Wykład 1

Ogólna charakterystyka papierów wartościowych i ich podział.

Papier wartościowy jest znany polskiemu prawu, ale nigdzie indziej w żadnym przepisie nie został zdefiniowany, dlatego przy tworzeniu takiej definicji musimy opierać się na dorobku nauki i orzecznictwa.

Jak z tego dorobku wynika papierem wartościowym jest taki dokument inkorporujący w sobie prawo, najczęściej majątkowe, które to prawo jest tak ściśle z tym dokumentem związane, że:

1. wykonać to prawo może tylko ten, kto włada tym dokumentem

2. dla przeniesienia prawa ucieleśnionego w papier wartościowy konieczne jest wydanie tego papieru nabywcy.

Ścisły związek prawa z dokumentem powoduje, że utrata tego dokumentu pociąga za sobą utratę możliwości wykonania zapisanego w nim prawa, chyba że wyjątkowe przepisy pozwolą na umorzenie papieru wartościowego przez sąd, czyli jego unieważnienie połączone jest z wydaniem przez dłużnika owego dokumentu.

Jeśli prawo nie przewiduje umorzenia utraconego papieru wartościowego a dotyczy to generalnie papierów na okaziciela, to utrata prawa jest definitywna.

Gdyby okazało się, że mimo utraty dokumentów, w których było zapisane prawo, można to prawo wykonać udowadniając jego istnienie wszelkimi dopuszczalnymi środkami dowodowymi, to dokument taki nie jest papierem wartościowym. Dotyczy to w szczególności tzw. znaków legitymacyjnych, które ułatwiają wykonanie prawa, ale których utrata nie powoduje utraty prawa, np. kwit z przechowalni bagażu, numerek z szatni, świadectwo depozytowe.

Wykład 2

Pośród licznych podziałów papierów wartościowych na czoło wysuwają się następujące 4:

1. ze względu na rodzaj prawa inkorporowanego w dokumencie

dzielimy papiery na:

1. opiewające na wierzytelności, najczęściej pieniężne (czek, weksel, obligacja)

2. opiewające na inne prawa niż wierzytelności (akcja, konosament)

2. ze względu na sposób oznaczenia osoby uprawnionej w dokumencie

dzielimy papiery na:

1. papiery na okaziciela - nie wskazują one w swej treści uprawnionego (uprawnionym jest każdoczesny posiadacz dokumentu), a prawa w nich wyrażone przenoszone są przez zwykłe wręczenie dokumentu nabywcy, który staje się nowym uprawnionym (akcje na okaziciela, obligacje na okaziciela, losy loteryjne, czeki na okaziciela)

2. papiery na zlecenie - wskazują one na pierwszej, przedniej stronie z imienia i nazwiska bądź nazwy osobę uprawnioną określaną jako remitent, zaś prawa w nich wyrażone przenoszone są przez oświadczenie złożone na odwrocie dokumentu zwane indosem (weksel, czek)

3. papiery imienne - podobnie jak papiery na zlecenie wskazują z imienia i nazwiska bądź nazwy osobę uprawnioną, ale w odróżnieniu od papierów na zlecenie nie mogą być przenoszone przez indos; prawa w nich wyrażone są przenoszone przez odrębną umowę przelewu (cesji) połączoną z wydaniem dokumentu nabywcy (obligacje imienne, akcje imienne, imienne książeczki oszczędnościowe)

3. w ramach III podziału można wyróżnić:

1. papiery, których data spełnienia świadczenia i wielkość tego świadczenia są ściśle określone, oznaczone (obligacje, weksle, czeki)

2. papiery, w których spełnienie świadczenia jest uzależnione od nastąpienia zdarzenia przyszłego i niepewnego, czyli tzw. zdarzenia losowego (bony loteryjne)

3. papiery opiewające na udziały w określonych kapitałach (akcje)

4. papiery pozwalające rozporządzać określonymi towarami (konosament)

4. to podział ze względu na miejsce / rodzaj obrotu:

1. papiery znajdujące się w obrocie publicznym - papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu przez komisje papierów wartościowych i giełd nie występują w formie tradycyjnego dokumentu, lecz w formie elektronicznej w postaci odpowiednich zapisów na rachunkach prowadzonych dla ich posiadaczy przez domy maklerskie. Zamiast papieru, którego wydanie jest tu oczywiście niemożliwe, posiadacz rachunku papierów wartościowych otrzymuje imienne świadectwo depozytowe, w którym jest wymieniony rodzaj i ilość przysługujących mu papierów na rachunku (można wziąć świadectwo tylko na niektóre papiery znajdujące się na rachunku). Do czasu zwrócenia świadectwa domowi maklerskiemu albo utraty przez nie ważności, dom maklerski blokuje obrót papierami wartościowymi wymienionymi w świadectwie depozytowym.

