02.10.2009

Ramy czasowe antyku grecko rzymskiego:

moment powstania pisma alfabetycznego Greków → ….. (spekulacje na temat daty początku średniowiecza)

212 r- edykt, na mocy którego nadano obywatelstwo wszystkim mieszkańcom cesarstwa (kryterium polis civitas)

395 r- podział cesarstwa (kryterium terytorialne)

476 r- Odoaker odsyła insygnia cesarskie do Bizancjum

VII w- zamknięcie szlaków komunikacyjnych na Morzu Śródziemnym przez Arabów

1453 r- zdobycie Konstantynopola przez Turków

[Trajan- ok. 117 r n.e. - największy obszar Imperium]

„kultura”- uporządkowany system znaczeń i symboli do uporządkowania świata (Geertz)

colo (łac. uprawianie)- kultura

humanitas (kryteria arystokratyczne), paideia (efekt wychowania)- zespół wartości składających się na to co mały chłopiec powinien wiedzieć żeby być dobrym człowiekiem

nomos- prawo (zespół umownych wartości) przeciwstawne do physis (tego co przyrodzone, naturalne)

classicus- przymiotnik od classis (klasa wyższa) coś godnego naśladowania

classicus → człowiek z klasy wyższej

→ coś normatywnego, wzorcowego

09.10.2009

Świat i obraz świata starożytnych Greków

Grecja- warunki naturalne (determinizm geograficzny)

• kantonalny układ geografi (krajobraz górzysty) → tworzenie polis

• rozwinięta linia brzegowa → rozwój żeglugi

• mało żyzne tereny → zależność od improstu zboża, aktywność w handlu, kolonizacja na terenie M. Czarnego

• rzeki okresowe, ale rwące → trudność przekroczenia granic, izolacja polis

• górzysty krajobraz → konieczność drogi morskiej, która uniemożliwiała kontakt z dalekimi ludami

• prądy morskie i wiatry → utrudniona żegluga po M. Śródziemnym, tworzenie tranzytów (np. Rodos w podróży z Egiptu)

• deficyt dobrego drewna → trudność w budowie statków, utrudnienia komunikacyjne

Kulturotwórcza (geograficzna i społeczna) ruchliwość starożytnych Greków:

- bieda towarzyszką Hellady - warunki naturalne w Grecji Egejskiej

- cywilizacja grecka i jej oddziaływanie wynikiem położenia między Wschodem a Zachodem

- warunki naturalne w basenie morza śródziemnego zasoby i szlaki komunikacyjne

- mykeńskie początki

- wielka kolonizacja grecka

- świat realny i świat wyobrażony starożytnych Greków

Grecy, niezależnie od ich emigracji, zachowywali tę samą kulturę zarówno pasywną jak i aktywną

twórcy greckiej literatury pochodzili zewsząd

grecką kulturę okresu archaicznego tworzą arystokraci

mobilność społeczna jest dużo, każdy może zostać arystokratą, każdy może konsumować życie arystokratyczne

determinizm geograficzny

Grecy są przekonani, że bieda stworzyła grecką wielkość

Grecja zależna od dalekomorskiego handlu, np. sprowadzanie zboża

Messenia - jedna z najżyźniejszych krain

Argolida

Beocja - jedyny obszar, gdzie jest mokro, bogate zbiory, jedyny obszar, na którym można uprawiać zboże

Delfy wysoko w górach położone

tylko Masalii(?) i Beocji można utrzymywać konie, tylko tam kawaleria

na południu Peloponezu rzeki są tylko okresowe

trudno przekroczyć graniczne rzeki - są bardzo rwące na północy

świat Greków ma trudności komunikacyjne

łańcuchy górskie idą równoleżnikowo w Azji Mniejszej, łatwiejszy kontakt

Grecy wymieniają się z Lidyjczykami i Frygami

wschód Grecji suchszy od zachodu

Argonida i okolice - najbardziej płodne kulturalnie obszary świata greckiego

Rodos tranzytem między wschodem a zachodem, wiatry prowadzą do tego, że każda żaglówka zawija na Rodos

wspólnota grecko - bliskowschodnia

na wchodzie produkty rzemieślnicze pożądane na zachodzie

w Egipcie i Mezopotamii pożądane w Hiszpanii, Galii

Grecy dzielą rok na 2 pory - zimę i lato

w drugiej połowie września Morze Egejskie nie nadaje się do nawigacji, parę tygodniu później całe Morze Śródziemne

sezon zaczyna się w marcu

Egipt - spichlerz Rzymu

wybrzeża Morza Czarnego

Nizina Panamska

Sycylia

Grecy będą się osiedlali najbliżej terenów, na których można uprawiać zboże

w Grecji nie ma dużo ryb

szlak zbożowy z Morza Czarnego do Grecji Centralnej, na wyspach piraci

Mykeńskie początki

Grecja mykeńska (kilka państw lub jedno imperium)

„wieki ciemne” (XVIII- VIII w p.n.e.) - zanika pismo, Grecja się wyludnia

VIII w p.n.e. - kolonizacja, rozwój kultury

zwroty:

ojcze - ktoś wyższy

bracie - stosunki partnerskie

Filistyni - mykeńscy Grecy pobici wyruszają do Palestyny (Palestyna nazwa od Filistynów)

Goliat - Grek, Mykeńczyk

pismo linearne B.

w wieku IX pożyczają od Egipcjan... odkrywają pismo na nowo

(dwukrotnie odkrywają pismo i wysoką kulturę)

zanik pisma, Grecja się wyludniła - wieki ciemne

Grecja wychodzi z tego od IX wieku

około 775r. Grecy wyruszają w świat kolonii

Massala (dziś Marsylia)

Świat realny i wyobrażony

oikumene - świat zamieszkany

Grecy byli przekonani, że świat można opłynąć, że opływa go okeanos

okeanos - boska rzeka, okalająca świat - wyspę

według greków świat ma strukturę rozmywającej się cywilizacji im dalej od Grecji tym bardziej dziki

Hiperborejczycy - mieszkają na północy

na południu (Afryka) mieszkają ludy długowieczne, mają kontakty cielesne z bogami

za Słupami Heraklesa na Atlantyku Wyspy Szczęśliwe, Grecy wysyłają tam bez umierania na emeryturę szczególnie ukochanych bohaterów

„Narodziny Grecji” Murray

pierwszy tom podręcznika Braub - Lipszyckiej

„Morze Śródziemne”

F. Braudel

23.10.2009

Greckość kulturowa

Czas u Greków

Nie ma instrumentów pomiaru czasu

Rzymianie zaczynali liczyć dzień od północy

ludy starożytnego wschodu zaczynały dzień od wschodu słońca

Grecy zaczynali liczyć dzień od zachodu słońca

zawsze od zmroku do świtu 12 godzin, godziny różnej długości, zawsze w ciągu nocy 12 godzin, w zimie godziny będą dłuższe

kalendarz wg cyklu wegetacji

miesiące podporządkowane świętom lub bóstwom - Rzymianie

w Grecji od najważniejszego święta przypadającego na dany miesiąc

w Atenach - 2 kalendarze: księżycowy (nazwy świąt, kult bóstw, cykl wegetacji) i polityczny (10 prytanii - okres urzędowania instytucji ateńskiej), kalendarz dziesięciomiesięczny musi koegzystować z kalendarzem dwunastomiesięcznym

jedna miesiące pomyślne, inne niesprzyjające

Grecy zaczynają swój rok w połowie naszego roku, np. 508/507 - takie określanie daty w wypadku nieścisłości co do miesiąca wydarzenia

Grecy - „przede mną jest to, co się już stało” - zakryte, „za nami jest to co się stanie”- już znamy

tempus - czas i pogoda, określa granice naszego działania, np. pogoda, pory roku, też pory dnia, postrzeganie czasu i przestrzeni jednocześnie jako namiotu rozpiętego nad nami

templum - wydzielenie z nieba templum, pewna przestrzeń rytualna, całkowicie wirtualna, poddana obserwacji, by dowiedzieć się czegoś o woli bogów

Grekom jest brak jednolitej koncepcji słowa, nie ma takie słowa, jak „czas”, są słowa określające aspekty czasu tylko

Chronos - bóstwo, Kronos, Saturnem, nowożytna ikonografia czasu - w postaci Saturna, klepsydra, kosa - atrybuty

chronos - odcinek czasu, dający się określić „od - do”

aion - „wielki czas”, pierwotnie „siła życiowa”, z czasem „bieg życia” poszczególnych ludzi, „pokolenie ludzkie”, „wieczność”

(przedstawiany w postaci węża zjadającego własny ogon - cykliczność, ciągłość), wpływa na Gaję, pory roku

kairos - w ręku waga, która spoczywa na brzytwie, najostrzejszym wyobrażalnym przedmiocie, skrzydlate nogi - ulotność, momentalność, stosowny moment do zrobienia czegoś ulotnego (jeśli czegoś nie zrobię w danej chwili już nigdy tego nie zrobię)

u wejścia na stadion olimpijski był posąg kairosa z przodu z długą grzywą i łysiną z tyłu, dopóki przechodzi przed nami, możemy go złapać za włosy, kiedy przechodzi przed nami, już nam uciekł, za późno, by go złapać za włosy

Metanoja - myślenie po czasie, smutki, żal, niewczesne zorientowanie się

grecka wizja czasu jest wizją cząstkową

czas składa się z chwil życia

często chwile wyrażalne poprzez słowo „dzień”, często z określeniem, np. „dzień szczęścia”, nieciągłość czasu

ludzie mogą poznać tylko kawałek rzeczywistości, tylko ten, którego są naocznymi świadkami, nie można poznać całej przeszłości, jeśli chce poznać prawdę, to musi się zwrócić do wyroczni lub muz, tylko bogowie znają cały czas

wieszcz wie zarówno o przyszłości jak i przeszłości

kyklos - cykl a także los człowieka, miasta itp.

w dziejach ludzkości 2 koncepcje czas:

- życie wg rytmu wegetacji - czas cykliczny

- judeochrześcijańska - od stworzenia świata do paruzji - powtórnego przyjścia Chrystusa, linearny, teleologiczny - ma swój cel

koncepcja Efemerydy - efenefis, człowiek jest istotą efemeryczną, niestałą, symbol zmienności ludzkiego losu

cykl ludzkiego losu symbolicznie mieszczący się w ciągu jednego dnia

oikumene - ziemia cywilizowana, zamieszkana

pokolenie złote - pokolenie srebrne - spiżowe - heroiczne - żelazne

OBCOŚĆ I SWOJSKOŚĆ U GREKÓW

Grecy określają obcych przez pryzmat uczestnictwa w kulturze

ambiwalentne postrzeganie obcego - 2 obcych jednocześnie: dziki i cywilizowany (dzikszy i kulturalniejszy), kulturalny - człowiek orientu, dziki - np. Celtowie, Scytowie, do nich balibyśmy się wyruszyć, barbarzyńcy jednak dobrzy - bardziej etyczni, Montaigne, ta koncepcja rodzi się już w Grecji i wynika z kulturowego definiowania swojskości i obcości, połączenie fascynacji i pogardy dla obcych

obcy nie mają prawa, życia politycznego, nie mają zorganizowanego życia społecznego itp.

wojna z Persami o charakterze kosmicznym, przywraca porządek kosmiczny

Persowie przekraczają granice terenów, które Grekom przeznaczyły bóstwa

kalos - piękny, w domyśle piękny chłopiec

np. na koniu - atrybut arystokracji

Homer - Danaowie, Achajowie, Panachajowie (określenia Greków)

Grecy o sobie - Hellenowie

Ateńczycy nigdy nie zdradzą, nie dadzą się przekonać Person - barbarzyńcom:

- wspólnota krwi - syngenia

- wspólnota języka - Achajowie wyruszają na Cypr, w ich miejsce przychodzą Dorowie, potem Ionowie, , Eolowie (z Tesalli i pierwotnej Hellady), język grecki mozaiką dialektów, ale wszyscy mogą się dogadać-

- wspólne obyczaje

- wspólne siedziby bogów i wspólne ofiary - kulty panhelleńskie, idea panhelleńska (Izokrates, intelektualiści ) - program prewencyjnej walki z barbarzyńcą

Argiwowie zostają neutralni, zapewniają to sobie Persowie, Argiwowie uważają, że pochodzą od Perseusza (mityczna genealogia), Persowie od pers- przekonują, że tez pochodzą od Perseusza i nie wolno z nimi stawać do walki

idea panhelleńska

jedność wyobrażona

Homer - normy etyczne, fundament Greków, a zwłaszcza ich elit

paideia - greckie wychowanie elit

Homer autorem pewnego etosu, który zaprezentował w Iliadzie i Odysei, model, Homer wychowawca Hellady, Homer wychowawca Grecji (etos wojownika walczącego o sławę, w obronie honoru, arystokratyczny, wojownicy paideii) - wizji i wiedzy o świecie, Grecy byli przekonani, że od Homera pochodzi wszelka mądrość, wiedza o bogach i wizja świata i Greków, wojna trojańska, Achajowie i Trojanie

30.10.2009

Greckość polityczna: kategorie przynależności do wspólnoty, system wartości społecznych

Życie po grecku: poleis i ethne

polis - miasto - państwo - nieprecyzyjne

ethnos - plemię - nieprecyzyjne

wnętrze Peloponezu, Arkadia, Tessalia - te obszary późno wykształciły kulturę polityczną polis

polis - w polis grupa obywateli, większość mieszkańców danego obszaru, mają te same podstawowe kompetencje polityczne, czują się sobie równi, cała reszta jest definiowania w opozycji przez kontrast do grupy obywateli, obywatele polis nie mają nad sobą nikogo, mają bogów, ale to nie oni dyktują im decyzje wspólnotowe, o losach wspólnoty decyduje wspólnota, szczególne i wyjątkowe na skalę światową w owych czasach; w trakcie kolonizacji, wszędzie zakładają polis, w trakcie kolonizacji polis jest normą i wzorem, dlatego polis musi być już wcześniej, nie wiemy, kiedy powstały, nawet najmniejsza polis ma armię, właściwie wszyscy są wojownikami - sukces tego systemu ustrojowego

wolnych chłopów obdarzono obywatelstwem, pomysł podziału władzy

więcej konnych wojowników, mogli głosować, wyposażenie chłopów: broń i polityczne prawa, dzięki temu będą chcieli bronić naszej krainy

wojna Argos z Asine

agora - duże klepisko w mieście lub poza miastem

bóstwo poliadyczne - polis to świątynia bóstwa poliadycznego, to może być przybytek ze świątynią lub bez budynku

polis - asty + chora

asty - miasto

chora - obszar wiejski każdej polis

każdy obywatel ma dom w mieście i farmę na wsi

obywatel - ten który potrafi się wyposażyć sam w broń

świat nie dzieli się na ludzi z miasta i ze wsi - jest to homogeniczna grupa

każda polis musi mieć:

- agorę,

- akropol (albo Polis) - najwyższa część- polis, wniesienie górujące nad całym obszarem, tam znajdują się świątynie bóstwa

- bule - rada (bouleutenon?- budynek rady)

- eklezja - zgromadzenie wszystkich obywateli

- areopag - wzgórze Aresa, rada pomaga utrzymać- kurs polityczny, zebranie elit

demos - lud z gminy, mają wpływ przez całe głosowanie na decyzje

urzędnicy - wybór przez lud jest zasadą powoływanie przez urzędników

Demokryt - wybrany przez demos

obywatel greckiej polis:

- żeby spełniać- obowiązki wobec ojczyzny, musi być- wystarczająco majętny, by mieć- wolny czas i pieniądze na podróżowanie na zebrania, - wolny czas

świat dzieli się na ludzi wolnych i niewolnych; ludzi którzy mogą pracować i ludzi którzy muszą pracować

różnica między niewolnikiem a wolnym - najbardziej fundamentalna różnica między ludźmi na tym świecie, tworzy krąg identyfikacji

ten podział świata widzimy już u Homera

a) są niewolnicy świątyń, ale cieszą się wolnością w innych sferach

b) polites - obywatel, ludzie, członkowie naszej wspólnoty, z którymi będziemy się identyfikować

barbarzyńcy nie są wolni, bo mają nad sobą władcę - króla, w przeciwieństwie do nas

c) są ludzie, którzy są Grekami, ale obywatele innych poleis - ksenos - obcy, przybywając do naszej polis nie ma żadnych praw

nie istnieją żadne związki polityczne między poleis, nie ma stosunków dyplomatycznych, nie ma mechanizmów mediacji

z natury poleis są sobie wrogie

około 700 poleis

Związki między poleis:

- kontakty o charakterze religijnym - Dzeus Ksenios - Dzeus opiekujący się obcymi, kiedy obcy przybywa do obcej polis, może oddać- się rytualnie pod opiekę bóstwa, istnieje specjalny rytuał wobec Dzeusa lub lokalnego bóstwa, jeśli zdążymy oddać- cześć- po przyjeździe, wtedy nikt nie ma prawa nas tknąć- , jeśli tak się stanie, zbrodniarza spotka kara ze strony bóstwa, które miało nas chronić- , rytuał błagalniczy

- związki między wspólnotami arystokratycznymi, najczęściej podróżują ludzie majętni, związki przyjaźni - filia - przyjaźń, odnawiane związki za pomocą wymiany darów, łagodzenie związków między nami a obcymi,

- kiedy obcy osiada na stałe w obcym mieście, by robić- interesy, uzyskuje status metojka (mieszkający wśród nas), ma status ksenos, ale państwo opiekuje się nimi, ale nie za darmo: musi płacić- podatki i służyć- w wojsku, otrzymują opiekę prawną od instytucji państwa, laska - element ostentacji obywatelstwa w ikonografii

oikos - dom zbudowany wokół centralnego dziedzińca, wąskie okna, od zewnątrz jest mur, przechodzień ma nie widzieć naszego domu, kobieta jest szczególnie izolowana, na piętrze domu komnaty kobiece, jak najdalej od wejścia, zamykane na klucz od zewnątrz

bezcenność statusu obywatela

obsesja czystości związku małżeńskiego ze strony kobiety, obsesyjny strach przed zdradą ze strony kobiety

nadrzędna wartość - ta patria - rzeczy ojcowskie, rzeczy ojczyste - zespół wyobrażeń, który składa się na naszą rodzimą tradycją, wyobrażenia o sobie samych, budowanych przez doświadczenie przeszłości, tożsamość obywateli poszczególnych poleis, postawy patriotyczne, mity patriotyczne opowiadające o poświęceniu wobec ojczyzny,

nomoi- prawa, powinny być najważniejsze dla obywatela

eleutheria - wolność

isonomia - różność wobec prawa

dike- sprawiedliwość

adios- wstyd przed złą sławą

status obywatela ateńskiej demokracji:

- głosowanie jawne - kulkami - ludzie, którzy głosują głupio zawahali się, zanim zagłosują, głosowanie tajne zjawiskiem późnym

- legalne dziecko ateńczyka i atenki - w V wieku p.n.e. zradykalizowali prawo, by ktoś inny został obywatelem musi się zgromadzić- kworum w tej sprawie (6 tyś głosów za), dostało kilku metojków, którzy wsparli buntowników przeciw oligarchii, i tak potem kilku z nim to obywatelstwo się odbierze, dla ateńczyków takie nadawanie obywatelstwa jest po prostu niemoralne

- w wieku lat 18 zgromadzenie przyjmuje nas w poczet obywateli, skomplikowany przewód prawny

- prawo do występowania publicznego, sprawowanie niektórych urzędów dopiero w wieku lat 30, 18 - 30 jedno prawo i obowiązek - służba wojskowa,

- obywatel nie płaci podatków, metojk płaci podatki z definicji, ale minimalne, symbolicznie a nie ekonomicznie, symbol uzależnienia od państwa, metojkowie nie mogą posiadać- ziemi, mogą je otrzymać- po wypełnieniu warunków, dzieci metojka będą metojkami nadal

- obywatel za to samo przestępstwo odpowiada inaczej i przed innym sądem, zależnie od ofiary, inaczej będzie odpowiadać- , sroższe kary wobec przestępstwa wobec obywatela

- obywatelstwa nie można zyskać- , ale można jest stracić- całkowicie lub częściowo w wyniku obłożenia karą: atimia - banicja, pierwotnie utrata wszystkich praw, z czasem łagodniejsza kara, odbiera religijne przywileje, ukarany jest nosicielem zmazy religijnej - miasma - (brak opieki bogów) nie ma dostępu do pewnych form religii państwowej, nie ma wstępu do świątyń, na agorę, kara może być- dziedziczna, ale można tez ją spłacić-

• obłożony atimią, bo: zdezerterował, nie wywiązał się z innych obowiązków wobec polis, niespłacenie długu wobec polis, źle się prowadził

ATIMIA - utrata pewnych praw (np. religijnych, politycznych...):

• po ucieczce z pola bitwy

• po niespłaceniu długu państwowego

• po niemoralnym zachowaniu zagrażającym czci obywatelstwa

rzymskie civitas a greckie obywatelstwo - rzymski ustrój dopuszcza nadawanie obywatelstwa masowo nowej grupie ludzi, wyzwoleńcom, dopuszcza różne stopnie obywatelskości - otrzymujemy na początku tylko elementy obywatelstwa; w Grecji obywatelstwo jest tak cenne, że nie jest stopniowalne, jest to wartość najwyższa

SAMOIDENTYFIKACJA GREKÓW

1. Swojskość i obcość

• kategoria językowa(barbarzyńca mówi niezrozumiale)

• kategoria kulturowa (ambiwalencja w stosunku do obcego - fascynacja, strach, pogarda)

„obcy” - nie mający prawa, organizacji społecznych i politycznych oraz kultury

walki bogów z tytanami, gigantami, potworami - symbok walki Greków z barbarzyńcami

2. Jedność realna

hellenowie”

• religia (wspólni bogowie, miejsca kultu)

• język (mimo podziału na dialekty)

• obyczaje (życie polityczne, zasady moralne, zwyczaje)

• pochodzenie (mityczna genealogia, pochodzenie od Hellena)

3. Greckość polityczna

poleis (grupa obywateli)

ethne

VII w- poleis już ukształtowane na Peloponezie, kolonizacja, rozprzestrzenianie się ustroju

AGORA- miejsce, w którym zbiera się Zgromadzenie Narodowe (pierwszy ślad z VII w p.n.e. na Krecie)

bóstwo poliadyczne- opiekujące się polis

POLIS = ASTY (miasto) + CHORA (obszar wiejski)

AKROPOL („najwyższa część polis”), miejsce na wzgórzu, świątynia bóstwa poliadycznego

BULÉ - rada → najważniejsze instytucje polis

EKKLESJA - zgromadzenie

AREOPAG

POLITES - obywatel (z którym Grecy mogą się utożsamiać)

KSENOS (obcy obywatel, z innych polis), Zeus Ksenios - bóg opiekujący się przebywającymi w polis obcymi

METOIKOWIE - ludność napływowa (obcość mediowana przez instytucje handlowe)

- płacą symboliczne podatki

- metojk i obywatelk nie są równi wobec prawa

06.11.2009

egzamin w sesji letniej, pierwszy termin pisemny, drugi termin zobaczymy

mitologia Parandowskiego obowiązkowa co najmniej

Werner Jaeger „Paideia”

