1. Prekursor - (łac. praecursor - poprzednik) - człowiek, którego myśli, dzieła lub czyny otwierają nowe kierunki w sztuce, filozofii, myśli technicznej albo w nauce; pionier. Także osoba będąca przed innymi wyrazicielem nowych dążeń czy idei, ktoś, kto w jakiejś dziedzinie wyprzedza ludzi sobie współczesnych, zapoczątkowując swoim dziełem nową epokę, wnoszący nowe wartości .

2. Koncepcje edukacji dorosłych w piśmiennictwie.

Z refleksją nad człowiekiem pod kątem całożyciowego ujmowania procesu jego rozwoju i jego wychowania spotykamy się już w starożytności (Sokrates 469 - 399 p.n.e) bowiem wychowanie istnieje odkąd istnieje społeczeństwo ludzkie.

Zarys koncepcji edukacji dorosłych znajdujemy w twórczości Tomasza More'a (1478-1535) i Tomasza Campanelli (1568-1639)

Tomasz More

- „Utopia” (1516) - koncepcja powszechnej oświaty wszystkich mieszkańców wyspy (6 godzin pracy dziennie, reszta dnia - obowiązkowe kształcenie się, działalność umysłowa i rozwój duchowy poprzez wykłady publiczne, biblioteki i muzea) - uzupełnianie wykształcenia, pogłębianie indywidualnych zainteresowań, kształcenie umiejętności zawodowych i wojskowych.

Campanella

- „Państwo słońca” (1623) - praca powszechnym obowiązkiem kobiet i mężczyzn

- czas wolny dokształcanie się, ćwiczenia fizyczne, rozrywka,

dyskusje

- istnienie w państwie wielu instytucji oświatowych dostępnych dla każdego

Poglądy te w zwarty system ujął Jan Amos Komeński (1592-1670) w Pompaedii

- idea powszechnej oświaty „uczyć wszystkich wszystkiego” Wiedza jest niezbędna każdemu i każdy musi mieć do niej dostęp.

Gerard Winstanley (1609-1660)

- „Prawo wolności” - wychowaniem powinni być objęci wszyscy obywatele

- niedziela - zebrania dorosłych w celu podtrzymywania przyjaznych stosunków.

Zebrania: - przedstawienie wydarzeń z kraju

- odczytanie przepisów prawa państwowego

- wykłady i referaty wygłaszane przez fachowców (wiedza historyczna,

Przyrodnicza i nauka o człowieku)

- niektóre wykłady prowadzone w obcym języku

3. Początkowo praktyką wychowawczą zajmowały się zakony, uniwersytety średniowieczne i ruchy reformacyjne.

4. Oświecenie próby oświecenia chłopstwa w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu produkcji rolnej podejmowane przez fizjokratów

5. Pracą wychowawczą objęte były dzieci i młodzież zmieniło się to w wyniku rewolucyjnych przeobrażeń w sposobie produkcji dóbr materialnych zapoczątkowanych w drugiej połowie XVIII wieku w Anglii oraz w wyniku dążenia szerokich mas społecznych do emancypacji a także pojawienia się postępu nauki i techniki rewolucjonizującego produkcję przemysłową.

REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA PRZYCZYNĄ PRZEMIAN

- postęp nauki i techniki

- wzrost osób zatrudnionych w przemyśle

- rozrost proletariatu przemysłowego rekrutującego się z chłopów, chałupników, wyrobników

i rzemieślników

- gwałtowny rozwój miast i ośrodków przemysłowych

- migracje ze wsi do miast w poszukiwaniu pracy

W związku z tym nowe potrzeby oświatowe. Zaczęto dostrzegać znaczenie oświaty w gospodarce. Robotnik musi mieć wykształcenie, żeby dać sobie radę z maszynami

6. Jednym z pierwszych, który postęp rozwoju i ludzkości łączył z oświatą był myśliciel francuski

Jan Antoni Mikołaj Condorcet (1743-1794)

- Projekt organizacji wychowanie publicznego (1792) - żądanie rozszerzenia oświaty na dorosłych, konieczność wykładów powszechnych, bibliotek, muzeów i innych instytucji kulturalno-oświatowych

Nowe siły społeczne- robotnicy i chłopstwo były zainteresowane zdobywaniem wykształcenia rozwinął się ruch oświaty dorosłych (dwa główne nurty: robotniczy i ludowy)

Najpierw organizatorami takiej oświaty byli przedstawiciele klas średniej i wyższej, następnie sami robotnicy organizowali ruchy kulturalno-oświatowe (stowarzyszenia oświatowe i polityczne, organizacje związkowe)

Przełom XVIII i XIX wieku dynamiczny rozwój instytucji służących edukacji dorosłych

Anglia koniec XVIII wieku.