2. papiery znajdujące się w obrocie prywatnym - są to papiery występujące w tradycyjnej formie dokumentu.

Wykład 3

Papiery wartościowe na okaziciela.

Papier na okaziciela wskazuje jako uprawnionego każdoczesnego posiadacza tego papieru. W rzeczywistości jednak, uprawnionym jest tylko ten, kto jest właścicielem dokumentu. Powiada się, że prawo inkorporowane w dokumencie na okaziciela podąża za prawem własności tego dokumentu.

Dla realizacji prawa ucieleśnionego w papierze na okaziciela niezbędne jest władanie tym papierem w taki sposób, że można go okazać.

Dopóki papier wartościowy nie zostanie przedłożony dłużnikowi i albo mu zwrócony, albo przynajmniej udostępniony celem unieważnienia, dopóty dłużnik może odmówić spełnienia świadczenia bez żadnych ujemnych dla siebie konsekwencji.

Posiadacz nie może przy tym udowadniać swojego prawa w jakikolwiek inny sposób, aniżeli przez przedłożenie dokumentu.

Jeżeli utraci dokument, może żądać umorzenia go przez sąd, ale papiery na okaziciela generalnie nie podlegają umorzeniu.

W konsekwencji utrata papieru na okaziciela oznacza definitywną utratę prawa zawartego w tym papierze.

Dla realizacji prawa ucieleśnionego w papierach na okaziciela wystarczy jego okazanie dłużnikowi.

Okaziciel nie musi przy tym udowadniać, że dysponuje prawem własności co do tego dokumentu.

Z drugiej strony dłużnik nie ma obowiązku sprawdzania, czy ma do czynienia z właścicielem dokumentu.

Z przepisów Kodeksu Cywilnego wynika domniemanie, że ten kto włada rzeczą ( w naszym przypadku papierem wartościowym) jest jej właścicielem. Domniemanie to określa się jako legitymację formalną posiadacza papieru.

Dłużnik może to domniemanie, a więc legitymację formalną kwestionować na wszelkie dopuszczalne sposoby aby wykazać, że posiadacz w rzeczywistości nie jest właścicielem dokumentu, lecz np. złodziejem czy też nieuczciwym znalazcą.

Ryzykuje jednak, że jeśli obalenie domniemania mu się nie powiedzie (nie uda mu się udowodnić, że okaziciel nie jest właścicielem) poniesie wszelkie negatywne tego skutki, łącznie z obowiązkiem zapłaty odsetek za opóźnienie i ewentualnymi kosztami przegranego procesu.

Zresztą dłużnik nie ma wyraźnego interesu w tym, aby kwestionować legitymację formalną posiadacza, czyli obalać omówione wyżej domniemania.

Jeżeli bowiem spełni świadczenie do rąk okaziciela, to jest zwolniony z obowiązku powtórnego świadczenia, nawet gdyby się później okazało, że okaziciel nie był osobą uprawnioną (nie był właścicielem dokumentu z jednym wyjątkiem - dłużnik jest zobowiązany do spełnienia ponownego świadczenia, gdy działał w złej wierze, czyli gdy dłużnik wie o tym, że spełnia świadczenie do rąk nieuprawnionego albo wprawdzie nie wie, ale byłby się dowiedział, gdyby tylko dołożył należytych starań).

Z tym ostatnim przypadkiem będziemy mieli do czynienia, gdy dłużnik został powiadomiony o kradzieży papierów z podaniem ich serii i numerów, a spełniając świadczenie nie chciało mu się sprawdzić, czy okazywany mu papier nie należy czasem do tych skradzionych.

Co jednak ma zrobić dłużnik, który podejrzewa, że ma do czynienia z nieuprawnionym, a z drugiej strony nie ma wystarczających dowodów aby to wykazać.

Taki dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia (najczęściej określoną sumę pieniężną) do depozytu sądowego, co ma taki sam skutek, jakby spełnił świadczenie do rąk uprawnionego. Dłużnik nie popada wtedy w zwłokę, a z drugiej strony wolny jest od obaw, że spełnił świadczenie do rąk nieuprawnionego.

