Nęcka, `Poza ilorazem inteligencji' rozdział 5.

Teza: Istnieje wiele rodzajów inteligencji poza IQ. (Głupota nie jest przeciwieństwem inteligencji. Może jej towarzyszyć.)

INTELIGENCJA SPOŁECZNA

E. Thorndike: umiejętność rozumienia ludzi i mądrego postępowania z nimi.

-problem z pomiarem: nie można jej mierzyć konwencjonalnymi testami, ale ujawnia się wyraźnie, na co dzień w kontaktach społecznych => można prowadzić obserwacje, ale są one kłopotliwe i kosztowne. Można posłużyć się obiektywnymi wskaźnikami z jakiejś sfery życia społecznego np. czy osobie uda się załatwić ważną sprawę w urzędzie. Tylko, że te wskaźniki mogą mierzyć kompetencje społeczne a nie inteligencję.

Kompetencje społeczne: skuteczne osiąganie celów w życiu społecznym. Mogą wynikać np. z braku skrupułów i niewrażliwości na emocje oraz potrzeby innych ludzi, z odporności na stres, z dogmatycznego upraszczania złożonych sytuacji społecznych, z faktu posiadania wiedzy czy wysokiego statusu. Mogą, ale nie muszą wynikać z wysokiego poziomu inteligencji społecznej. Jednocześnie wysoki poziom inteligencji społecznej niekoniecznie powoduje wysokie kompetencje społeczne np. gdy towarzyszy jej nieśmiałość albo brak możliwości swobodnego działania.

Guliford: systematyczne badania nad poznawczymi mechanizmami inteligencji społecznej. W swoim modelu intelektu (patrz rozdział2) ujął 4 rodzaje poznawczej reprezentacji świata, jednym z nich jest reprezentacja behawioralna dotycząca zachowania innych ludzi. W wypadku tej reprezentacji proces intelektualny będzie polegał na przetwarzaniu informacji dotyczących zachowania i uczuć innych osób. W zakresie swojego modelu Guilford wyróżnił też liczne zdolności szczegółowe: orientowanie się w stanach psychicznych innych osób, do odczytywania znaczenia wyrazu mimicznego, do spostrzegania relacji łączących dwoje ludzi, do interpretowania sytuacji w grupie a nawet do poznawania samego siebie (do tego potrzebna jest meta wiedza).

Zaproponował wiele technik pomiaru zdolności społecznych, np. `test pytań', który polega na prezentowaniu badanemu zaintrygowanej twarzy znanego francuskiego komika, następnie badany ma wskazać jedną z czterech możliwości odpowiadając na pytanie, `o czym myślał ten pan tuż przed zrobieniem zdjęcia. Jest o przykład testu mierzącego `poznawanie jednostek behawioralnych'.

Ramka 5.1 Zdolności społeczne w modelu intelektu wg Guilforda

Model ten jest morfologiczny, tzn. wyliczone zostały wszystkie szczegółowe zdolności wynikające z przyjętych ram teoretycznych. Zakłada on istnienie 5 rodzajów czynników poznawczych w zastosowaniu do 4 rodzajów materiału. Z tego ma wyniknąć 6 klas `wytworów' intelektualnych. Z tego mu wyszło, że można wyróżnić 120 szczegółowych zdolności umysłowych (5x4x6=120) W każdym razie 30 spośród tych 120 powinno odnosić się do materiału behawioralnego, czyli dotyczyć inteligencji społecznej. Nęcka omawia wybiórczo 2 kategorie tych zdolności społecznych

A. Zdolności związane z poznawaniem, czyli dostrzeganie uczuć, motywów, myśli, intencji, postaw i innych dyspozycji, które mogą mieć wpływ na zachowanie społeczne człowieka. Odnoszą się one do konkretnej osoby a nie do ludzi w ogóle. Procesy te dotyczą głównie mowy ciała/wyrazu mimicznego, intonacji, postawy i gestykulacji.

