MARKETING ĆW
Celem badań marketingowych jest dostarczenie informacji, które zastępują i uzupełniają dotychczasowe doświadczenia oraz ograniczają ryzyko przy podejmowaniu decyzji.
Korzyścią z badań marketingowych jest zmniejszenie ryzyka, które jest nieodłącznym elementem działalności gospodarczej.
Po co badania
-żeby zmniejszyć ryzyko w podejmowaniu błędnej decyzji
-nie warto, gdy decyzja już podjęta
Proces zarządzania marketingowego
B-SWP-MM-R-k
B- badania marketingowe
SWP- segmentacja, wybór rynku docelowego, pozycjonowanie
MM-marketing mix
R- realizacja
K- kontrola
Podstawowe pytania marketingowe
- rynek
- klient
- produkt
- działania marketingowe
Przedmiotem badań marketingowych mogą być:
- warunki działania przedsiębiorstw
- instrumenty oddziaływania przedsiębiorstwa na rynek
- rezultaty działania przedsiębiorstw
Przedmiot badań marketingowych
-cechy produktu firmy i produktów konkurencyjnych
-ceny i elastyczność popytu wobec zmian cen
-skuteczność róznych środków produkcji
-funkcjonowanie kanałów dystrybucji
-opinie i motywy postępowania nabywców produktu
Kryteria podziału badań marketingowych
-przedmiotowe
-rodzaju źródeł informacji
-kryterium typu i szczegółowości decyzyjnych problemów marketingowych
-kryterium charakteru pozyskiwania informacji
Inne kryteria
-rodzaj źródeł zza biurka, terenowe
-charakter informacji, ilościowe i jakościowe
-typ problemów, eksploatacyjne
Eksploracyjne a eksplantacyjne
-Badania eksploracyjne (identyfikacyjne) zmierzają do sformułowania wstępnych hipotez dotyczących określonego zjawiska oraz nakreślaniu kierunku niezbędnych badań
-Badania eksplantacyjne (wyjaśniające) cel jest ściśle określony, zakres niezbędnych informacji do zgromadzenia znany, są w stanie zasugerować konkretne rozwiązania dla podejmujących decyzje.
Etapy badań marketingowych
-identyfikacja i określenia problemu
-formułowanie hipotez badawczych
-wybór metod i technik gromadzenia informacji
-gromadzenie i przetwarzanie informacji
-analiza i interpretacja wyników
-opracowanie raportu z badań
Kiedy zlecać
-wiarygodność wyników
-kompetencje
-koszty
-możliwość realizacji badania
Czynniki mające wpływ na skuteczność i efektywność badań marketingowych
- czas: wyniki badań powinny być przedstawione w takim czasie, aby umożliwić podjęcie decyzji w sprawie, której one dotyczą
-dostępność informacji o przedmiocie badań
-relacja korzyści płynących z badań do kosztów, które należy ponieść przy ich prowadzeniu.
O co zapyta się agencja
-Jaki jest cel badania
-ile pieniędzy chcemy wydać
-w jakim czasie potrzebujemy odpowiedz
Badania marketingowe
System informacji marketingowej jest strukturą w ramach której w interacje wchodzą ludzie, urządzenia i procedury, a w rezultacie powstaje uporządkowany przepływ odpowiednich informacji zewnętrznych i wewnętrznych pomagających w podejmowaniu decyzji.
SIM zajmuje się gromadzeniem, przetwarzaniem i przechowywaniem użytecznych informacji, które istniały do tej pory w formie fragmentarycznej, niezorganizowanej, ale dostępnych w róznych miejscach wewnętrznych przedsiębiorstwa i w jego otoczeniu.
SIM pozwala przewidywać i zapobiegać powstawaniu problemów lub je w porę rozwiązywać, system ten jest strukturą w ramach której możliwe jest ustalenie jakie informacje są potrzebne do podjęcia decyzji przy użyciu metod ilościowych.
Zadania sim
-eliminacja błędnych danych, redukcja kosztów, decyzji odroczonych, zmniejszenie strat informacyjnych
-eliminacja błędnych informacji, zwiększenie szybkości analizy i podejmowania decyzji.
