SKALA DOJRZAŁOŚCI SPOŁECZNEJ

DOLL`A

/Vineland Social Maturity Scale/

Skala Dojrzałości Społecznej Edgarda A. Dolla - została ona stworzona w 1935 roku, na gruncie badań nad niedorozwojem umysłowym oraz nad ilorazem inteligencji, bowiem często osoba o niższym poziomie inteligencji może poradzić sobie w życiu lepiej niż inna osoba o wyższym ilorazie inteligencji (za: Bernadeta Bulla w: Maria John-Borys). Skala Dolla umożliwia stosunkowo dokładną ocenę wieku dojrzałości społecznej. Zestaw 117 czynności podlegających ocenie opiera się na statystycznej częstości ich występowania w kolejnych grupach wiekowych.

Próby wchodzące w skład skali pozwalają na określenie: ogólnej zaradności, zaradności podczas jedzenia, zaradności w czasie ubierania się, próba lokomocji, umiejętności zajęcia się zabawą i pracą, umiejętności porozumiewania się, samodzielności i uspołecznienia. Na ogólny wynik składa się suma punktów, które przelicza się za pomocą tabeli na wiek dojrzałości społecznej. Natomiast wiek dojrzałości społecznej mnożony przez 100 daje Iloraz Dojrzałości Społecznej.

Adaptacja -

dla celów badań własnych zachowań społecznych

osób z autyzmem

Kornela Grzegorczyk- Dłuciak

Sposób punktowania

i wypełniania kwestionariusza

Podczas badań, badający powinien brać pod uwagę wszystkie okoliczności mogące mieć wpływ na zachowanie się obserwowanego. Winien on oceniać krytycznie wpływ dodatnich i ujemnych czynników środowiskowych i dokładnie zdawać sobie sprawę z podstawy swego sądu, którą w pewnych wypadkach należy pokrótce wskazać.

1. Oceniaj plusem (+), jeżeli nie ulega wątpliwości, że obserwowany spełnia wymienione czynności i zachowuje się na ogół w przewidziany sposób bez zachęcania lub też z niewielką pomocą w wyjątkowych okolicznościach. Zanotuj, jeśli pewne zaliczone czynności są przypadkowe i nie powtarzają się stale. Jeśli pewne opanowane czynności zostały zaniechane stawia się plus, gdy istnieje pewność, iż mogę być one z łatwością przywrócone lub też zostały zastąpione przez wyższy stopień podobnego zachowania się.

2. Oceniaj plusem z literką P (+P), jeśli obserwowany nie wykonuje danych czynności w okresie obserwacji z powodu braku sposobności lub niesprzyjających warunków zewnętrznych, lecz które poprzednio wykonywał z powodzeniem w innych warunkach. „+P” zaznacza się również jeżeli wykonaniu czynności stoi na przeszkodzie przejściowa choroba lub warunki obecnego pobytu osoby badanej w zakładzie zamkniętym. Punktowanie zalicza się również jeśli badanemu należało narzucać pewne ograniczenia z racji niepożądanych konsekwencji, jakie pociągnąłby za sobą brak ograniczeń. Nie zalicza się punktu jeżeli poprzednio udane czynności zostały utracone na skutek procesu chorobowego lub trwałej niepełnosprawności.

3. Oceniaj plusem z literką X (+X), jeśli obserwowany nie wykonywał pewnych czynności i nie wykonuje teraz z powodu braku odpowiednich warunków lub braku sposobności, a więc na skutek zbytniej troskliwości otoczenia lub narzucanych przez nie nakazów, mieszkania w zakładzie zamkniętym, etc; lecz które zapewne opanowałby je, gdyby znalazł się w innych warunkach. Punktów tych nie zalicza się, jeśli czynności są lub były ograniczone przez fizyczną lub umysłową niepełnosprawność.