Wykład 4

Przeniesienie papierów wartościowych na okaziciela

Przeniesienie praw z papieru na okaziciela może nastąpić:

1. bądź na zasadach szczególnych, właściwych tylko dla tych papierów - reguluje go art. 517 k.c., który głosi że do przeniesienia praw z papieru na okaziciela konieczne jest przeniesienie własności dokumentu na nabywcę, co następuje przez wydanie dokumentu nabywcy. W praktyce zatem przeniesienie praw z papieru na okaziciela następuje przez proste wręczenie dokumentu nabywcy, w czym możemy dopatrzeć się śladów milcząco zawartej między stronami umowy. Można także nabyć papier wartościowy od osoby nieuprawnionej do rozporządzania tym papierem, a więc nie będącej ani jego właścicielem, ani przedstawicielem. Warunkiem jest, aby nabywca był w dobrej wierze, tzn. ani nie wiedział o tym, że zbywca jest nieuprawnionym, ani nie mógł się o tym dowiedzieć przy dołożeniu należytej staranności. Nabycie własności następuje z chwilą wydania dokumentu nabywcy w dobrej wierze, choćby papier był skradziony lub zgubiony. Z tą samą chwilą dotychczasowy właściciel traci swe prawo własności do dokumentu.

2. bądź na zasadach ogólnych, tzn. przez przelew lub dziedziczenie - następuje poprzez zawarcie przez strony specjalnej umowy przelewu (cesji) połączonej z wydaniem dokumentu nabywcy. W ten sposób nie można jednak przenieść praw z osoby nie uprawnionej na nabywcę (przenoszącym musi być zawsze właściciel dokumentu).

Funkcje papierów na okaziciela

Papiery na okaziciela są przeznaczone do obiegu. Sprzyja temu prosty sposób przenoszenia praw z papieru (wręczenie papieru nabywcy) oraz możliwość nabycia papieru od osoby nieuprawnionej do rozporządzania.

Przeniesie praw z papieru na okaziciela jest więc łatwe, a z drugiej strony pozbawione większego ryzyka dla nabywcy.

Natomiast papiery wartościowe na okaziciela stwarzają duże niebezpieczeństwo dla właściciela na wypadek ich utraty lub zgubienia.

Papiery wartościowe na zlecenie

Papiery wartościowe na zlecenie wymieniają w swej treści osobę uprawnioną imiennie.

Osoba pierwsza oznaczona w dokumencie jako uprawniony nazywa się remitentem.

Remitent może wskazać następnego uprawnionego przy pomocy tzw. indosu.

Wskazana w ten sposób osoba może indosować papier dalej, itd. aż do daty płatności dokumentu.

Mówi się, że dłużnik papierów na zlecenie ma obowiązek spełnienia świadczenia do rąk pierwszego uprawnionego lub na jego zlecenie (stąd cała nazwa grupy dokumentów) na rzecz innego wskazanego przez niego podmiotu.

Osoba dokonująca indosu nazywa się indosantem.

Sam indos oznacza pisemne oświadczenie złożone na papierze wartościowym (najczęściej na jego odwrocie) i może się ograniczać do samego podpisu zbywcy, przy czym oznacza przeniesienie praw z papieru na nabywcę.

Najczęściej przybiera on postać:

• ustępuje na zlecenie X, po czym następuje podpis zbywcy (indosanta)

X może napisać poniżej:

• ustępuje na zlecenie Z, i podpisać indos.

W ten sposób uprawnionym stanie się Z.

Indos może być umieszczony na samym dokumencie, a gdyby na jego odwrocie zabrakło miejsca na dalsze indosy, na złączonej z dokumentem w sposób trwały karcie dodatkowej zwanej przedłużkiem.

Wykład 5

Realizacja praw z papierów wartościowych na zlecenie

Podobnie jak przy papierach na okaziciela warunkiem realizacji praw z papieru na zlecenie jest przedłożenie dokumentu dłużnikowi. Nie jest to jednak warunek jedyny.

Ponadto okaziciel papieru musi udowodnić, że jest tym na kogo papier opiewa, a więc tym kogo wystawca papieru wymienił jako uprawnionego (remitentem) lub tym na kogo opiewa ostatni indos.

Jeżeli zaś z treści dokumentu to nie wynika, powinien wykazać, że prawa z papieru na zlecenie przeszły na niego na zasadach ogólnych (przelew, dziedziczenie).

Ponadto samo posiadanie dokumentu na zlecenie nie jest jeszcze podstawą domniemania, że osoba, która posiada papier jest rzeczywiście uprawniona (że ma legitymację formalną).

Dla uzyskania legitymacji formalnej posiadacz musi wykazać swe prawo nie przerwanym ciągiem indosów, z których ostatni opiewa na niego.

Z nie przerwanym ciągiem indosów mamy do czynienia wówczas, gdy pierwszy z nich pochodzi od osoby wskazanej od osoby uprawnionej (remitenta), zaś każdy następny od indosatariusza bezpośrednio poprzedzającego indosu.