Uwzględnia
- struktura decyzji, struktura niezbędnych informacji, źródła informacji, selekcja i przetwarzanie informacji
-forma informacji dla decydentów, sposób zarządzania sim
Metody i Techniki Badań Bezpośrednich (pierwotnych)
-obserwacja
-badania wykorzystujące kwestionariusz
.wywiady
.ankiety
.badania ciągłe(panel)
.techniki projekcyjne
-metody heustyczne
-eksperyment rynkowy
Wywiady
-wywiad to rozmowa, której celem jest uzyskanie określonego zestawu informacji
Rodzaje wywiadu
-bezpośredni
-radiowy
-głębinowy
-zogniskowany
Informacje pierwotne
Przegląd metod i technik zbierania danych ze źródeł pierwotnych
1Obserwacja bezpośrednia, pośrednia, jawna, ukryta, uczestnicząca, nieuczestnicząca
2 Wywiady bezpośredni (osobisty, telefoniczny, głębinowy, zogniskowany)
3Ankieta rozdawana, pocztowa, prasowa, audytoryjna, opakowaniowa, radiowa, komputerowa, panel, typu obmibus
4 Metody projekcyjne test skojarzeń słownych, test uzupełnień zdań, test rysunkowy, test akceptacji produktów, test akceptacji ceny, test koniunktury.
5 Metody heustyczne- (twórczego myślenia) burza mózgów, metoda delficka, metoda ocen exportów
OBSERWACJE- jest to metoda gromadzenia informacji, polega ona na dokonywaniu spostrzeżeń w sposób zamierzony i systematyczny w celu znalezienia odpowiedzi na określone i wyraźnie postawione pytania.
- Obserwacje kontrolowane- będzie miała zastosowanie w badaniach z ingerencją w stosunku do respondenta (obserwacja ukryta)
-obserwacje niekontrolowane- istotą obserwacji jest obserwowanie zachowań, zjawisk w warunkach naturalnych, bez ingerencji badacza.
Wadą obserwacji jest to, że nie znamy motywów postępowania. Jawna jak i ukryta obserwacja występuje w formie
-Niestandaryzowanej- badający ma pełną swobodę wyboru metody i analizy wyników np. w sklepie
-Standaryzowanej- określa, jakie warunki dana obserwacja powinna spełniać np. w sklepie X o godz. Odmianą obserwacji jest ankieta
ANKIETA- jest najbardziej powszechną i najczęściej stosowaną metodą gromadzenia informacji w badaniach marketingowych. To zbiór standaryzowanych technik badawczych, za pomocą których badacz otrzymuje informacje w procesie wzajemnego komunikowania się z innymi osobami odpowiadającymi na pisemne jego pytania. To metoda oparta na porozumieniu się za pomocą pisemnego przekazu informacji.
Rodzaje ankiety
-pocztowa ( rozsyłowa- wysyłkowa, zwrot pocztą)
-prasową
-radiowa
-komputerowa
-panel
-typu omnibus
Wywiady- to metoda gromadzenia informacji opartych na procesie wzajemnego komunikowania się
1 Wywiad bezpośredni- (osobisty, indywidualny) to rozmowa „twarzą w twarz”
2 Telefoniczny
3 Głębinowy- prowadzi się go na podstawie wątków tematycznych. Pytania nie są standaryzowane
4 Zogniskowany- przedmiotem są zachowania konsumenta wobec produktu, zdarzenia lub firmy
Najbardziej popularne badania
-konsumenckie 69%
-kwestionariuszowe wywiady indywidualne pogłębione
-wywiad grupowy
Typy badań marketingowych
-wielkość, wartość struktury podaży
-badania popytu- obejmują badanie czynników kształtujących popyt, jego rozmiar, charakter
-badania cen dotyczą zagadnień związanych z kształtowaniem ceny określającej produkty lub grup produkcyjnych.
-badania produktu
-badania konkurencji
-badania konsumentów
-badania pozostałych elementów otoczenia
-badania wewnętrznych warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa
Podział na częstotliwość prowadzenia badań
- badania ciągłe- dotyczą tych problemów na które istnieje stała potrzeba wyszukiwania odpowiedzi
-okresowe- dotyczą preferencji konsumentów do produktów sprzedawanych sezonowo
-sporadyczne- jednorazowe
Schemat badań
1 problem badawczy( np. poznanie gustów, opini klientów)
2 cel ogólny ( np. polepszenie jakości usług, zwiększenie liczby konsumentów
3 cel szczegółowy ( komfort, atrakcyjność, stopień zadowolenia i jakość)
4 metody doboru próby
5 populacja generalna
6 jednostka badań
7 liczebność
8 metoda pomiaru ( wywiady, ankiety)
9 redukcja danych
10 raport z badań
Funkcje badań
- opisowa- ukazuje otoczenie rynkowe
-wyjaśniająca- wyjaśnienie przyczyn i zależności zaistniałej sytuacji
-prognostyczna- polega na przewidywaniu przyszłości na podstawie tego co było w przeszłości
-innowacyjna- poszukiwanie na rynku nowych rozwiązań, zmiana
-kontrolna- kontrola realizacji celu np. kampanii promocyjnej.