4. Oceniaj plus/minus (+/-) te czynności, które są w fazie kształtowania się lub uczenia, a więc te, które osoba badana wykonuje czasem, lecz jeszcze nie zawsze. Nie mogą być one jednak całkiem powierzchowne lub nieudane. W grupie tej znajdują się również czynności nie rozwinięte w pełni na skutek:

• nieśmiałości, obojętności, braku inicjatywy, zależności lub braku pewności siebie, itp.

• niewłaściwego stosunku rodziny

• szczególnych warunków otoczenia

Można się także spotkać z wypadkami, gdzie obserwowany może wykonać daną czynność lub też zapewne szybko by się nauczył ją wykonywać, lecz z różnych powodów woli tego nie robić, zwłaszcza gdy jest to dla niego wygodne, bo dzięki temu więcej się o niego troszczą. Wtedy oceniający powinien zadecydować i odnotować dodatkowo literkę S (+/- S) jeżeli uznaje, że czynność nie jest realizowana z powodu braku sposobności, lub odnotować dodatkowo litekrę U (+/- U), jeżeli uzna że czynność znajduje się w fazie uczenia

5. Oceniaj minus (-), jeśli obserwowany danych czynności jeszcze nie wykonuje stale, wykonuje rzadko, lub też tylko pod skrajnym naciskiem czy przy niezwykłej sile motywacji.

6. Oceniaj minus z lierką X (-X), jeśli okoliczności zewnętrzne nie pozwalają na wykonywanie danej czynności lecz której obserwowany nie wykonałby zapewne nawet gdyby miał możliwość.

Wybraną ocenę należy wpisać w puste miejsce pod poszczególnymi zadaniami.

1. Wydaje zadowolone dźwięki, śmieje się

Wydaje nieartykułowane dźwięki (inne niż płacz i oznaki niezadowolenia). Samorzutnie grucha, gaworzy z zadowoleniem i ożywieniem, śmieje się samorzutnie lub gdy się go (ją) pobudzi

2. Utrzymuje głowę w równowadze

Trzyma głowę dość prosto bez pomocy, na prosto trzymanym tułowiu przez dłuższy okres czasu (minimum minutę)

3. Chwyta przedmioty znajdujące się w zasięgu rąk

Sięga po przedmioty znajdujące się w zasięgu rąk i chwyta je.

4. Wyciąga ręce do znajomych osób

Prosi by wziąć go na ręce lub okazuje, że chce aby trzymała go matka, ojciec, niania czy inna znana mu osoba, bądź też w inny sposób wyraźnie okazuje zadowolenie na widok tych osób

5. Toczy się (kula się)

Leżąc na plecach odwraca się plecami do góry lub odwrotnie, bez pomocy.

6. Sięga po bliskie przedmioty

Stara się chwytać przedmioty bliskie, lecz poza zasięgiem rąk.

7. Znajduje sobie sam zajęcia

Bawi się grzechotką lub innymi zwykłymi przedmiotami, bądź też znajduje sobie inne zwykłe zajęcie przez kwadrans lub dłużej bez pilnowania.

8. Siedzi bez podparcia

Siedzi prosto na twardej, płaskiej powierzchni, bez podparcia przez nieokreślony okres czasu (około minuty). Równowaga może być nie pełna, lecz tułów utrzymuje się we wzniesionej, pionowej postawie.

9. Wstaje

Podnosi się do stojącej pozycji, trzymając się jakiegoś mebla lub innej podpory (lecz nie żadnej osoby) i podciąga się w górę

10. Gaworzy, naśladuje dźwięki mowy

Gaworzy lub posługuje sięnieartykułowaną mową w której można dostrzec próby tworzenia słów.

11. Pije przy czyjejś pomocy z filiżanki lub szklanki

Używa do picia filiżanki lub szklanki, korzystając z pomocy kogoś, kto trzyma lub pomaga trzymać naczynie i pije nie rozlewając zbyt dużo.

12. Porusza się po podłodze

Posuwa się podłodze pełzając i czołgając się, lecz może przy tym zachodzić potrzeba uważania na niego.

