Ośrodki Inteligencji
Cały potencjał człowieka można umownie podzielić na subpotencjały trzech ośrodków inteligencji:
ośrodka intelektu
ośrodka emocji
ośrodka działania
Dopiero proporcjonalne wykorzystanie wszystkich trzech ośrodków stwarza możliwości do nieograniczonego rozwoju talentów (pisząc o „nieograniczonym rozwoju”, mamy na myśli, że w długim interwale czasowym można minimalizować wpływ istniejących czynników ograniczających go, zakładanie zaś z góry, do czego jesteśmy zdolni, a do czego nie, powoduje, iż funkcjonujemy w określonym skrypcie - zespole schematów, które utrzymują nas w swoistej niewiedzy).
Wykorzystujemy potencjały poszczególnych ośrodków w sposób mechaniczny i nawykowy, nie zdając sobie sprawy, jakie perspektywy daje nam zespolenie wszystkich możliwości. Mechanizmy te są kształtowane w nas w procesie socjalizacji, w którym przez wpływ otoczenia na nasze zachowanie od pierwszych lat życia budują się w naszej psychice sztywne struktury. W spadku po tym procesie pozostają nam opinie, przekonania, przyzwyczajenia, pragnienia, wizje, stereotypy, które tylko w części harmonizują z naszą prawdziwą naturą. Niedoskonały proces socjalizacji, któremu jesteśmy wszyscy poddani, tworzy przekonanie o ograniczeniach, z którymi zżyliśmy się tak, iż wydają się nam naturalne, podczas gdy w istocie odcinają nas od dużego obszaru naszych możliwości.
Oto funkcje i zadania trzech ośrodków inteligencji:
Ośrodek intelektu odpowiedzialny jest za przyswajanie, przetwarzanie i magazynowanie informacji oraz wiedzy o otaczającym nas świecie. Jeżeli mielibyśmy „umieścić” gdzieś współczynnik IQ, to właśnie tu. Jednak należycie rozumiany cel ośrodka intelektu nie może być drastycznie zawężony do „współczynnika inteligencji”, gdyż w istocie służy rozwijaniu wizji i twórczej świadomości oraz zrozumienia praw rządzących życiem. Głównymi celami tej części naszej inteligencji są myślenie, przewidywanie i podejmowanie decyzji.
Ośrodek emocji bywa często pomijany w dość naiwnym przeświadczeniu, że emocje i uczucia są nam niepotrzebne, a czasem nawet przeszkadzają - zwłaszcza w pracy zawodowej. W ten sposób blokujemy potężny i twórczy potencjał, który służy budowaniu harmonijnych, twórczych i zdrowych relacji z otoczeniem: z poszczególnymi ludźmi oraz ze światem w ogóle. Bez zbudowania prawdziwych relacji możemy rozwijać się jedynie w bardzo wąskim zakresie, a w pewnym momencie napotkamy ścianę, która dodatkowo utrudni lub całkowicie zatrzyma i ten proces. Typowym przykładem takiego kryzysu jest tzw. wypalenie zawodowe. W pracy ośrodek emocji służy nam do stawiania sobie zasadniczych pytań: co chcę w życiu robić, a czego z pewnością nie chcę. Nie zapominajmy również, że w ośrodku emocji bije także źródło kreatywności.
Ośrodek działania odpowiada za realizację koncepcji, które powstały w zespolonym działaniu ośrodków intelektu i emocji - narodziły się z pragnień w ośrodku emocji, następnie zostały przetworzone przez ośrodek intelektu, a teraz zostaną urzeczywistnione przy użyciu ośrodka działania. Ten właśnie ośrodek jest narzędziem dokonania zmiany osobowości, inicjuje ruch i transformację. Ponadto odpowiedzialny jest za spontaniczne reakcje, fizyczne bezpieczeństwo i przetrwanie.
Każdy typ osobowości ma indywidualne preferencje co do wykorzystywania ośrodków inteligencji. Generalny model jest taki, że mamy tendencję do nadużywania jednego z ośrodków, wspierania go wybranym drugim, a blokowania możliwości rozwojowych trzeciego. Tylko wtedy kiedy zrozumiemy, że trzeci ośrodek musi zostać odblokowany i uruchomiony, możemy w pełni rozwinąć potencjał swojej inteligencji. W przeciwnym razie nadużywamy ośrodków podstawowego i wspierającego, tak by kompensowały brak pracy trzeciego.