„Historia wychowania w starożytności” Harrou

„Greek and roman political thought” Rowe, Schofield

kultura jednolita, kultura arystokracji

paideia - zespół idealnych wyobrażeń o tym, jakie ideały każdy rodzaj wychowania powinien wcielać w życie, coś więcej niż wychowanie

efekt funkcjonowania wzorca idealnego, każdy Grek czuł się arystokratą, ponieważ nie było takich różnic w posiadanym majątku, łatwo można było zostać arystokratą

aristoi - świetny, czystość urodzenia, przynależność mierzy się sukcesem w życiu

kakoi - słaby, obywatel ale gorszy

w epoce archaicznej każdy obywatel, który odniesie sukces, staje się arystokratą, a przynajmniej jego dzieci, stąd zwartość kultury, mimo podziałów geograficznych i politycznych

kultura petytywna - rywalizacja

agon - rywalizacja

agonia - walka ze śmiercią przedstawiana przez ojców Kościoła

bóg agon - skrzydła u ramion, skrzydlate stopy, szybko się przemieszcza między ludźmi, raz jednym raz drugim daje zwycięstwo

arete - pierwszość, bycie zawsze najlepszym

cnota pierwszości zakłada wagę zwycięstwa w każdym aspekcie naszej aktywności

wszystkie dyscypliny kończą się zwycięstwem pierwszego, nie mam medali, jest tyko jeden zwycięzca cnota wykształcona w paidei, komuś kto ją ma sprzyjają bogowie i dlatego wygrywa, zwycięzca wyrazem doskonałości

hybris- pycha, przekroczenie granicy którą wyznaczyło bóstwo

agon:

- rywalizacja by być- pierwszym

- w każdej dziedzinie sztuki będzie konkurs, obcowanie z kulturą zawsze jest uczestnictwem w konkursie, nie słuchamy 1 poety, tylko kilku naraz, decydujemy, który jest najlepszy, konsumując kulturę na prywatnej biesiadzie też mamy konkurs poetycki na przykład

u Homera ideały arystokratyczne

ideały wychowawcze w Iliadzie:

- wychowawca Achillesa - Fojniks - najlepszy możliwy czyńca czynów i mówca mów, ideał całościowy - dobrze wykształcony Grek musi być- sprawny fizycznie a równocześnie sprawny intelektualnie - w języku, w mowach, idealny człowiek to idealny obywatel, który stanie w obronie ojczyzny a w mowach doradczych da najlepsze rady

- herosi pomiędzy ludźmi a bogami, jest ich wielu

Achilles dzięki nadludzkiemu działaniu przyniesie śmierć wielu ludzi

Finley - „Polityka w świecie starożytnym”

etos arystokratyczny- sport, sympozjon, wojna

piękny i dobry- uszlachetniony ideał wychowawczy

efebia jako ukoronowanie rozwoju ateńskiej demokracji

SYMPOZJON

grecka biesiada - sympozjon - wspólne picie, odbywa się wyłącznie w nocy, zaczyna po zmroku, kończy się przed świtem, konsumuje się tylko wino, ewentualnie posiłki ułatwiające konsumpcję wina, 7-14 arystokratów + hetery

picie czystego wina to objaw barbarzyństwa, zwykle pije się zmieszane z wodą, piją koło 6litrów wina (o sile mocnego piwa), chodzi o to by jak najdłużej pić i się nie upić (ideał umiarkowania) czyste wino można pić jedynie podczas choroby

chodzi o ideał równowagi sofrosyne

sofrozyne - roztropność

równowaga we wszystkim, co robimy, polityka, picie itd.

sympozjon:

- sympozjon to tez gry i zabawy towarzyskie, wszystkie zabawy wymagają od nas trzeźwości - utrzymania równowagi

- picie wina

- recytowanie poezji, ktoś wymyśla temat, inni kończą, umiejętność- tworzenia poezji jest elementem też arystokratycznej paidei, jeśli się nie umie, drugi raz się nas nie zaprasza, każdy powinien umieć- improwizować- , w odpowiednim metrum, do muzyki, łańcuchy poetyckie

- heteria - hetairos (przyjaciel, towarzysz), grupa, która knuje na swoich sympozjonach, aby wypromować- swoich ludzi, odnieść- sukces polityczny, typ obywatelskiej kultury, która kształci się na sympozjonie (w poezji interpretacja polityki), młodzieńcy na sympozjonie słuchają i uczą się etyki politycznej

- konkursy retoryczne, na sympozjonie tworzy się etyka i polityka, młodzi się przygotowują do życia w sferze politycznej

- dorosły jest ten, który ma prawo na sympozjonie położyć- się przy biesiadzie i chodzić- do teatru na sztuki komediowe czyli takie, na których odnoszono się do spraw nieprzyzwoitych

- kottabos

- zabawy krążą po sali w prawo

Teognis z Megary VI p.n.e. - utwory do młodzieńca, którego poucza dorosły arystokrata, zawsze ucztuj z tymi, którzy są najlepsi

drugim obszarem, gdzie młodzi ludzie uczą się paidei jest sport

SPORT

przed nimi nikt nie uprawiał sportu, rywalizujemy po to, by wygrać, a nie po to, by odnieść korzyść, rywalizujemy w dyscyplinach, które nie są niekonieczne do życia i mają szczegółowe zasady, wymagają specjalistycznego treningu, dyscypliny oderwane od codziennych potrzeb, konieczności i aktywności, taki sport uprawiali tylko Grecy

najsłynniejsze to 4 wielkie igrzyska panhelleńskie

igrzyska olimpijskie, w Olimpii, najstarsze 776r. p.n.e., Hippiasz to wymyślił, spekulował, archeologowie jednak tego dowiedli

igrzyska pytyjskie w Delfach, tylko trochę młodsze, najstarsze ślady wskazują na VIII w p.n.e. , w 582 skodyfikowano program i prawdopodobnie je zreformowano,

oba igrzyska odbywają się co 4 lata, czas oczekiwania na igrzyska to olimpiada

w 581 i 574 skodyfikowano program kolejnych 2 igrzysk

igrzyska isnijskie, Istnia przy przesmyku korynckim, miejscowość Istnia

igrzyska nemejskie na Peloponezie, lokalne miasta, centrum komunikacyjne tego świata, lew nemejski zabity przez Herkulesa, te igrzyska odbywają się co 2 lata

dyscypliny:

- długi i krótki dystans biegów, bieg na jeden stadion nadaje imię całym igrzyskom, imię zwycięzcy, pierwszy był Koroibos (pierwsze imię, jakie znamy w kręgu naszej cywilizacji)

- skok w dal

- rzut dyskiem

- rzut oszczepem

- zapasy

- pentatlon (wszystkie powyżej)

- boks

- pankration - połączenie zapasów i boksu, niemal wszystkie chwyty są dozwolone

- wyścigi zaprzęgów, np. czterokonnych - najbardziej prestiżowy, najbardziej kosztowne, rywalizują tylko arystokraci najbogatsi i tyrani miast greckich, woźnicy się płaci i ten kto daje pieniądze na zwycięski zaprzęg wygrywa nagrodę

bieg na jeden stadion daje nazwę olimpiadzie, pierwszy zwycięzca to Koroibos

są dyscypliny dla dorosłych i dla młodzieńców,

młodzieńcy obserwują zmagania starszych, obserwują reguły fair play, złamawszy te reguły, można być wykluczonym z igrzysk, to bóstwa wybierają doskonałego zwycięzcę

kalo(ó)s uai (ja mam kai) agatho(ó)s - piękny i dobry, w znaczeniu fizycznym i moralnym

gymnos - człowiek nagi

gimnazjon - miejsce ćwiczenia nago

przejść przez gimnazjon - przejść przez grecki typ kształcenia

paides, paideia - młodzieńcy

paiderasteia - miłość do młodych chłopców

WOJNA

falanga - ideał wojennego męstwa, dyscypliny i solidarności obywatelskiej

hoplon - tarcza

zasłania nie tylko siebie, ale i towarzysza obok, dyscyplina - wyłom powoduje w rozłam w falandze

ideał sofrosyme

wojna - ideologia „pięknej śmierci” obywatelskiej, Hektor w Iliadzie mówi o patriotycznej śmierci na polu chwały

śmierć trzeba heroizować w sztuce

śmierć koniecznie z ranami z przodu, rany z tyłu oznaczałyby ucieczkę

paideia - proces kształtowania obywatelskiej arete paides

chłopcy, do 18 lat nabieramy umiejętności na sympozjonach

czasem to czyny czynią nas dorosłymi np. zabicie dzika na polowaniu w systemie macedońskim

spartańska agoge - od bardzo wczesny wiek po bardzo późny, tworzy nie tylko maszynę wojenną, ale także obywatela

sofiści - mędrcy, a raczej mędrkowie

nauczyciele arete publicznej

nauczyciele dorosłych lub ludzi blisko dorosłości

uczą cnót obywatelskich ale nie uczą o sprawach wojskowych

wymowa, retoryka, dialektyka - specjaliści, uczą mów obalających

nauczanie ludzi, którzy są już czegoś nauczeni

uczą za pieniądze, zarówno arystokratów jak i z domów nie arystokratycznych

więc paideia zostaje odwrócona, niearystokratyczna, ale jest społecznie i ideologicznie obojętna

w tej paidei nie ma miejsca na wychowanie i kształcenie wojenne,

sofiści kładą kres paidei arystokratycznej, przyczyniają się do powstania nowego typu kultury - retoryczno - polityczna, umiejętność przemawiania w różnych sytuacjach - dobro wspólne elity greckiej i rzymskiej potem, każdy będzie mógł się tego nauczyć

kultura równa się greckości po podbojach Aleksandra Macedońskiego

efebia (efebos - człowiek w konkretnym momencie swojego życia) - dojrzałość, 18 lat

z czasem efebia i wykształcenie stanie się synonimem wykształcenia kulturalnego, gimnazjon miejscem

efebowie przysięgają:

- wierność- władzy i prawom polis,

- nie pozostawić- po sobie ojczyzny mniejszej, a większej,

- obowiązek wzajemnej solidarności w falandze, nigdy nie pozostawią parastatesa na polu bitwy (towarzysza obok)

Hebe - bóstwo rozkwitu młodzieńczego

335/4 p.n.e. - w Atenach seria reform, mąż stanu, polityk, finansista, stawia Ateny na nogi po wojnie sprzymierzeńczej - Likurg (tak jak Likurg spartański, ale jest to postać historyczna, a nie mityczna)

wymyślił system, który był ostatnią próbo zreformowania ateńskiej demokracji

klęska po Charoneją, wydawało się, że Ateny upadną, ale Macedończycy zaoferowali łagodne warunki pokoju, ostatnia szansa zreformowania ustroju

obowiązkowe szkolenie efebejskie dla Ateńczyków, którzy skończyli 18 lat, szkolenie 2 lata, szkolenie egalitarne, niezależnie od grupy majątkowej wszyscy podlegają szkoleniu i wychowaniu obywatelskiemu

Likurg miał związki z akademią platońską, to możliwe, nie ulegają jednak wątpliwości inspiracje spartańskie

demy,

wybieranie porządkowego, który nadzoruje szkolenie, razem z nim 10 sofronistów - nauczycieli mądrości (równowagi) - urzędnik porządkowy nazywa się kosmetes (od kosmos - porządek), ideał wychowawczy spartański - spartański ideał społeczny, porządek - kosmos

sofrozyne - nauczyciele roztropności

1 centralny, 10 lokalnych, pomagających, nadzorują szkolenie

pierwszy rok to intensywne szkolenie wojskowe, zarówno do walki ciężko zbrojnej jak i lekkozbrojnej, zarówno jako hoplici będą mogli walczyć, do tej pory jaki falangici tylko bogaci, których było stać na drogi