13. Chwyta kciukiem i palcem wskazującym

Przeciwstawia sobie palec wielki i wskazujący przy chwytaniu lub trzymaniu (a nie chwyta całą piąstką i dłonią)

14. Domaga się uwagi

Zdradza chęć by do niego przemawiano lub w inny sposób się nim zajmowano, interesując się jego osobą lub czynnościami, bardziej niż tego wymaga troska o zaspokojenie potrzeb fizjologicznych.

15. Stoi sam.

Stoi bez podparcia na twardej, płaskiej powierzchni, niczego ani nikogo się nie trzymając, przez nieokreślony czas (około minuty). Równowaga może być niepewna i dziecko może sobie pomagać ruchami nóg, lecz utrzymuje prostą stojącą pozycję.

16. Nie ślini się

Nauczył się opanowywać ślinę ta, że na ogół wycierać usta i podbródek trzeba tylko po jedzeniu.

17. Wykonuje proste polecenie

Zbliża się na zawołanie, przebywa małe odległości do wskazanych punktów, poprawnie wskazuje na obrazku nazywane przedmioty, na polecenie wykonuje dziecięce pantomimy- ogólnie mówiąc wykonuje na prośbę różne proste czynności.

18. Chodzi sam po pokoju

Chodzenie po pokoju jest nie tylko przejawem chęci poruszania się, lecz również wyrazem wzrastającej samodzielności. Może czasem potrzebować ostrzeżenia lub dopilnowania.

19. Bazgrze ołówkiem

Zabawia się przez krótki okres czasu ołówkiem, bazgrze, robi kreski pionowe lub poziome albo koliste, bez odrywania ołówka i darcia papieru.

Robi to samorzutnie lub z zachętą jako zajęcie się czymś.

20. Żuje potrawy

Przed połknięcie przeżuwa potrawy stałe lub półstałe.

21. Ściąga rajstopy

Bez niczyjej pomocy ściąga skarpetki, rajstopy i rozsznurowane buciki, podchodząc do tego jak do rozbierania a nie do zabawy.

22. Przenosi przedmioty

Przelewa z jednego naczynia do drugiego bez „nabrania”, przesuwa, przekłada i przenosi dość celowo przedmioty, układa przedmioty według pewnego porządku.

23. Pokonuje proste przeszkody

Otwiera zamknięte drzwi, wspina się na krzesło, posługuje się krzesłem lub stołkiem, żeby czegoś dosięgnąć, używa kija lub laski jako narzędzia, usuwa proste przeszkody, posługuje się koszykiem lub naczyniem czy pudełkiem do noszenia.

24. Przynosi znane przedmioty

Na prośbę wykonuje drobne polecenia, takie jak: zanoszenie do pobliskich miejsc w mieszkaniu drobnych przedmiotów, bądź też powtarzania krótkich wiadomości osobom w pobliżu lub też do nich.

25. Pije sam z filiżanki lub szklanki

Posługuje się do picia bez niczyjej pomocy filiżanką lub szklanką (kubkiem) obejmując naczynie jedną czy dwoma rękami i nie rozlewając zbyt dużo.

26. Rozstaje się z wózkiem

Przestał jeździć wózkiem, chodzi na spacer piechotą.

27. Bawi się z innymi dziećmi.

Bawi się z innymi dziećmi w tym samym wieku samorzutnie, nie wywołując antagonizmów. To co robi ma charakter raczej indywidualny niż grupowy, ale „trzyma się razem” z innymi dziećmi.

28. Je łyżką

Posługuje się łyżką przy jedzeniu z talerza bez niczyjej pomocy i większego rozlewania.

29. Chodzi po domu lub podwórzu.

Chodzi po domu lub podwórku, czasem tylko wchodząc nie tam gdzie trzeba lub robiąc to czego nie należy, lecz na ogół nie wymaga dozoru.

30. Rozpoznaje jadalne substancje

Unika zjadania śmieci i z łatwością rozróżnia wśród zwykłych substancji jadalne i niejadalne, bez próbowania. Może czasem gryźć twarde przedmioty, lecz nie trzeba go przy tym pilnować.

