ROZDZIAŁ II

ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE BADAŃ WŁASNYCH

1. Cel badań

Zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartości informacji.

Analiza piśmiennictwa pozwala dostrzec, że edukacja prozdrowotna w szkolnictwie odgrywa istotną rolę w kształtowaniu prozdrowotnych postaw i zachowań, w tym również dotyczące prawidłowego odżywiania i aktywności fizycznej.

Od tego jak efektywna będzie edukacja prozdrowotna w szkołach podstawowych zależy w dużym stopniu stopień ryzyka wystąpienia lub pogłębienia otyłości wśród dzieci.

Celem badań jest, zatem zdiagnozowanie wpływu edukacji prozdrowotnej w szkole podstawowej w szkole podstawowej na profilaktykę otyłości u dzieci.

Obecnie zauważa się w naszym społeczeństwie zwiększenie odsetka otyłych dzieci. Przyczyn tego zjawiska może by wiele jednak w niniejszej pracy chciałam się skupic na zależności między edukacją prozdrowotną a profilaktyką otyłości. Czy taka zależnośc istnieje, jak silne może być oddziaływanie działań edukacyjnych względem zjawiska otyłości oraz jak efektywne może ono być; czy oddziaływanie edukacji prozdrowotnej w środowisku szkolnym jest wystarczające dla wykształcenia i/lub utrzymania prawidłowych wzorców zachowań zdrowotnych wśród uczniów.

W związku z tym chciałabym w tej pracy ukazac szkołę podstawową z jej programem edukacji prozdrowotnej jako niezmiernie istotny element kształtujący zachowania prozdrowotne wśród uczniów, tym samym pozwalający na profilaktyczne działania względem otyłości wśród uczniów, zwłaszcza uczniów szkół podstawowych którzy to są jeszcze bardzo podatni na kształtowanie za pomocą bodźców zewnętrznych do których to zalicza się wspomniana edukacja.

2. Problemy i hipotezy

2.1. Problemy badawcze

Temat pracy powinien być precyzyjnie rozłożony na pytania i problemy. Tak rozbity temat ukaże nam problemy badawcze. Jest to z pozoru prosty zabieg werbalny jednak musi on spełnia kilka warunków:

• sformułowane problemy muszą wyczerpywać zakres naszej niewiedzy, zawarty w temacie badań. Tak, więc problemy sposób znacznie bardziej precyzyjny określają zakres naszych wątpliwości, tym samym określają teren badawczych poszukiwań

• drugim warunkiem poprawności sformułowanych przez nas problemów, jest konieczność zawarcia w nich wszystkich generalnych zależności między zmiennymi

• trzecim warunkiem poprawności problemu badawczego jest jego rozstrzygalność empiryczna oraz wartość praktyczna.

Problemy badawcze można podzielić na problem główny i problemy szczegółowe.

Problemy badawcze brzmią następująco:

1. Problem główny:

Jaki jest wpływ edukacji prozdrowotnej w szkole podstawowej na występowanie otyłości u dzieci oraz jakie są możliwości, które by ten wpływ maksymalizowały?

b) Problemy szczegółowe:

• problemy diagnostyczne

• Czy dzieci mają wiedzę, umiejętności praktyczne i motywację do działań profilaktycznych otyłości?

• Jaka jest rola szkoły w zakresie profilaktyki otyłości?

• W jakim stopniu szkoła wpływa na wiedzę, umiejętności praktyczne i motywację ucznia do działań profilaktycznych otyłości?

• problemy zależnościowe

• Jaki jest wpływ żywienia dzieci na profilaktykę otyłości wśród nich?

• Jaki jest wpływ aktywności fizycznej dzieci na profilaktykę otyłości wśród nich?

• Jaki model spędzania czasu wolnego reprezentują dzieci?

• W jakim stopniu zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne mają wpływ na profilaktykę otyłości?

• Jaka jest rola nauczycieli w inspirowaniu uczniów do stosowania w praktyce wiedzy z zakresu profilaktyki otyłości?

• Jaki jest stopień oddziaływania edukacji prozdrowotnej względem profilaktyki otyłości?