święta broń - fundowana przez państwo, podczas święta przekazania broni

peltastowie - oddały lekkie, łucznictwo, rzut oszczepem, strzelanie z procy

w Teatrze Dionizosa po roku jest święto - przekazanie broni i popisy

następny rok w garnizonach granicznych, zajmować się patrolowaniem granic Attyki, efebowie są przez 2 lata skoszarowani (I rok wszechstronne szkolenie wojskowe, II rok, służba patrolowania granic), odcięci od życia prywatnego, nie mają prawa pozywać kogokolwiek sądu, rzadko mogą wychodzić, mogą zostać zwolnieni tylko wtedy, kiedy w rodzinie nastąpi śmierć, która zagraża całemu państwu, kiedy np. w rodzinie umiera ważny kapłan - trzeba go zastąpić

wyjęci spoza ramy wspólnoty - noszą czarny płaszcz cały czas i specjalny podróżny kapelusz, każdy na ulicy będzie wiedział, że jest on wyjęty poza ramy życia społecznego

po szkoleniu jest rezerwistą, przez 10 lat będzie powoływany, w wieku lat 30 będzie mógł już obejmować urzędy, więc rzadziej będzie powoływany do wojska

służy się aż do 60 roku życia

potem każdy staje się rozjemcą, lokalnym sędzią rozstrzygającym spory między sąsiadami

bycie rozjemcą jest obowiązkiem, gdyby ktoś się uchylał, może być pozbawiony praw obywatelskich, ten system nigdy nie zadziałał, bo wprowadzono go w 335r. A w wyniku przegranej wojny z Macedonią w 322 demokracja ateńska uległa likwidacji

kariera obywatelska, która miała trwać 42 lata nie miała miejsca

nie jest ważne, że to nie weszło w życie - to było wymyślone nie bez celu, sytuacja w której każdy Ateńczyk miałby taki sam udział w życiu społecznym, każdy Ateńczyk, który przejdzie przez szkolenie, pod koniec służby wojskowej, będzie miał wiedzę i kompetencje a także umiejętności międzyludzkie, tak że będzie mógł zostać rozjemcą, każdy obywatel miał służyć państwu a państwo miało mu do tego stworzyć warunki, najbardziej radykalny pomysł demokratyczny, jaki można sobie wyobrazić

Likurg był najbardziej wybitnym arystokratą swoich czasów, system, który stanowi punkt dojścia demokracji

13.11.2009

Oikos i kobieta: kobieta w systemie wartości i życiu społecznym Greków

funkcjonowanie greckiego domu

eksperyment Tejrezjasza - wieszcz, zna przyszłość, jedyny spośród śmiertelników był zarówno i kobietą i mężczyzną, wg mitu został zmieniony w kobietę i potem wrócił do swojej męskiej postaci, jedyny, który mógł odpowiedzieć na pytanie, kto odczuwa większą przyjemność z seksu - kobieta czy mężczyzna? On uważał, ze kobieta doznaje też silniejszych emocji

wg Greków jest tą częścią ludzkości, której działania są poddane przyjemności i sferze emocjonalnej, kobieta gorzej się nadaje do polityki, bo kieruje się emocjami, a nie tym, czym powinien się człowiek kierować czyli sofrozyne - umiarkowaniem i rozsądkiem

fyle - ród, rodzina, linia pochodzenia od kogoś

fyle - ród kobiet, a nie płeć, kategoria dynamiczna

pitagorejska tablica przeciwieństw - wyobrażenie o świecie w kateogriach binarnych, w których świat daje się ująć w przeciwieństwa,

ograniczone	nieograniczone
parzyste	nieparzyste
wielość	jedność
lewe	prawe
kobiece	męskie
ruchome	statyczne
ciemność	jasność
Podłużne	kwadratowe
miękkie	twarde

Kategorie mające wartości, kategorie wartościujące

kobieta po stronie wszystkiego, co gorsze, bliższa natury, dzikości w przeciwieństwie do kultury

Arystoteles - kobieta, podobnie jak barbarzyńca, duchowo niższa z natury, nie ma 2 cnót: męstwa (np. siła na wojnie) i dianoia - inteligencji (zdolność kierowania innymi, organizacji), kieruje się emocjami,)

odnosimy się do Greka obywatela - dorosły, obywatel itd.

rozwija się motyw niższości kobiety, nawet niższości biologicznej

kanonem człowieczeństwa biologicznego jest mężczyzna

odnosimy się do mężczyzny, opowiadając, czego brakuje kobiety

kobieta jest po prostu niedoskonałym mężczyznom kobieta jako nie do końca rozwinięty człowiek (brak organów męskich wew i zew

powstawaniem żeńskiego i męskiego dziecka zależy od warunków termicznych

Semonides - mizoginista, w wierszu próbował określić poszczególnych fyl - rodzin kobiet, od zwierząt pochodzą, tylko pszczoła jest dobra (te niemiłe to np. świnia, suka, małpa i lisica)

Hezjod w VII w p.n.e. - mit Pandory z Teogonii - zgubny ród, trutnie (zawsze kobiety w greckich wyobrażeniach) „piękne to zło w miejsce dobra”, „zgubne plemię”

w „Pracach i dniach” - pod 30 lat trzeba się pobrać, żona od lat 4, w 5 zamężna, powinna mieszkać blisko

zła żona: czatuje na uczty itp.

jamby (utwory humorystyczne) - charakter prowokacyjny, erotyczny, w jambach często konwencja bajki zwierzęcej, np. Semonides (jak u Ezopa bajka zwierzęca), u Hezjoda co prawda literatura mądrościowa, ale pisze o tym, jak powinno być, a nie jak jest

obraz kobiety u Homera, w Odysei kobiety odgrywają ogromną rolę, kobiety szlachetne, często szlachetniejsze od mężczyzn, figura arcyludzka - kondycja człowieka wobec boga

Gorgiasz - sofista, filozof, „Pochwała Heleny”, mowa Heleny, próbuje wytłumaczyć ustami Heleny, że nie jest winna, przekonanie, że kobiety emocjonalnie podlegają impulsom, nie potrafią decydować o swoim losie, więc nie są winne temu, czemu podlegają

grecka polis powstała jako wspólnota wojowników, w takim świecie nie ma miejsca dla kobiet, kobieta z natury rzeczy będzie miała marginalną pozycję

ale z drugiej strony jej pozycja ambiwalentna:

- małżeństwo i obywatelstwo i czystość- obywatelskości jest kluczowym problemem dla wszystkich greckich poleis, jej czystość- pochodzenia będzie problemem politycznym

- inaczej niż mężczyzna wykracza poza granice polis, poślubiając arystokratę zostaje arystokratą, może przekraczać- granice, kiedy Ateńczyk weźmie sobie arystokratką ale z Tracji, to ich dzieci będą arystokratami i obywatelami polis

grecki dom:

- oikos (od tego ekonomia)

- zamknięty na świat zewnętrzny

- andron - część- męska - blisko wejścia, gynaikeion - część- żeńska (daleko od wejścia zamykana od zewnątrz)

- zamek mieści się na zewnątrz, kobiety zamykane od zewnątrz w swojej części

- oikos - kyrios (pan, władca, opiekun) - pan domu, jego rodzina podlegająca jego władzy, żona, dzieci, inne kobiety, siostry, matka wdowa,

- oikos najważniejszym elementem składowym państwa

- dobrze urządzone małżeństwo to dobrze urządzone państwo

- dla Greków państwo to zbiór rodzin, a dokładniej kyriosów tych rodzin, problemem państwa jest przetrwanie wszystkich oikos w polis, wymarcie którejś oikos jest tragedią dla państwa, każdy oikos ma swój kult religijny, przodkowie czczenia przez tę rodziną mogą opuszczeni pogniewać- się, w interesie państwa jest utrzymanie oikos, próby utrzymania oikoi w ramach każdej polis

nocne święta - większość w komediach dzieci pochodzi z tych świąt - tutaj kobieta może spotkac obcych mężczyzn

na pogrzebach też kobiety nie mają zakrytej twarzy, wtedy rytualnie kaleczy sobie twarz

ujęcie wodne - to miejsce spotkań społecznie akceptowalne, spotykają się różne kobiety, tekże z mężczyznami sobie nie znanymi

takie sytuacje zdarzają się bardzo rzadko

kobieta 16-20 zamążpójście kobiety, czyli 5 lat po wejściu w dojrzałość płciową

mężczyzna powinien się wzbogacić, zanim weźmie za żonę

najlepiej wziąć dziewczynę najbliższego przyjaciela, widzi jej dojrzewanie, zna jej charakter

ożenek jest dorośnięciem do życia ekonomicznego, prawnego - symbol dorosłości

obowiązkiem jest płodzenie dzieci

2 akty, składające się na małżeństwo

engye - kontrakt małżeński - spotkanie ojca i męża - 2 kyriosów

ganos - konsumpcja małżeństwa, rytuał przeprowadzki

jedno i drugie mogą dzielić lata, zwykle kobieta nawet nie wie o tym,

rozwód - „rozwodzę się z Tobą”, odprowadza do ojca, oddaje posag

kobieta, żeby się rozwieść, musi pójść do urzędnika (archonta) i złożyć deklarację i nie wiemy co dalej

na łożu śmierci Grecy spodziewają się, że mąż zdecyduje o losie żony, da za żonę komuś innemu, musi zapewnić opiekunów dzieciom

epikleros - ktoś dopisany do majątku, sytuacja, w której kobieta dziedziczy (tymczasowo, obowiązek małżeństwa w najbliższym czasie)

córka niezamężna traci ojca, ojciec nie ma jeszcze męskich dorosłych potomków, jeżeli państwo nic nie zrobi w tej sytuacji, zaraz oikos zniknie

trzeba zrobić tymczasowego kyriosa w postaci tej dziewczyni, na chwilę stanie się dziedzicem oikos

z taką panią ma obowiązek ożenić się najbliższy męski krewny

nawet jeśli jest żonaty, musi się rozwieść i spłodzić z nią dziecko

kobiece ciało w przedstawieniach plastycznych = ciało mężczyzny +piersi

wyobrażenia o kobietach:

- mają w głosie ideał matki, córki i żony obywatela - ideał, kiedy nikt nigdy nie będzie o was mówił, czyli będziecie się na tyle przyzwoicie zachowywać- , że nikt nie będzie o was mówił „ideałem kobiecości, jest zachowanie nie prowokujące do plotek”

- publicznie nie wymienia się imienia kobiety (tylko w domu), użycie jej imienia byłoby obraźliwe dla męża, to mogłoby nawet pociągnąć- za sobą obowiązek zemsty, przed jej śmiercią nie wolno

- rzadko na nagrobkach są samotne, zazwyczaj w towarzystwie rodziny lub przyzwoitki

- jedyne miejsce kobiety, to miejsce w niektórych świętach, albo w chórze płaczek

menady - towarzyszki Dionizosa, w orszaku

menadyczne transy

amazonki - kobieta męska, walcząca, rodzi dzieci wyłącznie po krótkich i dorocznych stosunkach z mężczyznami

kobiety sceniczne - Antygona - bohaterka, Medea - potwór, morduje swoje dzieci, Lizystrata (Arystofanes - komedia) doprowadza do pokoju w wojnie peloponezkiej, proponuje strajk erotyczny innym kobietom

