Kuźnica Kołłątajowska (1789-1792) - grupa działaczy społecznych i politycznych oraz publicystów i literatów z okresu Sejmu Czteroletniego, stanowiących lewicę tzw. obozu reform. Nazwę tę nadali przeciwnicy polityczni, a pochodzi stąd, że grupa ta była skupiona wokół osoby Hugona Kołłątaja. Kuźnica funkcjonowała od końca czerwca roku 1789 do lipca roku 1792.
Spis treści
Cele Kuźnicy
Celem zasadniczym było zorganizowanie planowej propagandowej akcji politycznej, która wspierałaby skrzydło reformatorskie w Sejmie Czteroletnim. Kuźnica upowszechniała hasła rewolucji francuskiej, w pamfletach krytykowała przywileje stanowe i stosunki feudalne. Najczęstszym miejscem zebrań był dom Kołłątaja na Szolcu (ówczesna ul. Czerniakowska, nr hipot. 3007), leżący w posiadłości kupionej (25 czerwca 1789) od spadkobierców Kajetana Sołtyka, którą potocznie nazywano pasztetem.
Historia działalności
Pierwszą próbą stworzenia zespołu publicystycznego, podejmowaną przez Kołłątaja i Franciszka Ksawerego Dmochowskiego było założenie wiosną roku 1789 Towarzystwa Krytycznego. Miało ono wesprzeć Jana Śniadeckiego w walce z grupą profesorów Szkoły Głównej Koronnej, faworyzowanych ponad miarę przez jej ówczesnego rektora, Feliksa Oraczewskiego. Po śmierci (14 lutego 1791) Franciszka Salezego Jezierskiego, najbardziej aktywnego i radykalnego działacza (zwanego Wulkanem gromów Kuźnicy), stanowisko sekretarza objął Franciszek Ksawery Dmochowski.
Program polityczny
Kołłątaj wyłożył tezy programowe Stronnictwa Patriotycznego w wydawanych anonimowo listach do marszałka sejmu, Stanisława Małachowskiego Do Stanisława Małachowskiego... Anonyma listów kilka (1788-1789), uzupełnionych w roku 1790 Prawem politycznym narodu polskiego. Projekty Kołłątaja i Kuźnicy były nacechowane dużym realizmem i wyczuciem sytuacji. Pisarze Kuźnicy umiejętnie wpływali na opinię publiczną, stosując różnorakie formy publicystyki, stosowne do wykształcenia i gustu odbiorców. Dobrze opanowali sztukę ośmieszania przeciwników politycznych, toteż oprócz poważnych traktatów, listów i artykułów uprawiali formy lżejsze (np. pamflety).
Członkowie Kuźnicy
Czołowe postacie i stali współpracownicy Kuźnicy Kołłątajowskiej
Franciszek Salezy Jezierski
Franciszek Ksawery Dmochowski
Franciszek Zabłocki
Tomasz Maruszewski
Jan Dembowski
Kazimierz Konopka - sekretarz kancelarii Kołłątaja
Rafał Kołłątaj
Antoni Trębicki - poseł inflancki na Sejm Czteroletni
Józef Meier (Mejer) - współredaktor Dziennika Handlowego
Florian Jelski
Ignacy i Tomasz Szczurkowscy
Piotr Grossmani
Kuźnica, oprócz stałych członków, skupiała współpracowników przygodnych. Należeli do nich, m.in.: Julian Ursyn Niemcewicz i Jan Śniadecki.
Obiady czwartkowe zwane także: mądrymi obiadami lub czwartkami, (1770-1788) - organizowane przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, na wzór paryskich salonów literackich, spotkania intelektualistów polskich.
Spis treści
Historia
Były to popołudniowe biesiady literacko-naukowe. Pierwsze spotkania odbyły się w roku 1770 i były kontynuacją zebrań o podobnym charakterze, organizowanych przez Adama Kazimierza Czartoryskiego w Pałacu Błękitnym w początkowym okresie panowania Stanisława Augusta. Obiady czwartkowe organizowane były regularnie co tydzień i trwały od 3 do 4 godzin. Przeważnie odbywały się na Zamku Królewskim (wg tradycji w Sali Rady, w inwentarzu z roku 1808 zwanej też Jadalną), latem w Łazienkach. Celem spotkań były rozmowy na tematy związane ze sztuką, nauką, omawianie dzieł literackich.
