PROBLEM ZMIERZCHU PAŃSTWA
SOCJOLOGIA
PRACA SOCJALNA
I SŁUŻBY SPOŁECZNE
2009
SPIS TREŚCI
Wstęp …………………………………………………………………...…………….. 3
Historyczne aspekty problemu zmierzchu państwa …………………….……………. 4
Historia starożytna …………………………………………………………….……… 4
Majowie ………………………………………………………………………. 4
Egipt ………………………………………………………………………….. 4
Historia średniowiecza ……………………………………………………………….. 5
Cesarstwo Bizantyjskie ………………………..…………………………...… 5
Historia nowożytna …………………………………………………………………... 6
Upadek konfederacji ………………………………………………………….. 6
Podsumowanie aspektów historycznych ……………………………………………... 6
Skutki globalizacji ……………………………………………………………………. 7
Reakcja społeczeństw na zmierzch państwa ………………………………………… 9
Główne przyczyny zmierzchu państwa ……………………………………………... 10
Literatura ……………………………………………………………………………. 12
WSTĘP
Co rozumiemy poprzez zmierzch państwa?
Na samym początku pisania pracy należy sobie zadać pytanie, co rozumiemy poprzez sformułowanie „zmierzch państwa”. Otóż w mojej interpretacji jest to szeroko pojęte zagadnienie które funkcjonuje od czasu powstawania pierwszych społeczności, które tworząc wspólnotę, tak naprawdę tworzyły organizm który dziś znamy pod pojęciem „państwo”. Analizując problem zmierzchu państwa możemy opierać się na źródłach tak odległych jak tylko sięgają opisy historyków, przedstawiających życie naszych przodków. Tak więc przechodząc do meritum postawionego pytania możemy wywnioskować, że zmierzch państwa nie jest jedynie interpretowany jako zanik granic państwa, co za tym dalej idzie „wymazaniem” tego wyodrębnionego terytorialnie miejsca na kuli ziemskiej. Skoro to społeczeństwo swoją kulturą, obyczajami i historią identyfikuje się z państwem, to czy zanik powyższych atrybutów określających społeczności, nie będzie interpretowany jako zmierzch państwa?.
W pierwszym rozdziale skupiłam się na interpretacji problemu z historycznego punktu widzenia, gdyż losy naszych przodków bardzo interesująco nawiązują do mojego tematu. Analizując historyczne wydarzenia możemy wysnuć taki pogląd, bo czy powstanie III Rzeszy Adolfa Hitlera nie było w jakimś stopniu zmierzchem państwa? Idąc o krok dalej uważam, że problem zmierzchu państwa dotyczy również mniejszości narodowych które niekiedy nie posiadają formalnie swojego państwa, lecz swoją kulturą i obyczajami wyraźnie odznaczają się spośród społeczeństwa w jakim przyszło im żyć.
Drugi rozdział poświęciłam globalizacji pod którą kryją się obawy jak i możliwe korzyści dla mieszkańców globu. Liczne kontrowersje wynikające z ujednolicania się kultury na całym świecie pokazują jak ważne jest dla ludzi poczucie państwowości. Opisane powyżej mniejszości narodowe są idealnym przykładem, tego jak „Globalna wioska” wchłania coraz to nowe rzesze społeczeństw przyczyniając się tym samym do tytułowego „Problemu zmierzchu państwa”.
W ostatnim rozdziale moją uwagę zwróciło społeczeństwo, które jest niewątpliwie najistotniejszym zagadnieniem w omawianiu tematu. Wyróżniłam według własnego przekonania pewne typy zachowań społecznych na tle przedstawianego tematu zmierzchu państwa. Podsumowanie zawarłam w rozdziale zatytułowanym „Główne przyczyny zmierzchu państwa”, będzie to zwieńczenie mojej wiedzy jaką zdobyłam przygotowując się do pisania tej pracy. Przedstawiłam w punktach co według mnie najistotniej wpływa na problematykę mojego tematu.