To, czy podpisy pod indosami są prawdziwe czy fałszywe i czy pochodzą od osób mających zdolność do czynności prawnych jest w zasadzie rzeczą obojętną.

Domniemanie wynikające z nie przerwanego ciągu indosów może być przez dłużnika kwestionowane wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi (np. dłużnik może wykazać, że ostatni indos jest sfałszowany). Jeżeli jednak dowody przedstawione przez dłużnika są złe, dłużnik poniesie ujemne tego konsekwencje (zapłata odsetek za opóźnienie, koszty ewentualnie przegranego przez niego procesu).

Jeżeli dłużnik spełnia świadczenie do rąk osoby wykazującej swe prawo nie przerwanym ciągiem indosów, to jest zwolniony z obowiązku ponownego świadczenia, chociażby okaziciel okazał się osobą nieuprawnioną, chyba, że dłużnik działa w złej wierze.

Ochrona dłużnika rozciąga się także na sytuację, gdy dłużnik jest w błędzie co do identyczności osoby okazującej mu dokument z osobą wymienioną w dokumencie jako uprawniony. Warunkiem ochrony dłużnika jest jednak to, aby sprawdził on tożsamość okaziciela papieru i aby ten ostatni posługiwał się wiarygodnym dowodem tożsamości (np. dobrze sfałszowanym dowodem osobistym).

Natomiast jeżeli warunki te nie są spełnione, dłużnika należy uważać za działającego w złej wierze, co rodzi po jego stronie obowiązek ponownego świadczenia, tym razem na rzecz osoby rzeczywiście uprawnionej.

Przeniesienie praw z papieru na zlecenie

Papier wartościowy na zlecenie może być przeniesiony na zasadach szczególnych, charakterystycznych tylko dla tego dokumentu, lub na zasadach ogólnych.

Gdy idzie o 1 sposób (na zasadach szczególnych) niezbędne jest przeniesienie własności dokumentu na nabywcę. Do tego podobnie jak przy papierach na okaziciela niezbędne jest wydanie dokumentu. Odmiennie jednak, niż przy papierach na okaziciela oświadczenie o przeniesieniu własności dokumentu wymaga pisemnego oświadczenia o przeniesieniu praw na nabywcę (indosu) zamieszczonego na samym dokumencie lub na złączonej z nim karcie dodatkowej.

Niektóre przepisy szczególne (prawo wekslowe i czekowe) przewidują możliwość nabycia własności papieru na zlecenie od osoby nieuprawnionej do rozporządzania.

Nie ulega wątpliwości, że prawa z papieru na zlecenie mogą być przeniesione na zasadach ogólnych, tzn. przez umowę przelewu.

Oprócz zawarcia takiej umowy, potrzebne jest jednak wówczas wydanie dokumentu nabywcy.

Ponadto prawa z dokumentu na zlecenie mogą przejść na osobę trzecią w wyniku dziedziczenia.

Funkcje papierów na zlecenie

O ile papiery na okaziciela bardzo ułatwiają obrót, ale wiążą się z dużymi niebezpieczeństwami dla uprawnionego na wypadek utraty dokumentu, o tyle w przypadku papieru na zlecenie niebezpieczeństwo to jest dużo mniejsze.

Przede wszystkim znacznie trudniejsze jest tu nabycie papieru od osoby nieuprawnionej, np. złodzieja.

Ponieważ osoba uprawniona jest w dokumencie na zlecenie imiennie wymieniona, nieuprawniony, w którego posiadaniu znajdzie się papier, aby przenieść prawa z tego papieru na inną osobę musi sfałszować podpis uprawnionego.

Na to zaś może się nie zdobyć, albo uczynić to w sposób nieudolny, łatwy do rozpoznania.

Wykład 6

Zarzuty, które może podnosić dłużnik przy papierach na okaziciela i

papierach na zlecenie

Zdarza się, że prawo inkorporowane w dokumencie nie istnieje lub ma inną treść niż to wynika z brzmienia papieru wartościowego.

Dłużnik jest wtedy zainteresowany możliwością najszerszego podnoszenia zarzutu.

Przez zarzuty należy rozumieć wszelkie środki ochrony jakimi może posługiwać się dłużnik przeciwko wierzycielowi.

Z kolei w interesie wierzyciela leży, żeby liczba tych zarzutów była jak najbardziej ograniczona.