2.2. Hipotezy badawcze

Hipotezą nazywac można różnorodne twierdzenia, które uzasadnione są tylko częściowo. W związku z tym każdy domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne, także w postaci uogólnienia, osiągniętego (...) na podstawie danych wyjściowych nazwac możemy hipotezą badawczą.

W pracy sformułowano hipotezy następującej postaci:

1. Warunki szkoły (zasoby materialne, zaplecze socjalne, różnorodna oferta zajęc szkolnych, w tym poza lekcyjnych) nie mają decydującego wpływu na występowanie otyłości u dzieci.

2. Na stopień wykorzystania przez uczniów zaplecza szkoły (mającego istotne znaczenie w profilaktyce otyłości) znaczący wpływ ma wiek dziecka.

3. Na poziom praktycznego zastosowania wiedzy z zakresu profilaktyki otyłości znaczący wpływ ma wiek dziecka.

4. Wraz z wiekiem dziecka obserwowana jest tendencja spadkowa zastosowania praktycznej wiedzy profilaktyki otyłości wśród dziewczynek.

5. Wiedza na temat żywienia typu „Fast food” jest zadowalająca niezależnie od wieku i płci badanych.

6. Niezależnie od posiadanej wiedzy badani uczniowie przejawiali skłonnośc do działań niezgodnych z aktualną wiedzą z zakresu profilaktyki otyłości.

7. Głównym źródłem wiedzy z zakresu profilaktyki otyłości są programy edukacyjne, w tym szkolne.

8. Rola motywatora do działań profilaktycznych względem otyłości zlokalizowana jest głównie w obszarze związanym z inicjatywą własną i/lub rodziny.

3. Zmienne

W metodologii przyjęto określa mianem zmiennej elementy zdarzenia lub zjawiska które można zaobserwowac w każdym z nich, będące zarazem podstawowymi cechami konstytucyjnymi dla danego zdarzenia.

W zależności od tego, jaki jest związek między poszczególnymi cechami, jaki jest kierunek zależności między nimi, która wpływa na inne, a która podlega wpływom jedne zmienne nazywają się zmiennymi niezależnymi, a drugie zamiennymi zależnymi.

3.1. Zmienna niezależna

Zmienną niezależną w niniejszej pracy jest wpływ edukacji prozdrowotnej w szkole podstawowej na profilaktykę otyłości wśród dzieci.

3.2. Zmienne zależne

Zmienne zależne to:

1. zaplecze materialne szkoły

2. zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne

3. oddziaływanie nauczycieli (w-fu, biologii, wychowawcy klasy)

4. oddziaływanie kadry medycznej na terenie szkoły i poza nią

5. sposób korzystania ze środków masowego przekazu

4. Metody, techniki, narzędzia badawcze

4.1. Metody badawcze

Postępowanie badacza, w całej swojej rozciągłości i złożoności, zawiera zespół teoretycznie uzasadnionych działań koncepcyjnych i instrumentalnych. Jeżeli działania te zmierzają do rozwiązania określonego problemu naukowego, możemy wówczas określi je mianem metody badawczej.

Aby zebrać informacje dotyczące wpływu edukacji prozdrowotnej w szkole podstawowej na występowanie otyłości wśród dzieci zastosowano metodę sondażu diagnostycznego o ograniczonym zasięgu. Mianem sondażu diagnostycznego możemy określi sposób gromadzenia wiedzy, między innymi o nasileniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk, w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentacyjną danej populacji, w której to zjawisko występuje.

Informacje zdobyte przy zastosowaniu tych metod pozwolą w oparciu o zdobytą wiedzę teoretyczną na zanalizowanie problemu profilaktycznej roli edukacji prozdrowotnej uczniów klas V i VI szkoły podstawowej względem występowania wśród nich otyłości.

4.2. Techniki badawcze

W celu uzyskania optymalnie sprawdzonych informacji, opinii i faktów wykorzystano w pracy techniki badawcze. Są one podrzędne w stosunku do metod i przez nie uwarunkowane.

W badaniach sondażowych posłużono się techniką ankiety i obserwacji zewnętrznej.