Zasadnicza cecha badań wtórnych(pozyskiwanie zobu źródeł)
Źródła wew. Wtórne
1 Raport z analizy kosztów produkcji
2 Raport z oceny polityki zatrudnienia
3 Raport z efektywności środków produkcji
4 Bilans wieloletni
5 Rachunek wyników
6 Cash flow(przepływ gotówki)
7 Plany i biznes plan
Źródła zew. Krajowe
1 Raport CBOS pierwotne
2 Raport NIK
3 Sprawozdanie GPW
4 Parkiet
Źródła zew. Zagraniczne wtórne
1 Raporty (ONZ, UE)
2 Sprawozdanie z zagranicznej pracy
3 Biznes week
4 Times
Etapy budowy kwestionariusza
1 Określenie problemu badawczego i jego celu do osiągnięcia
2 Określenie wstępnej listy pytań
3 Skalowanie pytań i odpowiedzi (pyt. Otwarte, zamknięte, nominalne, symetryczne, metryczne)
4 Sprawdzenie i weryfikacja pytań
5 Konstruujemy kwestionariusz próbny (może okazać się , że pytania są złe, zła interpretacja pyt.)
6 Pomiar próby + modyfikacja
7 Sformułowanie ostatecznej wersji kwestionariusza.
PYTANIA zamknięte
-raport
-skala ważności
PYTANIA otwarte
1 Pytanie otwarte
2 test uzupełnień zdań
Kwestionariusz
1 jakiego rodzaju kosmetyków Pan używa( wybrać kilka opcji)
2 Jaką kwotę pieniędzy przeznacza Pan miesięcznie na kosmetyki
Zastosowanie EQuity engine
- do porównania marek konkurencyjnych
Wszystkie metody planowania usiłują odpowiedzieć na pytanie
- gdzie znajdziemy się obecnie
-dokąd chcemy podążać
- w jaki sposób lokujemy nasze zasoby, aby dojść tam gdzie zmierzamy
- w jaki sposób zamieniamy nasze plany w działania.
Metody planowania przyszłości przedsiębiorstw, plany długo i średnioterminowe ( strategiczne) wytyczają dalekosiężne strategie dla firm, a krótkoterminowe definiują się jako plany koordynacyjne, na ich podstawie prowadzona jest działalność firmy.
Test balonowy- kwestionariusz: jakiego rodzaju kosmetyków Pan używa? (wybrać kilka opcji), jaką kwotę pieniędzy Pan miesięcznie przeznacza na kosmetyki?
Pentor bus- możliwość zadania nawet jednego pytania reprezentatywnej próbie dorosłych Polaków, szybki pomiar, dokładne dane. Zakres: pomiar znajomości i stopnia.
Wszystkie metody planowania usiłują odpowiedzieć na pytanie: gdzie znajduje się obecnie?, dokąd chcemy podążać?, w jaki sposób lokujemy nasze zasoby aby dojść tam, gdzie zamierzamy?, w jaki sposób zamieniamy nasze plany działania?.
Proces marketingu strategicznego- 1.etap planowania a) krok I- analiza sytuacyjna (rozpoznaj trendy w branży), b) krok II- koncentracja na rynku i produkcie oraz wyznaczenie celów głównych (ustal cele w zakresie rynków i produktów), c) krok III- program marketingowy (stwórz plan marketingowy mix) 2. plan marketingowy 3. etap wdrążania (pozyskaj zasoby, zaprojektuj organizację działań marketingowych, opracuj harmonogram, zrealizuj program marketingowy), 4. wyniki 5. etap kontroli (porównaj wyniki z planami w celu uzyskania odchyleń).
