Szkoła jako instytucja społeczno-wychowawcza.

Szkoła jest placówką oświatowo-wychowawczą , gdzie młodzież nie tylko zdobywa wykształcenie , gdzie się wychowuje , ale uczestniczy w życiu szkoły, niejako ją tworząc . Szkołę należy postrzegać jako trwały element kultury człowieka , w której uczeń pracuje nad sobą, by mieć lepszą szansę na udane życie. Reforma edukacji stała się faktem 1 września 1999 r. Powstały 6-letnie szkoły podstawowe, 3-letnie obowiązkowe gimnazja, 3-letnie licea profilowane, 2-letnie szkoły zawodowe, 2-letnie licea uzupełniające po szkole zawodowej oraz szkoły policealne.

Szkoła w ujęciu Kamińskiego jest układem instytucjonalnym i układem społecznym , jest instytucją gdzie występuje społeczność dwupokoleniowa nauczyciele - uczniowie , gdzie uczniowie są dzieleni na klasy wg roczników, zaś nauczyciele otrzymują wynagrodzenie wg przepracowanych lat pracy, a nie za efekty pracy .

W związku z działalnością szkoły można rozpatrywać 3 podstawowe role:

1. nauczycieli

2. uczniów

3. rodziców.

Ad 1/ Nauczyciel jest jedną z najbardziej znaczących postaci w szkole, modeluje wzorce prawidłowych zachowań dzieci.

W ustawie o systemie oświaty czytamy, że nauczyciel ma obowiązek kierowania się dobrem ucznia , troską o jego zdrowie, poszanowanie godności osobistej ucznia.

Współcześnie pedagogika zaleca aby realizację zadań opiekuńczo- wychowawczych szkoły oprzeć na dialogu nauczyciela z uczniem . Podstawą tego dialogu ma być spotkanie na zasadzie podmiotowości według której uczeń jest partnerem nauczyciela w realizacji przyjętych przez niego zadań. Działalność wychowawcy stanowi ważną część mikrosystemu wychowawczego szkoły, te mikrosystemy różnią się między sobą, podobnie jak różnią się klasy ich opiekunowie oraz styl pracy nauczycieli z uczniami.

Większość decyzji wychowawczych podejmuje nauczyciel, któremu powierzono opiekę nad klasą. Najczęściej są to decyzje wynikające z bieżących problemów, konfliktów. Czasem są to decyzje wynikające z bezpośredniej aktywności nauczyciela, który nie jest zadowolony z dotychczasowych efektów swojej pracy i szuka coraz lepszych metod współpracy z zespołem klasowym

Ad 2/ To uczeń w zasadzie decyduje o poziomie nauczania w szkole .

Stąd w literaturze pedagogicznej przyjmującej „ środowiskowo-wychowawczą orientację” utrwaliła się idea współudziału uczniów w procesie dydaktyczno-wychowawczym.

Za tego typu rozwiązaniem przemawia szereg argumentów popartych licznymi badaniami. Argumenty dotyczą postaw człowieka

Są uczniowie, którzy nie tylko są odbiorcą informacji i wykonawcą poleceń

- są skłonni traktować większość życiowych sytuacji jako zadaniowych

- są bardziej racjonalni w działaniu

- mają silniejsze poczucie odpowiedzialności za własne decyzje

- łatwiej znoszą porażki sytuacje frustracyjne

Ad 3/ Najsilniej widoczne są więzi oddziaływania dziecko- matka , Matka w sposób uczuciowy jest najsilniej związana ze swym dzieckiem. Wdrażanie do ról społecznych poprzez opiekę nad młodszym rodzeństwem sprzyja wychowaniu dziecka. Rodzina pełna sprzyja kształtowaniu prawidłowych wzorców zachowania. Dziecko jest dobrym obserwatorem i naśladuje rodziców, zwłaszcza syn ojca. Ale może dojść do załamania wychowawczego w przypadku, rozbicia rodziny. Rozwody bardzo niekorzystnie odbijają się na psychice dziecka. A to ma bezpośredni wpływ na funkcjonowanie dziecka w szkole .

Funkcje szkoły:

Przygotowanie do życia w społeczeństwie to pierwsza i najważniejsza funkcja szkoły. Wprawdzie dzieli te funkcję z rodziną, organizacjami społecznymi ale rola szkoły jako instytucji specjalnie do tego przygotowanej jest wyraźnie dominująca.. Obejmuje ta funkcja wiele szczegółowych zadań szkoły jak i te o charakterze podstawowym. Należy do nich wychowanie młodego człowieka na:

• świadomego obywatela

• członka społeczeństwa demokratycznego ,

• człowieka uspołecznionego

Przygotowanie do życia indywidualnego to ważna funkcja szkoły, nierozdzielnie związana z przygotowaniem młodzieży do życia w społeczeństwie. Jednostka wnosi do życia społecznego tyle, ile sama jest warta, a wartość ta zależy od jej umiejętności komunikowania się z innymi, jej zdrowia, potrzeb kulturowych, wiedzy, doświadczeń, zdolności inicjatywy i twórczości, zaangażowania i charakteru. Szkoła jest w stanie zapewnić swoim uczniom nabycie wiedzy i doświadczeń w obrębie różnych przedmiotów nauki szkolnej, opanowania komunikacji językowej .