Wyobraźmy sobie stół o trójkątnym blacie. Jeżeli jego trzy nogi są równe, stół jest stabilny. Gdy jednak dwie nogi są dłuższe od trzeciej, wówczas nie doprowadzimy go do stanu równowagi przez ich dalsze wydłużanie, choćbyśmy robili to w nieskończoność. Równowagę przywróci tylko ta sama długość wszystkich nóg.
Co więcej, gdy trzecia jest za krótka, ciężar spoczywający na pozostałych nogach powoduje ich szybkie zużycie. Dokładnie tak samo dzieje się z zablokowanym ośrodkiem inteligencji, który negatywnie wpływa na dwa pozostałe ośrodki.
W związku ze złożonością tego zagadnienia niezbędne jest wyjaśnienie, w jaki sposób poszczególne typy wykorzystują ośrodki. Da nam to możliwość głębszego zrozumienia szans i ograniczeń rozwoju poszczególnych typów.
Jedynka
U Jedynki główny jest ośrodek działania. Funkcjonuje on jednak w sposób, który nakłada na Jedynkę przymus nieustannego doskonalenia siebie i efektów swoich działań. Taki sposób wykorzystania głównego ośrodka powoduje nadmierną koncentrację na własnych potrzebach.
Chęć zapewnienia poczucia bezpieczeństwa podpowiada konieczność podejmowania wysiłku i działań, by partnerzy liczyli się z Jedynką. Ludzie ci mają przekonanie, że strata szacunku ze strony partnerów spowoduje trudną do zniesienia dla Jedynki utratę kontroli nad sytuacją. Z tego powodu przejawiają wielki rygoryzm, krytycyzm i wybujałe oczekiwania zarówno w stosunku do siebie samych, jak i swoich partnerów. Najczęściej jednak nie dostrzegają u siebie tych postaw, trwając w przekonaniu o swej tolerancji i wyrozumiałości.
Tymczasem Jedynka może wręcz odczuwać wrogość w stosunku do siebie, gdy nie spełnia własnych kryteriów oceny. Wrogość ta może zostać wyparta i jest wtedy dostrzegana jako zagrażająca z zewnątrz, generując poczucie lęku.
Ośrodkiem wspierającym u Jedynki jest ośrodek emocji. On także bywa silnie rozwinięty, ale służy głównie odczuwaniu frustracji, gniewu i niemocy z powodu nieudanych przedsięwzięć przeprowadzonych przy użyciu ośrodka działania. Każda nieoczekiwana zmiana, odmienny od oczekiwanego rezultat lub wycofanie się z działania powodują narastanie gniewu, który jest następnie tłumiony i przeradza się w bierną agresję.
Ośrodkiem zablokowanym - najmniej wydajnie wykorzystywanym - jest ośrodek intelektu, czyli ta część inteligencji, która odpowiada m.in. za segregację działań i ich racjonalny, realistyczny wybór. Z tego powodu Jedynka trudzi się nad sumienną realizacją zadań, których nie potrafiła wcześniej tak posegregować, aby nie tracić energii na nieistotne detale. Następnie wyciąga „wnioski” z niepowodzeń i ogranicza swój świat do takich rozmiarów, by mogła go kontrolować, wpadając przy tym w struktury zależności od sytuacji i ludzi.
Dwójka
Podstawowy u Dwójki jest ośrodek emocji, którego nadużywa albo korzysta z niego nieprawidłowo. Jest skoncentrowana na uczuciach i potrzebach innych, jednocześnie zaniedbując i lekceważąc własne. Nadmierna jest u niej potrzeba rozumienia drugiego człowieka, która w istocie blokuje własny rozwój, gdyż Dwójka nie przywiązuje doń należytej wagi. Oglądanie rzeczywistości przez pryzmat emocji i uczuć zawęża obraz świata i prowadzi do zaniedbań głównie w sferze rozwoju intelektualnego. Wyczulenie na odbiór ze strony otoczenia nie pozwala także na wykształcenie własnej niezależnej osobowości i powoduje powstawanie frustracji.
Dwójka ma problemy z formułowaniem własnej, niezależnej opinii, obroną swoich poglądów i podejmowaniem decyzji. Kiedy frustracja ta narasta, Dwójka tym usilniej stara się o zdobycie akceptacji i - podobnie jak Jedynka - wchodzi w struktury zależności od otoczenia.