Hetera - prostytutka, towarzyszka, posiada pewien stopień wykształcenia muzycznego i poetyckiego, związki z nią (tak jak z chłopcami) są pozbawione konsekwencji

nałożnica, utrzymanka - pallake

porne - najniższy rodzaj portowej nieżądnicy

grecki mężczyzna jest jak bóg, jego związki nie mają konsekwencji

Gyne - żona

20.11.2009

Składanie ofiar

Prawo Peryklesa

prawo o dzieciach nieślubnych - nie znamy prawa ani okoliczności, ale stanowiło, że odF tego momentu od połowy V wieku pełnoprawnym obywatelem jest tylko syn obywatela i obywatelki

wielu obywateli żeniło się z obcymi kobietami, to powodowało problemy ze spadkiem

polites - obywatel

pojawia się politis - obywatelka, nie ma praw, ale jej status nie ulega już żadnej kwestii i staje się kluczowy dla przetrwania polis, obywatelka ateńska staje się dobrem niezwykle poszukiwanym, w życiu codziennym ulega znacznej poprawie

„Kobieta w Grecji antycznej” Mosse

Schmitt - Pantel - tom poświęcony greckim kobietom

„Mitologia grecka” Karl Kerenyi

Zaidman „Grecy i ich bogowie”

Gantz „Early Greek Myth”

Vernant „Mity greckie. Świat, bogowie, ludzie”

eusebia - zajmuje nieistniejące po grecku słowo, zastępuje religię, pobożność, właściwy stosunek do bogów, właściwe działanie w sferze hiera - sprawy święte, ogół spraw obrzędowych

ofiary - dary dla bogów (najważniejszy element kultowy):

1. ze względu na kontekst społeczny - publiczne, prywatne

2. cykliczne i specjalne

3. ze względu na formę obrzędu

4. ze względu na intencję złożenia ofiary

5. ze względu na adresata obrzędu, krwawa i bezkrwawa

materialne zniszczenie tego co chcemy ofiarować bogu, przelanie krwi istotne ze względu na symboliczne znaczenie ofiary, wyjęcie przedmiotów ze sfery ludzkiej i przeniesienie ich do sakralnej

Formy ofiary greckiej

1. dary (anathemata): wota i dziesięciny (dziesiąta część2. łupu), wyjęcie przedmiotów ze sfery ludzkiej i przeniesienie do sfery sakralnej na zawsze, np. stare wota zajmują za dużo miejsca w greckich sanktuariach, w pobliżu kobie się jamę, tam się zakopuje, nic innego nie można z nimi nic innego zrobić3. , trzeba je odizolować4. od świata ludzi

5. pierwociny (aparchai): pierwszy snop, miód itp. symboliczne oddanie całej rzeczy np. plonu

6. konsekracja - czegoś, co nie zmieściłoby się w świątyni, np. terytorium, temenos - to co jest wycięte, wyjęte ze świata na zewnątrz, jest to obszar, na którym znajduje się przybytek religijny, ale można też podarować7. część8. uprawy, bóstwo uzyska dochód z tej ziemi, przekazanie jakiejś części ziemi lub wyspy

9. libacja (sponde)- dla bóstw uranicznych

10. stoły dla bogów (trapedzomata), mogą stać11. obok ołtarza, stoi do dokonywania rozbioru tuszy zwierzęcia, elementy pożywienia np. ciastka, w świątyniach wystawiane na zawsze

12. ofiara krwawa (thysia), najważniejsza

Przebieg ofiary krwawej

- procesja (pompe)

1. wybór zwierzęcia, musi być2. doskonałe: adekwatne i niezbrukane w żadnym możliwym aspekcie, nawet plany na sierści mogą świadczyć3. o jego nieczystości, odpowiednie przygotowanie zwierzęcia (złote rogi, przystrojenie w odpowiedni sposób, wstęgi, pasma białego lnu)

4. herold już należy do boga, jest nietykalny, jeśli ktoś go skrzywdzi, bóg się na nim zemści, prowadzi zwierzę

5. procesja w imieniu całej wspólnoty

6. ołtarz na wzgórzu, na rampie, prowadzenie do ołtarza ku prawej

7. Grecy zakładają na głowę wieńce, kiedy są w bliskim kontakcie z bogami, w sytuacjach rytualnych, ofiarnicy, zwycięzcy, (charakter apotropaiczny wieńca), uczestnicy sympozjonu itd.

8. jest też ablucja i modlitwa

- thysia

1. zabicie

2. oddzielenie mięsa od wnętrzności i kości, tłuszczu

3. pieczenie

4. uczta - dais, jeżeli w domu to nazywamy deipnon (ofiara, uczta i sympozjon tworzą często ciąg rytualny)

charakter wotywny - w intencji przyszłej pomyślności, skłaniamy bóstwo, dajemy odpowiednio cieszące dary

bufonia - wołobicie, święto na początku lata w ramach święta Dzeusa, opiekuna polis, na ołtarzu Dzeusa kładziemy niekrwawe dary a szlachetne dziewczęta przynoszą wodę, przynosi się narzędzie

proces winnego śmierci zwierzęcia, rytualna hipokryzja

mordując zwierzę ukazujemy kondycję ludzką i zwierzęcą w świecie, dobrowolność, z jaką zwierzę poddało się kaźni z ukaraniem za świętokradztwo i próba ukrycia winy

od ofiary złożonej przez Prometeusza Dzeusowi następuje rozdzielenie bogów od ludzi, akt konstytutywny, jedzą inne mięso, nigdy potem nie ucztują już razem, akt pierwszej ofiary jako założycielski akt kondycji człowieka

Dzeus sprowokował to oszustwo, chciał rozdzielić ludzi od bogów, mieli z bogami dzieci, spotykali się razem

Dzeus powołuje kosmos (z chaosu), czyli uporządkowany świat, hierarchiczny, podzielony, stanowi to początek świata, który znamy i kultu, który jesteśmy winni bogom, konceptualizacja swojej religii, nie jest to tylko opowieść o bogach, zrozumienie, intelektualne zrozumienie problematyki ofiarnej i zrozumienie różnicy między ludźmi a bogami

27.11.2009

Człowiek a bóstwo w religii greckiej

Źródła wiedzy o bogach:

- literatura, epopeja, tragedia attycka, przedstawiają postawy religijne w świcie, którzy nie jest światem ludzi, są postawy religijne, deklaracje dotyczące współżycia ludzi z bogami, ale nie są to kontakty ludzi z bogami, lecz herosów z bogami, trzeba pamiętać- o braniu w nawias literackiej konwencji, sytuacje skrajne - rozpoznajemy sposób zachowania się wobec bogów, nie zawsze pochwalany w świecie normalnych bogów i normalnych ludzi

- szeroko opisywane w literaturze - autorami najwięksi myśliciele, Homer, Ajschylos, Eurypides itd. - jak to się ma do religijności odbieranej przez zwykłych ludzi?, stosunek religii intelektualnej do religii potocznej, przyjmujemy, że przynajmniej nie radykalnie inne muszę być- ich poglądy

- autorzy celowo nam nie mówią o czymś, bo nie wypada, albo są to sprawy oczywiste, albo jest to osobista tajemnica, którą nie chcą lub nie mogą się podzielić- , nie daje się ich werbalizować- , wypowiedzi celowo dwuznaczne, także inne, które są niejasne

Problemy metody badania religijności greckiej:

źródła literalne

- trudność- interpretacji

- sytuacja skrajna → sposób zachowania się wobec bogów wcale nie musi przedstawiać- sytuacji typowych

- stosunek religii intelektualnej do religii potocznej

- wyobrażenia religijne widzialne i słyszalne są czymś czego nie sposób oddać- w twórczości, lun są tak oczywiste że się o nich nie wspomina

- wypowiedzi ambiwalentne, bo tylko tak czasem można oddać- złożoność-

Stosunek do bogów, postawy religijne:

- eusebeia (dosłownie obchodzenie się dookoła bogów) - przeciwieństwo ascebeia, czyli bezbożności, pobożność- jest aktem indywidualnego przeżycia, nie dajemy mu wyrazu w zbiorowym rytuale

- deisidaimonia - strach przed demonami, przez pewien czas to słowo funkcjonuje jako równoważnik słowa eusebeia - pobożność- , człowiek zabobonny

- theos - bóg, daimon - podział, bóstwo jako dystrybutor łask, dóbr stosownie do czegoś, może też oznaczać- los

- świat przenika bezosobowa kosmiczna siła boska (niektórzy mówią tu o Dzeusie, a niektórzy filozofowie czy poeci będą ujmować- tę siłę w sposób bardziej abstrakcyjny, zrywając z wyobrażeniem Ksenofanesa, tyle że to nie będzie wyobrażenie potoczne, nie będzie widoczne w języku Greków), Tales- wszystko jest pełne bogów

- los - daimon, kairos (łapiemy za włosy, kiedy przejdzie, już za późno - jedyny moment do zrobienia czegoś), życie ludzkie składa się z kairosów, jest kairos wyprawy wojennej, jest kairos małżeństwa itd., tych - ślepy los, przypadkowo decyduje o powodzeniu ludzi, nie możemy opanować- jego kaprysów, moira - bóstwo, które każdemu daje jego część- , ananke (mogą to być- imiona bóstwa), ananke - w sposób nieuchronny zmusza do pewnych działań, zakleszczenie ludzkiego losu np. musimy jeść- , imperialne państwo musi uciskać- poddanych, decyzje, z których nie ma wyjścia, to co wymyka się naszej kalkulacji

- próba oddania tego co niewyobrażalne przez paradoks

- wyrażane w różnych formach, nie tylko ludzkiej, ale też zwierzęcej, to nie razi uczuć- religijnych

- hieroi logoi - opowieści święte, nie godzi się mówić- o nich zbyt wiele, to jest tajemnica, opowieści święte mogą być- elementem rytuału, Herodot nie pisze o nich, bo w wieku 5 n.e. mogą wydawać- się już archaiczne

- krwawa ofiara, kontakt zapośredniczony

- najbliżej jest różnego rodzaju bitwa, najpierw inwokacja do bóstwa, często epitety bóstw, często mają być- tajemnicze też dla nie da się prosto zrozumiec przesłanie,

- odniesienie do konkretnego miejsca kultur

- Argumentacja → zasługi dla boga potem właściwa prośba,euche, najważniejsza część-

- elementy hymniczne, część- narracyjna o bogu, opowieść- mitologiczna o charakterze paradygmatycznym, środki wyrazu niewerbalnego (ręce przy twarzy; ręce i oczy do góry- oranta) gesty mają moc, gesty modlitewne

- kulty misteryjne: mysterion - wtajemniczenie, tajemnica, często związane z miejscami kultu lokalnego, eleuzis - Ateny, misteria będą dostępne dla członków różnych wspólnot, nawet niewolnicy, przezwyciężenie formy polis, forma kultu, która daje indywidualne przeżycie religijne, stare kulty

- nowe kulty, formy sekciarskie, w ramach grupy, która pilnuje swoich tajemnic, stara się o bycie w separacji od codziennych sposobów funkcjonowania społeczeństwa, czasem radykalnie sprzeczne przekonania, np. radykalnie wegetariańskie, więc odmawiają ofiary krwawej, więc sytuują się na marginesie, np. orficy (członkowie wspólnoty Orfeusza) - produkuje alternatywne, skomplikowane teogonie, inne niż u np. Hezjoda, swoje własne formy modlitwy, pitagorejczycy (prawdopodobnie założona przez Pitagorasa) posługiwali się systemem znaków, który nazywają symbola, które poznają na rozpoznanie się członków tej grupy wśród innych, niewtajemniczonych, te grupy pojawiły się blisko 6 wieku p.n.e. są drugą stroną przemiany, której reprezentantem jest Ksenofanes z Kolofonu, moment w dziejach religijności, gdy pojawiają się ludzie, którzy pragną innej formy religijności i innego kontaktu z bogami, sekty są drugą stroną ruchu intelektualnego, ruchu zeświecczającego greckie życie religijne, stawiają tradycyjnym wyobrażeniom religijnym racjonalne wymagania, formy rytuału zostają rozbite, można uczestniczyć- w rytuale, nie wierząc w bogów takich, jakich ten rytuał implikuje, to zaowocowało prądami intelektualnymi, które chciały ocalić- tradycyjne wyobrażenia religijne, to będzie zmuszało ludzi do alternatywnej lektury, np. Teagenes (obok Ksenofanesa) z miasta Region - założyciel alegoreza - czytanie alegoryczne tekstów, w których pojawiają się bogowie w formie obrażającej naszą inteligencję lub moralną intuicję, w 6 wieku p.n.e. pojawiają się na razie tylko jej elementy

rodzaje modlitw:

- 1. prośba: euche (o coś będącego w swoim prawie), ara (zaklinanie przeklinanie), litali (błaganie, zobowiązanie tego kogo błagam i często stawianie go w sytuacji bez wyjścia)

- 2. ara - zaklinanie, ma to zmusić- kogoś do czegoś, czasem jedyną formą będzie przeklinania

- 3. litai - błagania, stanowi zobowiązania tego, kogo błagamy, osoba błagana postawiona w sytuacji bez wyjścia

- modlitwy prywatne i zbiorowe (część- rytuału), modlitwy w imieniu wspólnoty i w jej interesie

- modlitwy okolicznościowe i regularne

- o charakterze określonym i o charakterze ogólnym

- o konkretną rzecz wobec problemów w konkretnych sytuacjach, np. załatwienie pomsty, do opiekunów ludzi, modlitwa apotropaiczna, może towarzyszyć- aktowi wotywnemu

- modlitwa - najważniejsza i najbardziej podstawowa forma kontaktu z bóstwem, kontakt jednostronny, modlitwa uzupełnia ofiarę, ale nie jest to tylko dodatkowy gest, telete - wypełnienie, spełnienie, na to składają się: robienie (konkretne gesty) i mówienie, nie musi to być- tylko modlitwa, ale też występy rapsoda, hymn, dzieło literackie, też opowieść- święta

telete- kult, spełnienie, robienie czegoś (konkretne gesty, czyny) mówienie (modlitwa, hymn)

hievos logos- opowieść święta

kulty misteryjne- tajemne, musi być wtajemniczenie, często kulty lokalne

sekciarskie formy religijne- grupa pilnuje swoich tajemnic, pozostaje w separacji, często radykalnie sprzeczne z rytuałem ogólnym

Ksenofanes- pragmatyczne pytania

Teagenes- założyciel alegorezy, czytanie alegoryczne treści o bogach które obrażają nasze intencje

04.12.2009

Religia dionizyjska

misteria eleuzyjskie, dionizyjskie, Wielkiej Matki, Izydy i Ozyrysa itd.

bóstwa pełnią rolę obcego, bóstwa jako świeżo przybyłe do Grecji, pytanie o rzeczywistą chronologię kultów dionizyjskim

Dionizos w Grecji prastary, ale nawiązujący do cech, które każą mówić o nim jako o nowo - przybyłym, jest Dionizos na tabliczkach z pismem linearnym B

religia dionizyjska elementem komplementarnym religii polis

Dionizos i Demeter

wymiar eschatologiczny, dają nadzieję na lepsze życie po śmierci a nawet za życia po wtajemniczeniu w krąg wyznawców tych bóstw

w mitologii występują jako bóstwa dobroczynne dla ludzkości: zboże (od Demeter, pieczemy chleb, ona uczyła ludzi uprawy zboża) i wino i winorośl (od Dionizosa), oba te dary konstytuują życie społeczne

biesiada jako forma tworzenia wspólnoty wokół picia wina

samo picie wina jako przyjemność

Cyklop tym się różni, że nie umie pić wina - nie należy do wspólnoty

są to postaci, dla których wino jest czymś nowym, kanibale, nie jedzą chleba, nie picie wina oznaką życia w stanie dzikości

oba bóstwa funkcjonują jako bóstwa odradzającej się przyrody (umarłe i odrodzone same przez się)

Dionizos

186r. p.n.e. odkryto grupę czcicieli Dionizosa zaangażowanych w misteria bakchiczne, kult przeniesiony na grunt italski przez greckiego wieszczka, który przybył do Etrurii.

Doniesienie wpływa do jednego z konsulów, który organizuje posiedzenie senatu, a potem zgromadzenie ludowe rzymskie, świadkami koronnymi są kurtyzana i jej kochanek, młody Rzymianin, którego wyparła się rodzina

senat wydaje akt najwyższej uchwały, którą wydaje się w szczególnych sytuacjach, konsulowie otrzymują szczególne kompetencje, mogą prowadzić śledztwo w całej Italii, rozpoczyna się seria aresztować, wyroki śmierci albo długotrwałe więzienie, seria samobójstw, którzy nie chcą być w ten sposób potraktowani, na przyszłość bezprecedensowe ograniczenia dotyczące kultu, potem będzie tak organizowany, że nie będzie w kulcie mogło uczestniczyć więcej niż 3 osoby, żeby nie było kas, funduszy, kapłanów,

akcja przeciwko tym czcicielom, ale do dziś do końca nie wiadomo

mówi się, że czciciele pochodzą spoza Rzymu, że to zemsta polityczna za sprzed 20 lat, kiedy Etruskowie wsparli Hannibala, ale to dawno, więc mało prawdopodobne

może strach przed alternatywną organizacją, podobną do takiej powołanej przez plebejuszy kilkaset lat wcześniej, w ten sposób prawie rozwalili republikę, odmawiając służby wojennej

zarzuty, że męscy czciciele niewieścieją, więc mogą się nie nadawać do służby wojskowej

sprzysiężenie - (organizacja prywatnych ludzi mająca na celu przeprowadzenie pewnych diałań) organizacja nielegalna, przeznaczona do działań politycznych, uważa się, że dochodzi tam do masowych orgii seksualnych (w nocy przy bębnach a jak ktoś nie chce to się go zabija), grozi deprawowaniem młodzieży, Rzymianie przekonani, że czciciele fałszują testamenty, że trują testatorów, że skrytobójstwo jest szerzej stosowanym narzędziem walki politycznej

największy skandal polega na tym, że sprzeciwiają się mos maiorum - obyczaje przodków

do grona dopuszcza się kobiety i ludzi młodych, czyli kategorie społeczne, które nie są samodzielne, tylko zazwyczaj egzystują pod opieką, to że oni uczestniczą, jest skandaliczne

więzi alternatywne do tradycyjnych więzi społecznych, konkurencja np. dla rodziny

wyznania bakchicznego dopuszcza się kobiety i młodych co jest według Rz złe, nocny i orgiastyczny kult im się nie podoba^^

istotą tego kultu jest zatracenie się w bóstwie, człowiek traci własną indywidualność

Dionizos to bóstwo wieloznaczne, nazywany mania - szaleństwo, ekstaza

menos - siła wynikająca z ekstazy

silniejszy stan umysłu, intensywniejszy stan psychiki jest typowi dla czcicieli Bakchusa

ekstaza zbiorowa polegająca na zbiorowym szale, wg Greków zaraźliwa

dużą rolę odgrywa maska, maska potworna, przerażająca, przepoczwarza naszą twarz w coś innego, zlanie się, identyfikacja z bóstwem

Bakchos - Dionizos po grecku

bóg przybywający, bóg epifaniczny

na wyspie Keos świątynia Dionizosa na miejscu mykeńskiego pałacu

matka Dionizosa - Semele, Bakchos - imiona niegreckie, znaczenie imienia dionizos jest niejasne może od Orios → Dzeus

tyrs - nazwa niegrecka, dytyramb też, pokusa, by widzieć w Dionizosie bóstwo, które udaje bóstwo obce

Publiczne święto Dionizosa dzieli się na 4 rodzaje:

1. rytualne picie wina - antesteria i lenaje konkursy na picie wina, niemieszane z winem, duże ilości

2. kobiecy szał, menadyczny szał, menady - kobiety szalejące, Bakchantki,

3. wiejskie donizja w Attyce - tradycyjne ofiary zwierzęce, procesje - falloporie - obnosi się rytualnie wielkie fallusy (w formie procesji)

4. święta przybycia - fetowanie przybywania bóstwa, np. do Aten z oddali, zza morza, na wozie udającym okręt,

tiasos - małe kręgi wyznawców Dionizosa, mała wspólnota religijna, niemal wszystkie grupy filozoficzne greckie były tiasos konkretnego bóstwa, prywatne formy kultu

Grecy są przekonani, że picie wina jest niebezpieczne, pijąc, traci się sofrozyne, rozsądek, umiarkowanie, człowiek roztapia się w bóstwie, traci swoją indywidualność

podobnie postrzegają erotykę

Dionizos nazywany pożeracz mężczyzn, niszczyciel ludzi - w wyobrażeniach postrzegany jako niebezpieczny,kara od dionizosa to szał, kult śmiertelny

Dionizos rodzi się z uda Dzeusa, który 7 miesiącu ciąży Semele, kiedy porażają ją piorunami, spala ją, Dzeus donosi dziecko, chodzi o to, że Dionizos pochodzi od boga a nie od jakiejś matki

- bóg rewolucyjny

- bóg przemiany i nadziei na przyszłość-

- bóg zmiany stanu (przejść- )

chóry Dionizosa, kultu przez czynności muzyczno - artystyczne

Dionizos przekracza religię polis:

 w wypadku grup sekciarskich (np. pitagorejczycy) - przekroczenie od strony kultury, postawy religijne zrywają z tym, co obowiązkowe, np. krwawa ofiara zwierzęca,

 pójście dalej w konsumpcji mięsa, np. surowego albo nawet rytualnym kanibalizmie

kult prywatny, kontakt z bogiem bez kontaktu z konkretną świątynią, jest to wędrowanie od jednego miejsca kultu do następnego miejsca kultu, są to grupy prywatne, celowo przeciwstawione misteriom objętym jurysdykcjom polis, nie podlegają kalendarzowi polis

zawodowcy od kultu - wędrowni kapłani, przenoszą tajemnice, naukę dionizyjską poza granice, rozprzestrzeniają formy kultu

Dionizyjskie korowody

próba uregulowania kultu dionizyjskiego- kobiety, omofagia- jedzenie surowego mięsa, wędrowanie po górach oddawanie się bakchicznym rytuałom

Dionizos jest polimorficzny może przybywać pod różnymi postaciami

18.12.2009

Religijność Greków

Topografia rytualna ateńskiej polis:

a) Pnyks, Areopag, Agora

na Agorze odbywają się święta, igrzyska panatenajskie (bieżnia panatenajska), siedziba urzędów ateńskich (strategowie, sądy), centrum rytualno obywatelskie, ołtarz 12 bogów, ogłoszenia, świątynia Apollona ojcowskiego, pomnik tyranobójców

b) Akropol - też w środku skarbiec całej polis ateńskiej, największe rezerwy złota jakie zebrano przed epoką rozkwitu cesarstwa rzymskiego, świątynia Nike, erechtejon (dziwny kształt, wiele poziomów, kruszganek)

posąg Ateny Partenos, teatr na południowy zboczu Akropolu, odejon (odeon), budynek na planie kwadratu (od ode - pieśń, odejon - tak, gdzie się śpiewa), tutaj odbywają się przesłuchania, oliwka święte drzewko Ateny

Najważniejsze święta ateńskie jako agony i spektakle: Panathenaje, Wielkie Dionizje, Lenaje

Panathenaje:

- z grubsza w sierpniu

- z grubsza po żniwach

- na przedmieściu Aten, gdzie mieścił się główny prestiżowy cmentarz, tam się gromadziła procesja, która drogą panatenajską wkraczała na Akropol, tam kończyła pochód, na Akropolu składano hekatombę, mięso rozdano między obywateli i mieszkańców Aten, ogromna ofiara zwierzęca

- fryz Fidiasza - pokazanie wszystkich grup społecznych w procesji, idą też metojkowie i kobiety, ceremonia całego polis ateńskiego, ateńscy bogowie → mityczna wspólnota

- co 4 lata wielkie panathenaje, igrzyska sportowe i muzyczne na Agorze, muzyczne: recytacja poematów Homerowych między innymi (temu świętu zawdzięczamy zebranie Iliady i Odysei, które były przedtem rozproszone podczas panowania Pizystrata)

- nagroda w zawodach sportowych: amfora panatenajska

Święta Dionizosa:

*Małe i Wielkie Dionizje, Antesteria - święta młodego wina połączone ze świętem zmarłych, Lenaje

- Małe Dionizje - Wiejskie Dionizje, w grudniu, otwierano młode wino, w lokalnych wspólnotach ateńskich w lokalnych teatrach, części programów tych, które przedstawiano na Wielkich Dionizjach w Atenach, procesje falliczne - śpiewy, scenki rodzajowe (Arystoteles wywodzi komedię z form scenicznych towarzyszących małym dionizjom)

- Wielkie Dionizje - w Atenach ku czci Dionizosa Eleuthereusa (Eleutherai - miejscowość- na północ Aten), dla Greków znaczy „wyzwoliciel”, Dionizos przybył z tego miasta (z darem winorośli) lądem na okręcie (wyobrażenia: Dionizos przybysz zza morza: przynosi dobrą nowinę i wino z Indii z wyobrażeniem o Dionizosie Beockim - lokalne), pod koniec marca, otwiera się kadzie z winem, tydzień po rozpoczęciu sezonu żeglugowego, w marcu przybywają ludzie z całego świata załatwiać- sprawy, w zimie nie mogli żeglować- , miasto się w marcu otwiera, procesja z posągiem Dionizosa (z jego świątyni na tyłach teatru poza Ateny do akademii), by widział hekatombę, naczynia, narzędzia, fallosy, potem następują 4 najważniejsze dni, podczas których trwać- będą przedstawienia teatralne, 1 dnia konkurencje tragiczne: 3 autorów tragedii wystawia swoje tetralogie - komplety 4 sztuk: 3 tragedie i dramat satyrowy (nieco lżejszy od tragedii), każda część- zajmuje cały dzień, 2 dnia konkursy komediopisarzy: 5 komediopisarzy, każdy z nich wystawia 1 komedię, potem rywalizacja chórów dytyrambicznych, dytyramb - kultowa pieśń chóralna ku czci Dionizosa, każda fyla wystawia 2 chóry, 50osobowy mężczyzn i 50osobowy chłopięcy, zwycięża któraś fyla, rywalizacje w odeonie a nie w teatrze (prawdopodobnie), potem parada sierot po bohaterach wojennych, w wieku 18 lat, którym państwo przyznaje ceremonialnie „świętą broń” - status hoplity, Ateńczycy ukażą daninę związkową w złocie, danina ściągnięta od ateńskich poddanych w ramach Związku Morskiego,

- Lenaje - ku czci Dionizosa Lenajosa, Dionizos Menadyczny - szalejący, na przełomie stycznia i lutego, konkursy tragedii, dużo;) mniej prestiżowe zwycięstwo niż w Wielkich Dionizjach, tylko 2 tragedie wystawia każdy tragik, wprowadzono potem też konkurs komediopisarzy po 1 komedii po 9 latach, dla komediopisarzy tak samo ważne jak na Wielkich Dionizjach

Geneza sztuki attyckiej komedii i tragedii:

- teatr - theatron - widowisko, theaomai - patrzenie i kontemplowanie (przeżywanie), pochodzi od formy oglądania jakiegoś rytuału religijnego i zastanawiania się nad jego sensem

- drama - dram - robić- coś, gesty o znaczeniu symbolicznym, czynić- coś, manualnie, czasami budować- coś, pierwotnie coś, podczas czego ma miejsce pantomima, np. podczas ceremonii, kiedy wykonuje się symboliczne gesty

- tragedia - tragoidia - pieśń (ode) kozła (tragos) - kozioł jest składany w ofierze Dionizosowi, pieśń nad ofiarą z kozła, pieśń kozła o koźle w związku z ofiarą kozła, ludzie przegrani za satyrów czy sylenów (maska, ogon, fallus w zwodzie, jest nagi, bez przepaski), tragedia - pieśń ludzi kozłów (ale nie znamy takiego przedstawienia w ikonografii) - wymysł nauki nowożytnej, zatem nie wiemy, co to oznaczało pierwotnie, ale wiemy, że pieśń ma związek z przełomowym momentem przedstawienia, związane z ofiarę kozła, moment dramatyczny, śmierć- zwierzęcia, moment największego napięcia

- komedia - komoidia - pieśń specjalnej procesji (komos) - rozpasana (pijany pochód demolujący miasto po powrocie do domu po sympozjonie - komos), podczas Małych Dionizjów, idzie przez wieś i sama śpiewa uszczypliwe piosenki, ale widzowie rzucają złośliwe żarty uczestnikom procesji

- maska - pomaga zrozumieć- genezę i sens tragedii, prosopon (prozopografia - nauka o osobach), maska zwykle jest maską przerażającą, wkładamy, aby odstraszyć- coś złego, funkcja apotropaiczna - odwracająca zło, potrzebna w chwili niezwykle bliskiego kontaktu z bogami, z Dionizosem, bogiem - zabójcą ludzi, aktorzy stają się Dionizosem, nie są aktorami, tragedia i komedia - pieśń ludzi zamaskowanych, pierwotnie zamiast maski mógł być- bardzo gruby makijaż

- dytyramb - z niego wywodzą się tragedię, stoi chór a naprzeciwko chóru stoi aktor, który podejmuje dialog z chórem, słowo nie pochodzi z Grecji, przysłowie „nic wspólnego z Dionizosem” („bez sensu”)- to się odnosi do tragedii, Ateńczycy sami sobie zadawali pytanie, jaki to ma związek z tragedią, w komediach Dionizos występuje, ale w tragediach prawie nigdy (tylko w jednej tragedii „Bakchantki” Eurypidesa), w dytyrambie zarówno o cierpieniach Dionizosa jak i cierpieniach, które on zadawał, prawdopodobnie, chóry śpiewały o cierpieniach związanych z Dionizosem

Teatr a demokracja - teatr jako sztuka polityczna

Teatr jest sztuką polityczną, czyli dotyczy polis:

- wiele elementów organizacji ma związek z polis - w pierwszym dniu ateńskiego roku, archont obejmował urząd, archont pierwsze, co robi, to przydaje chóry poszczególnym komediopisarzom i tragediopisarzom, czyli wyznacza, kto będzie płacił za wytrenowanie, ubranie, trening muzyczny przez kilka miesięcy chóru, wyznacza choregów, choregia - jedna z najważniejszych ateńskich liturgii, czyli obowiązków bogatych obywateli wobec państwa, drugi ważny obowiązek to wystawienie armii (płacenie za wyposażenie), wyznaczenie choregów jest pierwszym aktem urzędowym ateńskiego urzędnika rozpoczynającego swoje urzędu, pokazuje to, jak ważny był dla Ateńczyków teatr, sztuki teatralne w dużej mierze organizowane na koszt ateńskiej elity, elita bardzo starała się o zostanie dobrym choregiem, sponsorowanie zwycięskiej sztuki to zyskanie wielkiej popularności i prestiżu, Perykles zaczął karierę był tak błyskotliwy, że został choregiem Ajschylosa, który za jego pieniądze wystawił tragedię „Persowie”, trampolina w karierze, od tej pory prawie od razu zaczyna dominować- na ateńskiej scenie politycznej, to jest sposób, by pokazać- szczodrobliwość- , dobry gust i zdolności organizacyjne, świetny start w karierze politycznej, zwycięzcą rytualnie ogłasza się chorega, czyli nie Ajschylosa tylko Perykles, otrzymuje trójnóg, buduje sobie pomnik (sam za niego płaci, zwycięzce wybierają bogowie bo uznają go za najgodziwszego), na którym stawia trójnóg, wyryte jest na niem jego imię, a nie artysty, biedni ateńczycy też się bogacą na przedstawieniach, Theorigion - odlądanie, medytacja - theoria - fundusz na oglądanie, fundusz widowiskowy, każdy niewydany grosz trafia tutaj, z tego wypłaca się na stypendium dla biednych ateńczyków, których nie stać- na pójście do teatru (w pewnym momencie wprowadza się opłaty za bilety), bo są biedni, a na dodatek mieszkają daleko, pracuję itd., państwo ma obowiązek wypłacić- odszkodowanie za czas stracony w pracy, da pieniądze na bilet, państwo robi wszystko, aby powiększyć- liczbę ludzi oglądających, a jednocześnie wszystko, aby nie wszyscy brali udział na zgromadzeniu ludowym, buduje się mniejsze miejsca, gdzie nie wszyscy się na zgromadzeniu mieszczą

- publiczność- - kto i jak siedzi w teatrze, z przodu krzesła dla VIPów, kapłani ateńskich bóstw, ateńscy urzędnicy, miejsca w pierwszym rzędzie - najważniejsza nagroda, jakie obywatel może dostać- od polis, jak polis chce komuś bardzo podziękować- , to daje mu proedrie, czyli pierwsze miejsce, stamtąd go widać- , najwyższe obywatelskie wyróżnienie, nie mają wstępu dzieci, kobiet na komediach nie było, bo były to sztuki nieobyczajne, nie wiemy, czy miały prawa brać- udział w tragediach jako widzowie, w IV wieku nie było już powodu, żeby kobiet w teatrze nie było (metojkowie mężczyźni też mogą iść- do teatru) zwroty do kobiet jako do publiczności ma obrażać-

- charakter polityczny - defilada sierot, lista dobroczyńców polis, pokazywanie dotacji

- procedura wyłaniania zwycięzcy - fyla wyłaniała obywateli bez skazy, archont losował sędziów, archont brał urnę i losował 5 losów (pozostałe 5 ignorował), na podstawie 5 ustalał zwycięstwo, archont sam decydował co mu się podobało (archont występuje w imieniu boga), związek z polityką

- treść- sztuk - komedia polityczna wprost, aluzje, tragedia na pozór nieateńska i apolityczna, większość- z nich na dworze barbarzyńskich królów, albo mitycznych królów Myken itd., dystans tragiczny, efekt oddalenia, jak najdalej od „tu i teraz”, jak to jest w komedii, gdzie odwołuje się do aktualnej sytuacji politycznej i aktualnych postaci politycznych, w tragedii nie ma bezpośrednich aluzji, dzięki efektowi oddalenia otrzymujemy naukę o człowieku w sytuacji dramatycznych wyborów, i bardzo często są to problemy polityczne, Antygona - wybór religijny, problem polityczny, nie wprost, pośrednio, każda sztuka da się sprowadzić- do pytania politycznego, ale chodzi o tragedię człowieka o skutkach politycznych dla wspólnoty, pisarz problematyzuje wybory - to my mamy sami sobie odpowiedzieć- na dylematy polityczne, dlatego polis jest zainteresowana fundowaniem wystawiania sztuk, bo są one elementem paidei, uczą, mądrość- o charakterze paradygmatycznym, początek V wieku to zmiana paradygmatu - przychodzą sofiści, załamuje się tragedii, sztuki są już słabsze a komedia traci związek z polityką,

15.01.2010

Sceneria biesiady - dom grecki

wykłady: 26 stycznia o 12:00, 27 stycznia o 11:00

wszystkie wazy służą do użycia na greckich sympozjonach Wazy malowane to wazy sympozjalne

sympozjon odbywał się w andronie - męska część domu, pokój męski

andron - sala biesiadna

znacząca część waz nie pochodzi z Grecji, dużo z grobowców Etruskich arystokratów - świadczące o prestiżu arystokratów, pytanie, czy te wazy nie są dostosowane do gustów Etrusków ale one pochodzą prawdopodobnie z Grecji

czy ikonologia to greckie malarstwo wazowe?