HISTORYCZNE ASPEKTY PROBLEMU ZMIERZCHU PAŃSTWA
HISTORIA STAROŻYTNA
Majowie
Pierwszym przykładem przytoczonym przeze mnie jest zmierzch państwa Majów,
a wręcz całej cywilizacji. Od lat uczeni z całego świata próbują dociec co było główną przyczyną upadku tak świetnie prosperującego imperium. Ta wspaniała środkowoamerykańska cywilizacja posługiwała się wysoko rozwiniętym pismem,
365-dniowym kalendarzem (niektórzy twierdzą, że dokładniejszym od współczesnego gregoriańskiego), jej astronomowie potrafili śledzić tory Księżyca i Wenus, a matematycy wprowadzili np. pojęcie zera algebraicznego. Wyśmienicie znający puszczę wojownicy Majów opanowali teren całego półwyspu Jukatan - na dzisiejszym pograniczu Meksyku, Gwatemali, Belize i Hondurasu - dominowali w regionie przez niemal trzy tysiąclecia. Ówcześni inżynierowie wznosili piramidy, które do dziś zachwycają tłumy turystów.
Tak znakomicie opisana cywilizacja z tyloma zasługami jak na czasy tak odległe nagle przestała istnieć. Wśród wielu teorii głoszących upadek Majów chciałabym przytoczyć stanowisko Williama Sandersa i Davida Webstera, archeologów i antropologów
z amerykańskiego Penn State University, prowadzący przez 20 lat badania w Copán.
Mianowicie twierdzą oni, że upadek cywilizacji Majów spowodowany był „przepychem społeczeństwa”, liczni mieszkańcy półwyspu jukatańskiego aby zaspokoić swoje potrzeby karczowali coraz to większe połacie terenów. W skutek tego gleba wysychała pozbawiona wilgoci tworząc tereny pustynne. Wszechogarniający głód nie oszczędził żadnej ze sfer społecznych. Walka o żywność jak i wodę spowodowała powolny upadek światłej cywilizacji.
Egipt
Jedna z najbardziej popularnych i ówcześnie znanych cywilizacji których żywotność przypada na odległe czasy. Starożytny Egipt rozciągał się w czasach swojej świetności wzdłuż koryta rzeki Nilu zahaczając o tereny dzisiejszego Bliskiego Wschodu. Analizując zmierzch tego państwa należy, jak w większości przypadków w państwach istniejących w tak odległych czasach zwrócić uwagę na aspekt militarny. Nękane państwo przez ościenne plemiona nie radziło sobie z obroną własnych granic. W państwie z tak rozwiniętą kulturą
i systemem społecznych dochodziło do starć między kapłanami a resztą społeczeństwa. Te wewnętrzne konflikty społeczne były niewątpliwie podwaliną pod osłabienie pozycji państwa oraz narażenie go na agresje sąsiadów. Te czynniki doprowadziły do ostatecznej klęski Egiptu jako państwa wielkich Faraonów wznoszących pokaźne monumenty.
Podsumowując, w analizowanej prze zemnie części historii starożytnej schyłek wielkich kultur miał swój zalążek w otoczeniu w jakim znajdowały się państwa, nie dość rozwinięta technologia jak i społeczeństwa oraz relacje między nimi nie pozwoliły zażegnać kryzysu militarnego, ekologicznego. W dzisiejszych czasach z takich powodów nie wyobrażamy sobie upadku całego państwa lecz w czasach tak dalekich na pozór konflikty
i problemy do rozwiązania stały się przyczyna zmierzchu państwa.
HISTORIA ŚREDNIOWIECZA
Cesarstwo Bizantyjskie
Kolejny okres historyczny analizowany przeze mnie to Średniowiecze. Mianowicie chciałam skupić się na jego końcu co wielu historyków utożsamia z upadkiem cesarstwa Bizantyjskiego. Cesarstwo było spuścizną Wielkiego Imperium Rzymskiego i obejmowało swoim zasięgiem dzisiejsze Bałkany, Azję mniejszą oraz Bliski Wschód z Egiptem. Te ogromne połacie terenów były w latach swoich świetności zarządzane efektywnie i cesarstwo było wyznacznikiem bogactwa średniowiecznego świata. Doskonała ekonomia, nauka
i wysoko rozwinięta kultura dawała nadzieje na rozwój i przetrwanie cesarstwa. Jednak jak już we wcześniejszych dziejach świata i tu zaczynały pojawiać się problemy społeczeństwa, które posiadając liczne bogactwa, zachłyśnięte dobrobytem chciało mieć jeszcze więcej. Tak wielka machina jaką było cesarstwo niemiała by szans przetrwania bez szeroko rozwiniętej biurokracji i mechanizmów administracyjnych. To właśnie one dawały pola do popisu chciwym skorumpowanym urzędnikom niszczącym powoli cesarstwo od wewnątrz.