Wzorowano się na paryskich salonach literackich, jednak w odróżnieniu od nich - obiady gromadziły jednak wyłącznie mężczyzn. Okoliczność ta ułatwiała podejmowanie poważniejszych dyskusji politycznych i naukowych, swobodniejszą od obowiązującej w salonach konwersację oraz lekturę frywolnych wierszy (wkładanych czasami w postaci druczków desertowych pod serwety gości).
Na obiadach czwartkowych spotykali się artyści, czyli malarze, rzeźbiarze, poeci, literaci itp. Obiady czwartkowe pełniły funkcje nieomal kulturalnej instytucji, której działalność znacząco wpłynęła na rozwój literatury tego okresu. Nieoficjalnym prasowym organem obiadów czwartkowych (od roku 1771) były Zabawy Przyjemne i Pożyteczne, które publikowały część utworów czytanych na obiadach. Utwory niepublikowane oprawiano w osobne zbiory (kodeksy). Były to tzw. litteraria Stanisława Poniatowskiego; część z nich ogłosił S. Tomkiewicz Z wieku Stanisława Augusta, t. 1-2, Kraków 1882. Król rozmiłowany w literaturze i sztuce, przywiązywał do tych cotygodniowych spotkań ogromną wagę, organizując je regularnie mniej więcej do 1777 roku. Król organizował również obiady środowe, na które przybywali humaniści, m.in. publicyści, pedagodzy oraz związani z dworem dostojnicy i działacze polityczni. Obiady kończyły się poprzez wniesienie na salę i podanie królowi suszonych śliwek, gdy władca był już zmęczony.
Najlepszym okresem obiadów były lata koegzystencji z Zabawami Przyjemnymi i Pożytecznymi, późniejszy okres sygnalizował powolny, lecz nieubłagany spadek ich poziomu. Były wówczas ośmieszane wierszami Węgierskiego (Organy, II w. 32-34, IV w. 21-26; Do ks. Węgierskiego), kilkukrotnie przerywane - największy kryzys nastąpił w roku 1782, kiedy przestał bywać u stołu nawet Trembecki, zabrakło w nich I. Potockiego, a w Warszawie mawiano, iż mądry obiad skasowano (S. K. Potocki: Banialuka, w. 112) - wygasły nawet na krótko przed Sejmem Czteroletnim (mimo tego w czasie Sejmu, i jeszcze w latach grodzieńskich odbywały się u króla spotkania naukowe i literackie).
W roku 1771 na czwartkach pojawił się zamysł utworzenia Towarzystwa Przyjaciół Kilku (spośród uczestników obiadów), wydającego arkuszami Historię państw starożytnych (t. 1, Warszawa 1772). Niespełna rok później, 11 czerwca 1772 czytał w tym gronie J. P. (prawdopodobnie I. Potocki?) projekt pn. O ustanowieniu porządku w nauce prawa cywilnego i o założeniu zgromadzenia prawnych ludzi, a wkrótce potem cz. 2 projektu O prawach politycznych i prawach fundamentalnych. W lipcu roku 1774 Ignacy Krasicki przedstawił pierwszą redakcję Myszeidy, a dokładnie 6 lat później Wojnę chocimską (lipiec 1780). Najwięcej wierszy czytywał zebranym (będąc potem lektorem Historii..) A. Naruszewicz, będący nieformalnym naczelnikiem Towarzystwa (wg Wybickiego). Był także autorem Historii Jana Karola Chodkiewicza, której pierwszy zamysł zaświtał na jednym z posiedzeń czwartkowych. Także inni uczestnicy obiadów czytali tam swe utwory - byli wśród nich m.in.: Stanisław Trembecki, Wojciech Jakubowski i Celestyn Czaplic. Czasem nawet sam Stanisław August podsuwał innym tematy, a nawet wręcz plany utworów (dot. ody na zniesienie zakonu jezuitów). W tymże gronie miano także omawiać pierwsze projekty tzw. Kodeksu Zamoyskiego.