1.Poznawanie jednostek behawioralnych - polega na trafnym rozpoznawaniu wewnętrznych stanów psychicznych innej osoby. Osoba uzdolniona odróżni, więc wstręt od lęku tylko na podstawie wyrazu mimicznego

2.Poznawanie klas behawioralnych - polega na zdolności do kategoryzowania stanów psychicznych innych ludzi na podstawie ich podobieństwa. Osoba uzdolniona wrzuci do tej samej kategorii różne sposoby wyrażania np. złości.

3.Poznawanie reakcji behawioralnych - dostrzeganie znaczących związków między różnymi aktami behawioralnymi. Osoba uzdolniona dostrzeże związek między aroganckim zachowaniem osoby X a wycofującym się zachowaniem osoby Y.

4. Poznawanie systemów behawioralnych - umiejętność interpretowania sekwencji zachowań społecznych. Osoba uzdolniona nazwie złożoną sekwencję zachowań np. 'szukaniem usprawiedliwienia'

5. Poznawanie transformacji behawioralnych - zdolność do plastycznego reagowania na zmiany zachodzące w sytuacji społecznej. Osoba uzdolniona nie popełni gaf i niezręczności, bo dostrzeże, że sytuacja się zasadniczo zmieniła:>

6. Poznawanie implikacji behawioralnych - zdolność do przewidywania, co może się zdarzyć w sytuacji społecznej. Osoba uzdolniona zapobiegnie negatywnemu rozwojowi wypadku albo ograniczy ich negatywne skutki.

B. Zdolności wymagające przetwarzania dywergencyjnego (kreatywna inteligencja społeczna) - wymyślanie sprytnych, niebanalnych i różnorodnych sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach interpersonalnych.

1.Dywergencyjne wytwarzanie jednostek behawioralnych - zdolność do wymyślania zachowań, które trafnie przekazują nasze stany psychiczne innym. Niedorozwój = brak porozumienia

2. Dywergencyjne wytwarzanie klas behawioralnych - tworzenie czytelnych kategorii zachowań. Osoba uzdolniona przekaże w różny sposób swoim zachowaniem ten sam komunikat.

3. Dywergencyjne wytwarzanie relacji behawioralnych - zdolność do zachowywania się w sposób adekwatny do zachowania drugiej osoby. Niedorozwój= dziwaczne, nieadekwatne, stereotypowe zachowania.

4. Dywergencyjne wytwarzanie systemów behawioralnych - zdolność do wytwarzania i podtrzymywania dłuższej sekwencji zachowań w stosunku do innej osoby. Czynności społeczne osoby uzdolnionej tworzą spójną całość. Logiczny scenariusz postępowania w danej sytuacji.

5. Dywergencyjne wytwarzanie transformacji behawioralnych - umiejętność zmiany zachowania lub zmiany sposobu wyrażania emocji pod wpływem rozwoju sytuacji.

6. Dywergencyjne wytwarzanie implikacji behawioralnych - tworzenie wielu różnych przewidywań, co do rozwoju sytuacji społecznej. Osoba uzdolniona jest mentalnie przygotowana różne warianty zachowania innych i na zmianę sytuacji.

Te dwie grupy zostały dokładnie przebadane, 3 pozostałe (związane z procesami pamięci, wytwarzania konwergencyjnego i oceny) czekają na ocenę i badania.

J. Sternberg: inteligencja społeczna to przede wszystkim umiejętność dostrzegania subtelnych wskazówek, informujących o sensie i znaczeniu danej sytuacji społecznej.

Badanie: osobom badanym pokazywano zdjęcie kobiety i mężczyzny i proszono o odgadnięcie czy są oni parą czy też to przypadkowi przechodnie poproszeni o pozowanie do zdjęcia i udawanie pary. Pokazywali też zdjęcia `podwładnego' i `szefa'. Niektóre ze zdjęć były łatwe do odgadnięcia, inne mniej. Badacze sprawdzali jak często badani dokonywali poprawnej klasyfikacji i jakimi się kierowali kryteriami. Analiza regresji wykazała, że poprawne odpowiedzi zależą od naturalnego ułożenia rąk i nóg osób na zdjęciach, zakresu fizycznego kontaktu i podobieństwa między nimi (pary) oraz stopnia formalności ubioru, wieku i oznak statusu społecznego (podwładny i szef). Jednak nie udało się stwierdzić korelacji tych miar z innymi miarami inteligencji społecznej.