Polskie prawo rozstrzyga ten problem raczej na korzyść wierzyciela. Pozwala bowiem dłużnikowi powoływać się na 4 grupy zarzutów:

1. zarzuty dotyczące ważności papieru wartościowego, np.:

• że papier został podrobiony lub przerobiony

• że nie zawiera treści wymaganej przez prawo

• że został wydany bez zgody odpowiedniego organu

• że został prawomocnie umorzony przez sąd

2. zarzuty wynikające z treści papieru, np.

• że nie nadszedł jeszcze termin do spełnienia świadczenia

• że nie został spełniony warunek przewidziany w papierze

• że wystawca papieru nie miał zdolności do czynności prawnych

• że nastąpiło przedawnienie roszczeń wierzyciela

3. zarzuty osobiste przysługujące dłużnikowi przeciwko ostatniemu posiadaczowi papieru, np.,

• że dłużnik zapłacił wierzytelność bez odebrania papieru, lub

• zarzut potrącenia własnej wierzytelności dłużnika wierzytelnością wynikającą z papieru wartościowego

4. zarzuty służące osobiście dłużnikowi przeciwko przedostatniemu posiadaczowi papieru, czyli zbywcy papieru, np.

• zarzut zapłaty dokonanej do rąk poprzedniego posiadacza bez odebrania papieru

• zarzut prolongaty udzielonej przez poprzedniego posiadacza bez odnotowania tej prolongaty na papierze wartościowym

Zarzuty należące do 1), 2), 3) grup dłużnik może podnosić zawsze.

Natomiast zarzuty z 4 grupy może podnosić tylko wtedy, gdy udowodni, że nabywca papieru świadomie działał na szkodę dłużnika. Z przypadkiem takim mamy do czynienia, gdy nabywca w chwili objęcia w posiadanie papieru wiedział o zarzutach przysługujących dłużnikowi przeciwko zbywcy, a mimo to nabył papier, chcąc pozbawić dłużnika tych zarzutów świadom, że dłużnik poniesie w wyniku tego szkodę.

Wykład 7

Papiery wartościowe imienne

Papiery wartościowe imienne wskazują z nazwiska lub nazwy uprawnionego.

W odróżnieniu jednak od papierów na zlecenie nie mogą być przenoszone przez indos.

Dla realizacji praw inkorporowanych w w/w papierach niezbędne jest okazanie papieru dłużnikowi.

Ponadto posiadacz powinien udowodnić, że jest osobą wymienioną w dokumencie jako uprawniony i że rzeczywiście przysługuje mu odnotowane w papierze prawo.

Jeżeli zaś dokument nie wskazuje na niego jako uprawnionego, musi wykazać, że prawa z dokumentu przeszły na niego przez przelew lub dziedziczenie.

W przypadku papierów imiennych brak domniemania, że osobie wymienionej w dokumencie jako uprawniony rzeczywiście przysługuje odnotowane w dokumencie prawo.

Nie ma tu więc tzw. legitymacji formalnej.

Jeżeli dłużnik spełni świadczenie do rąk osoby wymienionej w dokumencie jako uprawniony, wówczas jest zwolniony z obowiązku ponownego świadczenia, nawet gdyby się później okazało, że świadczył osobie nieuprawnionej (chyba że dłużnik działał w złej wierze).

Dłużnik jest chroniony także wówczas, gdy błędnie identyfikuje posiadacza papieru jako osobę uprawnioną, gdyż posiadacz ten przedstawia mu umiejętnie podrobiony dowód tożsamości.

Odmiennie niż przy papierach na okaziciela i na zlecenie przeniesienie praw z papieru imiennego na nabywcę może nastąpić tylko na zasadach ogólnych, a mianowicie przez przelew lub dziedziczenie.

Z reguły przeniesienie to nastąpi przez zawarcie umowy przelewu (cesji) i wydanie dokumentu nabywcy.

W przypadku papierów imiennych nigdy nie można nabyć praw wynikających z papieru od osoby nieuprawnionej do rozporządzania.

Dłużnikowi przysługują tu wobec nabywcy wszelkie zarzuty, które miał wobec zbywcy w chwili dowiedzenia się o przelewie.

Nie są to papiery przeznaczone do obiegu. Ich funkcja sprowadza się do pewnych ułatwień i korzyści dla dłużnika. Przede wszystkim papier imienny ma dla niego to znacznie, że ułatwia wskazanie uprawnionego (kto nie dysponuje papierem, tego dłużnik w ogóle nie musi brać w rachubę jako wierzyciela).

Ponadto spełnienie świadczenia do rąk osoby wymienionej w dokumencie przez dłużnika będącego w dobrej wierze, zawsze zwalnia dłużnika nawet gdy okaziciel papieru był nieuprawniony.