Oprawę kulinarną spotkań zapewniał pierwszy kuchmistrz w Europie Paul Tremo. Z tradycji czwartków Stanisława Augusta wyrosły w początkach wieku XIX, czwartkowe obiady literackie Wincentego Krasińskiego.
Uczestnicy obiadów
W obiadach czwartkowych skład gości nie był stały, ponadto zmieniał się w różnych okresach. W pojedynczym przyjęciu brało udział zwykle około 10-12 biesiadników. Portrety gości najczęstszych lub najwybitniejszych malował z polecenia króla L. Marteau, które stanowiły potem ozdobę Sali Żółtej (12 portretów w roku 1829 litografował K. Minter; kompletny ich spis podał E. Rastawiecki; napisy pod nimi ułożył natomiast Naruszewicz - zachowane w rękopisie Biblioteki Czartoryskich).
Wybitniejsi biesiadnicy
Franciszek Bohomolec
Joachim Chreptowicz
Hugo Kołłątaj
Stanisław Konarski
Ignacy Krasicki
Adam Naruszewicz
Grzegorz Piramowicz
Stanisław Poniatowski
Ignacy Potocki
Wojciech Strzelecki
bracia: Jan i Jędrzej Śniadeccy
Stanisław Trembecki
Komisja Edukacji Narodowej (KEN, pełna nazwa: Komisja nad Edukacją Młodzi Szlacheckiej Dozór Mająca) - centralny organ władzy oświatowej, zależny tylko od króla i sejmu, powołany w Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez Sejm Rozbiorowy 14 października 1773 na wniosek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, za zgodą ambasadora rosyjskiego Ottona Magnusa von Stackelberga.
Komisja była pierwszym ministerstwem oświaty publicznej w Polsce. Nie była, wbrew obiegowej opinii, pierwszym ministerstwem oświaty w Europie; od lat pięćdziesiątych XVIII wieku funkcjonowała Wiedeńska Nadworna Komisja Edukacyjna. Została powołana głównie dlatego, że do 1773 edukacja podstawowa i średnia były w Rzeczypospolitej organizowane przez zakon jezuitów. Taki system edukacji nakierowany był przede wszystkim na kształcenie w zakresie teologii katolickiej przy pomocy łaciny, przy czym inne przedmioty były traktowane jako uboczne i podrzędne. System ten cechował swoisty konserwatyzm i nietolerancja wobec niekatolików, a jednocześnie oderwanie od realnych potrzeb edukacyjnych. W rezultacie po skończeniu szkół jezuickich trzeba było w krótkim choć po części nadgradzać, co się w przeciągu strawionych lat opóźniło. W 1773 zakon jezuitów został rozwiązany przez papieża Klemensa XIV, co w Polsce groziło upadkiem edukacji, ale też dało impuls do głębokich reform szkolnictwa.
Podsumowanie dokonań Komisji
-całkowita reorganizacja oraz stworzenie od podstaw systemu szkół średnich
- opracowanie nowych programów nauczania w duchu umiarkowanego oświecenia
utworzenie seminariów nauczycielskich przy uniwersytetach.
- publikacja nowatorskich podręczników szkolnych - w sumie wydano 27 podręczników, z których część po raz pierwszy stworzyło polską terminologię naukową takich dziedzin jak fizyka, matematyka, chemia, logika, gramatyka.
- reformę Akademii Krakowskiej i Wileńskiej
- utworzenie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych
-wprowadzenie historii Polski i historii naturalnej.
- wprowadzenie elementów wychowania fizycznego.
- zaczęto nauczać w języku polskim - nauka w języku łacińskim była zakazana.