31. Posługuje się nazwami najpospolitszych przedmiotów.

Używa nazw szeregu najpospolitszych przedmiotów (nie licząc osób) do praktycznych celów; nie tylko podaje nazwy tych przedmiotów, gdy mu się je pokaże, lecz prosi o nie lub wspomina o nich samorzutnie. Nazwy te mogą zastępować słownikowe, lub być ich przekręceniami, lecz nie mogą być tylko i wyłącznie rozpoznawalnymi przedmiotami.

32. Sam chodzi po schodach

Wchodzi po schodach bez pomocy, raczej idąc niż włażąc. Może się trzymać poręczy lub ściany (lecz nie osoby) i może potrzebować 2 kroków na stopień.

33. Rozwija cukierki

Gdy się mu daje cukierki w papierkach, zdejmuje samorzutnie papierek przed zjedzeniem cukierka.

34. Mówi krótkimi zdaniami

Posługuje się krótkimi zdaniami, zwrotami lub połączeniami podmiot +dopełnienie, ze słownikiem obejmującym około 25 słów lub więcej. W tych granicach mowa powinna służyć celom praktycznym a nie być jedynie bezcelowym potokiem słów.

35. Prosi o wyjście do ubikacji

Słowami lub zachowaniem daje do zrozumienia, że chce wyjść do ubikacji (chce się załatwić) i rzadko w ciągu dnia zdarzają się „wypadki”. Przy czynnościach naturalnych może korzystać z pomocy.

36. Sam znajduje sobie zabawy

Wypełnia sobie czas zabawą lub podobnymi zajęciami z własnej inicjatywy lub z lekką zachętą, a więc np. rysuje, buduje z klocków, ubiera lalki, ogląda obrazki, etc.

Może to robić z innymi, lecz nie wymaga pilnowania.

37. Zdejmuje ubranko lub sukienkę.

Zdejmuje z siebie ubranko, sukienkę lub płaszczyk bez pomocy, jeśli są już rozpięte.

38. Je widelcem.

Posługuje się dość sprawnie widelcem przy jedzeniu potraw, które nie wymagają krojenia.

39. Umie zaspokoić pragnienie

Gdy czuje pragnienie potrafi je zaspokoić sam, bez pomocy, w zwykłych okolicznościach, w znanym otoczeniu, poprzez wyszukanie sobie filiżanki lub szklanki i nalanie płynu bez poważniejszych przeszkód.

40. Wyciera ręce.

Wyciera ręce sam, bez pomocy. Myć mu je może ktoś inny.

41. Unika drobnych niebezpieczeństw

Wchodzi do budynków, aby się schronić przed deszczem. Okazuje pewną ostrożność wobec nieznajomych, uważa aby nie spaść ze schodów lub z wysokości, unika jezdni, jest ostrożny ze zwierzętami, unika niebezpieczeństw związanych z takimi przedmiotami jak: zapałki, ostre narzędzia, szkło.

42. Zakłada ubranie.

Nakłada ubranie, sukienkę lub płaszczyk sam, lecz może nie umieć zapiąć guzików.

43. Tnie nożyczkami.

Posługuje się nożyczkami przy cięciu papieru lub materiału. Robi to „jako-tako” i nie niszczy niczego, lecz może wymagać przy tym dozoru.

44. Opowiada.

Samorzutnie opowiada pokrótce o tym, co mu się wydarzyło w sposób konsekwentny i z koniecznymi szczegółami. Słownik i szata językowa nie jest tak istotna, jak ciągłość opowiadania.

45. Schodzi ze schodów po jednym stopniu.

Schodzi po schodach bez pomocy na każdy stopień przypada jeden krok.

46. Bierze udział w zbiorowych zajęciach na poziomie przedszkolnym.

Uczestniczy w skoordynowanych zajęciach grupowych, takich jak dziecięce zabawy kółeczkowe, grupowe zabawy tematyczne, proste zabawy z udawaniem, itp., w których konieczne jest współdziałanie z innymi dziećmi.

47. Zapina guziki.

Nakłada ubranie, sukienkę lub płaszcz i samodzielnie zapina guziki.