Cantor i Kihlstrom: poznawcza teoria inteligencji oparta na rozróżnieniu rodzajów pamięci wg Andersona:

• Społeczna wiedza deklaratywna - obejmuje abstrakcyjne pojęcia i konkretne wspomnienia, dotyczące ludzi, ich uczuć, zachowań i cech. Dzieli się jeszcze na:

• Semantyczna - ogólna, niezależna od kontekstu wiedza o świecie społecznym

• Epizodyczna - doświadczenia zdobyte osobiście a związane z ludźmi i światem społecznym. Szczególnie ważne wspomnienia autobiograficzne, uporządkowane w postaci narracji, umieszczone w czasie i przestrzeni. Tworzą katalog osobistych wskazówek postępowania i wzorców wyjaśniania zachowań innych.

• Społeczna wiedza proceduralna - obejmuje reguły i strategie, dzięki którym jednostka funkcjonuje w przestrzeni społecznej, rozumie, co się dzieje w określonej sytuacji i jaki jest jej sens. Np. kategoryzowanie ludzi i sytuacji społecznych, dokonywanie atrybucji, wnioskowanie o cechach i stanach psych. Innych ludzi. Reguły takie bywają algorytmiczne, ale w większości to zawodne heurystyki.

Śmieja: wyróżniła 3 składniki inteligencji społecznej a zarazem 3 etapy procesu poznawczego dopowiedzianego za inteligentne funkcjonowanie jednostki w syt. Społ.:

1.Dekodowanie - rozumienie znaczenia zachowania innej osoby lub grupy społecznej (podobne do poznawania jednostek lub innych wytworów behawioralnych wg Guilforda i do dostrzegania subtelnych wskazówek społecznych wg Sternberga). Dekodowanie można dostrzec pytając o sens niezwykłego zachowania hipotetycznej osoby w pewnej sytuacji.

2.Planowanie- wymyślenie sekwencji działań, które są adekwatnego sytuacji i spójne z wcześniej zdekodowanym sensem zachowania drugiej osoby. Im bardziej różnorodne pomysły tym lepiej, bo w razie niepowodzenia planu A zawsze jest plan B. (podobne do dywergencyjnego wywarzania jednostek wg Guilforda

3.Wykonanie - nadzór nad prawidłowym wykonaniem powziętego wcześniej planu.

Miary odpowiadające każdemu z etapów są dość dobrze skorelowane + pozytywna, lecz umiarkowana korelacja powyższych z testem inteligencji ogólnej + brak istotnego związku z testem kreatywności.

Problemy z inteligencją społeczną:

1. Problem I - specyficzność.

Wielu autorów uważa, że inteligencja społeczna nie jest niczym specjalnym ani strukturalnie odrębnym - to po prostu zastosowanie inteligencji ogólnej do specyficznego problemu (Wechsler, Eysenck, Jensen)

Inni uważają wręcz przeciwnie (O'Sullivan, Sternberg), gdyż korelacja między miarą inteligencji społecznej a ilorazem inteligencji są ich zdaniem niskie. (Ale jednak dodatnie. (0.30))

Wg Nęcki najfajniejsze jest stanowisko pośrednie, podkreślające specyficzność i odrębność jednocześnie (wycwanił się!)