Negatywne poczynania ośrodka emocji wspiera ośrodek działania. Toteż Dwójka, zamiast skorzystać z intelektu do racjonalnej analizy rzeczywistości, intensyfikuje tylko przeżycia emocjonalne, nie znajdując efektywnych rozwiązań.
Przerośniętymi emocjami i nawykowym działaniem zablokowany zostaje ośrodek intelektu. Dwójkę przeraża żmudna nauka i dokonywanie obiektywnych analiz. Z tego właśnie powodu często rezygnuje z rozwoju swojego potencjału intelektualnego.
Trójka
Trójka jest jednym z trzech enneagramowych typów osobowości, które znajdują się w bardzo specyficznej sytuacji, gdyż ich podstawowy i najsilniejszy ośrodek inteligencji jest też w dużej części zablokowany. Blokada ta jest spowodowana skłonnością do idealizowania równowagi pomiędzy światem wewnętrznym i zewnętrznym.
Najsilniejszy w przypadku Trójki ośrodek emocji jest wykorzystywany w celu zdobycia aprobaty otoczenia przez własne działania. Trójka tłumi swą naturalną wrażliwość, aby pokazać, jak znakomicie radzi sobie w pracy i życiu osobistym, odcina się od swojej subtelności, a także dużej kreatywności. Aby nic nie zakłóciło realizacji strategii życiowej, polegającej na zdobywaniu prestiżu, równoważy swoje reakcje emocjonalne, przywdziewając maskę zadowolenia i siły. Naturalny urok osobisty nieświadomie przekształca w narzędzie manipulacji otoczeniem.
Specyfika Trójek polega także na równym dostępie do pozostałych ośrodków: intelektu i działania. Głównym wyzwaniem, które stoi przed Trójką, jest odblokowanie i należyte użytkowanie ośrodka emocji. Niestety, Trójki zwykle przyjmują postawę człowieka czynu, agresywnie dążącego do celu, gdyż porażka w jego realizacji, w ich przekonaniu, spowodowałaby utratę twarzy w odbiorze otoczenia. Jest to oczywiście konkluzja fałszywa, a jej skutkiem bywa powtarzanie raz popełnionych błędów. Porażce towarzyszy spadek poczucia wartości i jeszcze większy wysiłek, aby udowodnić, że jest się „kimś”. Refleksja i wyciąganie wniosków z popełnionych błędów to najskuteczniejsze narzędzia rozwoju, z których Trójce tak trudno skorzystać.
Czwórka
Główny u Czwórki jest ośrodek emocji. Bywa on nadzwyczaj przerośnięty, w związku z czym Czwórka często grzęźnie w mieliznach emocjonalnego bólu. Koncentracja na przeżyciach wewnętrznych i rozbuchanych emocjach, a także ich intelektualna analiza powodują, że Czwórki są niczym kotły, wypełnione parą pod ciśnieniem.
Emocje poparte silnym intelektem (ośrodek wspierający) przy jednoczesnym zablokowaniu ośrodka działania są czynnikiem kreującym poważne kryzysy i skutecznie hamującym rozwój pełni osobowości. Czwórka, zamiast działać, desperacko czeka na zaistnienie w jej życiu „nadprzyrodzonych” rozwiązań problemów oraz magiczne zaspokojenie osobistych i zawodowych tęsknot.
Jeśli nie jest w stanie wyeksponować swoich emocji, buduje mały świat pełen wyszukanych smaczków i izoluje się od życia. Często staje się bardziej ekscentryczna niż twórcza, tworząc barierę uniemożliwiającą nawiązywanie efektywnych relacji z otoczeniem. Gdy napotyka trudności życiowe, wycofuje się i pogrąża w uczuciach.
Piątka
Piątka to jeden z tych dwóch typów osobowości, u których przewodzi ośrodek intelektu. Przoduje jednak w intensywności jego wykorzystania, a wręcz nadużywania. Piątki uznają bezwzględny prymat intelektu i żyją w świecie „prawd obiektywnych”, częstokroć oderwanych od realiów. Ośrodek intelektu wykorzystują do obserwacji i rejestrowania rzeczywistości, aby później na zimno przetwarzać dane.