Plan marketingowy jest mapą działań marketingowych danej organizacji e ustalonym, rocznym lub 5-letnim okresie w przyszłości. Planowanie strategiczne tworzy platformę dla planu marketingowego, którego punktem wyjścia jest określenie ogólnego celu i misji. Zbieranie informacji o obranej firmie, jej konkurentach na rynku i ogólnym otoczeniu.
Metody planowania : 1. plany długo- i średnioterminowe (strategiczne)- wytyczają dalekosiężne strategie dla firmy, a średnioterminowe definiują się jako plany koordynacyjne, na ich podstawie prowadzona jest działalność firmy.
Funkcje badań: *opisowa- ukazuje otoczenie rynkowe, *wyjaśniająca- wyjaśnienie przyczyn i zależności zaistniałej sytuacji ,*prognostyczna- polega na przewidywaniu przyszłości na podstawie tego co było w przeszłości, *innowacyjna- poszukiwanie na rynku nowych rozwiązań, zmiana, *kontrolna- kontrola realizacji celu np. kampanii promocyjnej.
Celem badań marketingowych- jest dostarczenie informacji, które zastępują i uzupełniają dotychczasowe doświadczenia oraz ograniczają ryzyko przy podejmowaniu decyzji.
Analiza SWOT: ma znaczenie w prowadzeniu analizy strategicznej organizacji. Może być ona stosowana przez analityków zatrudnionych w organizacji w działach odpowiedzialnych za przygotowanie planów inwestycyjnych lub wdrażaniem oraz nadzorem nad stosowaniem norm ISO. Jest to kompleksowa metoda do badania otoczenia organizacji oraz analizy jej wnętrza.
Metody SWOT: jest również podstawowym narzędziem stosowanym przez doradców ekonomicznych i zespoły doradcze współpracujące z organizacjami w celu wypracowania strategii. Wyróżniamy silne i słabe strony. Określamy szanse i zagrożenia.
TOWS- zakłada badanie kompleksowe sił i słabości oraz szans i zagrożeń otoczenia z zewnątrz do wewnątrz.
Strategie SWOT- 1). sytuacja SO- strategia Maxi-Maxi, 2). sytuacja WO- strategia Mini-Maxi- sytuacja oznacza, że mimo sprzyjającego układu warunków zewnętrznych firma nie korzysta z okazji bądź korzysta w małym stopniu z powodu braku dostatecznych możliwości czy też przeżywanych trudności, musi zatem zminimalizować swoje słabości, by móc chociaż w części wykorzystać okazję. 3). sytuacja ST- strategia Maxi-Mini 4). sytuacja WT- strategia Mini-Mini- taka sytuacja jest wyjątkowo niekorzystnym zagrożeniem z zewnątrz wzmocnionym przez słabości wewnętrzne.
Strategie TOWS- 1) strategia agresywna Maxi-Mini 2) strategia konserwatywna Maxi-Mini- polega ona na minimalizowaniu negatywnego wpływu otoczenia przez maksymalne a zarazem aktywne wykorzystanie potencjału tkwiącego w organizacji. 3) strategia konkurencyjna Mini-Maxi 4) strategia defensywna Mini-Mini- polega ona na zapewnieniu przetwarzania przez minimalizowanie wpływu zarówno występującego wewnątrz firmy słabości, jak i zagrożeń ze strony otoczenia. Strategia powinna prowadzić d wyciągnięcia max korzyści przed zlikwidowaniem firmy.
Zasadnicza cecha badań wtórnych: -źródła wew. - źródła wtórne (pozyskiwane z obu źródeł)
źródła wewnętrzne wtórne- *raport z analizy kosztów produkcji *raport z oceny polityki zatrudnienia *raport z efektywności środków produkcji *bilans wieloletni *rachunek wyników *cash flow (przepływ gotówki) *plany i biznes plan
Źródła zewnętrzne krajowe: *raport CBOS pierwotne * raport NIK *sprawozdanie GPW *parkiet???
Źródła zewnętrzne zagraniczne wtórne: *raporty ONZ i UE *sprawozdanie z zagranicznej pracy *”Biznes Week” *”Times”
Etapy budowy kwestionariusza: 1.określenie problemu badawczego i jego celu do osiągnięcia 2.określenie wstępnej listy pytań 3.skalowanie pytań i odpowiedzi (pytania otwarte i zamknięte, nominalne, przedziałowe, symetryczne i metryczne) 4.sprawdzenie i weryfikacja pytań 5.konstruujemy kwestionariusz próbny (może okazać się ze pytania sa złe, złą interpretacja pyt., respondenci nie potrafią skalować odpowiedzi, respondenci nie rozumieją pytań) 6.pomiar próby + modyfikacje 7.sformułowanie ostatecznej wersji kwestionariusza.