Działalność Komisji jest trudna do przecenienia w historii Polski. Kilkudziesięciotysięczna kadra nauczycielska wychowana przez Komisję kontynuowała działalność w jej duchu jeszcze długo po utracie przez Rzeczpospolitą niepodległości wychowując kolejne pokolenia względnie nowocześnie wykształconej młodzieży, dzięki której w ogóle przetrwała polska kultura i język.
Niektóre podręczniki (np. podręcznik do chemii Jędrzeja Śniadeckiego) były w użyciu jeszcze u zarania II Rzeczypospolitej, a z podręczników gramatyki i historii wydanych przez Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych uczyli się praktycznie wszyscy najwybitniejsi pisarze i poeci XIX w. - od Adama Mickiewicza po Bolesława Prusa.
Horacjanizm - stworzona przez rzymskiego poetę Horacego postawa wobec życia i moralności. Była swoistym poszukiwaniem złotego środka poprzez połączenie dwóch antycznych filozofii życia: epikureizmu i stoicyzmu.
Horacjanizm w poezji to zjawisko naśladowania w liryce modelu poezji stworzonego przez Horacego. Model ten obejmował:
- spójność utworu poetyckiego
- zdolność do panowania nad emocjami czytelników
- opieranie się na wzorcach poezji greckiej
- wierne odtwarzanie rzeczywistości w opisach
- dążenie do prostoty formy i doskonałości stylu w twórczości poetyckiej
- powściągliwość w wyrażaniu uczuć i korzystaniu z dóbr doczesnych
Najbardziej znanym poetą polskim pisującym wiersze w stylu Horacego był Jan Kochanowski.
Krytyka literacka - działalność intelektualna polegająca na dyskusji, ocenianiu i interpretacji dzieł literackich i ogólnie literatury. Krytyka literacka z założenia nie jest wyrazem metody naukowo-badawczej, lecz przekonań ideowo-artystycznych. Za prekursora krytyki literackiej uważa się Arystarcha z Samotraki.
W Polsce o początkach krytyki literackiej można mówić po roku 1811, kiedy Stanisław Kostka Potocki wydał Rozprawę o zasadach krytyki i o potrzebie wprowadzenia jej u nas.
Okolicznościowa poezja polityczna
reakcja na:
- wydarzenia polityczne
- poglądy różnych grup społecznych
- historyczne dokonania w Europie
- postawy ważnych osób ze sfer
- panujących (król, arystokracja)
- kościelnych
- posłów na sejm
- intelektualnych
- nauka
- kultura
- sztuka
specyficzny literacko-publicystyczny komentarz aktualnych wydarzeń w kraju
społeczna ocena i krytyka współczesności
wydarzenia będące źródłem komentarzy poezji okolicznościowej
- rozbiory Polski
- obrady Sejmu Czteroletniego
- uchwalenie Konstytucji 3 maja
- insurekcja kościuszkowska
- targowica
2. Cechy literatury
najczęściej utwory anonimowe
tworzona na bieżąco
- forma współczesnej aktualnej gazety
- zjadliwy komentarz
- była swoistym orężem w walce politycznej
- stała się znakomitą lekcją patriotyzmu i odwagi obywatelskiej
- gatunki
- ulotki rozrzucane w budynkach sejmu, w gmachach użyteczności publicznej i na ulicach
- plakaty
- pamflety
- pieśni
- paszkwile
- satyry
- epigramaty
- zagadki
- piosenki
- katechizmy
- bajki polityczne
- trawestacje
Franciszek Karpiński, Jakub Jasiński, Franciszek Zabłocki,
Poezja legionowa, utrwalona w tradycji historyczno-literackiej nazwa oznaczająca poezję okolicznościową towarzyszącą działaniu od 16 XI 1794 utworzonej legii polsko-włoskiej, również twórczość żołnierską tych formacji; także nazwa symboliczna, umowna, określająca całokształt twórczości poetyckiej związanej sytuacyjnie lub tematycznie z walkami różnych polskich formacji wojskowych w latach 1794-1813 (tzw. poezja legionowa).