Taki sposób funkcjonowania i, w istocie, separowania się od świata powoduje, że ośrodek emocji - wspierający intelekt - podpowiada wycofanie się z życia i zamknięcie w skorupie samotnego, bezosobowego świata. Rozwinięty ośrodek emocji pragnąłby kontaktów z ludźmi; potrzeba bliskości jest bardzo silna i naturalna dla Piątek. Przeintelektualizowane zachowanie skutecznie blokuje jednak nawiązywanie otwartych i szczerych relacji, opartych na wspólnocie uczuć i pragnień.
Piątka jest nieustannie zajęta analizowaniem otoczenia; zdobywa wiedzę z nadzieją, że intelektualne rozważania pozwolą na zrozumienie świata. Kiedy okaże się, że świat nie poddaje się chłodnej ocenie, Piątki zupełnie zrezygnują z okazywania emocji i działania, jeszcze bardziej zagłębiając się w intelektualnych rozważaniach.
Szóstka
Szóstka jest drugim po Trójce specyficznym typem enneagramu, którego najsilniejszy ośrodek - tym razem intelekt - jest skutecznie zablokowany. Szóstki powstrzymują się od wykorzystania jego możliwości z powodu bliżej nieokreślonego lęku, czasami powstałego bez żadnych obiektywnych podstaw lub z powodu doświadczeń dzieciństwa (często natury psychologicznej). Nie wykorzystują zatem swoich zdolności intelektualnych, pozwalających samodzielnie przewidywać, decydować i realistycznie oceniać, pozostawiając te kwestie uznanym przez siebie instytucjom i autorytetom.
Analityczny umysł wykorzystują przede wszystkim do wyszukiwania możliwych zagrożeń, a także do określania swojej przydatności dla grupy (lub autorytetu), która ma stanowić opokę dla Szóstki. W związku z tym nagina ona reakcje pozostałych ośrodków inteligencji (emocji i działania) do przyjętych przez grupę norm.
Partnerzy biznesowi Szóstki nie mogą oczekiwać od niej inicjatywy i samodzielnych decyzji. Nie pomaga tu prawidłowy i równomierny rozwój tych ośrodków, gdyż i tak blokada intelektu nie pozwala człowiekowi na racjonalne funkcjonowanie. Blokada największej potencjalnej siły Szóstki - samodzielnego myślenia - jest na tyle silna, że Szóstka musi rozwiązywać konflikty, prowadząc nieustanne mediacje z otoczeniem i godząc się na niewygodne dla siebie kompromisy, przez co często wchodzi w struktury zależności. Pozorna zgoda na funkcjonowanie według zasad grupy, czasem sprzecznych z faktycznymi potrzebami Szóstki, kreuje gniew, który często przeradza się w bierną agresję, wywołującą poczucie bliżej nieokreślonego zagrożenia z zewnątrz.
Siódemka
Głównym ośrodkiem jej inteligencji jest intelekt, jednak w przeważającej mierze Siódemka wykorzystuje go do koncentracji na sobie. W jej głowie powstają ciągle nowe pomysły, jak zmienić świat wokół siebie na szczęśliwszy i barwniejszy, w którym poczuje się znakomicie.
Z tego samego powodu bardzo silnie rozwinięty jest także, wspierający intelekt, ośrodek działania, w związku z czym rodzące się pomysły są gorączkowo realizowane, można by powiedzieć: wręcz bez opamiętania.
Zablokowany w części jest natomiast ośrodek emocji, który nie pozwala jednak o sobie całkiem zapomnieć. Realizację planów Siódemki mylą z akceptacją swojej osoby i złożoności własnego życia. Można by powiedzieć, że Siódemka ucieka w świat działań, żeby nie stawać oko w oko z tym, co niepokoi ją w samej sobie i w otoczeniu. Nieustannie działając, nie ma czasu na refleksję i konfrontację z niezaspokojonymi potrzebami oraz konfliktami. Postępowanie takie prędzej czy później spowoduje kryzys osobisty lub zawodowy.
Siódemka faktycznie może być odkrywcza i pełna optymizmu, ale niestety często nie liczy się z potrzebami i wymaganiami partnerów i oczekuje od nich równorzędnego poziomu, bądź co bądź nieco naciąganego, optymizmu.
