Walory turystyczne starorzeczy
Starorzecza to jeziora, których misy są częścią dawnego koryta rzeki, obecnie przez rzekę opuszczonego i odciętego od współczesnego koryta. Są to zbiorniki eutroficzne, o bogatej florze. Szczególnie licznie występują tu rośliny swobodnie pływające czy o pływających liściach oraz roślinność szuwarowa tworzące razem układ mozaikowy, który tylko w głębszych starorzeczach przekształca się w pasowy, tak charakterystyczny dla jezior. Powstają one w sposób naturalny, jaki i dzięki regulacjom prowadzonym na rzekach. Warunki powstania starorzeczy są ściśle powiązane z procesami erozji. Przewaga erozji bocznej nad erozją denną na danym odcinku rzeki powoduje odcięcie meandrów, tworząc zbiorniki zwane starorzeczami. Nieregulowana rzeka płynie po terenie płaskim wieloma odnogami w sposób bardzo kręty, tworząc głębokie pętle - zakola; brzeg wklęsły jest rozmywany, wypukły - namywany (odkładanie rumowiska), wysokie wody skracają sobie drogę - kształtują nowe, prostsze koryta, pozostawiając częściowo, a czasem całkowicie odcięte starorzecze. Istotny wpływ na kształtowanie się starorzeczy mają takie czynniki jak: budowa geologiczna, hydrologiczny rzeki, a także parametry geomorfometryczne i glebowe oraz zagospodarowanie zlewni.
Starorzecza, które powstały naturalnie często nie mają stałego połączenia z rzeką i zwane są jeziorami rzecznymi. Są one przeważnie niewielkimi i płytkimi akwenami, dzięki czemu szybko ulegają procesowi sukcesji, zarastają roślinnością i zanikają z powierzchni ziemi.
Starorzecza powstające na skutek działalności hydrotechnicznej w czasie prostowania koryt rzecznych z reguły są połączone z jednej strony z wodami rzeki. Połączenie to bierze udział w wymianie wody między zbiornikiem, a rzeką. Meandry odcięte antropogenicznie od rzeki i starorzecza przekształcone w wyniku prac regulacyjnych noszą nazwę zbiorników poregulacyjnych
Starorzecza tworzą całkiem odmienny typ biotopu wodnego w porównaniu z korytem rzeki. Przez większość roku są to zbiorniki nieprzepływowe o niewielkiej wymianie wód z wyjątkiem wezbrań powodziowych, mają znacznie bardziej przejrzystą toń na skutek sedymentacji drobnej zawiesiny pomimo zazwyczaj wysokiej trofii ich wód. Wody starorzeczy są też wyraźnie cieplejsze od wody korytowej. Te czynniki powodują , że w starorzeczach bardzo szybko rozwijają się zbiorowiska roślinności wodnej i higrofilnej wód stojących (co często doprowadza do szybkiego procesu ich wypłycania), w tym jeśli chodzi o bentos - zespoły pelofilne. Mogą one też stanowić role schronień dla różnych organizmów, w tym ryb chcących odpocząć w spokojniejszej wodzie, planktonu preferującego spokojniejszy nurt, rolę bogatych żerowisk, wylęgarni i odchowalni wielu organizmów, w tym wielu ryb, głównie fitofilnych, wreszcie - zasilają w pokarm (wynoszony z nich przez wodę) główny nurt rzeki.
Ogólnie środowisko starorzeczy wzbogaca wachlarz warunków, a więc i różnorodność, a także bogactwo życiowe rzeki. Po wielkich wodach, gdy główny nurt może być prawie pozbawiony organizmów, środowiska te dostarczają ich rzece i umożliwiają szybkie odradzanie się bioceznoz.
Gmina Wola Uhruska leży w południowo-wschodniej części powiatu włodawskiego. Rozciąga się wzdłuż dotąd nieujarzmionej i przez to niezwykle urokliwej rzeki Europy - Bugu.
Nieujarzmiona rzeka Bug sama w sobie stanowi nie lada atrakcję turystyczną. Swym odwiecznym rytmem toczy wody, meandrując pośród bezkresnych połaci łąk i szumiących lasów. Tworzy liczne zakola, piaszczyste łachy, porośnięte zaroślami wierzbowymi wyspy, a także charakterystyczne starorzecza o specyficznej florze i faunie. Jako władca tej krainy corocznie zmienia jej wygląd, świadczą o tym podmyte brzegi i urwiste skarpy z wystającymi korzeniami drzew oraz ciągle zmieniające się koryto. Cały ten teren charakteryzuje się unikalnymi krajobrazami. Dominują tu równiny torfowe, wśród których położone są liczne jeziora rozdzielone niewielkimi wzniesieniami. Międzyjeziorne torfowiska, pokryte roślinnością mszysto - krzewinkową, z karłowatymi sosnami i brzozami, porównywane są do miniatury europejskiej tundry i lasotundry, wysuniętej najdalej na południowy zachód w Europie.
