Indywidualne i normatywne akty prawne
Normatywne akty prawne - to akty indywidualne wydawane przez kompetentne organy prawodawcze, mocą których ustanawiane są przepisy prawa (konstytucja, ustawy, rozporządzenia, zarządzenia).
Indywidualny akt prawny - ma normatywny charakter, tj. zawiera normy prawne. Ustanawia reguły zachowania o charakterze indywidualnym, konkretnym.
Elementy aktu normatywnego
- nazwa rodzajowa aktu - data uchwalenia
- tytuł określający zapis przedmiotowy
- preambuła (arenga) - uroczysty wstęp; nie jest elementem koniecznym, występuje sporadycznie
- część ogólna - obejmuje przepisy zawierające elementy wspólne, umieszczone są tu również definicje legalne,
- część szczególna - zawiera zasadniczą materię aktu, odnoszącą się do dyspozycji (i niekiedy sankcji)
- przepisy końcowe - termin wejścia aktu w życie, akty normatywne uchylane niniejszym aktem
- podpis - w wypadku ustaw prezydencki.
Przepis prawny
Przepis prawny - jest technicznym zapisem normy prawnej.
Może pokrywać się z normą prawną, zawierać 2 normy prawne, norma może być w 2 przepisach.
Norma prawna - definicja, elementy składowe
Norma prawna jest najmniejszym, stanowiącym sensowną całość elementem prawa. Norma prawna jest normą społeczną, rodzajem zachowania. Jest ona:
- abstrakcyjna - wzór zachowania określony rodzajowo, nie dotyczy konkretnych zachowań;
- generalna - adresowana jest do pewnej grupy adresatów, a nie do konkretnej osoby.
Zawiera żądanie określonego zachowania od określonej kategorii osób (adresata).
Budowa normy prawnej - 3 części:
a) Hipoteza (kto i w jakich warunkach) - określenie adresata i dookreślenie go poprzez deskrypcję okoliczności w których działa. Te pokazują cechy adresata, określają cel, sposób, czas i miejsce jego działania.
b) Dyspozycja (jak powinien się zachować) - w treści ma: nakaz (ten odnosi się do konkretnego zachowania. Niespełnienie oznacza kolizję prawną), zakaz (określa zachowanie niedopuszczalne, nie wychodzi poza treść zapisaną w normie. Nakaz i zakaz zbiorczo nazywane są obowiązkiem prawnym), lub dozwolenie na pewne czynności (uprawnienie do pewnego działania, wybór opcji zachowania nie jest obligatoryjny „może” „ma prawo”).
c) Sankcja (co się stanie jak tego nie zrobi) - konsekwencja za naruszenie treści normy prawnej. Polega na pozbawieniu lub ograniczeniu dóbr, pełni funkcję prewencyjną, izolacyjną, eliminacyjną. Nie jest równoznaczna z karą.
Budowa normy prawnej - 2 części: zakłada ona istnienie 2 norm określanych jako sprzężone:
- norma sankcjonowana (hipoteza + dyspozycja); określenie adresata i tego co powinien zrobić;
- norma sankcjonująca (hipoteza dyspozycja); za hipotezę przyjmuję normę sankcjonowaną i obwarowywuję sankcją za niewykonanie (co się stanie jak adresat tego nie zrobi).
Przepisy nakazujące, zakazujące i uprawniające; ogólne i szczegółowe
Nakazujące - spośród wielu sposobów, zachowań wskazują jeden możliwy, inny sposób zachowania pociąga ujemne skutki prawne.
Zakazujące - ze wszystkich sposobów zachowań możliwych w danej sytuacji wyróżniają jeden i mówią, że tak postępować nie wolno.
Uprawniające - uprawniają pewną klasę podmiotów do możliwości wyboru sposobu zachowań, przy czym zachowanie nie jest ich obowiązkiem.
Ogólne - określają przedmiotowy i podmiotowy zakres stosunków społecznych, regulowanych danym aktem prawodawczym, objaśniają podstawowe użyte w akcie nazwy, a często też ustalają ogólne zasady jego stosowania.
Szczegółowe - normy, określające zachowania podmiotów, których one dotyczą.
Źródło prawa - definicja
Źródła prawa są to akty stanowione przez organy państwowe, które w treści swej zawierają normy prawne albo stanowią element niezbędny do odczytania obowiązującej normy prawnej (dlatego też mówiąc o źródłach prawa w tym znaczeniu określamy je najczęściej mianem aktów prawodawczych/normatywnych - tj. aktów, które w treści swej zawierają normy prawne lub ich części składowe).