Tradycję wykreowali romantycy (zafascynowani spontanicznością uczuć, kultem Napoleona, zbliżeniem do folkloru żołnierskiego, patetycznym nastrojem). A. Mickiewicz w II kursie wykładów o literaturze słowiańskiej (Lekcja 26) zapoznał słuchaczy z nazwiskami poetów żołnierzy Legionów: J. Wybickiego jako autora Pieśni Legionów Polskich we Włoszech (1797), C. Godebskiego (Wiersz do Legiów polskich), W. Reklewskiego, A. Goreckiego, S. Witwickiego (Wieczory pielgrzyma), T.K. Tymowskiego (Dumanie żołnierza polskiego...). Legioniści śpiewali też dawną pieśń żołnierską Idzie żołnierz borem, lasem..., F. Karpińskiego Ojczyzna nas woła..., nobilitując godność prostego żołnierza, wzorzec bohaterstwa. Po 123 latach niewoli narodowej Polacy odzyskując niepodległość w Legionach marszałka J. Piłsudskiego kontynuowali nurt poezję legionową.
Powieść (romans) - gatunek literatury pięknej, utwór narracyjny, opisujący zwykle rozbudowany ciąg zdarzeń.
Klasyczna powieść jest pisana prozą, w której występują liczne dialogi, opisy akcji i natury i jest podzielona na rozdziały liczące od kilku do kilkudziesięciu stron. Całość liczy od ok. 100 do ok. 500 stron maszynopisu. Klasyczna powieść posiada wszystkowiedzącego, anonimowego narratora i wielowątkową, liniową, chronologiczną fabułę. Wiele powieści, zwłaszcza współczesnych świadomie odchodzi od tego klasycznego schematu. Narrator posługuje się podstawowymi sposobami narracji, jak też innymi formami wypowiedzi np. dialogiem i mową zależną.
Pierwsze powieści powstały już w czasach antycznych. W Grecji autorem powieści był m.in. Ksenofont z Efezu (Opowieści efeskie). Był to typ powieści awanturniczej i melodramatycznej. W Rzymie autorami powieści byli Petroniusz (Satyricon) i Apulejusz (Metamorfozy albo Złoty osioł). Dzieła ich operowały zróżnicowaną narracją, od opisu realistycznego po groteskę, przynosiły też bogate studium psychologiczne bohaterów.
Ogniwem w rozwoju gatunku był średniowieczny epos rycerski. W epoce renesansu ważną powieść, ujętą groteskowo dał François Rabelais (Gargantua i Pantagruel). W okresie baroku wybitną powieść napisał Miguel de Cervantes (Don Kichot). Okresem rozwoju gatunku było oświecenie, a potem XIX wiek.
Ze względu na zakres tematyczny, rozróżnia się następujące gatunki powieści:
-społeczno-obyczajowa
-psychologiczna
-łotrzykowska
-przygodowa
-marynistyczna
-sentymentalna
-gotycka
-fantastyczna
-fantastyczno-naukowa
-historyczna
-kryminalna
-sensacyjna
-produkcyjna
-drogi
Rokoko - nurt stylistyczny, obecny zwłaszcza w architekturze wnętrz, ornamentyce, rzemiośle artystycznym i malarstwie, występujący w sztuce europejskiej w latach ok. 1720-1790. Nurt rokokowy wyróżnia się także w dziejach literatury.
Uważane czasem za końcową fazę baroku, w rzeczywistości zajęło wobec niego pozycję przeciwstawną. Sprzeciwiło się pompatycznemu ceremoniałowi, monumentalizmowi i oficjalnemu charakterowi stylu Ludwika XIV, skłaniając się ku większej kameralności, zmysłowości, wyrafinowaniu i pewnej sentymentalności. Odznaczało się lekkością i dekoracyjnością form, swobodną kompozycją, asymetrią i płynnością linii oraz motywami egzotycznymi (np. chińskimi). Styl rokokowy najsilniej rozwinął się we Francji i związany był głównie z życiem dworskim.