48. Pomaga przy drobnych pracach domowych.

Zaczyna być w domu pomocny przez załatwianie drobnych poleceń, przenoszenie rzeczy, ścieranie kurzy, pomoc w nakrywaniu do stołu i sprzątaniu z niego, karmienie zwierząt domowych.

49. Występuje przed innymi.

Występuje w drobnych rolach dla zabawienia innych, a więc mówi wierszyki, śpiewa, tańczy.

50. Sam myje ręce

Myje „jako- tako” ręce bez pomocy i wyciera je nie brudząc ręcznika.

51. Załatwia się sam.

Sam bez pomocy udaje się do ubikacji. Rozpina się i zapina (choć może potrzebować pomocy przy guzikach) oraz wykonuje inne niezbędne czynności. „Wypadki” nie zdarzają się już w ciągu dnia.

52. Myje twarz bez pomocy.

Myje „jako- tako” twarz (bez oczu) bez pomocy i wyciera ją nie brudząc ręcznika.

53. Chodzi w sąsiedztwie domu bez dozoru.

Chodzi po znajdującej się w bezpośrednim sąsiedztwie domu ulicy bez pilnowania. Może mieć określone granice, których nie wolno mu przekroczyć, oraz czego nie wolno mu robić, lecz w zasadzie ma w pewnym zakresie pełną swobodę.

54. Sam ubiera się bez zawiązywania.

Ubiera się sam pominąwszy zawiązywanie tasiemek lub sznurówek. Zapina guziki. Ubranie trzeba mu podać lub wskazać. Może potrzebować pomocy przy nakładaniu kaloszy, przy szczególnie trudnych i obcisłych rzeczach, takich jak pulower, kombinezonek, etc.

55. Rysuje ołówkiem lub kredką

Rysuje ołówkiem lub kredką proste lecz rozpoznawalne przedmioty, jak: figury ludzi, drzewa, domy, zwierzęta, auta.

56. Bierze udział w grach opartych na współzawodnictwie.

Uczestniczy w grach zbiorowych z udziałem trojga lub czworga dzieci, takich jak: berek, ślepa babka, koło młyńskie, chowany, etc.

57. Jeździ na saneczkach, łyżwach, etc.

Sam daje sobie radę, bez dozoru, poza własnym podwórkiem przy jeździe na: sankach, łyżwach, rowerze, hulajnodze, etc.

58. Pisze łatwe słowa.

Pisze literami drukowanymi lub pisanymi, czytelnie swoje imię i nazwisko lub parę słów trzy lub czteroliterowych, nie posługując się wzorami. Robi to samorzutnie lub pod dyktando. Poprawna pisownia nie jest konieczna.

59. Bierze udział w prostych grach stołowych.

Uczestniczy w grach stołowych (Chińczyk, loteryjka, bierki, Piotruś, etc.) na kilka osób, wymagających przestrzegania kolejności, znajomości reguł i zrozumienia celów i czyni to bez wywoływania zamieszania czy sporów.

60. Można mu powierzyć pieniądze.

Odpowiada za małe kwoty, które mu się powierza dla opłacenia lub kupna czegoś. Dba o nie i zużywa na wskazany cel. Nie musi umieć rozmieniać pieniędzy na drobne.

61. Chodzi sam do przedszkola.

Sam idzie do przedszkola lub innych znanych miejsc poza najbliższą okolicą, poza najbliższą okolicą domu, lecz w tej samej, niezbyt ruchliwej dzielnicy. Może iść z kolegami, ale nikt dorosły nie musi go pilnować.

62. Używa noża do smarowania.

Posługuje się nożem stołowym w zwykłych okolicznościach do smarowania chleba masłem lub marmoladą.

63. Zaczyna pisać poprawnie

Pisze (nie drukuje) czytelnie ołówkiem minimum 12 słów w poprawnej pisowni. Robi to samorzutnie lub pod dyktando, ale nie ze wzoru.