Okolice Woli Uhruskiej są niespotykanie dla tej części regionu urozmaicone geograficznie. Mamy tu wyżynny cypel Pagórów Chełmskich tzw. łuk Uhruski, równiny zaliczane do regionu Obniżenia Dubienki i Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego z licznymi jeziorami, torfowiskami czy bagnami. Również dolina Bugu w Woli Uhruskiej zyskuje na uroku dzięki możliwości jej podziwiania z licznych pagórów.
Urozmaicona mozaika terenu oraz rzeka Bug wraz z licznymi starorzeczami już w okresie międzywojennym ściągała do Woli Uhruskiej i Bytynia turystów z Chełma, Włodawy czy Lublina. Już wtedy turyści spędzali wczasy „pod gruszą” korzystając z gościnności miejscowych gospodarzy. Tradycje przyjmowania gości w swoich domach kontynuowane są obecnie przez liczne kwatery agroturystyczne. Od 1995 r. działa w Woli Uhruskiej Nadbużańskie Stowarzyszenie Agroturystyczne, które było prekursorem takiej działalności na terenie powiatów włodawskiego i chełmskiego.
Okolice Woli Uhruskiej odznaczają się wyjątkowymi walorami przyrodniczymi. Znalazło to odzwierciedlenie w ochronie prawnej ok. 60% terenu gminy. Szczególnie cenna jest północna jej część chroniona w ramach Sobiborskiego Parku Krajobrazowego z 3 rezerwatami przyrody (Żółwiowe Błota, Trzy Jeziora i Czapliniec), Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Polesie Zachodnie”, oraz wspomniana wcześniej dolina Bugu chroniona w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 i Korytarza Ekologicznego Bugu. Występują tu prawem chronione gatunki flory, fauny i awifauny. Możemy się poszczycić jedną z największych kolonii lęgowych czapli siwej, dlatego też sylwetkę tego ptaka umieściliśmy w logo gminy.
Oprócz niezwykłych walorów przyrodniczych na turystów czekają tu liczne atrakcje, specjalnie dla nich przygotowane, a mianowicie:
- strzeżone kąpielisko na starorzeczu Bugu w Woli Uhruskiej z boiskiem do siatkowej
piłki plażowej i placem zabaw dla dzieci;
- wypożyczalnia sprzętu pływającego - rowery wodne, łódki i kajaki (możliwość
organizacji spływów Bugiem na trasie Siedliszcze - Wola Uhruska - Zbereże;
- wypożyczalnia rowerów;
- szlaki rowerowe Lublin - Wola Uhruska i Hrubieszów - Janów Podlaski;
- trasa rowerowa Wola Uhruska - Okuninka (Jez. Białe);
- wieża widokowa na skraju doliny Bugu;
- 4 zadaszenia turystyczne;
- bogato oznakowana ścieżka przyrodniczo-historyczna „Dolina Bugu” w Woli Uhruskiej;
- oznakowana ścieżka przyrodnicza „Stulno” na terenie Sobiborskiego Parku
Krajobrazowego;
- cykliczny Międzynarodowy Plener Plastyczny „Kresy 92” (5-15 sierpnia) wraz z wystawą
prac poplenerowych;
- prywatne „muzeum” sprzętu domowego użytku w Józefowie;
- schronisko w nowoczesnym budynku Gimnazjum dysponującym pracownią
komputerową;
- pole namiotowe i kempingowe;
- liczne łowiska wędkarskie.
Można tu odnaleźć również ciekawe obiekty historyczne, takie jak np.:
- wpisane do rejestru zabytków kościół z 1678 r. w Uhrusku wraz z ciekawą dzwonnicą i
plebanią, cerkiew prawosławna z 1875 r. w Uhrusku czy dawną cerkiew prawosławną
1890 r. w Kosyniu obecnie kościół;
- zespół parkowo-dworski z XIX w. w Uhrusku;
- cmentarze prawosławne (dawniej unickie) w Uhrusku, Zbereżu i Siedliszczu
- cmentarze katolickie w Kosyniu i Uhrusku (pochowany tu jest w rodzinnym grobowcu
Leon Kunicki, właściciel dóbr w Stulnie);
- pozostałości cmentarzy ewangelickich w Potokach i Piaskach.
Pamiątki te świadczą o współistnieniu na tych terenach różnych społeczności. Na przestrzeni wieków zamieszkiwali tu Polacy, Ukraincy, Żydzi ale również i Niemcy. Najstarszą historycznie miejscowością w obecnej gminie jest wieś Uhrusk. Pierwsza wzmianka kronikarska pochodzi z roku 1204, kiedy to istniejący tu gród otrzymał w udziale książę Aleksander Wsiewłodowicz. Pod rokiem 1218 wzmiankowany jest Uhrusk po raz drugi, kiedy to książę halicki Daniel Romanowicz umocnił gród, wzniósł w Uhrusku wieżę obronną, klasztor pod wezwaniem proroka Eliasza oraz cerkiew katedralną pod wezwaniem NMP. Jednocześnie władca ustanowił wówczas biskupstwo i diecezję uhruską. W ten sposób Uhrusk stał się w owym czasie stolicą księstwa włodzimiersko-halickiego. Nie długo jednak Uhrusk cieszył się rangą grodu stołecznego, jako że Daniel wkrótce przeniósł swoją i biskupią siedzibę do pobliskiego Chełma, a było to w 1240 r.