Publikacja i ogłoszenie aktów normatywnych - jakie akty w jakich dziennikach urzędowych są publikowane
1. Dziennik Ustaw publikuje ustawy, rozporządzenia, orzeczenia międzynarodowe, które Polska podpisała
2. Monitor Polski publikuje zarządzenia, uchwały Sejmu i Senatu
3. Dzienniki Urzędowe poszczególnych ministerstw
4. Wojewódzkie Dzienniki Urzędowe publikują akty prawa miejscowego
Formalne obowiązywanie prawa
W czasie
Istnieje moment początkowy i końcowy obowiązywania normy prawnej (przepisu prawnego, aktu normatywnego). Norma obowiązuje od momentu, który wyznaczy ustawodawca, nie wcześniej jednak niż od dnia opublikowania. W Polsce obowiązuje generalna zasada, że akty normatywne zawierające przepisy prawa powszechnie obowiązującego wchodzą w życie po 14 dniach od daty opublikowania w oficjalnym organie publikacyjnym chyba, że przepis wprowadzający określi inny termin wejścia w życie.
W przestrzeni
Prawo wewnątrzkrajowe obowiązuje na całym terytorium państwa, którego organy je ustanowiły lub (w przypadku prawa zwyczajowego) sankcjonują. Prawo może też obowiązywać na części tego terytorium, tak jak np. w przypadku prawa miejscowego. Każdy, kto znajdzie się na obszarze danego państwa, podlega jego prawu tj. jego jurysdykcji (zasada terytorialności) - wyjątki np. immunitety dyplomatyczne.
Postanowienia umów międzynarodowych, na mocy suwerennej decyzji danego państwa (ratyfikacji), stają się elementem jego prawa wewnętrznego. Prawo wewnątrzkrajowe poszczególnych państw dopuszcza także, w pewnych przypadkach możliwość stosowania na danym terytorium prawa obcego, tj. prawa narodowego podmiotu cudzoziemskiego (tzw. zasada osobowości).
Wobec osób
Wszyscy są równi wobec prawa.
Fakty prawne i ich rodzaje
Fakt prawny - ogół okoliczności określonych przepisami prawa, które wywołują skutki prawne, czyli powodują powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego.
Faktami prawnymi są:
1) zdarzenia
2) zachowania
a) czyny (zgodne z prawem, niezgodne z prawem)
b) czynności prawne
3) zdarzenia lub zachowania wraz z konstytutywnymi orzeczeniami sądów.
Gałęzie prawa Rzeczypospolitej Polskiej
- Administracyjne - Konstytucyjne
- Gospodarcze - Finansowe
- Procesowe - Rodzinne
- Cywilne - Karne - Pracy
Definicja prawa konstytucyjnego
Prawo konstytucyjne rozumiane jest w dwóch znaczeniach:
1. (Sensu stricto): prawo konstytucyjne to zespół norm prawnych związanych z konstytucją i ustawami konstytucyjnymi.
2. (Sensu largo): jest to zespół norm prawnych, których przedmiotem jest ustrój polityczny społeczny i gospodarczy
Cechy szczególne Konstytucji
Konstytucja - ustawa zasadnicza posiadająca najwyższą moc prawną, określająca podstawy ustroju społeczno-gospodarczego i politycznego, główne organizację i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych, oraz normująca podstawowe prawa i obowiązki obywatela. Konstytucja jest aktem nadrzędnym w stosunku do całości porządku prawnego.
Cechy:
- szczególna nazwa
- szczególna treść
- szczególna moc prawna
- szczególny tryb uchwalania i zmiany.
Zasada godności, wolności i równości
Zasada godności
Godność jest cechą przyrodzoną każdego człowieka. Zasada godności jest nienaruszalna. Nie może jej się zrzec sam zainteresowany, ani też nie może jej znieść, ograniczyć czy zawiesić ustawodawca. Godność przysługuje człowiekowi zawsze (niezależnie od jego postępowania i zachowania) i przysługuje każdemu człowiekowi i to w jednakowym stopniu. Istotą godności człowieka jest jego podmiotowość (autonomia), a więc swoboda postępowania zgodnie z własną wolą oraz wewnętrznego samookreślenia i kształtowania otoczenia stosownie do owej autonomii. Autonomia jednostki musi uwzględniać autonomię innych ludzi i nie oznacza braku ograniczeń swobody postępowania.
Zasada wolności
W znaczeniu pozytywnym oznacza ona swobodę czynienia wszystkiego, co nie jest przez prawo zakazane. W znaczeniu negatywnym, zasada wolności oznacza, że nałożenie na jednostkę nakazu podjęcia określonego działania może nastąpić jedynie wtedy, kiedy prawo to przewiduje. Zasada wolności ma, z natury rzeczy, ograniczony charakter, bo swoboda działań człowieka musi uwzględniać zarówno nakazy interesu publicznego, jak i konieczność poszanowania wolności innych ludzi.