Pytania otwarte: *pytania otwarte niestruktralizowane *test słowno - skojarzeniowy *test uzupełnienie zdań *bateria do badania postaw
Wadą obserwacji jest: to,że nie znamy motywów postępowania. Jawna jak i ukryta obserwacja występują w formie: *niestandaryzowanej- badający ma pełną swobodę wyboru metody i analizy wyników np. w sklepie *standaryzowanej-określa, jakie warunki dana obserwacja powinna spełniać np. w sklepie X o godz..... Odmianą metody obserwacji jest ankieta.
Ankieta- jest najbardziej powszechną i najczęściej stosowana metodą gromadzenia informacji w badaniach marketingowych. To zbiór standaryzowanych technik badawczych, za pomocą których badacz otrzymuje informacje w procesie wzajemnego komunikowania się z innymi osobami odpowiadającymi pisemnie na jego pytania. To metoda oparta na porozumiewaniu się za pomocą pisemnego przekazu informacji.
Rodzaje ankiety- *pocztowa (rozsyłana-wysyłka, zwrot, poczta) *prasowa (publikowana w prasie) *radiowa *komputerowa *panel * typu omnibus
wywiady- to metoda gromadzenia informacji opartych na procencie wzajemnego komunikowania się.
Rodzaje wywiadu: *bezpośredni (osobisty, indywidualny) to rozmowa „twarzą w twarz” *telefoniczny *głębinowy- prowadzi się go na podstawie wątków tematycznych. Pytania nie są standaryzowane *zogniskowany- przedmiotem są zachowania konsumenta wobec produktu, zdarzenia lub firmy
Najbardziej popularne badania to: *konsumenckie 69% *kwestionariuszowe wywiady indywidualne pogłębione (IDI) *wywiad grupowy (FGI)
Typy badań marketingowych: *wielkość, wartość i struktura podaży *badania popytu- obejmują badanie czynników kształtujących popyt, jego rozmiar, charakter *badania cen dotyczą zagadnień związanych z kształtowaniem ceny określającej produkty lub grupy produkcyjne *badania produktu *badania konkurencji *badania konsumentów *badania pozostałych elementów otoczenia *badania wewnętrznych warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa
podział ze względu na częstotliwość prowadzenia badań: *badania ciągłe- dotyczą tych problemów na które istnieje stałą potrzeba wyszukiwania odpowiedzi *okresowe- dotyczą preferencji konsumentów do produktów sprzedawanych sezonowo *sporadyczne- (jednorazowe)
Schemat badań: *problem badawczy (np. poznanie opinii klientów) *cel ogólny (np. polepszenie jakości usług, zwiększenie liczby konsumentów) *cel szczegółowy (komfort, atrakcyjność, stopień zadowolenia, jakość) *metody doboru próby *populacja generalna *jednostka badań *liczebność *metoda pomiaru (wywiady, ankiety) *redukcja danych *raport z badań
Przedmiotem badań marketingowych mogą być:
warunki działania przedsiębiorstwa
instrumenty oddziaływania przedsiębiorstwa na rynek
rezultaty działania przedsiębiorstwa
Przedmiot badań marketingu:
cechy produktu firmy i produktów konkurencyjnych
ceny i elastyczność popytu wobec zmian cen
skuteczność różnych środków produkcji
funkcjonowanie kanałów dystrybucji
opinie i motywy postępowania nabywców produktów
Kryteria podziału badań marketingowych:
przedmiotowe
ro0dzaj źródeł informacji
kryterium typu i szczegółowość decyzyjnych problemów marketingowych
kryteria charakteru pozyskiwania informacji
Inne kryteria:
rodzaj źródeł: za biurka, terenowe
charakter informacji: ilościowe, jakościowe
typ problemów: eksploracyjne, eksplantacyjne
Eksploracyjne a eksplantacyjne:
- badania eksploracyjne: (identyfikacyjne) zmierzają do sformułowania wstępnych hipotez dotyczących określonego zjawiska oraz nakreślenia kierunku niezbędnych badań
- badania eksplantacyjne (wyjaśniające) cel jest określony, zakres niezbędnych informacji do zgromadzenia znamy, są w stanie zasugerować konkretne rozwiązania dla podejmowania decyzji.