Po okresie wyniszczającej państwo wojnie domowej nastał czas stabilizacji politycznej i gospodarczej, w związku z czym zaczęto większą rolę zwracać na nową sztukę. Za pierwszy przejaw rokoko w Rzeczypospolitej należy uznać zamówienie między rokiem 1732 a 1735 przez Zofię Sieniawską i jej męża Augusta Czartoryskiego u Juste-Aurèle Meissonniera wykonanie dekoracji, plafonu, boazerii, supraportów i mebli do Złotego Salonu w swoim Pałacu w Puławach (zachowane fragmenty są w muzeum w Jędrzejowie). Drugie rokokowe wnętrze zamówił także u Meissonniera marszałek Franciszek Bieliński i umieścił w swoim pałacu w Warszawie. Wkrótce dekoracje rokokowe zaczęto wykorzystywać w architekturze. W 1737 roku w Wilnie wybuchł pożar, który zniszczył część miasta, w związku z czym zaczęto wkrótce odbudowę. Jednym z najważniejszych architektów był Jan Krzysztof Glaubitz (ok. 1700-1767), z pochodzenia Ślązak, który w Wilnie wzniósł kościół św. Katarzyny, stanowiący dzieło przejściowe między barokiem a rokoko. Kolejne jego dzieło to fasada kościoła Misjonarzy z lat 1752-1754 oraz brama klasztoru Bazylianów. Prawdopodobnie jego autorstwa był także kościół Bazylianów w Berezweczu, o falistej fasadzie, tworzącej bogate efekty światłocieniowe.
Rokoko to również kierunek w literaturze uznawany za odmianę schyłkowego baroku, powstały we Francji w XVIII w.. Nazwa ta stosowana była najpierw do określania stylu w sztukach plastycznych i architekturze, a następnie używana także w odniesieniu do zjawisk literackich, w których przejawiały się tendencje analogiczne do występujących w plastyce. Znalazły one wyraz w zainteresowaniu sferą przeżyć osobistych i kameralnych, erotyzmem, wysublimowaną elegancją życia środowisk dworskich. Zarówno w życiu, jak i w sztuce, którą traktowano jako formę wyrafinowanej zabawy, głównymi wartościami estetycznymi były wdzięk i smak. Wprowadziło odmienne od klasycznego rozumienie pojęcia gustu, czyli smaku. Jego przymiotami są czułość, delikatność, trafność. Czułość staje się dyspozycją władz emocjonalnych człowieka stojącego na wysokim poziomie intelektualnym, zmniejszająca natężenie reakcji emocjonalnych, pojawiających się gwałtownie, często prymitywnych. Czułość zawierająca „tkliwość” i delikatność potrafi wydobyć najbardziej wyrafinowane piękności. Szczególny akcent położony został właśnie na trafność jako przymiot smaku. Pomaga on dokonać odpowiednich wyborów co do obrazów i myśli.
Rokokowe ideały realizowały się w takich gatunkach, jak: anakreontyk, epigramat, salonowa komedia, rokokowa odmiana sielanki, a także w formach opartych na grze intelektualnego dowcipu, zaskakujących pointach, m.in. w powiastce filozoficznej i eseju. w Polsce rokoko literackie przejawiało się m.in. w twórczości Franciszka Dionizego Kniaźnina i Tomasza Kajetana Węgierskiego.
Salon literacki - rodzaj zebrania towarzyskiego odbywającego się w domach arystokratycznych lub mieszczańskich, gromadzącego twórców, krytyków i odbiorców literatury i poświęconego dyskusjom na tematy literackie. Salony odbywały się regularnie w określonym terminie i miejscu. Często prowadzone były przez kobiety.
Za pierwszy właściwy polski salon literacki uznaje się obiady czwartkowe króla Stanisława Augusta, gromadzące ówczesnych intelektualistów. W tym samym czasie działały również inne salony, m.in. Adama Kazimierza Czartoryskiego w Pałacu Błękitnym oraz, od lat osiemdziesiątych, Izabeli Czartoryskiej w Puławach. Do salonów uczęszczali wtedy m.in.: Ignacy Krasicki, Franciszek Karpiński i Adam Stanisław Naruszewicz. Pojawiały się również pierwsze tego typu spotkania w domach mieszczańskich (m.in. Grzegorza Łyszkiewicza), miały one jednak charakter głównie towarzyski, okazyjnie jedynie zajmując się sprawami sztuki i literatury.