Organizowano dla robotników:

- odczyty i wykłady dla dorosłych

- pogadanki na tematy zawodowe, społeczno-polityczne

- kluby dyskusyjne

- stowarzyszenia oświatowe

- szkółki niedzielne i wędrowne

- Nottingham 1798 - pierwsza szkoła dla dorosłych (wzór dla innych szkół)

- instytuty mechaników - wykłady dla mechaników (robotników i rzemieślników, którzy zdobyli kwalifikacje zawodowe i ogólne podstawy wiedzy). Potem sami zaczeli podejmowac działalność osiwatowa - ruch czartystow (zakladanie wlasnych instytucji edukacyjnych i instytucji kulturalno oswiatwocyh)

Tomasz Greshram (polityk gospodarczy)

Prowadził odczyty i wykłady dla dorosłych od 1579 r. W 1597 r. powstało Kolegium Greshama

Robert Owen

- 1816 r. dokształcanie zawodowe dla młodzieży rozpoczynającej pracę w przemyśle (kompleks włókienniczy w New Lamark w Szkocji)

- kluby dyskusyjne

- czytelnie

- świetlice

- wykłady powszechne (np. na temat norm i zasad życia moralnego, gospodarstwa domowego, itd.)

Georg Birkbeck - profesor fizyki i chemii Uniwersytetu w Glasgow

- inicjator wykładów dla robotników

- założyciel pierwszego instytutu mechaniki w Londynie (1823) - powszechna instytucja oświaty dorosłych

FRANCJA

Franciszek Guizot - minister i reformator oświaty ludowej

- zarządzenie o organizowaniu kursów wieczorowych dla dorosłych, którzy nie ukończyli szkoły elementarnej

Hipolit Carnot

- szkoły-kluby (na wzór angielskich instytutów mechaniki z salami na odczyty, zebrania i dyskusje)

- biblioteki publiczne w miastach (także dla robotników) i na wsiach

- Służba Wieczornych Lektorów Publicznych (1848) - popularyzacja przez nauczycieli szkół wyższych i elementarnych użytecznych wiadomości z różnych dziedzin życia

NIEMCY

Walter Hofmann

- nowoczesne bibliotekarstwo i teoria czytelnictwa

- pedagogiczna koncepcja pracy bibliotekarza z czytelnikiem - rozwój pedagogiki bibliotecznej oraz książki jako środka przekazywania dorobku duchowego narodu

DANIA

Mikołaj F.S. Grundtvig - pisarz, teolog, pedagog, działacz oświatowy i reformator duńskiego szkolnictwa

- inicjator duńskiego ruchu uniwersytetów ludowych - internatowych uczelni wyższych dla dorosłych

Polska

W polskim piśmiennictwie pedagogicznym najwcześniejszą refleksję nad całożyciowym rozwojem człowieka znajdujemy u

Szymona Marycjusza (1516-1574) w dziele „O szkołach czyli akademiach. Ksiąg dwoje” - „lepiej późno się uczyć niż nigdy”

Podobne założenia występują później w działalności Komisji Edukacji Narodowej (1773-1794). Podjąć działalność wychowawczą wśród dorosłych, aby ukształtować poglądy dorosłego społeczeństwa w duchu reformatorskim. Jest to konieczny warunek zreformowania państwa oraz pomyślności reformy wychowania młodzieży.

Dalszy rozwój edukacji dorosłych był determinowany utratą niepodległości i przekształceniem gospodarki w kierunku kapitalizmu. Odbyło się to na tle przemian ekonomicznych, wzrostu demograficznego i zmieniających się warunków bytowania. Pojawiły się nowe potrzeby oświatowe wynikające z aspiracji mas społecznych. By zaspokoić te potrzeby zaczęto organizować działania oświatowe wśród ludności w wieku poszkolnym.