Zasada równości
Zasada równości oznacza w tym samym stopniu równość wobec prawa (tzn. nakaz równego traktowania przez organy władzy publicznej w procesie stosowania prawa), co i równość w prawie (tj. nakaz uwzględniania zasady równości przy kształtowaniu treści obowiązującego prawa). Oznacza również - w najogólniejszym ujęciu - nakaz jednakowego traktowania podmiotów i sytuacji podobnych lub identycznych. Zasada równości nie ma charakteru bezwzględnego, a więc w pewnych sytuacjach pozwala na różnicowanie sytuacji prawnej podmiotów podobnych. Musi to być jednak uzasadnione (usprawiedliwione). Ma charakter uniwersalny, bo odnosi się do wszelkich dziedzin funkcjonowania społeczeństwa.
Środki ochrony wolności i praw
- każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej; ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw
- każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa
- każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji
- każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.
Podstawowe obowiązki jednostki wynikające z Konstytucji
Katalog podstawowych obowiązków obejmuje:
- obowiązek wierności Rzeczypospolitej, szczególną postacią tego obowiązku jest obrona Ojczyzny i wynikający z niej obowiązek służby wojskowej,
- obowiązek troski o dobro wspólne,
- obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej, ciążący na każdej osobie pozostającej w obszarze obowiązywania tego prawa,
- obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, również odnoszący się do wszystkich, a nie tylko do obywateli,
- obowiązek dbałości o stan środowiska naturalnego, z czym łączy się ustanowienie procedur odpowiedzialności za spowodowane szkody w tym stanie.
Zgromadzenie Narodowe
Zgromadzenie Narodowe tworzą - w przypadkach określonych w ustawie konstytucyjnej - Sejm wraz z Senatem, obradując wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu (a w jego zastępstwie Marszałka Senatu). Bierze ono udział w uchwalaniu Konstytucji, odbiera przysięgę od nowo wybranego Prezydenta i podejmuje uchwałę o postawieniu Prezydenta przed Trybunałem Stanu.
Pojęcie administracji
Ujęcie podmiotowe - administracja oznacza wydzielone w państwie różnorodne organy oraz skupione wokół nich jednostki organizacyjne powołane specjalnie dla realizacji określonych celów o charakterze zadań publicznych.
Definicja przedmiotowa - administracja to określona, o specjalnych celach, działalność podejmowana w ramach realizacji celów o charakterze publicznym.
Trzecie znaczenie - administracja to ludzie zatrudnieni w strukturach wyodrębnionych w pierwszym znaczeniu.
Pojęcie administracji publicznej
A. p. - zespół organów administracyjnych i obsługujących je urzędów, powołanych do praktycznego realizowania zadań państwa.
Definicja prawa administracyjnego
Prawo administracyjne - zespół norm prawnych, które regulują strukturę organów administracyjnych, ich tok działania oraz sposób załatwiania poszczególnych spraw i stosunki administracyjno-prawne, powstające w toku tej działalności.
Naczelne organy administracji rządowej
Możemy wyróżnić 4 określenia organów naczelnych:
a) Naczelne organy administracji rządowej to organy administracji publicznej, które prezydent powołuje bezpośrednio lub po wcześniejszym wyborze przez Sejm.
b) Naczelne organy administracji państwowej to organy zwierzchnie w stosunku do pozostałych organów w strukturze administracji rządowej.
c) Naczelne organy administracji państwowej to organy powoływane przez prezydenta lub Sejm, których właściwość terytorialna obejmuje obszar całego państwa.
d) Naczelne organy administracji państwowej to organy zwierzchnie w stosunku do pozostałych organów w strukturze administracji rządowej, których właściwość terytorialna obejmuje obszar całego państwa.
Zaliczamy do nich: Prezydenta RP, Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, poszczególnych ministrów kierujących działaniami administracji, kierowników Komitetów i Komisji wchodzących w skład RM, kierującymi działami administracji.
Centralne organy administracji rządowej
Organy centralne to takie organy, które obejmują swoją kompetencją terytorium całego państwa. Wszystkie organy naczelne będą organami centralnymi, ale nie wszystkie organy centralne będą organami naczelnymi. Jeśli organ centralny podlega jakiemuś innemu organowi administracyjnemu, to nie będzie wtedy organem naczelnym.
Zaliczamy do nich (m.in.): Komendanta Głównego Policji, Komendanta Głównego Straży Pożarnej, Komendanta Głównego Straży Granicznej, szefa ABW, szefa AW, dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego.
Definicja pracownika i pracodawcy według KP
Pracownik - osoba fizyczna, pełnoletnia, posiadająca pełna zdolność do czynności prawnych, zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.