Przygotowanie do uczestnictwa w kulturze Kultura obejmuje całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, wytworzonego i stale pomnażanego w jej historycznym rozwoju. Istotną rolę do spełnienia ma sztuka interesując młodego człowieka rzeźbą, malarstwem, teatrem itp.

Przygotowanie do życia w środowisku to nowa funkcja szkoły. Jej znaczenie wiąże się zarówno ze znaczeniem środowiska w życiu człowieka, jak i z zagrożeniami w jego rozwoju. Środowisko pojmuje się dziś szeroko jako całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych i kulturalno - oświatowych - w ich wzajemnych związkach i uzależnieniach. Funkcja przygotowanie do życia w środowisku polega na przysposobieniu młodego pokolenia do niezbędnych przemian związanych z ograniczaniem i stopniowym likwidowaniem "niebezpieczeństwa ekologicznego" i jego skutków społecznych, a także ma włączyć młode pokolenie do czynnego udziału w pracach

Przygotowanie do życia zawodowego to inna ważna funkcja szkoły. Właściwy program przygotowania do pracy, ukazuje jego założenia, treści, metody i formy organizacyjne na kolejnych szczeblach szkoły. Program tego przygotowania obejmuje: położenie w programie szkolnym nacisku na technikę i technologię, nauczanie o zawodach, poznawania charakteru pracy i nabywanie doświadczenia na stanowisku pracy, kształcenie zawodowe, w którym specjalizacja pojawi się w trakcie szerokiego wykształcenia podstawowego zapewniających już nie tylko ochronę środowiska, lecz bezpieczeństwo ekologiczno - społeczne.

Rola pedagoga szkolnego w realizacji funkcji opiekuńczo- wychowawczych szkoły.

Rola pedagoga jest bardzo istotna, wykonuje on różne zadania skierowane na eliminowanie czynników zagrażających prawidłowemu funkcjonowaniu dziecka. Stoi przed nim trudne zadanie scalania, realizacji, dążeń wszystkich podmiotów zaangażowanych w wychowanie młodych ludzi..

Podmioty te skupiają się w obrębie 5 podsystemów.

Należą do nich:

1/ zbiorowość uczniowska

2/ grono nauczycielskie

3/ administracja szkolna

4/ rodzice

5/ społeczność lokalna

Pedagog szkolny jest koordynatorem wszelkich działań , które mają sprzyjać w rozwiązywaniu problemów ucznia.

Wg Dąbrowskiego pedagog szkolny jest opiekunem , który łączy teorię zaspokajania ludzkich potrzeb wynikających z zakresu zadań opieki i wychowania z praktyczną działalnością służącą ich zaspokajaniu. Dlatego zadaniem pedagoga jest udzielanie pomocy uczniom, którzy przeżywają niepowodzenia szkolne, zarówno w dydaktyce jak i w społecznym funkcjonowaniu. Pedagog może jedynie wspomagać rodzinę a realizując statutowe zadania z zakresu opieki i wychowania w szkole, ma obowiązek diagnozować sytuację materialną uczniów. Musi ustalić wstępne potrzeby dzieci z rodzin ubogich i odpowiednio skierować do odpowiednich instytucji prośby o udzielenie pomocy doraźnej lub częściowej która może obejmować dożywianie dziecka w szkole , przyznanie zasiłku, zapewnienie opieki w formie uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych , pomoc wychowawczą i materialną.

Ogólne cele opieki i wychowania zostały określone w ustawie o systemie oświaty z 25 lipca 1998 r. Uregulowano w niej zasady zakładania i prowadzenia placówek oświatowo- wychowawczych.

Rola i zadania pedagoga w konkretnej szkole powinny wynikać z diagnozy panującej w niej sytuacji wychowawczej i opiekuńczej, z potrzeb placówki. W każdej społeczności szkolnej powinien on pełnić funkcję integracyjną, być animatorem szkolnych programów przeciw działania przemocy i agresji, działań przygotowujących do zawodu lub kontynuowania nauki, rzecznikiem dzieci i młodzieży

• Szkoła jako instytucja wychowawcza

Szkoła to instytucja , której rolą jest kształcić, wychowywać , jest najważniejszą placówką socjalizacyjną biorącą udział w transformacji systemu wartości, norm, wzorców i zachowań dla pokolenia starszego i dla takiego , które dopiero wchodzi w życie społeczne.