Agresywny sposób rozwiązywania problemów w wydaniu Siódemek sprawia, że z tymi pełnymi życia ludźmi trudno jest nawiązać porozumienie. Kiedy czują, że życie nie układa się tak, jak sobie wymarzyli, albo że pomimo wysiłku nie wywołali olśnienia, odcinają się od świata, zamknięci na swojej wysepce szczęśliwości.
Ósemka
Najbardziej rozwinięty u Ósemki jest ośrodek działania. Można zaryzykować stwierdzenie, że jest to najsilniejszy typ osobowości pod tym względem. W odróżnieniu od Jedynek, u których także prym wiedzie ten ośrodek, Ósemki kierują potężny strumień energii na zewnątrz. Na myśl przychodzi determinacja wilczycy, gotowej oddać życie za pożywienie dla młodych.
Głęboko zakorzenione poczucie sprawiedliwości (zwykle dość subiektywne) powoduje, że Ósemki otwarcie przeciwstawiają się wszelkim zagrożeniom, a żywiąc sztywne przekonania na temat tego, co złe, a co dobre, i traktując je jako prawdy ostateczne, walczą z oponentami z niezwykłą zaciętością.
Partnerzy zawodowi Ósemek znajdują się często w trudnej sytuacji. Choć Ósemka rzadko kiedy myśli o sobie w kategoriach tyrana, to zwykle w taki właśnie sposób sprawuje kontrolę. Czasami czyni to pod płaszczykiem dobroci, ciepła i w sposób subtelny (zwłaszcza kobiety-Ósemki), ale kiedy tylko otoczenie przeciwstawi się, Ósemka ujawnia swą nieugiętą postawę.
Silny wspierający ośrodek intelektu umożliwia jej realizację licznych planów, przewodzenie i zarządzanie. Niestety, zaniedbanie ośrodka emocji powoduje, że Ósemka żyje w uświadomionym poczuciu zagrożenia, które popycha ją do zabezpieczania sobie i swoim bliskim licznych dóbr materialnych. Brak akceptacji dla właściwych każdemu człowiekowi słabości i naturalnej wrażliwości, będących źródłem otwartych i szczerych relacji z otoczeniem, sprawia, że Ósemka często pozostaje osamotniona w swojej walce o sprawiedliwość. Niedorozwój ośrodka emocji często blokuje również kreatywność nierozerwalnie złączoną z otwarciem się na świat emocji.
Dziewiątka
To trzeci po Trójce i Szóstce typ osobowości, który tłumi energię swojego najsilniejszego ośrodka inteligencji. W związku z tym, że mediuje z otoczeniem w celu utrzymania harmonijnych relacji, potencjał ośrodka działania zostaje skutecznie zablokowany, a przynajmniej nie jest w pełni wykorzystany. Nawet gdy potrzeba przedsięwzięcia działań lub przeciwstawienia się naciskowi z zewnątrz powstaje jako skutek intelektualnej analizy, Dziewiątka woli wtopić się w tło i pozostać niezauważona, a tym samym uniknąć potencjalnych konfliktów. Dziewiątka zaczyna działać dopiero wtedy, kiedy jest pewna, że nie będzie to wymagało od niej szczególnego zaangażowania i nie zakłóci wewnętrznego spokoju.
Najsilniejsze reakcje blokowania powstają właśnie w relacjach zawodowych, gdyż te narażają człowieka na szczególny stres. Przywdziewając maski zadowolenia, Dziewiątka ignoruje potrzebę własnego postępu i rozwoju, w którym nie pomagają nawet stosunkowo proporcjonalnie rozwinięte pozostałe ośrodki: intelektu i emocji. Są one często „zaniedbane”, a Dziewiątka płaci za to ogromną cenę, mając przekonanie, że jej potrzeby i opinie się nie liczą.
Z tego powodu odczuwa wypalenie zawodowe albo wręcz wewnętrzne obumarcie, tracąc szacunek do siebie bądź wycofując się z życia. Taka rejterada rodzi gniew, który, kierowany do wewnątrz, przybiera postać skrywanej biernej agresji. Zamiast działać przy użyciu całego potencjału inteligencji, Dziewiątka zadowala się wykonywaniem czynności o małym znaczeniu, czasami zastępczych.
Mediowanie z otoczeniem w każdej sytuacji powoduje, że Dziewiątki czują się pozbawione własnej osobowości, chociaż będąc pozornie zgodnymi, w środku są uparte do granic absurdu.