Pracodawca - jest to jednostka organizacyjna, może nie posiadać osobowości prawnej, a także osoba fizyczna jeżeli zatrudnia ona pracowników.
Umowa o pracę - definicja i rodzaje
Umowa o pracę jest dwustronną czynnością prawną. W wyniku jej zawarcia pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy pod jego kierownictwem w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.
Zgodnie z art. 29 Kodeksu Pracy, umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie. Z treści umowy o pracę powinno wynikać jakiego rodzaju umowę strony zawarły. Należy także określić warunki, na jakich została zawarta a w szczególności: miejsce pracy i miejsce jej wykonywania oraz termin rozpoczęcia pracy oraz wynagrodzenie odpowiadające rodzajowi pracy.
Rodzaje umów o pracę:
1) terminowa (na czas wykonywania określonego zadania zlecenia, na okres próbny, na czas określony i na czas zastępstwa)
2) bezterminowa (na czas nieokreślony i spółdzielcza umowa o pracę /spółdzielczy stosunek o pracę/).
Obowiązki pracodawcy i pracownika
PRACODAWCA jest obowiązany w szczególności:
1) zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami
2) organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości pracy
3) zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
4) terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie
5) ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych
6) stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły zawodowej lub szkoły wyższej warunki sprzyjające przystosowaniu się do należytego wykonywania pracy
7) zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników
8) stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy
9) prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników
10) wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego
11) wydać pracownikowi świadectwo pracy.
PRACOWNIK jest obowiązany:
1) wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.
2) przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy
3) przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku
4) przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych
5) dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę
6) przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach
7) przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.
Odpowiedzialność materialna i porządkowa pracownika
Odpowiedzialność majątkowa (materialna) pracownika dzieli się na:
- odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną pracodawcy
- odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi.
Odpowiedzialność za szkodę - powstaje wtedy, gdy pracownik na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania swych obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę.
Pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę tylko w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania. Odpowiedzialność ta zmniejsza się o zakres, w jakim inna osoba lub pracodawca przyczynił się do powstania tej szkody. Pracodawca musi wykazać okoliczności, które uzasadniają tą odpowiedzialność oraz wysokość powstałej szkody.
Jeżeli kilku pracowników wyrządziło szkodę, to są oni odpowiedzialni w odpowiednich do swej winy częściach, częściach jeżeli nie można ustalić stopnia winy - w częściach równych.
Wysokość odszkodowania
Nie może przekraczać trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika przysługującego mu w dniu wyrządzenia szkody, chyba że pracownik wyrządził szkodę umyślnie - wtedy odpowiada za nią w pełnej wysokości.
Odpowiedzialność za mienie - odpowiedzialność za powierzone pracownikowi z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się: pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności, narzędzia, instrumenty, środki ochrony indywidualnej, odzież obuwie robocze itp.
Za powierzone mienie pracownik odpowiedzialny jest w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu, chyba że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych (np. pracodawca nie zapewnił warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia). Odpowiedzialność ta zmniejsza się o zakres, w jakim inna osoba lub pracodawca przyczynił się do powstania tej szkody.
Pracownicy mogą przyjąć wspólną odpowiedzialność materialną za mienie powierzone im łącznie z obowiązkiem wyliczenia się (podstawą jest umowa o współodpowiedzialności materialnej, zawarta na piśmie przez współpracowników z pracodawcą). Odpowiedzialność ta przypada na współpracowników częściach określonych w umowie, chyba że szkodę spowodowali tylko niektórzy pracownicy - wtedy odpowiadają tylko oni za całość szkody lub za stosowną jej część.
Odpowiedzialność porządkowa pracowników
Dotyczy przestrzegania ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bhp i ppoż., a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy.
Za nieprzestrzeganie tych elementów pracodawca może zastosować wobec pracownika:
- karę upomnienia
- karę nagany
- karę pieniężną - za nieprzestrzeganie przepisów bhp i ppoż., opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości, spożywanie alkoholu w czasie pracy.
Kara nie może być stosowana:
- po upływie 2 tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku pracowniczego
- po upływie 3 miesięcy od dopuszczenia się tego naruszenia
- bez uprzedniego wysłuchania pracownika.
O nałożeniu kary pracodawca musi poinformować pracownika na piśmie (wskazuje za co i dlaczego tą karę nałożył oraz informuje o prawie i terminie zgłoszenia sprzeciwu przez pracownika).
Po roku nienagannej pracy karę uważa się za niebyłą, a odpis zawiadomienia o ukaraniu usuwa się z akt osobowych pracownika.