Wiele kultur i narodowości znajdowało się pod pieczą Cesarstwa Bizantyjskiego, wewnętrzne problemy, najazdy rabunkowe muzułmanów podkopywały fundamenty wielkiego cesarstwa. Sytuacje taką wykorzystywały społeczności zamieszkujące cesarstwo
i w miarę możliwości organizowały powstania narodowościowe, odrywając się od cesarstwa m.in. Serbowie czy Bułgarzy. Ostatnim bastionem Wielkiego Cesarstwa był Konstantynopol
w średniowieczu jedno z najznakomitszych i najbogatszych miast. Jednak pod naporem hord muzułmańskich uległo w 1453 r. Ta data jest uznawana za koniec Cesarstwa Bizantyjskiego jak i koniec średniowiecza. W tym wypadku analizując mój temat problem zmierzchu państwa można stwierdzić że zmierzch nie oznacza zawsze koniec państwa, lecz upadek Wielkiego Cesarstwa spowodował powstanie mniejszych państw, gdzie grupy etniczne miały szanse budować własną państwowość. Można stwierdzić że niezależną i odrębną, jednak jak pokazała historia Serbowie, Grecy czy Bułgarzy prędzej czy później będą musieli pokłonić się muzułmanom nadciągającym ze wschodu.
HISTORIA NOWOŻYTNA
Upadek Konfederacji
Przemieszczając się wzdłuż linii czasu zatrzymamy się w Ameryce Północnej,
a dokładnie w dzisiejszych Stanach Zjednoczonych. XIX wiek minął tam pod znakiem wielkiego sukcesu gospodarczego oraz wielkich zmian społecznych. Nie ma wątpliwości, że największa potęga dzisiejszych czasów budowała swój sukces rękoma czarnoskórych niewolników. Jednak coraz to bardziej humanitarne społeczeństwo dorastało do okazywania równości wobec wszystkich ludzi na ziemi, bez względu na różnice fizyczne. W Połowie XIX wieku Stany Zjednoczone podzielone były nieformalnie na rozwiniętą gospodarczo północ
i rolnicze południe. Wybrany w 1860 roku Abraham Lincoln na prezydenta był zwolennikiem zniesienia niewolnictwa w odróżnieniu do możnych południa. I to właśnie za jego przywództwa nastąpiło zjednoczenie wszystkich stanów, okupione pięcioletnią wojną między stanami. Odnosząc te wydarzenie do mojej pracy chciałabym przedstawić zmierzch państwa jako upadek pewnych przyzwyczajeń i zachowań wymuszonych nie tyle zbrojnymi konfliktami, ale dorastającym społeczeństwem oraz wartościami jakie wyznają współczesne nam państwa. Przykład ten pokazuje, że koniec XIX wieku jest początkiem zmian i upadkiem „staroświeckiego społeczeństwa” które przecież buduje państwo, a więc jeśli ono upadnie, upadnie „staroświeckie państwo”.
PODSUMOWANIE ASPEKTÓW HISTORYCZNYCH
Powyższe przykłady pokazują jeden z punktów widzenia problemu zmierzchu państwa. Jak widzimy od wieków powstawały oraz upadały państwa jak i wielkie cywilizacje.
Obok pobudek ekonomicznych zauważamy również czynniki socjologiczne mające wpływ na strukturę i kształt dzisiejszego świata. Przecież to ludzie tworzyli bariery, odgradzając się od innych mieszkańców globu sztucznymi granicami na mapie. Nowe wynalazki, technologie oraz rozwijające się społeczeństwa dokonywały zmian w swoim otoczeniu. Ostatni przykład jest dobrym punktem wyjścia do dalszej analizy mojego tematu. Wspominając o początkach demokratycznych państw, gdzie zaczynają się zacierać różnice klasowe, ludzie stają się sobie równi, pozbawieni dotychczasowego „chomąta”. Staje przed nimi możliwość przemieszczania się pomiędzy państwami, krainami które dotychczas znano jedynie z opowieści nielicznych ludzi.
