system preferencji celnych zwany w skrócie GSP (general system of preferences). W ciągu kolejnych rund negocjacji wielostronnych (łącznie 8) doprowadzono do sytuacji, kiedy stawki celne (szczególnie w krajach rozwiniętych) osiągnęły bardzo niski poziom. Rundy te doprowadziły również do ujawnienia i sprecyzowania innych problemów utrudniających handel międzynarodowy. Wypracowano dodatkowe porozumienia precyzujące działanie i interpretujące poszczególne artykuły Układu GATT. Najbogatsza pod tym względem była Runda Urugwajska (ostatnia), która przyniosła nowe porozumienia lub doprowadziła do nowego sformułowania porozumień wcześniejszych. Obecnie jest ich 16 (w tym dwa fakultatywne).Zakres tematyczny tych porozumień obejmuje: handel produktami rolnymi, stosowanie środków sanitarnych i fitosanitarnych, handel wyrobami tekstylno - odzieżowymi, bariery techniczne w handlu, środki dotyczące inwestycji i związane z handlem, postępowanie antydumpingowe, procedury określania wartości celnej towaru, kontrola przedwysyłkowa, reguły pochodzenia, licencjonowanie importu, stosowanie subsydiów, środki ochronne, handlowe aspekty praw własności intelektualnej, handel samolotami cywilnymi i zakupy dokonywane przez rządy oraz pewne postanowienia w zakresie ochrony środowiska.
Runda Urugwajska doprowadziła również do objęcia systemem wielostronnym nowych dziedzin współpracy międzynarodowej. W czasie negocjacji wypracowano Układ Ogólny w sprawie Handlu Usługami (GATS) oraz Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS).
Runda Urugwajska przyniosła też szereg uzgodnień i interpretacji poszczególnych artykułów Układu ogólnego GATT (łącznie 6), które wraz z tekstem oryginalnym stanowią tak zwany Układ GATT 1994.Polska jest stroną Układu GATT od 1967 roku. Do końca Rundy Urugwajskiej status Polski był nietypowy. Jako kraj o gospodarce centralnie planowanej i cenach, które nie były kształtowane przez rynek oraz nie posiadający taryfy celnej, Polska musiała udzielić koncesji na rzecz pozostałych krajów - stron Układu GATT.
Runda Urugwajska i reformy w Polsce zmierzające do wprowadzenia gospodarki rynkowej spowodowały powrót do normalności. Obecnie status Polski jaka członka Założyciela WTO nie różni się od statusu pozostałych członków.