64. Kąpie się sam, gdy ktoś jest przy nim.

Kąpie się bez pomocy pod dozorem. Może potrzebować pomocy przy przygotowaniu kąpieli, myciu i wycieraniu włosów, itp.

65. Sam chodzi spać.

Sam spełnia wszystkie wieczorne czynności, idzie do sypialni, rozbiera się, załatwia się przed snem, gasi światło, etc., zależnie od konkretnych warunków i zwyczajów domowych. Można mu towarzyszyć i dopomagać w ramach uczuciowej troskliwości, ale potencjalnie jest w stanie wykonać wszystkie czynności sam.

66. Rozpoznaje godziny z dokładnością co do kwadransa.

Odczytuje godziny na zwykłych zegarkach z dokładnością co do 15 minut i posługuje się zegarkami w celach praktycznych.

67. Kraje nożem.

Posługuje się nożem przy stole do krojenia mięsa. Czasem może potrzebować pomocy, jeśli mięso jest twarde, lub ma kości (drób).

68. Nie wierzy w św. Mikołaja

Odrzuca naiwną wiarę w św. Mikołaja , lecz może odczuwać jego uczuciowy lub symboliczny sens, odrzuca również wiarę w krasnoludki, wróżki, oraz personifikację przedmiotów lub zdarzeń.

69. Bierze udział w nieco trudniejszych zabawach i grach.

Chłopcy: uczestniczy w zbiorowych grach wymagających współzawodnictwa lecz nie wymagających określonych umiejętności ani znajomości ścisłych reguł, więc w niezorganizowanej piłce nożnej, siatkówce lub koszykówce, w trudniejszych grach, takich jak: głuchy telefon, zbój i policjant, bierze udział w wycieczkach pieszych i rowerowych.

Dziewczynki: bierze udział w zabawach tematycznych, przedstawiających domowe lub społeczne sceny, takich jak: zabawa w dom, szkołę, lekarza, etc.

(należy zwrócić uwagę na początki zróżnicowania płciowego w tym okresie i przesunięcie zabaw dziewczęcych do zabaw o typie siedzącym. Jeśli to zróżnicowanie jeszcze nie nastąpiło, zadanie można pomimo tego zaliczyć)

70. Czesze włosy grzebieniem lub szczotką.

Czesze włosy „jako- tako” grzebieniem lub szczotką, bez pomocy i bez ruchów służących wyłącznie naśladowaniu, podczas ubierania się, przed wyjściem lub gdy ma ktoś przyjść.

71. Posługuje się narzędziami lub naczyniami.

Czyni praktyczny użytek z prostych narzędzi lub naczyń, takich jak: młotek , piła, obcęgi, śrubokręt, naczynia domowe, narzędzia ogrodowe, przedmioty do szycia..

72. Wykonuje sprawnie codzienne czynności domowe.

Skutecznie pomaga przy prostych zajęciach domowych, które codziennie się powtarzają, takich jak: wycieranie kurzy, porządkowanie, sprzątanie, mycie naczyń, nakrywanie do stołu, etc.

73. Czyta z własnej inicjatywy.

Samorzutnie czyta ze zrozumieniem łatwe teksty (na poziomie mniej więcej drugiego roku nauczania) takie jak: wierszyki, proste opowiadania, tytuły filmów, napisy, etc) dla przyjemności lub z potrzeby.

74. Kąpie się zupełnie sam.

Rozbiera się, przygotowuje sobie kąpiel lub natrysk i kąpie się bez niczyjej pomocy. Myje się i wyciera sam, lecz bez mycia i wycierania włosów.

75. Daje sobie radę przy stole.

Umie przy stole zaopatrzyć się we wszystko, co mu jest potrzebne, nabiera sobie potrawy, daje sobie radę z obieraniem skórek, skorupek z jaj, z rybami etc.

Dziękuję za wypełnienie kwestionariusza!

2

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+ U

+

+

+

+ U

+

+

+

-

+

+

-

+ U U

+

+

+

+U

-

-

+

-

-

+

+U

-

-

+U

-

+U

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

---