SKUTKI GLOBALIZACJI
Niemożliwe jest omawianie problemu zmierzchu państw bez uwzględnienia globalizacji. Analizując te pojęcie możemy potocznie określić mianem globalizacji procesy gospodarcze i społeczne zachodzące w świecie w wyniku rozwoju technologii, informatyki. Wymiana informacji następująca coraz szybciej powoduje mieszanie się kultur ze sobą. Nieprzypadkowo właśnie temu zjawiskowi przypisuje się miano destruktora granic między państwami, kulturami oraz społecznościami. Globalizacja dosięga nas we wszystkich aspektach naszego życia, idealnym przykładem tego zjawiska jest sieć restauracji McDonald's, jej udział w światowym rynku jest tak duży, że praktycznie w jakim miejscu na świecie byśmy się nie znaleźli zawsze skosztujemy tego samego hamburgera, czy zjemy
te same frytki co w restauracji znajdującej się za oknem naszych domów. Taka firma rozpowszechniając swoja działalność na różne państwa, kontynenty nie niesie ze sobą tylko hamburgerów czy frytek, niesie ze sobą cała kulturę jedzenia oraz zachowania jaką posiada dana organizacja. Nawet bardzo przezorni, oraz utożsamiani z wielką religijnością społeczeństwa Azji na potrzeby zaspokojenia swojego podniebienia święcą swoje krowy aby muc bez grzechu wysłuchać: „…a może frytki do tego?”. Dlatego czym jak nie zanikiem obyczajów i kultury narodowej jest postępująca globalizacja.
Globalizacja jak wcześniej wspomnieliśmy jest wynikiem poprawy łączności oraz rozwojem infrastruktury. Przykładem potwierdzającym a zarazem odnoszącym się do naszego tematu pracy jest struktura demograficzna Niemiec. Kraj ten jest niejako kolonizowany przez Turków, tym samym ich religia i tradycja zaczynają niekiedy wypierać rodzimych Niemców. Jest to istotny problem dla władz danego kraju w którym zmiana kultury narzuconej przez imigrantów może doprowadzić do problemu jakim niewątpliwie jest „zmierzch państwa”.
Podobna sytuacja miała na Bliskim Wschodzie, gdzie od setek lat trwa konflikt między arabami a chrześcijanami. W dzisiejszych czasach odnosi się to głównie
do Palestyńczyków, którzy są masowo przesiedlani ze swoich pierwotnych terytoriów na rzecz osiedli żydowskich. Nie jest w moim interesie oceniać danego konfliktu lecz, pokazać że napływ kultury żydowskiej powoduje zmierzch państwa palestyńskiego.
Często posługujemy się stwierdzeniem „Globalna wioska”, chciała bym przedstawić jego dosłowne tłumaczenie:
„Globalna wioska, określenie wprowadzone przez H.M. McLuhana w 1964 w związku
z rozwojem nowoczesnych środków masowego przekazu, szybkim przepływem informacji
i komunikacji. Wskutek tych zjawisk życie poszczególnych społeczeństw, dotąd odizolowanych od siebie, zmieniło się, czas i przestrzeń nabrały innego charakteru, a świat upodobnił się do wioski, w której wszyscy wiedzą wszystko o wszystkich, pozostają w bliskim kontakcie
i zależnościach. To z kolei wywołuje zmiany w kulturze.”
Jak powyżej widzimy interpretacja tego stwierdzenia jest interpretacją nowoczesnego społeczeństwa, które w pośpiechu codziennego dnia nie zdaje sobie niekiedy sprawy, że problem zmierzchu państwa dotyczy również jego. Wydaje mi się że dobrym przykładem takich nowoczesnych ludzi jest ludność krajów zachodnich i ameryki północnej. To właśnie tam swoje pierwsze domostwa wznosiła „globalna wioska”. USA są najpotężniejszą gospodarką na świecie, która sama w sobie jest reklamą i dumą wszystkich amerykanów. Tak więc trudno jednoznacznie powiedzieć że Stany Zjednoczone będąc sołtysem globalnej wioski tracą swoją tożsamość narodową, tym samym borykają się z problemem „zmierzchu państwa”. Jak wyżej porównaliśmy USA do sołtysa globalnej wioski, możemy równie dobrze stwierdzić, że to właśnie on nadaje rytm życia w całym tym społeczeństwie. Obserwujemy to na bieżąco jak europejskie i inne kraje przejmują wzorce i generowane tam potrzeby nowoczesnego społeczeństwa. Tym samym możemy uogólnić „Problem zmierzchu państwa” do krajów które bezwiednie i bezkrytycznie przejmują wzorce z innych społeczeństw, tym samym zapominając o swojej kulturze i obyczajach.