Okolice Woli Uhruskiej dzięki temu, że są tu duże obszary zalesione - głównie sosnami oraz dzięki bliskości zbiorników wodnych odznaczają się rzadko spotykanymi walorami klimatycznymi. Duża ilość olejków eterycznych pochodzących właśnie od sosen oraz odpowiedniej wilgotności powietrze wytwarzają swoisty mikroklimat sprzyjający miłemu i zdrowemu wypoczynkowi.
Cała dolina Bugu z licznymi starorzeczami daje możliwość przeżycia niezapomnianych chwil w sielskiej atmosferze . Na pobliskim terenie jest kilka zarastających jezior, do których dochodzi się po kołyszącej się spleji a na niej możemy spotkać bardzo rzadkie rośliny. Kilka rezerwatów przyrody np. Żółwie Błoto, jest niewątpliwą atrakcją tych terenów. Przebogatej faunie tych terenów dają schronienie wielkie kompleksy leśne sobiborskie i włodawskie.
Dolina rzeki stanowi ważny w skali europejskiej korytarz ekologiczny oraz szlak migracyjny i siedlisko ptactwa wodno-błotnego, a także rzadkich gatunków ssaków związanych z wodą, takich jak bóbr i wydra; natomiast w Lasach Sobiborskich swoją ostoję mają wilki. Walory krajobrazowe na terenie gminy Wola Uhruska zwiększają wyniesienia tzw. Łuku Uhruskiego, wznoszącego się o kilkadziesiąt metrów ponad poziom rzeki, z których rozciągają się malownicze widoki na dolinę Bugu. Północna i środkowa część gminy to teren występowania zwartego kompleksu leśnego o wyjątkowo zróżnicowanym charakterze. Obserwuje się tutaj krajobrazowo odmienne stale podmokłe olsy i wyniesione, przesuszone moreny.
Odrębny i zupełnie inny typ krajobrazu reprezentuje dolina Bugu, stanowiąca wschodnią granicę gminy. Odcinek Bugu przedstawia "typ poleski" będący południowo-wschodnim fragmentem Polesia Lubelskiego. Dolina ma przebieg południkowy, natomiast sama rzeka silnie meandruje, zmieniając kierunek co kilkaset metrów. Aktywnie meandrująca rzeka tworzy liczne (i rybne) starorzecza. Można zaobserwować istnienie tych form w różnym stadium rozwoju - od połączonych z nurtem rzeki aż po całkowicie odcięte, znajdujące się daleko od koryta. Asymetryczna dolina Bugu jest mozaiką wód powierzchniowych, niskiej roślinności wilgociolubnej i lasów. Połączenie tych elementów składa się na unikatowy charakter krajobrazu doliny rzecznej. Wysokie walory przyrodnicze terenu gminy i sąsiednich a także konieczność zachowania ich w niezmienionej formie zaowocowało powstaniem Sobiborskiego Parku Krajobrazowego, rezerwatów: Jezioro Brudzieniec, Małoziemce, Trzy Jeziora i kilkunastu pomników przyrody.
Notowane z terenu gminy chronione gatunki ryb (Pisces) to: strzebla błotna (Moroco (=Phoxinus) percnurus), różanka (Rhodeus sericeus), koza (Cobitis taenia), piskorz (Misgurnus fossilis).
Dziki charakter Bugu i bardzo często utrudniony dostęp do brzegów, powodowany jest częstymi zmianami koryta rzeki i wiosennymi (najczęściej) wylewami. Wynikiem tego są występujące w dolinie rzeki charakterystyczne gleby - tzw. mady. Ich żyzność umożliwia szybkie zarastanie brzegów przez drzewa i krzewy, a na miejscach podmokłych przez gęste szuwary. Sytuacja ta stwarza możliwość natrafienia na odcinki brzegu, które przez lata nie były odwiedzane przez ludzi
Tereny wschodniego pogranicza Polski charakteryzują się szczególnymi walorami turystycznymi. Z jednej strony mamy do czynienie z bogactwem walorów przyrodniczych, których część została objęta ochroną prawną w postaci parków narodowych, krajobrazowych czy rezerwatów przyrody. Z drugiej zaś występują tam szczególne, niespotykane na innych terenach Polski walory kulturowe. Właściwe wykorzystanie walorów turystycznych mogłoby przyczynić się do większego zadowolenia wypoczywających turystów. To właśnie walory kulturowe są przez turystów ocenione wyżej niż walory przyrodnicze. Tymczasem to właśnie przyroda i związane z nią cisza i spokój cieszą się dużym uznaniem wśród turystów.
Bibliografia:
Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion. Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000. Wyniki monitoringu, 2009.
Agata Balińska, 2009: walory turystyczne w tworzeniu i realizacji produktu turystycznego.
http://www.poznan.pl/mim/public/wos/attachments.html