Umorzenie papierów wartościowych

W razie utraty papieru wartościowego jedynym sposobem odzyskania praw przez tego kto utracił papier wartościowy jest umorzenie papieru wartościowego, czyli jego unieważnienie przez sąd.

Umorzenie generalnie odbywa się na mocy przepisów dekretu z 10.12.1946roku o umarzaniu utraconych dokumentów.

W myśl tego dekretu postępowanie toczy się przed sądem w trybie nie procesowym, a wszczynane jest na wniosek ostatniego posiadacza papieru (tego kto papier utracił) lub na wniosek tego kto wykaże, że ma w tym interes prawny.

W trakcie postępowania sąd może wydać zarządzenie zabraniające jakichkolwiek transakcji umarzanym papierem, w szczególności zakazujące dłużnikowi wypłacania z tego papieru świadczeń lub wydawania w jego miejsce nowego dokumentu.

Po uprawomocnieniu się postanowienia sądowego o umorzeniu papieru wartościowego dłużnik ma obowiązek wydać na rzecz osoby wskazanej w tym postanowieniu nowy papier wartościowy o treści takiej samej jak utracony.

Gdyby jednak świadczenie z utraconego dokumentu było już wymagalne, dłużnik musi po prostu bez wydawania nowego papieru spełnić świadczenie do rąk osoby wskazanej w postępowaniu sądowym.

Wskutek umorzenia papieru papier zostaje unieważniony, zaś inkorporowane w nim prawa łączą się z nowym dokumentem.

Nie wszystkie papiery utracone są umarzane na mocy dekretu z 10.12.1946 roku.

Prawo wekslowe i czekowe przewidują bowiem własne sposoby umorzenia czeków i weksli.

Jest generalną regułą, że nie podlegają umorzeniu utracone papiery na okaziciela; w tym przypadku utrata papieru oznacza zatem definitywną utratę zapisanego w nim prawa.

Wykład 8

Pojęcie weksla

Weksel jest papierem wartościowym o treści i formie ściśle określonymi przez przepisy prawa wekslowego z 1936r., z którego wynika obowiązek bezwarunkowej zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, a który charakteryzuje się tym, że złożenie na nim podpisu stanowi wystarczającą przyczynę i podstawę zaciągnięcia zobowiązania wekslowego przez podpisującego się.

Jedynym uprawnionym z weksla jest jego prawny posiadacz.

Rodzaje weksla

Wyróżniamy 2 rodzaje weksla:

1. weksel własny (prosty, suchy, sola-weksel) - w tym wekslu do zapłaty sumy pieniężnej zobowiązuje się sam wystawca. Jest on głównym dłużnikiem wekslowym. Inne osoby podpisane na wekslu odpowiadają tylko pomocniczo

2. weksel trasowany (ciągniony, trata) - zawiera polecenie zapłaty skierowane przez wystawcę (trasanta) do oznaczonej osoby zwanej trasatem. Jednak samo wystawienie weksla trasowanego nie czyni z trasata dłużnika. Następuje to dopiero wtedy, gdy trasat przyjmie, czyli zaakceptuje przedstawiony mu weksel poprzez złożenie na jego przedniej stronie podpisu. Od tej chwili trasat nosi nazwę akceptanta i jest głównym dłużnikiem wekslowym. Inne osoby podpisane na wekslu odpowiadają tylko pomocniczo

Cechy odpowiedzialności wekslowej

1. jest to odpowiedzialność bezwarunkowa, gdyż polecenie zapłaty nie może być uzależnione od jakiegokolwiek warunku, ponieważ spowodowałoby to nieważność weksla

2. jest to odpowiedzialność samodzielna każdej z osób podpisywanych na wekslu, przy czym złożenie przez daną osobę podpisu na wekslu rodzi jej własne zobowiązanie niezależne od zobowiązań innych osób podpisanych na wekslu

3. jest to odpowiedzialność solidarna, gdyż uprawniony z weksla może według swego uznania dochodzić zapłaty od jednej z osób podpisanych na wekslu, kilku z nich lub od wszystkich łącznie. Przy czym nie musi respektować kolejności w jakiej składane były podpisy

4. jest to odpowiedzialność abstrakcyjna, co oznacza że odrywa się ona od sytuacji gospodarczej w związku z którą weksel został wystawiony i wręczony (dłużnik nie może powoływać się na nieważność umowy w wykonaniu której wystawił weksel). Jest to podyktowane tym, że osoba która otrzymała weksel w zamian za towary i świadczone usługi nie zna z reguły przyczyny wystawienia weksla, ani przyczyny dla której podpisały go określone osoby, ponieważ przyczyny te nie są oznaczone w tekście weksla

Wykład 9, 10

Forma weksla

Prawo wekslowe nie przewiduje szczególnej formy dla dokumentu zwanego wekslem.