Wspominaliśmy wcześniej o mniejszościach narodowych, ludach wykazujących odrębność kulturową, oraz ogólnie ujmując ludziach tworzących ścisłe i wyodrębniające się społeczności które dla nich są paradoksalnie państwem w państwie. Obok silnych kulturowo Amiszów, których tradycja i kultura jest niepodatna na wpływy globalizacji, żyją społeczności które w wyniku naporu globalizacji nie uchroniły się przed nowoczesnością świata. Nie będziemy wymieniać tych społeczności, lecz wystarczy włączyć telewizor
i zobaczyć jak niezłomni poszukiwacze atrakcyjnych krain nieznanych nam dotychczas przebywają wśród ludzi którzy odziani w markowe koszulki prezentują się dumnie z dzidami na fotografiach.
Podsumowując ten punkt możemy wymieniać wiele skutków jakie niesie ze sobą globalizacja, i niewątpliwie jest na piedestale zanik poczucia swojej narodowej tożsamości, jeżeli weźmiemy pod uwagę całe społeczeństwa to możemy doszukać się problemu zmierzchu państwa.
REAKCJA SPOŁĘCZEŃSTW
NA ZMIERZCH PAŃSTWA
Analizując problem zmierzchu państwa w następnej części skupić chciałabym się na społeczeństwach, które doświadczają tego problemu. Opisywany aspekt historyczny problemu oraz globalizacja dostarczają wielu informacji o zachowaniach ludzi w obliczu tego problemu. Możemy wyróżnić w mojej ocenie trzy grupy postaw społeczeństwa.
Pierwszą z nich jest bierne podejście, niewątpliwie możemy zaliczyć do niego uczestników globalizacji którzy żyjąc w dzisiejszym świecie poddają się nurtowi nowoczesności. Zabiegani i skupiającymi się na swoich problemach osobistych ludzie przyjmują wartości globalne i tym samym kolejne pokolenia zatracają poczucie tożsamości. Ważna cechą ludzi
w tym wypadku jest duża mobilność oraz szybkie przystosowywanie się do nowych okoliczności. Jednak nie wszyscy tą cechę wykazują i tym samym w państwach rozwiniętych mamy do czynienia z licznymi stowarzyszeniami skupiającymi ludzi o podobnych poglądach, wyznaniach. Możemy tutaj mówić o pewnym stopniu aktywności ludzi którzy są świadomi problemu zmierzchu państwa. Aktywność ta może przybierać różne postacie. Poczynając na partiach politycznych które mają poglądy socjalistyczne, kończąc na zgrupowaniach ludzi broniących wartości narodowych. Według mnie ostatnio bardzo popularne oznakowywanie towarów i zaznaczanie ich pochodzenia przyczynia się do obrony państwowości
i wyróżnienia tych produktów spośród globalnych artykułów zapełniających nasze lodówki. Kolejnym przykładem społecznej obrony swojej państwowości wykazują mniejszości narodowe. Wiemy że jest wiele taki grup społecznych które nie mają swojego państwa a i tak swoją kulturą i historią odróżniają się od reszty mieszkańców państwa. Przykładem mogą być Cyganie, którzy żyjąc „porozrzucani” po wielu państwach przez te wszystkie lata opierają się zmierzchowi poprzez silną kulturę i duże więzi rodzinne.