Od połowy XIX wieku zaczęły się formować zręby metodologiczne i przedmiotowe pedagogiki zajmującej się wychowaniem dzieci i młodzieży

Bogusław Trentowski (1808-1869) - oświata dla chłopów

Karol Libelt (1807- 1875) - jednakowe możliwości kształcenia dla wszystkich

- oświata jako czynnik wyzwolenia

- konieczność dokształcania młodzieży i dorosłych w formie szkół

niedzielnych (z powodu braku literatury należy oprzec się głownie na wykladach)

August Cieszkowski (1814-1894) - oświata dla wszystkich

- wykłady profesjonalne nawet dla rzemieślników i

wyrobników

- wiadomości praktyczne

- nauka niezbędna do pracy „tylko nauka może wydźwignąć pracę ze stanu upodlenia” („Nauka odstręczy robotnika od pracy i nada mu niewłaściwy dążenia kierunek”

Druga połowa XIX wieku rozwój tajnych instytucji oświaty dla dorosłych, ruch kulturalno-artystyczny (przejaw kultury ludowej), ruch samokształceniowy (ukształtowany z powodu braku polskiej szkoły)

Kazimierz Osiński (1738 - 1802) - pijar, pedagog, autor i tłumacz dzieł z fizyki, chemii i metalurgii, wykładowca w Colegium Nobilium

- wykłady publiczne upoglądowione pokazem doświadczeń (tłumaczenie działania np. młynów, tartaków, pomp, itp.)

- autor książek, w których zapoznawał społeczeństwo z najnowszymi osiągnięciami techniki w innych krajach, np. „Sposób ubezpieczający życie i majątek od piorunów” (1784)

Paweł K. Brzostowski (1739 - 1827) - ksiądz wykształcony w Rzymie, kanonik wileński, inicjator reform włościańskich, sponsor wydawnictw literackich i naukowych

- działania na rzecz poprawy warunków cywilizacyjnych i oświatowych włościan

rozmowy prywatne (odstręczanie od pijaństwa, zachęcanie do kościoła, itp.)

czytanie pożytecznych książek,

zorganizowanie życia wsi na zasadzie samorządu,

zorganizowanie miejsca zebrań oświatowych i kulturalnych - zalążek domu ludowego (rozwój czytelnictwa, popularyzacja nowoczesnego gospodarowania na wsi, przeciwdziałanie nałogom, propagowanie zdrowia)

Feliks Radwański (1756-1826) - architekt, prof. Matematyki. Mechaniki i hydrauliki w Szkole Głównej Koronnej w Krakowie

- omawiał urządzenia ułatwiające pracę rąk ludzkich

- gabinet modeli takich jak tartak, młyny, mosty zwodzone wykłady z mechaniki praktycznej dla rzemieślników

- zaangażowany w działania na rzecz poprawy doli chłopów pańszczyźnianych działania na rzecz podniesienia poziomu ich przygotowania zawodowego

- „Dziennik Gospodarski Krakowski” - nakłanianie do unowocześnienia rolnictwa poprzez informowanie o osiągnięciach gospodarowania za granicą

Stanisław Staszic (1755-1826) - starannie wykształcony, ksiądz, działacz politycznypisarz, filozof, publicysta, nauczyciel i wychowawca synów kanclerza Zamoyskiego.

Rzecznik interesów mieszczaństwa i polepszenia sytuacji chłopów.

Fundator gmachu dla Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (Pałac Staszica).

Członke Izby Edukacyjnej w Księstwie Warszawskim i autor projektów oświatowych

- zorganizowanie Hrubieszczowskiego Towarzystwa Rolniczego (Prowadzenie kasy pożyczkowej, organizowanie szkół elementarnych, stypendia dla młodzieży ze szkoły wyższej, opieka nad sierotami i starcami, utrzymywanie szpitala)

- dom społeczny (1816) - krzewienie czytelnictwa, pogadanki i dyskusje na tematy społeczne i gospodarcze

- organizacja szkół rzemieślniczych dla ubogiej młodzieży

- szkoły rzemieślniczo-niedzielne dla terminatorów zatrudnionych w rzemiośle (nauka czytania i pisania, cztery działania arytmetyczne, rysunek techniczny)

Księżna Izabela Czartoryska (1746 - 1835) w skutek wczesnego osierocenia nie uzyskala starannego wykształcenia ale uzupełniała je pozniej przez czytelnictwo, podroze zagraniczne i kontakty z ludzmi ze sfer rządowych i dyplomatycznych

- O sposobie zakładania ogrodów (1805) - wskazówki do rozwoju ogrodnictwa

Pielgrzym w Dobromile, czyli nauki wiejskie (1817) - encyklopedia ludu wiejskiego pwstala w skutek zbliżenia się księżnej do chlopów. Treścią są opowiadania historyczne pielgrzyma Chwaliboga przeplatane pożytecznymi wskazówkami dotyczącymi życia wiejskiego dającego obraz gospodarnej wsi