Przed szkołą jako instytucją stają określone cele wychowania między innymi kształtowanie poczucia własnej wartości, odpowiedzialności za siebie , bliskich, kształtowania postawy wobec przemocy, zła , bezinteresownej pomocy słabszym, wdrażanie do zadań prozdrowotnych.

Wychowanie instytucjonalne oparte jest głównie na systemie norm zakazów, to czego uczniowi nie wolno , a co powinien robić . Stąd uczeń jest przekonany, że za złe zachowanie spotka go zasłużona kara ze strony nauczycieli.

Szkoła ma wychowywać, przynależy do świata człowieka i służy zaspokajaniu określonych potrzeb ludzkich- jest zdolna realizować wiele wartości

Szkoła jako instytucja musi spełniać określone zadania . To nie tylko poznawanie wymaganych pojęć , zdobywania rzetelnej wiedzy, dostrzeganie różnic, związków i zależności, rozwijania zdolności , myślenia analitycznego i syntetycznego , ale to troska o każdego wychowanka, pomoc mu w osiągnięciu dojrzałości życiowej, umiejętności właściwych wyborów.

Szkoła może realizować swoje funkcje , gdy zachowuje ścisłe związki z instytucjami publicznymi

Jest traktowana jako instytucja sprawnie działająca wyspecjalizowana co do celów i metod działania dobrze dopasowanych elementów . Z pozoru bardzo nieliczni nauczyciele i niektórzy uczniowie są skłonni uznać własną szkołę za realizacją idealnego modelu.

Obraz pełen integracji wewnętrznej i całkowitej bezkonfliktowości szkoły jest skutkiem myślenia idealizującego. Mając w wyobraźni ukształtowany schemat nie dostrzega się autentycznej rzeczywistości . Wpływ na powstanie tego rodzaju wyobrażeń o szkole mają zwłaszcza osoby, które już dawno ją ukończyły wydobywają oni z przeszłości raczej optymistyczny obraz świata, każdy raczej stara się pomijać co było przykre .

Tymczasem w szkole występują napięcia, sprzeczności i konflikty. A między środowiskiem uczniów i nauczycieli zachodzą głębokie różnice i wszelkie próby całkowitego ujednolicenia systemu szkoły z góry skazane jest na niepowodzenie .

Istotną rolę w procesie wychowania spełnia nadzór nad szkołą i całym procesem edukacyjnym.

Odbywa się zazwyczaj w sposób pośredni zarządzenia, polecenia, jak i bezpośredni ;wizytacje, hospitacje.

Tu jednym z zadań staje się ocena szkoły. Już same osoby z zewnątrz nadzorujące szkolę wywołują pewien sposób represji.

Sama praca nauczycieli stale jest poddawana ocenie społecznej a w roli oceniających występują najczęściej uczniowie.

Pracę nauczycieli oceniają również rodzice w informacjach uzyskiwanych pośrednio w rozmowach z dziećmi.

Współcześnie szkoła nie jest w stanie wziąć na siebie całkowitej odpowiedzialności za opiekę i wychowanie młodego pokolenia, dostrzega konieczność ustawionej reformy oświaty - kierunku dostosowywania programów dydaktycznych i opiekuńczo- wychowawczych aby przygotować młodego człowieka do życia w szybko zmieniającym się świecie.

Realizacja zadań opiekuńczo- wychowawczych przez szkołę ma służyć integracji rodziny i społeczności . Szkoła powinna swe działanie ukierunkować na dobro ucznia poprzez zapobieganie i redukcję negatywnych wpływów oddziaływań ze strony innych środowisk, w jakich funkcjonuje dziecko. Takie podejście narzuciło konieczność realizowanych zadań z zakresu profilaktyki i kompensacji. Zorganizowano zajęcia pozalekcyjne, pozaszkolne , których celem jest wspomaganie dziecka w pokonywaniu napotkanych przez nie trudności. Szkoła została włączona w realizację polityki pomocowej państwa wobec dzieci szczególnie zagrożonych patologią. Ma przeciwdziałać zjawiskom przemocy, przestępczości patologii społecznej, poprzez udzielanie wsparcia dziecku i jego rodzinie.

Współczesne wychowanie w szkole i opieka powinny zmierzać do uczenia dzieci prospołecznych zachowań międzyludzkiej komunikacji. I do kształtowania w nich wartościowych cech charakteru, sprzyjających prawidłowej i społecznej adaptacji. Osoby odpowiedzialne za opiekę i wychowanie uczniów w szkole prowadzą działalność dydaktyczną , kompensacyjną , diagnostyczną, i profilaktyczną której celem jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania dziecka w społeczeństwie XXI w.