2. Problem II - sposób pomiaru

Trafność testów obniżona ze względu na trudność odróżnienia inteligencji społecznej od kompetencji społecznych + używa się skal odnoszących się do osobowości (empatia, towarzyskość)

Rzetelność i obiektywność też obniżona ze względu na konieczność posługiwania się sędziami kompetentnymi

INTELIGENCJA EMOCJONALNA

Salovey i Mayer: 1 artykuł o inteligencji emocjonalnej (1990). Pod wpływem popularnej książki Golemana o tej tematyce - wielki boom na inteligencje emocjonalną, prawdopodobnie, ponieważ IQ miał niską wartość predykcyjną, jeżeli chodzi o powodzenie w pracy i sukces życiowy.

Inteligencja emocjonalna to grupa zdolności do poznawczej obróbki informacji związanych z emocjami lub z problemami wynikającymi z faktu istnienia emocji. Np. zdolność do spostrzegania cudzych emocji i wyrażania własnych, do korzystania z emocji w procesie myślenia i rozwiązywania problemów a także do rozumienia emocji oraz regulacji własnych stanów emocjonalnych. Inteligencja emocjonalna jest zdolnością poznawczą. Nie należy poszerzać tego terminu o zdolności empatyczne, samokontrolę, pilność bądź wytrwałość ani w celu oznaczenia poziomu kompetencji w zakresie zmagania się z własnymi problemami emocjonalnymi bądź wynikającymi z istnienia emocji.

Baron: definiuje EQ, jako zestaw niepoznawczych umiejętności, kompetencji i sprawności, które wpływają na naszą zdolność do skutecznego zmagania się z wymaganiami i naciskami środowiska. Problem: co zrobić z asertywnością, odpornością na stres czy cieszeniem się pozytywnym nastrojem.

Wydaje się, ze odróżnienie tu kompetencji od inteligencji jest tu jeszcze ważniejsze niż w przypadku inteligencji społecznej.

Mayer: odróżnia EQ od przystosowania emocjonalnego rozumianego, jako skuteczność działania człowieka w sytuacjach emocjonalnych.

Mayer, Caruso, Salovey: najbardziej dojrzała i kompletna teoria EQ. Wyróżniają 4 grupy zdolności:

• Dostrzeganie i ekspresja emocji -umiejętność dostrzeżenia emocji wtórnych (pierwotne dostrzegamy od urodzenia) i rozróżnienie emocji prawdziwych i udawanych wymaga wyuczonych sprawności poznawczych. + Dostrzeganie emocji w dziełach sztuki, krajobrazach i przedmiotach codziennego użytku (ten agresywny fotel)

• Włączanie emocji w procesy myślenia - dzięki temu stany emocjonalne SA lepiej rozumiane i kontrolowane + sprzyjają produktywnemu myśleniu i wspomagają czynności pamięciowe i zdolność do prawidłowej oceny zjawisk.

• Rozumienie i analiza emocji - zdolność do prawidłowego nazywania i oceniania stanów emocjonalnych, (z czego składa się zakłopotanie?) + umiejętność dostrzegania logicznych następstw emocji

• Zarządzanie emocjami - to umiejętność rozumnej, opartej na namyśle regulacji stanów emocjonalnych.

Autorzy uważają, ze EQ to uprawnione pojęcie, bo odnosi się do zdolności intelektualnej. Nie da się jej sprowadzić do inteligencji ogólnej ani zmierzyć za pomocą IQ. EQ spełnia `wszelkie kryteria stawiane inteligencjom', gdyż stanowy spójny układ zdolności poznawczych, specyficznych, ale związany z innym zdolnościami i rozwijających się wraz z wiekiem i doświadczeniem. Oprócz teorii autorzy stworzyli tez baterie testów do pomiaru EQ zwaną MEIS (Multifactor Emotional Intelligence Scale)

Ramka 5.2 (Opis powyższej baterii testów Mayera Caruso i Saloveya)

Składa się ona z 12 zadań przyporządkowanym czterem grupom zdolności. W każdej grupie jest od 2 do 4 zadań. Opis grup:

• Percepcja emocji - 4 testy wymagające dostrzeżenia emocji na fotografii (uczucia złożone i mniej jednoznaczne), w utworze muzycznym, abstrakcyjnym rysunku (wymaga myślenia metaforycznego i `percepcji fizjonomicznej') lub krótkim opowiadaniu.