identyfikacja i określanie problemów
formowanie hipotez badawczych
wybór metod i technik gromadzenia informacji
gromadzenie i przetwarzanie informacji
analiza i interpretacja wyników
opracowanie raportów z badań
Kiedy zlecać:
wiarygodność wyników
kompletność
koszty
możliwość realizacji badania
Czynniki mające wpływ na skuteczność i efektywność badań marketingowych:
Czas: wyniki badań powinny być przedstawione w takim czasie, aby umożliwić podjęcie decyzji w sprawie, które one dotyczą.
dostępność informacji o przedmiocie badań
relacja korzyści płynących z badań do kosztów, które należy ponieść przy ich prowadzeniu.
O co zapyta się agencja:
jaki jest cel badania?
ile pieniędzy chcemy wydać?
w jakim czasie potrzebujemy odpowiedzi?
System informacji marketingowej /SIM/ - jest strukturą w ramach której w interakcje wchodzą ludzie, urządzenia i procedury, a w rezultacie powstaje uporządkowany przepływ odpowiednich informacji zewnętrznych i wewnętrznych pomagających w podejmowaniu decyzji.
SIM zajmuje się -gromadzeniem, przetwarzaniem i przechowywaniem użytecznych informacji, które istniały do tej pory, w formie fragmentarycznej, niezorganizowanej, ale dostępnych w różnych wewnętrznych przedsiębiorstwach i w jego otoczeniu.
SIM pozwala przewidywać i zapobiegać powstawaniu problemów lub je w porę rozwiązywać. System ten jest strukturą w ramach której możliwe jest ustalenie jakie informacje są potrzebne do podjęcia decyzji przy użyciu metod ilościowych.
ZADANIA SIM:
-eliminacja błędnych danych, redukcja kosztów decyzji odroczonych, zmniejszenie strat informacyjnych.
-eliminacja błędnych informacji, zwiększenie szybkości analizy i podejmowania decyzji.
UWZGLEDNIENIA:
-struktura decyzji, struktura niezbędnych informacji, źródła informacji, selekcja i przetwarzanie informacji/
-forma informacji dla decydentów, sposób zarządzania SIM
METODY I TECHNIKI BADAŃ BEZPOŚREDNICH (PIERWOTNYCH)
*Obserwacji
*Badania wykorzystujące kwestionariusz
-wywiady
-ankiety
-badania ciągłe (panel, obnibus)
-techniki projekcyjne
*Metody heustyczne
*Eksperyment rynkowy
WYWIADY
*Wywiad to rozmowa, której celem jest uzyskanie odpowiedniego zestawu informacji
*Rodzaje wywiadu
-bezpośredni
-radiowy
-zogniskowany (focus group)
INFORMACJE PIERWOTNE
Przegląd metod technik zbierania danych ze źródeł pierwotnych:
OBSERWACJA: bezpośrednia, pośrednia, jawna, ukryta, uczestnicząca, nieuczestnicząca.
WYWIADY: bezpośredni (osobisty, telefoniczny, głębinowy, zogniskowany)
ANKIETA: rozdawana, pocztowa, prasowa, audytoryjna, opakowaniowa, radiowa, komputerowa, panel, typu omnibus
METODY PROJEKCYJNE: test skojarzeń słownych, test uzupełnień zdań, test rysunkowy, test akceptacji produktów, test akceptacji ceny, test koniunktywny.
METODYHEUSTYCZNE: (twórczego myślenia) burza mózgów, metoda delficka, metoda ocen exportów.
OBSERWACJE -jest to metoda gromadząca informacje, i polega na dokonywaniu spostrzeżeń w sposób zamierzony i systematyczny w celu znalezienia odpowiedzi na określone i wyraźnie postawione pytania.
-OBSERWACJE KONTROLOWANE -będzie miała zastosowanie w stosunku do respondenta (obserwacja ukryta)
-OBSERWACJA NIEKOMTROLOWANA -istotą obserwacji jest obserwowanie zachowań, zjawisk w warunkach naturalnych, bez ingerencji badacza.
1