• Szkoła jako instytucja społeczna

W szkole dochodzi do powstawania więzi osobowych , które prowadzą niekiedy do powstawania w szkole małych grup zwanych klikami , paczką, gronem przyjaciół. Z czasem te małe grupy powiększające się i skupiające w swoich szeregach coraz to nowe osoby stwarzają sytuacje konfliktowe, lecz w dalszym ciągu są uzależnione od grona nauczycielskiego utrzymującego rygor w szkole.

Szkoła współpracuje z instytucjami lokalnymi począwszy od zakładów pracy, prywatnych firm, różnego rodzaju prace konserwatorskie, Policji , Sądy dla nieletnich, zakłady poprawcze. Współpraca z kościołem poprzez organizowanie lekcje religii, kolonie dla dzieci z biednych rodzin.

Wg prof. Suchodolskiego żywe kontakty młodzieży ze środowiskiem w dłuższej perspektywie przekształcają system klasowo-lekcyjny w system konkretnych zadań, które uczniowie rozwiązują nie w szkole ale poza nią.

Szkoła nie jest zwykłym elementem społeczności lokalnej lecz instytucją utrzymującą bardzo bliskie kontakty ze środowiskiem w którym działa.

Uczniowie między sobą tworzą różne grupy zabawowe, obejmujące równolatków całej miejscowości , szczególna atrakcyjność grup młodzieżowych polega na tym , że przynależność do nich jest dobrowolna. Spotykają się w kawiarniach, pubach.

Pod pojęciem tzw. Kultury estetycznej mieszczą się 4 elementy:

-wrażliwość estetyczna

-wiedza o sztuce

-bezpośredni kontakt z dziełem

-włączenie wartości estetycznych we własne życie

Poszukiwania tzw. efektywnych metod wychowania i kształcenia wciąż pozostają kwestią otwartą.

Mówi się o tzw. szkole przyszłości, która by w pełni zadowalała obie strony a więc uczniów i wychowawców.

Pani dr hab. Dorota Klus- Stańska pokazuje drogę dokąd zmierza polska szkoła .

Z jednej strony szkoła traktowana jest jako dostępne społeczeństwu narzędzie utrzymywania ładu społecznego, przekazu społeczeństwu dziedzictwa kulturowego.

Z drugiej strony zarzuca jej niewydolność kształceniową i wychowawczą, hamowanie inicjatywy intelektualnej czy wręcz blokowanie rozwoju myślenia uczniów i nauczycieli bezradność wobec wielu współczesnych problemów .

Dziś człowiek staje każdego dnia przed koniecznością wyborów, które tym są trudniejsze bo nie znajdują wsparcia w przeszłości, człowiek nie znajduje również oparcia w osobach bliskich.

Dziś przed szkołą współczesną stoją nieco inne zadania:

Szkoła powinna zrezygnować z poszerzania wiedzy jako przyrastającego zasobu informacji, w to miejsce musi rozwinąć się model kształcenia , gdzie wiedza ujmowana jest jako zbiór procedur radzenia sobie z rzeczywistą informacją i niepewnością.

Szkoła powinna przygotowywać do dokonywania osobistych wyborów, tymczasem wydaje się , że szkoła w obecnej postaci jest całkowicie niewydolna i nieadekwatna wobec zmian systemowych współczesnego świata i współczesnej rzeczywistości rynkowej, społecznej, kulturowej.

Trzeba wiele zmienić we współczesnym systemie kształcenia, wydarzenia z 11 września w Nowym Yorku stanowiły punkt zwrotny w dziejach świata, Dziś raz po raz wybuchające konflikty wojenne już nie robią na nas takiego wrażenia, czy można powiedzieć , że współczesny człowiek już się przyzwyczaił?

Autorzy raportu o stanie oświaty stwierdzają, że kształcenie szkolne nie spełnia wymagań stawianych przez nowoczesną oświatę, nadal preferuje się model ucznia , którego cechy sprowadzają się niezmiennie do encyklopedycznej, pamięciowej wiedzy. Obecny model szkoły przeciwdziała kształtowaniu się takich cech jak krytycyzm, pasja poznawcza, i dążenia twórcze, samodzielność myślenia i działania. Czy to może więc dlatego młody człowiek pozostaje wobec wielu problemów bierny, zamiast działać?

Bibliografia:

Dokąd zmierza polska szkoła? Red. Dorota Klus- Stańska Wydawnictwo Akademickie ŻAK Warszawa 2008

Badora Marzec Formy opieki , wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej

Dorota Parapura

Sprawdzone przez Panią dr Trębicką Postrzygacz

6

---