• Asymilacja emocji - 2 testy. Jeden angażuje synestezję (`jak gorący jest gniew?') drugi wymaga uwzględnienia wpływu nastroju na dokonywanie oceny innych ludzi. Dostrzegę, że gniew może wpłynąć na mój osąd.

• Rozumienie emocji - 4 zadania. Sprawdzają umiejętność rozumienia emocji, ich rozróżniania i rozkładania na czynniki pierwsze. Np. `z jakich emocji składa się konsternacja?' Wybór najlepszej odpowiedzi

• Zarządzanie emocjami - 2 testy. Mierzą umiejętność regulacji własnych uczuć i radzenia sobie z czyimiś stanami emocjonalnymi. Dostają krótki scenariusz i mają ustalić, co można i należy zrobić w takiej sytuacji. Rozwiązanie ocenia się pod kątem tego czy osoba wzięła pod uwagę wszystkie ważne okoliczności a szczególnie emocjonalne konsekwencje wyboru dla wszystkich zainteresowanych.

Problem: brak jednej prawidłowej odpowiedzi w testach. Różnice międzykulturowe i zależność od przyjętego systemu wartości. Poproszono, więc ekspertów (psychologów, filozofów, pisarzy, artystów) o ustalenie odgórnych kryteriów słuszności i poprawności rozwiązań + uznali, że najbardziej poprawna jest najczęściej pojawiająca się odpowiedz = kontrowersje.

INTELIGNCJA PRAKTYCZNA

To zdolność do rozwiązywania konkretnych problemów osobistych lub zawodowych, mocno osadzonych w określonym kontekście i niezwiązanych z formalnym nauczaniem szkolnym czy akademickim. Głównymi kryteriami są: typ problemów rozwiązywanym z pomocą PQ (to mój własny skrót, proszę się nim nie sugerować) i postulowana specyficzność wykorzystywanych tu procesów poznawczych. Podobnie jak przy SQ i EQ problem: czy u jej podstaw leżą specyficzne wzorce funkcjonowania umysłu czy to zastosowanie inteligencji ogólnej do praktycznych problemów. Przykład z ramki: śmieciarze na Florydzie. Przy wywozie śmieci musieli iść na tył posesji, zabrać kosz, opróżnić i odnieść, czyli szli na tył domu 2 razy. Rozwiązanie = przywozili ze sobą jeden pusty pojemnik, zanosili na tyły, zabierali pełny, opróżniali i nieśli do drugiego domu, podmieniając go na ten pełny, co zaoszczędziło im jednej wycieczki. Wow.

Neisser: najchętniej w ogóle odrzuciłby tradycyjne testy IQ, bo one nijak mają się do prawdziwego życia i są odarte z kontekstu. Nazywa je miarą inteligencji `sztucznej'. Skuteczność zmagania się z realnymi problemami życiowymi, jako prawdziwa miara naszej inteligencji.

Eksperymenty nad `matematyką uliczną': młodociani sprzedawcy uliczni z Brazylii dobrze radzą sobie z arytmetyką, jeżeli obliczenia dotyczą drobnych transakcji, które często wykonują. Identyczne zadania przedstawione w postaci szkolnego równania są dla nich za trudne.

Problemy izomorficzne: jednakowe pod względem arytmetycznym, `opakowane' w różny sposób. Poprawność wyników zależy od związku z osobistym doświadczeniem człowieka. 37% Poprawnych rozwiązań przy formie abstrakcyjnego działania matematycznego, 74% przy formie realistycznego zadania tekstowego, 99% w postaci transakcji kupna-sprzedaży.

Eksperyment Ceci'ego: Prosił dzieci o przewidywanie położenia figur na ekranie komputera. Mimo, że figurami rządziły stałe, możliwe do wyuczenia się reguły, to po 750 próbach trafność była na poziomie przypadku. Po przedstawieniu tego samego problemu w postaci gry komputerowej - 90% poprawnych przewidywań. Problem: gra mogła bardziej motywować.

