Żywienie psów i kotów - substancje odżywcze

dr Agnieszka Kurosad

Przynależność systematyczna psów i kotów

• Pies - Canis familiaris i Kot - Felis domesticus należą do grupy zwierząt mięsożernych - Carnivora

• podrodzin psowate - Canoidea i kotowate - Feloidea

• Psowate: pandowate, niedźwiedziowate, kunowate, szopowate

• Kotowate: kotowate, hienowate, łaszowate

• Mięsożerne: kotowate, psowate i kunowate

• Wszystkożerne: szopowate, niedźwiedziowate

• Roślinożerne: pandowate

Różnice systematyczne

• Psy: względnie mięsożerne/wszystkożerne ?

• Stadny tryb życia, grupowe polowania, zróżnicowany pokarm

• Koty: bezwzględnie/ściśle mięsożerne

• Samotnicy (za wyjątkiem lwów), pokarm mięsny

• Udomowienie - zmiana stylu życia zwierząt, sposobu odżywiania, częściowe zatarcie naturalnego instynktu i potrzeb żywieniowych

Definicje:

• Idiosynkrazja gatunkowa - odmienna u danego gatunku zdolność przyswajania lub przemiany poszczególnych składników odżywczych lub konkretnych aminokwasów i witamin

Idiosynkrazje gatunkowe - koty

• Idiosynkrazje o znaczeniu naukowym:

• Odmienna przemiana energii i glukozy

• Zwiększona wrażliwość na niedobór argininy

• Niemożność przekształcenia tryptofanu w niacynę

• Idiosynkrazje o znaczeniu praktycznym:

• Zwiększone zapotrzebowanie na białko

• Zwiększone zapotrzebowanie na taurynę

• Zwiększone zapotrzebowanie na kwas arachidonowy

• Zwiększone zapotrzebowanie na gotową postać wit. A

• Zwiększone zapotrzebowanie na wit.B₆

Definicje

• Substancja odżywcza: każda substancja, występująca w pożywieniu, niezbędna do podtrzymania życia

• Komponenty diety, spełniające w organizmie określoną funkcję, wpływające na wzrost, utrzymanie optymalnej masy ciała i zdrowia

• Składniki niezbędne i nie-niezbędne w organizmie

Substancje odżywcze:

Woda - funkcje

• główny składnik płynów org., lubrykantem (stawy, oczy), utrzymuje pęcherzyki płuc wilgotne i rozprężone, skóra - elastyczność

• aktywnie uczestniczy w procesie termoregulacji, trawienia pokarmów (hydroliza) i wydalania zbędnych produktów przemiany materii

• rozpuszczalnik

• środowisko, w którym zachodzi transport substancji odżywczych, enzymów trawiennych, produktów przemiany materii

Substancja niezbędna do życia - woda

• W organizmie występuje w ilości: 40-80%, w zależności od gatunku, kondycji i wieku zwierzęcia

• Płyn wewnątrzkomórkowy: 40-45% m.c.

• Płyn zewnątrzkomórkowy: 20-25% m.c.

Woda - źródła

• Woda endogenna - 5-10% ogółu wody w organizmie:

• tłuszcz - 107ml

• białka - 55 ml

• węglowodany - 41 ml

• Woda egzogenna, wypijana w postaci płynów oraz zawarta w pokarmie

Woda - źródła egzogenne

• Woda wypijana - zmienna ilość, zależy od: samego zwierzęcia - stanu zdrowia, kondycji, wysiłku fizycznego (psy biegające, trenujące), stanu fizjologicznego (ciąża laktacja), temp. otoczenia, rodzaju diety

• Woda zawarta w pokarmie - zależy od rodzaju i ilości pobranej karmy

• Podział karm, ze względu na zawartość wody:

• suche - ok. 6-10%

• półwilgotne - ok. 23-40%

• wilgotne/puszki - ok. 63-83%

• pokarm przygotowany w domu - ok. 70%

Bilans wodny organizmu

• Zerowy - optymalny stan nawodnienia organizmu, pobór wody = utrata wody

• Ujemny - utrata wody > pobór wody (odwodnienie - np. przewlekła niewydolność nerek, przewlekłe biegunki, intensywne wymioty)