Rozwój polskich salonów literackich został zahamowany przez rozbiory. Ponowny rozwój nastąpił dopiero po ok. 1815 roku w Księstwie Warszawskim. W tym okresie działały intensywnie salony Ignacego Sołtyka i Marcina Badeniego, w którym bywał między innymi Julian Ursyn Niemcewicz. Bardzo znaczący był również salon Tadeusza Mostowskiego; w salonie tym zbierało się tzw. Towarzystwo Iksów zrzeszające polskich krytyków literackich, na zebraniach omawiali oni różne dzieła literackie i dyskutowali o języku literatury i sztuce klasycznej. Istotną rolę w życiu literackim odgrywały również spotkania w domu Wincentego Krasińskiego, odbywające się w latach 1815-1827. Goście spotykali się tam początkowo w soboty, potem jednak zebrania przeniesiono na czwartki, aby konkurować z obiadami królewskimi. Salon Krasińskiego poświęcony był początkowo twórczości klasycznej, natomiast w latach 1823-1827 odbywały się tam spory pomiędzy klasykami a romantykami. Spotkania te odgrywały znaczącą rolę w życiu literackim kraju - młodzi artyści zyskiwali dzięki nim możliwość zaistnienia publicznie i zaprezentowania się czytelnikom. Salon Krasińskiego odwiedzany był przez takich pisarzy jak: Seweryn Goszczyński, Kajetan Koźmian, Julian Ursyn Niemcewicz, posłużył również Mickiewiczowi do skonstruowania sceny "salonu warszawskiego" w Dziadach[1]. Salon ten upadł po 1828 roku, kiedy wielu gości opuściło go, protestując przeciwko postawie politycznej gospodarza.
Osjanizm, zjawisko związane z preromantyzmem i romantyzmem (2 połowa XVIII w. - początek XIX w.), wywodzące się z tzw. pieśni Osjana, wydanych 1760-1773 przez szkockiego pisarza J. Macphersona jako rzekomy przekład autentycznych pieśni staroceltyckich, ułożonych przez legendarnego barda szkockiego (w rzeczywistości irlandzkiego) z III w.
Utwory owe napisał sam Macpherson, ale mimo istniejących od początku podejrzeń, że są fałszywe, rozpowszechniły się w Europie i zyskały dużą popularność, wywołując modę na naśladownictwa. Powodzenie zawdzięczały głównie połączeniu elementów sentymentalizmu, folkloru, ludowości i poetyckiego historyzmu.
Osjanizm lansował tezy o: wyższości życia ludu "w stanie natury", poetyckich jej wartościach, jedności świata żywych i umarłych. Głosił wyższość poezji "prostej" nad uczoną, a także romantycznej Północy nad klasycznym śródziemnomorskim Południem.
Liczne przekłady i przeróbki pieśni Osjana dotarły również do Polski, gdzie pierwsze przekłady (fragmenty) pojawiły się już w XVIII w. - autorstwa I. Krasickiego, K. Tymienieckiego, F.D. Kniaźnina. Pełny przekład prozą S. Goszczyńskiego powstał 1832, wydany 1838. Osjanizm wywarł znaczny wpływ na polską literaturę romantyczną.
Youngizm, zespół tendencji literackich występujący w 2. poł. XVIII i na początku XIX w. uformowany pod wpływem twórczości angielskiego pisarza E. Younga, autora głośnego wówczas poematu filozoficzno-dydaktycznego Skarga albo myśli nocne o życiu, śmierci i nieśmiertelności (1742-17 45). Youngizm charakteryzował się w poezji łączeniem dydaktyzmu w duchu moralistyki relogijnej z tematyką marności ludzkiego życia, rozważaniami o śmierci, utrzymanymi w szczególnej nastrojowości nocy i grobów, określany był poezją cmentarną. Elementy wspólne youngizmu, sentymentalizmu i osjanizmu otrzymały miano tendencji preromantyzmu.