Ostatnią grupę tworzą ludzie którzy świadomi problemu zmierzy państwa czynnie protestują, wykazując wielką aktywność w tej sferze. Przykładu nie trzeba szukać daleko, są to mniejszości etniczne, mieszkańcy okupowanych terytoriów. Na Bliskim Wschodzie od lat trwa konflikt między Izraelczykami a Palestyńczykami. Okupowani Palestyńczycy dopuszczają się terroru, tym samym aktywni przeciwstawiając się możliwości upadku własnego państwa. Problem ten nie dotyczy tylko krajów Bliskiego Wschodu, czy nierozwiniętych części globu. Z problemem tym mamy również do czynienia w krajach Europy Zachodniej. Bojownicy baskijscy, czy ugrupowanie IRA partyzancką chcą wyodrębnienia swojej państwowości.
GŁÓWNE PRZYCZYNY ZMIERZCHU PAŃSTWA
Podsumowując moją prace chciałabym w tym ostatnim punkcie przedstawić główne przyczyny zmierzchu państwa jakie wyodrębniłam na podstawie literatury, oraz moich obserwacji dzisiejszego świata. Nie sposób nie wychwycić informacji z mediów na temat zbrojnych powstań, zamieszek oraz aktów terroru, które są przejawem problemu omawianego tematu. Jednak wśród tych informacji rzadko się porusza temat zmierzchu państwa oraz cichego „destruktora” odrębności społeczeństw jakim jest niewątpliwie globalizacja. Poniżej przedstawiłam w mojej ocenie najistotniejsze przyczyny związane z problematyką zmierzchu państwa.
Przyczyny polityczne (wielka polityka zapomina o mniejszościach narodowych, problemy państwowości jako jednolitego organizmu przysłaniają i powodują pogłębianie się problemu zmierzchu państwa).
Przyczyny geograficzne (ciągle rosnąca populacja globu, potrzebuje miejsca
do egzystencji, a tereny najbardziej ku temu sprzyjające stają się obiektem pożądania wielu ludzi co powoduje, że lokalne społeczności przestają się wyróżniać z tłumu,
i tym samym stają się pozbawione swojej odrębności).
Przyczyny społeczne (wielkie zmienny w postrzeganiu świata, oraz rozwój wszystkich dziedzin życia powoduje, że zmieniające się społeczeństwo samo wpływa na schyłek państwa, niekiedy nawet nieświadomie).
Przyczyny gospodarcze (chęć posiadania coraz to większej gotówki wpływa na stawianie przez ludzi na piedestale dobrobytu, zanikają wówczas granice przepływu nie tylko środków finansowych ale również granice etyki, tożsamości oraz kultury która tak wyraźnie odróżnia nas).
Przyczyny historyczne (zażyłości jakie powstały na przestrzeni lat są niekiedy powodem zmierzchu państwa poprzez powstawanie licznych wojen, prześladowań społeczeństw).
Powyższe punkty maja pewną cechę wspólną, otóż możemy założyć, że praktycznie każdy z nich odwołuje się do problemów współczesnego świata. Pojęciem idealnie wiążącym je jest według mnie globalizacja, przez jednych potępiana i wręcz przeklinana, jako zło najwyższe, a dla innych porządek dzisiejszego świata. Tak jak wiele kontrowersji wokół tego pojęcia tak i wiele zalet płynących z postępu cywilizacyjnego. Kto z nas nie marzył
o wycieczkach dookoła świata poznawaniu najdalszych zakątków świata, kultur. Dzięki globalizacji możemy cieszyć się nie tylko własną odrębnością, ale możemy poznawać innych ludzi reprezentujących całkiem odmienny tryb życia. I tylko od nas samych będzie zależeć czy w pośpiechu dzisiejszego świata znajdziemy również trochę czasu aby muc „uprawiać swój ogródek”.
LITERATURA
Chądzyński J., Nowakowska A., Przygodzki Z., 2007r., „Region i jego rozwój w warunkach globalizacji”, Warszawa: Cedetu.pl.
Czerny M., Łuczak R., Makowski J., 2007r., „Globalistyka, procesy globalne i ich lokalne konsekwencje”, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN).
Mathiex Jean, 2000r., „Wielkie cywilizacje. Rozkwit i upadek imperiów”, Warszawa:
Świat książki
Smolski R., Smolski M., Stadtmüller E., 1999r., “Słownik Encyklopedyczny. Edukacja Obywatelska”, Warszawa: Europa.
Sobczak J., 2008r., „Historia świata”, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN).
“Słownik Encyklopedyczny, Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.
1