• Dodatni - utrata wody < pobór wody (przewodnienie - rzadko)

Zapotrzebowanie psów i kotów na wodę

• Przy stałym dostępie do świeżej, czystej wody, psy i koty samodzielnie regulują jej pobór

• Ostrożnie - koty, żywione karmą suchą

• Karma zawierająca w swoim składzie 67% wody zaspokaja dzienne zapotrzebowanie na wodę u zdrowych psów i kotów

• Określenie dziennego zapotrzebowania zdrowych zwierząt na wodę:

• ilość gramów suchej masy karmy x 2 - 3 = dzienne zapotrzebowanie na wodę (ml/dz.)

• dzienne zapotrzebowanie zwierząt na energię kcal/dz. = dzienne zapotrzebowanie na wodę (ml/dz.)

Utrata wody z organizmu

• Całkowita ilość wody tracona w moczu:

• obligatoryjnie

• fakultatywnie

Energia

• Energia jako taka jest niemierzalna, natomiast energia chemiczna pokarmów, przekształcana w organizmie w ciepło może być mierzona kalorymetrycznie

• Kalorie - ilość energii cieplnej niezbędnej do podniesienia temp. wody o 1°C

1kcal = 1000 cal

• Kilojoule - ilość energii mechanicznej, która siłą 1N przesuwa ciało o masie 1kg na dystans 1m

Kcal x 4,18 = 1kJ

• Energia ma pierwszeństwo w wykorzystaniu substancji odżywczych!

• Przy niewystarczającej ilości węglowodanów i tłuszczy w diecie, na energię zamieniane są pozostałe składniki odżywcze (białka)

Pobór energii

• Deficyt energii w pokarmie psy i koty - samoistnie zwiększenie jej pobór

• Psy i koty nie są w stanie regulować samodzielnie poboru pozostałych komponentów diety

• Przy braku ograniczenia energii i białka w pożywieniu, wybierają jednak karmę o umiarkowanie-wysokiej zawartości białka

• Wysoce-smakowita, wysokoenergetyczna karma, przy ograniczonym ruchu, sprzyja przejadaniu się (nadwaga, otyłość)

Czynniki wpływające na pobór energii

• Czynniki endogenne: działające na ośrodek pokarmowy w podwzgórzu (APESTAT)

• Czynniki egzogenne: karma, zwierzę

Czynniki wpływające na pobór energii

• Czynniki egzogenne: karma:

• dostępność

• ilość

• smakowitość

• Czynniki egzogenne: zwierzę:

• obecność innych osobników podczas karmienia

Energia

Energia metaboliczna (ME)

• ME - bezpośrednio dostępna i wykorzystywana przez komórki organizmu

• ME - zależy od kompozycji składników diety i spożywającego ją zwierzęcia, np. konie uzyskują > ME z trawy niż psy i koty

• ME - służy do wyrażenia kaloryczności pokarmów i zapotrzebowania energetycznego psów i kotów

Wydatkowanie energii

• Metabolizm spoczynkowy (Resting Metabolic Rate) - RMR

• Dobrowolna aktywność ruchowa (Voluntary Muscular Activity) - VMA

• Termogeneza poposiłkowa ( Meal - Induced Thermogenesis) - MIT

• Termogeneza adaptacyjna (Adaptative or Facultative Thermogenesis)- AT

Metabolizm spoczynkowy

• RMR - ilość energii wydatkowana w komfortowych warunkach środowiskowych, kilka godzin po posiłku i wysiłku fizycznym

• Stanowi: 60% - 75% ogólnie wydatkowanej energii

• Rośnie proporcjonalnie do wzrostu beztłuszczowej masy i powierzchni ciała

• Zależy od: płci, wieku, stanu fizjologicznego, aktywności tarczycy i OUC, kompozycji i powierzchni ciała oraz stanu odżywienia

Dobrowolna aktywność ruchowa

• Najbardziej zmienna ilość wydatkowanej energii

• Stanowi ok. 30% ogólnie wydatkowanej energii

• Zależy od czasu i intensywności wysiłku fizycznego oraz wielkości i masy ciała zwierząt

Termogeneza poposiłkowa

• Odnosi się do ilości wytwarzanego po posiłku ciepła, na skutek procesów trawienia, absorpcji, przemian metabolicznych i gromadzenia sub. odż.