- szkółki wiejskie dla dzieci chłopskich

Jan B. Chodźko (1777-1851) prawnik, pisarz, działacz społeczny i oświatowy

- „Pan Jan ze Swisłoczy, kramarz wędrujący” (1821) - krzewieni mądrości na wsi

Konrad Prószyński (1851-1908) redaktor i publicysta, działacz oświatowy

- współzałożyciel tajnego Towarzystwa Oświaty Narodowej (1875) - organizowanie oświaty dla ludu. Zorganizował:

- bibliotekę

- 7 czytelń

- 4 biblioteczki wiejskie

- księgarnia sprzedająca wartościowe książki

- Elementarz, na którym nauczysz się czytać w 5 albo 8 tygodni- do nauczania dorosłych analfabetów

- Obrazkowa nauka do czytania i pisania oraz elementarz dla samouków - najlepszy elementarz świata

- Gazeta świąteczna (1881) - popularyzowała sprawy gospodarki rolnej, gospodarstwa domowego, przemysły, itd. (autorstwo wartościowych profesorów i publicystów)

Michalskiego

Jadwiga Dziubińska (1874-1937)

- wspieranie samokształcenia młodzieży wiejskiej

- prowadzenie pierwszego na ziemiach polskich specyficznego „uniwersytetu ludowego”

- z jej inicjatywy powstały dwa uniwersytety ludowe koło Ciechanowa

- dbanie nie tylko o podnoszenie poziomu wiedzy ale także kultury ludu

- pozyskiwanie dotacji finansowych na szkoły zawodowe np. pprzez artykuły w gazetach. Wymieniała dobroczyńców. Mimo trudności nie dała za wygraną. Nie miała ani poparcia ziemiaństwa, ani rodziców uczniów, prześladowana przez zaborców

- ustawa o szkolnictwie rolniczym (w każdym powiecie 2 szkoły rolnicze: męska i żeńska)

- założycielka Zrzeszenia Nauczycielstwa Szkół Gospodarstwa Wiejskiego (nauczyciele podkreślali na zjazdach konieczność przeprowadzenia reformy programów nauczania, zmiany podręczników szkolnych, opracow.) - dbanie o kształcenie nauczycieli i podnoszenie ich kwalifikacji

Helena Radlińska

- stworzenie teoretycznych podstaw pedagogiki dorosłych na początku XX wieku (została wyodrębniona pedagogiki społecznej, bowiem w latach 1908-1914 polska pedagogika społeczna stanowiła w dużej mierze teorię oświaty dorosłych)

- aktywna praktyczna działalność oświatowa

- uwzględniała poglądy Bergmanna - wychowanie jako proces całożyciowy obejmujący dzieci, młodzież i dorosłych pozostający w ścisłym związku z warunkami życia społecznego.

- uznawała czytelnictwo jako ważny element samokształcenia i samowychowania

- Praca oświatowa, jej zadania, metody, organizacja (1913) - można uznać za pierwszy podręcznik pedagogiki dorosłych (omówienie zadań oświaty dorosłych

- Piśmiennictwo popularne w Polsce i Nasze biblioteki powszechne (problematyka upowszechniania oświaty dorosłych)

NAJWAŻNIEJSZE CECHY PREKURSORÓW OŚWIATY DOROSŁYCH:

- wysokie wykształcenie

- znaczący reprezentanci kierunków filozoficznych, doktryn ekonomicznych i określonych systemów społecznych, (Brzozowski i Radwański reprezentanci fizjokratyzmu uważający ziemię za jedyną podstawę gospodarki, Staszic zwolennik idei oświecenia, Chodźko romantyzm, Michalski zbliżony do pozytywizmu uznawal hasla pracy organicznej i potrzebe rozwoju osowaty stanu trzeciego (chłopów, robotników i rzemieślników)

- idea narodowo-wyzwoleńcza i zmierzanie przez oświatę do wolności

- zainicjowanie i rozwinięcie znaczących działań edukacyjnych (wykłady popularne, szkoły dla dorosłych, biblioteki, czytelnie,

- determinacja w działaniu

- pozostawili kontynuatorów swoich działań

BIBLIOGRAFIA

Aleksander T., Andragogika. Podręcznik akademicki Radom-Kraków 2009.

Bednarczyk H., Edukacja dorosłych - służba społeczna. Radom 2002.

Kempa G., Teoretyczno-praktyczne przesłanki podróży Jadwigi Dziubińskiej do andragogiki rolniczej [w:] Stopińska-Pająk A., Edukacja dorosłych. Pionierzy i pionierki andragogiki. Akademickie Towarzystwo Andragogiczne, Warszawa 2010, nr.2

Wujek T., Wprowadzenie do pedagogiki dorosłych. PWN, Warszawa 1992.

Wujek T., Wprowadzenie do andragogiki. Warszawa 1996.

---