Ankieta jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu, najczęściej samodzielnym przez badanego, specjalnych kwestionariuszy, na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej nie w obecności ankietera. Ankietą posługujemy się w tych badaniach dydaktycznych w tych sytuacjach, kiedy chcemy uzyskać informacje o tym, co dane osoby wiedzą oraz jak oceniają określone zjawiska, procesy i wydarzenia. Ankieta stanowi formę uzyskania pożądanych informacji za pośrednictwem drukowanej listy pytań.

W badaniach również posłużono się obserwacją zewnętrzną. Obserwowano przede wszystkim środowisko szkolne badanych oraz stopień wykorzystania występujących w nim elementów, zarówno korzystnych pod względem profilaktyki otyłości jak i tych mniej korzystnych.

4.3. Narzędzia badawcze

Narzędzia badań za każdym razem buduje się dla poznania określonej konkretnej sytuacji, zjawiska czy problemu. Wszelkiego typu narzędzia werbalne, kwestionariusze, skala, arkusze są w pełni odpowiednie dla jednego i tylko dla tego właśnie przypadku na użytek, którego zostały skonstruowane.

W ankiecie narzędziem badawczym jest kwestionariusz dla dzieci. Kwestionariusz ankiety wypełniony był przez uczniów poszczególnych szkół i zawierał 25 pytań zamkniętych oraz metryczkę pozwalającą ustalic czy u danego badanego wystąpiła już otyłośc, jest w grupie podwyższonego ryzyka, w granicach normy wagowej dla danego wieku czy też wykazuje niedowagę.

Jedną z zastosowanych metod była obserwacja zewnętrzna. Obserwowano między innymi przejawianie umiejętności samodzielnego wyboru spożywanych produktów spożywczych dostępnych na terenie danej szkoły w czasie przerw i po lekcjach.

5. Teren badań i dobór populacji badawczej

5.1. Teren badań

Terenem badań były klasy V i VI wybranych Szkół Podstawowych w Poznaniu. Szkoły te po wstępnej analizie wykazywały znaczne zaangażowanie w prozdrowotne działania edukacyjne i przystosowanie otoczenia szkoły do praktycznej kontynuacji teoretycznych informacji.

Szkoła dysponuje dwoma parterowymi budynkami położonymi na dużej działce (ponad 1ha) z trawnikami, ze starodrzewiem, placem zabaw, z boiskiem ze sztucznej trawy i z dużym parkingiem. Zaplecze dydaktyczno-wychowawcze stanowi 18 sal lekcyjnych, 2 sale gimnastyczne, sala do lekcji szachów, gabinet fizyki i chemii, biblioteka z zapleczem multimedialnym, trzy sale multimedialne oraz ponad 70 komputerów współpracujących w sieci, z dostępem do Internetu - tablice interaktywne w każdej klasie. Opieka medyczna na terenie szkoły obejmuje: całodzienną obecnośc pielęgniarki i cotygodniowe dyżury lekarza pediatry. Ponadto uczniowie otoczeni są opieką psychologa. Szkoła czynna jest dla uczniów w godzinach od 7⁰⁰ do 17⁰⁰ w tym zajęcia obowiązkowe od 8¹⁵ do 14⁴⁵ (7 godzin lekcyjnych). W godzinach od 15⁰⁰ do 16³⁰ odbywają się zajęcia sekcji i kół naukowych. Zajęcia opiekuńcze odbywają się w świetlicy szkolnej. Śniadania i obiady oraz napoje dostępne są w kolorowej szkolnej stołówce, o określonych porach, zależnie od wieku np. 13⁰⁰ dla klas pierwszych, a dla klas piątych, szóstych i gimnazjum 13⁴⁰-14⁰⁰ . Uczniowie otrzymują posiłek po trzeciej godzinie lekcyjnej (kanapki lub drożdżówka oraz napój). Szkoła posiada bogatą ofertę zajęc dodatkowych, w tym sportowych (m. in. piłka nożna, sekcja tańca i teatralna, karate dla początkujących i zaawansowanych). Bogaty jest również kalendarz imprez w tym sportowych (m. in. Jesienna i Wiosenna Spartakiada, Szkolna Ligi Piłki Nożnej, Szkolna Ligi Piłki Siatkowej, Międzyszkolne Biegi Przełajowe, Mistrzostwa pływackie szkół, Grand Prix Miasta Poznania w narciarstwie zjazdowym i snowboardzie, pieszo-rowerowy rajd wiosenny), a także Spotkania z przyrodą i konkurs czystości.