Może on być zatem sporządzony na zwykłej kartce papieru, byleby tylko zawierał wszystkie elementy, od których zależy jego ważność.

Może być napisany ręcznie, na maszynie lub nawet odciśnięty pieczęcią, tylko podpisy muszą być własnoręczne.

W praktyce jednak dla bezpieczeństwa weksle sporządza się na specjalnych urzędowych blankietach, które zawierają puste miejsca do wypełnienia, a tym samym narzucają kolejność treści weksla.

Od weksla pobiera się opłatę skarbową.

W przypadku blankietu urzędowego opłata ta jest wliczona w cenę tego blankietu (na boku napisane jest: „weksel do kwoty (np.) 50 tys. zł.”, co oznacza, że pobrano opłatę skarbową od tejże kwoty).

Kupuje się blankiety na odpowiednią sumę. Jednakże uiszczenie opłaty skarbowej nie jest warunkiem ważności weksla, a jedynie pociąga za sobą odpowiedzialność tego, kto opłaty nie uiścił.

Elementy treści weksla trasowanego

Według artykułu 1 prawa wekslowego weksel trasowany powinien zawierać:

1. słowo „weksel” w samym tekście weksla, w języku, w jakim sformułowano polecenie zapłaty - słowo „weksel” może być podane w różnym (jakimkolwiek) przypadku (mianownik, dopełniacz, itd.) i uzupełniony określeniem rodzaju weksla (np. zapłaci pan za ten weksel trasowany). Musi towarzyszyć poleceniu za weksel, nie może być tylko w nagłówku „zapłaci pan za ten weksel”. Nie wolno używać tego słowa w formie przymiotnikowej, np. „zapłaci pan za ten blankiet wekslowy” (lub „zobowiązanie wekslowe”). Słowo „weksel” może być uzupełnione o numer weksla, jeśli był on wydany w kilku egzemplarzach (zapłaci pan za ten secunda weksel” co znaczy, że jest prima weksel). Nie wystarcza słowo „weksel” tylko w nagłówku, musi ono towarzyszyć poleceniu zapłaty. Forma przymiotnikowa unieważnia weksel.

2. bezwarunkowe polecenie zapłaty określonej sumy pieniężnej - polecenie zapłaty nie musi być sformułowane w trybie rozkazującym. Wolno zatem użyć formuły „proszę zapłacić” lub „zechce pan zapłacić”. Jednakże polecenie to musi być bezwarunkowe. Uzależnienie zapłaty od świadczenia wzajemnego lub jakiegokolwiek innego warunku, unieważnia weksel. Weksel może opiewać tylko na sumę pieniężną, a nie np. na kosztowności czy papiery wartościowe.

3. oznaczenie sumy wekslowej - suma wekslowa obejmuje kwotę i walutę. Nie oznaczenie waluty unieważnia weksel. Musi to być jednak pieniądz będący gdzieś w obiegu (nie można wystawić na ecu, można na euro). Podanie kilku walut unieważnia weksel. Suma powinna być napisana cyfrowo i słownie (jednakże ta druga cecha - „słownie” decyduje o ważności weksla). Jeżeli sumę napisano cyfrowo i słownie, to w razie rozbieżności decyduje suma napisana słownie. Jeżeli sumy napisano słownie kilka razy, weksel jest ważny na sumę najniższą.

4. oznaczenie osoby, która ma za weksel zapłacić, czyli trasata - trasatem jest osoba fizyczna lub osoba prawna, wymieniona na pierwszej stronie weksla. Zwyczajowo pisze się w formie imienia i nazwiska lub nazwy i adresu w lewym dolnym rogu weksla. W przypadku osoby fizycznej wystarczy podanie nazwiska i imienia. Nie wolno jednak podawać trasata tylko przez podanie funkcji, jaką pełni. Błąd w imieniu i nazwisku trasata nie unieważnia weksla. Gdy idzie o osoby prawne wskazane jest podanie nazwy pod jaką występuje ona w obrocie prawnym. Powinna to być nazwa pod którą zarejestrowana jest osoba prawna w odpowiednim rejestrze. Drobne błędy dotyczące nazwy trasata nie unieważniają weksla. Według prawa wekslowego trasatem może być także osoba nieistniejąca (tzw. weksel piwniczny). Wówczas za zobowiązanie wekslowe odpowiadają wszystkie osoby, które ten weksel podpisały. Trasatem nie może być remitent, gdyż nikt nie może być wierzycielem samego siebie. Natomiast trasatem może być wystawca weksla, co zdarza się, gdy jakaś centrala ciągnie weksel na swój oddział lub odwrotnie.