Strategie interaktywne: znów eksperyment Ceci'ego. Uczestnikom kazano obstawiać wyścigi konne np. na podstawie szybkości koni w poprzednim wyścigu. Uczestnicy uwzględniali tylko szybkość. Eksperci znajdujący się wśród badanych uwzględniali np. czy koń wyprzedzał po torze zewnętrznym (dłuższa droga) czy wewnętrznym i brali na to poprawkę. Stosowanie takich strategii Ceci uznał za przejaw podwyższonego poziomu inteligencji, którego nie da się zmierzyć IQ ani sprowadzić do czynnika g. + eksperci ci nie potrafili poradzić sobie na giełdzie papierów wartościowych mimo przygotowania dla nich izomorficznych problemów

Poznawcze podłoże PQ

Wiedza ukryta (Polanyi) - wiedza, o której nie wiemy, że nią dysponujemy. Dopiero sytuacja, gdy ktoś się nas zapyta pozwala na werbalizację wiedzy. Sternberg, Forsythe, Hedlund i inni twierdzą, ze wiedza ukryta charakteryzuje się 3 kryteriami:

1. Jest nabywana samodzielnie - musimy ją nabyć sami, w naturalnych warunkach, bez pomocy nauczycieli, kursów i innych sposobów formalnego wspomagania uczenia się.

2. Jest proceduralna - jest zorganizowana wg reguł `jeżeli-to'. Mogą być złożone i opatrzone uzasadnieniem, ale zawsze sprowadzają się do ogólnego schematu

3. Jest użyteczna w praktyce - jest instrumentem osiągania konkretnych celów i tylko ze względu na nie została nabyta.

Sternberg opracował model teoretyczny ukazujący sposób nabywania wiedzy ukrytej i relacje łączące ją z innymi rodzajami wiedzy (str. 110. Niestety nie mam skanera + nie wiem czy się to nam przyda, ale Nęcka to bardzo dokładnie opisał, więc lepiej nie ryzykować) Generalnie na rysunku widoczne są 3 ścieżki prowadzące z góry (wejście, proces nabywania doświadczeń) na dół (wyjście, wykonywanie działań i reagowanie na bodźce).

Ścieżka A - nabywanie wiedzy epizodycznej dzięki osobistemu doświadczeniu. Może prowadzić prosto do reakcji na zasadzie S-R. (A1) albo może mieć postać semantyczną (A2) gdy wiedza zostanie zwerbalizowana i włączona w ogólną wiedzę o świecie

Ścieżka B - odpowiada oficjalnemu nabywaniu wiedzy na przykład w szkole lub na uniwersytecie

Ścieżka C - prowadzi do nabycia wiedzy proceduralnej w wyniku doświadczenia osobistego (C1 - to ta nasza wiedza ukryta! Yeey!), Szkoleń (C2). Niekiedy, ta wiedza może zostać zwerbalizowana i wzbogaci magazyn wiedzy semantycznej (C3). Taka werbalizacja następuje przy przekształcaniu eksperta w supereksperta, czyli osobę przygotowaną do nauczania innych.

Pomiar: stosowano:

• Wywiad epizodyczny - pytania o szczegółowe wydarzenia, które doprowadziły osobę do skutecznego, bądź nie rozwiązania problemu natury praktycznej. Im więcej wydarzeń i szczegółów osoba sobie przypomni tym bardziej jest uzdolniona

• Zadania symulacyjne - aranżacja sytuacji miejsca pracy i obserwacja osób badanych

• Kwestionariusze - umiejętne zadawanie pytań o praktyczne umiejętności związane z określoną dziedziną

Ramka 5.5 Konstrukcja scenariuszy inteligencji praktycznej wg. Sternberga na przykładzie kwestionariusza dla oficerów armii.

-studia literatury przedmiotu

-wywiady z profesjonalistami, najlepiej tych na interesującym nas stanowisku (robię kwestionariusz dla dowódców kompanii to pytam skutecznych dowódców kompanii.)