Druga szkoła dysponuje 24 salami lekcyjnymi, 2 salami informatycznymi, 2 salkami do zajęc wyrównawczych, biblioteką z czytelnią, świetlicą szkolną, aulą, salą gimnastyczną razem z szatniami i siłownią, salą do gimnastyki korekcyjnej, blokiem żywieniowym ze stołówką szkolną oraz pomieszczeniami mieszczącymi Izbę Pamięci i Klub Węgierski. W szkole znajduje się również gabinet pielęgniarki, pedagoga i psychologa, sala ksero oraz szatnia i pomieszczenia administracyjno-organizacyjne. Pomieszczenia te są do dyspozycji 34 nauczycieli. Aktualna liczba uczniów wymagała utworzenia 20 oddziałów. Są prowadzone zajęcia wychowania fizycznego na pływalni, zajęcia taneczne, SKS, Klub piłki nożnej, turystyka krajowa i zagraniczna. Szkoła współpracuje z lokalnymi ośrodkami kultury i sportu. Na terenie szkoły funkcjonuje sklepik uczniowski.

Badania przeprowadzone zostały od 1 - 29 marca 2010 r. Objęto nimi uczniów klas V liczące 60 uczniów i VI - 70 uczniów. Razem zbadanych zostało 130 uczniów, w tym 60 dziewczynek i 70 chłopców. Dzięki uprzejmości dyrektorów szkół oraz życzliwości i pomocy nauczycieli uzyskano dane, które posłużyły do napisania niniejszej pracy. Badania z dziećmi były przeprowadzone w czasie lekcji wychowawczych oraz lekcji przyrody.

5.2. Dobór populacji badawczej

Badana populacja to dzieci uczęszczające do szkoły podstawowej na terenie miasta Poznania. Dzieci te są w okresie przedpokwitaniowym, niedługo zacznie przeobrażac się ich ciało, wiele rzeczy ulegnie zmianom. Powinny być tego świadome, a także powinny by świadome tego jak postępowac aby ten okres był jak najmniej traumatyczny i zapewnił maksimum pozytywnych podstaw do dalszego rozwoju fizycznego, psychicznego, emocjonalnego i społecznego. Taka świadomość ograniczy niewłaściwe nawyki prowadzące do m. in. otyłości, która to, jakże często, jest przyczyną niedostosowania społecznego młodzieży, agresywnych zachowań, „wycofania z życia”… Są to zarazem dzieci których umysł jest niesamowicie chłonny i podatny na ukierunkowanie czynnikami zewnętrznymi. Wykształcone w tym wieku prawidłowe postawy mają szansę nie ulec późniejszym negatywnym modyfikacjom ze strony środowiska zewnętrznego. Z tych względów wybrałam populację uczniów klas 4-6 szkół podstawowych w Poznaniu. Badania prowadzone na klasach 5 i 6, z całkowitym wyłączeniem klas 4 z badań ankietowych ale nie z obserwacji zewnętrznej, uzasadniam koniecznością przebrnięcia tychże uczniów klas 4 przez daną klasę w celu uzyskania wiedzy którą można zbadac. W niniejszej pracy chciałam zbada oddziaływanie edukacji prozdrowotnej w szkołach zatem uczeń biorący udział w badaniu musiał by tej edukacji poddany.

Wnioski ogólne będę kierowac do uczniów klas 4-6, ponieważ jeżeli istnieją jakieś niedostatki w wiedzy, umiejętnościach praktycznych czy w motywacji do profilaktycznych działań względem otyłości prowadzonych za pomocą edukacji prozdrowotnej to należy wyeliminowa je na jak najwcześniejszym etapie edukacji.

---