5. datę płatności weksla - od daty płatności należy odróżnić datę wymagalności. Data płatności to termin wg treści weksla, w którym ma nastąpić zapłata. Termin wymagalności to termin, w którym można żądać zapłaty. Jeżeli termin płatności przypada na dzień powszedni, to obydwa terminy pokrywają się ze sobą. Jeżeli natomiast termin płatności przypada na dzień ustawowo wolny od pracy, to termin wymagalności przypada na następny dzień powszedni po świętach. Rozróżniamy 4 daty płatności weksla:

1. płatny przy okazaniu - jest to weksel płatny przy przedstawieniu. Można go przedstawić do zapłaty w ciągu 1 roku od wystawienia. Wystawca może ten termin przedłużyć lub skrócić. Indosanci mogą ten termin tylko skrócić

2. płatny w pewien czas po okazaniu - jest to weksel płatny w pewien czas po okazaniu. Stosuje się najczęściej formułę 8 lub kilkanaście dni po okazaniu. Pozwala on przygotować trasatowi gotówkę na zapłacenie weksla, ponieważ trasat ma 8 lub kilkanaście dni na przygotowanie sumy do zapłaty

3. płatny w pewien czas po dacie - jest to weksel płatny w pewien czas po dacie wystawienia, np. 3 miesiące, 2 lata. Prawo wekslowe określa ściśle sposób wyznaczania terminu płatności

4. płatny w ściśle określonym dniu - jest to weksel, w którym wymieniony jest dzień, miesiąc i rok płatności. Zamiast podanego cyfrowo dnia płatności można użyć sformułowań „ultimo” - koniec (30, 31 lub 28,29 lutego) lub „medio” - środek (15 danego miesiąca). Miesiąc zwyczajowo pisze się słownie. Jeżeli na wekslu nie jest podany rok płatności, uważa się, że weksel jest płatny w roku wystawienia. Nie wolno podawać daty płatności wcześniejszej od daty wystawienia weksla. Nie wolno też podawać daty, która nie istnieje, np. 30 luty

Ogólne uwagi:

• cała płatność musi być uiszczona w jednym dniu

• nie wolno zapłaty weksla rozkładać na raty

• podanie innego terminu płatności od wymienionego wyżej unieważnia weksel

6. miejsce płatności weksla - miejscem płatności weksla jest miejscowość, a nie dom czy lokal. Według artykułu 4 prawa wekslowego weksel może być płatny:

• w miejscu zamieszkania trasata

• w miejscu zamieszkania osoby trzeciej (domicyl)

• w innej miejscowości

Podanie kilku miejscowości, w których płatny jest weksel unieważnia weksel

7. oznaczenie osoby, na rzecz której ma nastąpić zapłata, czyli remitenta - remitentem jest pierwsza osoba wskazana na przedniej stronie weksla, jako osoba uprawniona. Stosuje się następujące formuły:

a) zapłaci Pan (i) na zlecenie Jana Kowalskiego

b) zapłaci Pan (i) na rzecz Jana Kowalskiego

c) zapłaci Pan (i) na rzecz Jana Kowalskiego lecz nie na jego zlecenie - jest to tzw. rekta weksel, z którego prawa nie mogą być przenoszone przez indos, a tylko na podstawie umowy przelewu (cesji)

d) zapłaci Pan (i) na zlecenie moje własne - jest to weksel tzw. trasowany własny, w którym remitentem jest jednocześnie wystawca weksla

Nie wolno określać remitenta tylko przez podanie funkcji, jaką pełni. Remitentem nie może być także trasat

8. miejsce i datę wystawienia weksla

9. podpis wystawcy weksla, czyli wekslodawcy lub trasanta

Brak któregokolwiek z tych elementów w chwili przedstawienia weksla do zapłaty powoduje nieważność weksla, jednak z 3 następującymi wyjątkami:

• weksel, który nie określa daty płatności uważa się za płatny za okazaniem (i jest ważny)

• weksel, w którym nie oznaczono miejsca płatności jest płatny:

• w przypadku weksla trasowanego - w miejscu podanym obok nazwiska trasata

• w przypadku weksla własnego - w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy

• weksel, w którym nie podano miejsca wystawienia uważa się za weksel wystawiony w miejscu podanym jako miejsce zamieszkania wystawcy (jeśli nie ma miejsca obok nazwiska wystawcy, to weksel jest nieważny)

1

6

---