• MIT po posiłku złożonym z białka, tłuszczu i węglowodanów wynosi ok. 10%

• Zależy od kaloryczności i składu karmy oraz stanu odżywienia zwierzęcia

Termogeneza adaptacyjna

• Ilości energii wydatkowanej podczas stresu (zmiana właściciela, nowe zwierzę, dziecko w rodzinie, zmiana pokarmu, stres emocjonalny)

• potwierdzona u zwierząt laboratoryjnych i ludzi, nie wiadomo czy istnieje u psów i kotów

Bilans energetyczny

• Zerowy - stan równowagi energetycznej

• Dodatni - pobór energii > wydatek energii, fizjologiczny (wzrost,ciąża, laktacja), patologiczny (nadwaga, otyłość)

• Ujemny - pobór energii < wydatek energii, niedożywienie, (odchudzanie - kontrolowany negatywny bilans energii)

Źródła energii

• Węglowodany

• Tłuszcze

• Białka

Węglowodany

Węglowodany trawione przez enzymy trawienne ssaków:

- proste (mono-, dwu-)

- złożone (skrobia, glikogen)

Węglowodany nie trawione przez enzymy trawienne ssaków:

- włókno pokarmowe

Węglowodany

• Zapotrzebowanie na węglowodany u psów i kotów:

• niektóre tkanki, komórki tj. tkanka nerwowa (mózg), krwinki mają wyższe zapotrzebowanie na glukozę

• w niektórych stanach (wzrost, ciąża, laktacja, urazy, rekonwalescencja) - zapotrzebowanie na węglowodany wzrasta

• min. zapotrzebowanie na węglowodany w pokarmie: 20%

Węglowodany proste - glukoza

• podstawowe, łatwoprzyswajalne źródło energii dla komórek organizmu

• źródło egzogenne: pokarm

• źródło endogenne: glikogen

• Przemiany glukozy - procesy:

• glukoneogeneza - odtwarzanie ze źródeł pozacukrowych

• fosforylacja glukozy

Węglowodany - dwucukry

Laktoza:

- gatunek: koty produkują więcej

- wiek: z wiekiem maleje jej ilość

- silnie zależy od ciągłego podawania

Sacharoza:

- gatunek mniejsze znaczenie

- wiek: od 3 tyg. jej ilość wzrasta

- mniej zależy od podawania

Węglowodany w karmach

• karmy gotowe suche: 30-60% s.m.

głównie skrobia po ekstruzji lub gotowaniu

• karmy gotowe półwilgotne: 20-40% s.m. głównie skrobia ale dość sporo w. prostych!

• karmy gotowe wilgotne: 0-30% głównie skrobia

• diety domowe: bardzo zmienna ilość

Włókno

• włókno surowe - oznaczone laboratoryjnie (ekstrakcja w r-r stężonych kwasów i zasad)

• najczęściej 3-6% s.m.

• znakomite źródło wł. : pulpa buraczana, wytłoki sojowe, wytłoki z orzeszków, pomidory

• mniejsze ilości wł. (dużo skrobi): kukurydza, ryż, pszenica, jęczmień

• w dietach domowych: gł. jarzyny, płatki zbożowe, owoce

• Włókno rozpuszczalne: FOS, pektyny owoców cytrusowych

• Włókno nierozpuszczalne (zboża): Celuloza, hemiceleulza

• Mieszane: > nierozpuszczalnego: pulpa buraczana, > rozpuszczalnego: guma guar

Włókno

• pobudza/normuje perystaltykę

• chłonie wodę

• daje poczucie sytości

• wskutek fermentacji powstają LKT

• włókno = prebiotyki

1

---