- zamiana tych wywiadów na streszczenia zawierające opis charakterystycznych sytuacji zawodowych wraz ze sposobami zachowania się zaangażowanych osób.

-wybór streszczeń odwołujących się do wiedzy ukrytej

-przekształcenie ich w formy, `jeżeli A to B, ponieważ C'

-dalsza selekcja ze względu na trafność teoretyczną i reprezentatywność

-konstrukcja sondażu wiedzy ukrytej (Tacit Knowledge Survey - które pozycje dobrze opisują użycie wiedzy ukrytej) i inwentarza wiedzy ukrytej (Tacit Knowledge Inventory - która spośród osób badanych cechuje się dobrą znajomością tej wiedzy)

- Sondaż rozsyłano osobom kompetentnym i na podstawie wyników stworzono inwentarz polegający na przedstawieniu osobom badanym streszczeń sytuacji i możliwych rozwiązań. Zadaniem badanych jest ocena, w jakim stopniu każde rozwiązanie jest dobre. Następnie porównanie z odpowiedziami osób kompetentnych.

INTELIGENCJE WIELORAKIE

Gardner: sprzeciw przeciwko inteligencji, jako monolitycznej zdolności. Definiuje ją jako zdolność do rozwiązywania problemów lub wytwarzania nowych produktów. (twórczość?). Zaproponował on teorię wielu inteligencji, która postuluje istnienie 7 odrębnych zdolności:

1. Inteligencja językowa - sprawne posługiwanie się symbolami, na płynnej produkcji mowy i dobrym rozumieniu tekstu

2. Inteligencja matematyczno-logiczna - sprawne wykonywanie wszelkiego rodzaju obliczeń i operacji na abstrakcyjnych symbolach. Razem z i. Językową składają się na inteligencję `akademicka'

3. Inteligencja muzyczna - umiejętność wytwarzania i rozumienia treści, których nośnikiem jest dźwięk.

4. Inteligencja kinestetyczna - rozwiązywanie problemów związanych z ruchem i postawą ciała.

5. Inteligencja przestrzenna - ułatwia orientację w przestrzeni + wykonywanie operacji na materiale wyobrażeniowo przestrzennym.

6. Inteligencja intrapersonalna - rozumienie samego siebie a także odróżnianie własnych uczuć i nastrojów

7. Inteligencja interpersonalna - rozumienie relacji międzyludzkich, cudzych uczuć, intencji i innych stanów psychicznych.

Gardner nie twierdził, że ta lista jest kompletna, sam później dodał inteligencję przyrodniczą.

Argumenty Gardnera ZA jego teorią:

- wskazuje filogenetyczne uwarunkowania rozwoju poszczególnych zdolności. Np. wykorzystywanie dźwięku, jako nośnika komunikacji przez zwierzęta, jako biologiczne podłoże inteligencji muzycznej.

-odrębność zdolności widoczna w świetle badań neuropsychologicznych. Np. uszkodzenie pewnych struktur pozbawia nas zdolności werbalnych

- `uczeni idioci' (idiot savant) - dysproporcja w rozwoju niektórych zdolności przy innych zupełnie normalnych lub upośledzonych.

- każdy rodzaj inteligencji ma swój „punkt docelowy', czyli maksymalny poziom rozwoju osiągany tylko przez wybitne, nieliczne jednostki.

Teoria Gardnera jest popularna w kręgach pedagogicznych i wśród psychologów zajmujących się jednym typem uzdolnień. Wykorzystuje się ją w dyskusjach nad rasowym i międzykulturowym zróżnicowaniem zdolności indywidualnych, bo przewaga jednej grupy w pewnej zdolności może być zrównoważona przewagą jakiejś innej zdolności.

Krytyka:

Inteligencja muzyczna lub kinestetyczna, jako talent lub zdolność specjalna. Sternberg nazywa tę teorię `postulatywną listą zdolności specjalnych'