Wazy metalowe, ceramiczne (podpisane kto wykonał i kto malował)

metalowe wazy przetapiane w czasie wojen

cenne wazy grecki wykonane z metali szlachetnych

ceramiki ponownie nie da się użyć, ceramika szybko ulega zniszczeniu, łatwo się biją podczas sympozjonów

VII - IV p.n.e. - pochodzą wazy

Przestrzeń wazy - konwencje

hierarchia społeczna oddana w wysokości postaci, waza dzieli się na pasy ilustracyjne

uporządkowanie wzorów na naczyniu zgodne z tektoniką naczynia, kształtem

oś symetrii wyznaczają ucha wazy, przedstawienie sympozjonu - wokół centrum uczestnicy

symboliczne przedstawienia sytuacji, czasem nieczytelne dla postronnego widza

tondo - dno kielicha, wewnętrzne dno, możemy zobaczyć dopiero, gdy wypijemy wino

konsumpcja wina porównywana do niebezpiecznej podróży przez morze

wyobrażenia - morze wina, statki pływające po winie, ryby skaczące nad wodą (metafora picie wina niebezpieczna podróż przez morze)

konwencja synoptyczna - połączenie na jednym obrazku różnych momentów czasowych, wiele rzeczy dzieje się naraz, bo widz wie, że jest to umowne, rozpozna elementy historii, podpisy- malarz tworzy napięcie

narracja

na wazach mężczyźni czarni a kobiety białe - nie wychodzą na słońce, są nieopalone

postaci na wazach nie nawiązują kontaktu wzrokowego, zwykle każdy patrzy w inną stronę

jeśli już postaci patrzą na siebie, to nawiązują silny związek, np. Achilles w życiu zakochał się tylko raz, gdy spojrzał kobiecie w oczy, którą zabił, spojrzał jej w oczy już po zadaniu śmiertelnego ciosu

człowiek młody - krótkie włosy, człowiek starszy (dojrzały) - brodaty, długie włosy stary- łysy

ciała kobiet - twarz bez zmian, ciało pomarszczone - starsza kobieta

zwykle w malarstwie Grecy przedstawiani z profilu

jeśli na wazie nie jest przedstawiona postać z profilu, to coś zwykle znaczy - wiąże się to z tabu społecznym, w tej kulturze ludzie noszą oczy skromnie opuszczone, np. kobiety i młodzi chłopcy, spojrzenie prosto w oczy to prowokacja erotyczna

patrząca prosto w oczy „siebie nie posiada” - jest pijana, jest ekstazie (przy słuchaniu pieśni), prowokuje nas erotycznie, jest w agonii

prosto w oczy także potwór

przedstawienie 3/4 często z podniesioną dłonią- osoba szepcząca, cicho śpiewająca, modląca się po cichu

tak przedstawiona jest też komponująca swoją poezję Safona

kottabos- gra rzucanie kroplami wina

przenikanie się gestów ludzi i nie-ludzi - oscylowanie między normalnością i nienormalnością, gesty ludzi zwierząt, dzikość, szczególnie po wypiciu dużej ilości wina, biesiadnik staje się kimś więcej

komos - pijany orszak biesiadny wychodzący z sympozjonu

głośne śpiewanie - uniesiona głowa, ciche - opuszczona, czasem widzimy napisy - tekst

napisy na wazach, same słowa, czasem podpis malarza lub garncarza, ale też zachęta do picia (np. „i ty napij się”, lub „on jest pięknym chlopcem”)

tematy z mitologii, tematy epickie

czasem wazy mówią nam o znajomości utworów, np. znajomość Iliady w VII w p.n.e.

niepewni badacze, czy nagość oznacza motyw heroiczny, czy nie, kiedyś myślano, że nagie postaci to herosi

GESTY PRZEDSTAWIANE NA WAZACH:

• przygotowanie wina

• libacja

• kottabos (gra równowagi)

• komos

• erotyzm

• pieśń biesiadna, wykonywanie poezji (symbolizowane przez wysoko uniesioną głowę)

• zaślubiny

- na wazach przedstawiających sympozjon zasygnalizowana jest równość między biesiadnikami

22.01.2010

Rzym

753 p.n.e., symboliczna data założenia Rzymu

- przecięcie szlaku handlowego, szlak solny (via salaria), z północnego wschodu na południowy zachód, rzeka przez którą przepędza się stada bydła, bród Tybru

- obszar znacznie żyźniejszy niż wszystko dookoła (ze względu na geologiczną, wulkaniczną podstawą)

- początkowo Rzym to były 2 bogate grupy, rozwijały się obok siebie nie wchodząc w relacje czy konflikty, dwoistość- zachowana w legendzie - Sabinowie (północny wschód) i Latynowie - Rzymianie na Palatynie, na którym miał mieszkać- rzekomo Romulus

kiedy 2 osady się zjednoczyły, wysuszyła się dolina dziś zwana Forum Romanum, ośrodek miejski był podwójny, 2 razy większy niż sąsiedzi

Rzym pierwotnie rządzony był przez królów, władza o charakterze elekcyjnym, od dawna sposób rządzenia zakładający wielką rolę elit, chociaż władza należała do jakiejś formy monarchy

tradycyjna data wprowadzenia republiki (obalenia monarchii) to rok 509r. p.n.e.

założenie republiki to przełom - sama nazwa - res publica, rzeczpospolita charakteryzuje różnice między greckiej polis a przypadkiem rzymskim

państwo jest w dużej mierze ideowo przeciwstawione w intelektualnej opozycji do obywateli, nie jest tożsame z obywatelami, państwo jako idea jest wcielana w elementy państwa, jak np. urzędnicy, ich waga jest nieporównywalna do wagi ze świata greckiej polis

idea państwa jest na tyle potężna, że Rzymianie znają pojęcie majestatu rzeczpospolitej, która jest sama w sobie czymś samoistnym, posiadającym własny autorytet, niezależnie od obywateli

obywatel ma wobec państwa pewne obowiązki, ale 2 idee nie są ze sobą tożsame, tak jak to było w Grecji

mos maiorum - obyczaje przodków - ideał państwa, obywatela, postaw obywatela wobec państwa, ideał zachowania się obywatela w życiu prywatnym, stawia zadania wobec zachowania również w sprawach prywatnych (inaczej niż w Grecji)

w ramach ideału cnoty Rzymianina:

- honos - honor - godność- człowieka, to samo oznacza urzędy piastowane przez jednostki, to dobrze pokazuje jak bliskie związki zachodzą między idealnym prowadzeniem się człowieka i opinią o nim a funkcjami społecznymi, jakie obywatel spełnia

- dignitas - prestiż, ale także zdolność- do służenia państwu

- gravitas - godność- , surowość- , dyscyplina, obowiązkowość- wobec państwa przede wszystkim

- iustitia - sprawiedliwość- , umiarkowanie

cives - obywatele rzymscy mają obowiązki:

- służba wojskowa

- odpowiednie sprawowanie urzędu

w ciągu V wieku szybki rozwój państwa, niezwykła potęga demograficzna Rzymu, 2 miasta w pewnym momencie sklejone w jedno, Rzym szybko staje się największą osadą w Italii

Rzymianie od Greków przejmują alfabet

pierwsze zabytki literatury dopiero z III wieku p.n.e.

pismo Rzymianie razem z Grekami poznają w wieku VIII p.n.e.

Rzymska respublica składa się z 3 elementów:

- magistratus - urzędnicy, urzędy

- senatus - senat, składa się z byłych urzędników o pochodzeniu patrycjuszowskim z arystokracji jeszcze z czasów monarchii, członkowie senatu nazywają się „ojcowie”, spełniają rolę autorytetu, mają monopol religijny, mają sakrę państwową, która sprawia, że ludzie, którzy nie z elity dostąpią do urzędów, to najważniejsze urzędy będzie musiał spełniać- przynajmniej 1 patrycjusz, by sakra została spełniona, senat spełnia kompetencje religijne, dlatego że przejmuje kompetencje po królu

- populus - lud

każdy Rzymianin ma tutaj miejsce

cursus honorum - Rzymianie wiedzą, od jakiego urzędu należy zacząć karierę publiczną, i od jakiego wieku, aż do końca kariery

wojna stanów - ludzie bez pochodzenia arystokratycznego walczą o dostęp do urzędów i kapłańskich

urzędnicy

„bezpieczeństwo republiki jest najwyższym prawem”, wszystkie komponenty są podporządkowane bezpieczeństwu państwa

w idealnej rodzinie jest prawnie wyznaczony ojciec rodziny, pater familias, który do pewnego momentu ma nad swoją rodziną prawo życia i śmierci

drugim elementem jest matrona, która urodziła małżonkowi dzieci płci męskiej, jej prestiż jest większy niż kobiety greckiej

republika promuje pozycję kobiety, ponieważ kobieta zyskuje prestiż po urodzeniu żołnierza dla państwa

obywatel jest przede wszystkim żołnierzem, w życiu politycznym odgrywa wielką rolę ideał disciplina castrorum - porządek obozu wojskowego, jest to też ideał etyczny - myślenie o państwie w kategoriach wojskowych jest decydujące

Polibiusz w II w. p.n.e. - opisuje państwo rzymskie, jest Grekiem

opisuje jako państwo idealne - 3 komponenty istnieją w równowadze i wcielają w życie ideał równowagi demokratycznego czynnika (lud) i arystokratycznego (senat) i urzędnicy mają pozycję kluczową (w Grecji tendencja do osłabiania ich znaczenia)

różnica między polis i respublicą

respublica:

- bardziej otwarta niż polis, kiedy Rzymianin wyzwala niewolnika, to staje się automatycznie obywatelstwo, a Ateńczycy ograniczają się na 2 rodziców Ateńczyków, zamknięcie na Ateńską arche, Rzymianie stymulowali otwartość- obywateli, była za to cena, obywatelstwo rzymskie się stopniuje, optimo iure - pełnoprawny obywatel, obywatel ograniczony, obywatel przejściowy - w stanie niepełnego obywatelstwa, państwo rzymskie asymiluje podbite ludy w ten sposób - najpierw przydaje ograniczone prawa, rolę, po to by po pewnym czasie pełnili rolę na pełnych prawach

- kilka pięter: Rzymianie - mają pełne prawa, jedni nie mają prawa z Rzymianinem, z punktu widzenia wojskowego:

* auxilia - pomoc

* służą w legionach, w wojsku

* obywatelskie prawa, ale mieszkają poza Rzymem w koloniach wojskowych, które mają strzec strategicznych punktów Italii, zwłaszcza świeżo podbitych terenów

2/3 wojsko wystawianych przez Rzym to nie jego obywatele, obywatelstwo rzymskie można uzyskać w wyniku służby wojskowej, obywatelstwo szybko nadawane jest elitom lokalnym, a szczególnie urzędnikom lokalnym - proces romanizacji, zaczyna się w czasach podboju Italii, ale kiedy imperium się rozleje, toczy się aż do momentu, kiedy rzymski cesarz Karakalla (??) w 212r wszyscy otrzymują obywatelstwo, koniec romanizacji STOPONIOWANIE PRAW OBYWATELSKICH

- w III w. p.n.e. zaczyna się najistotniejszy podbój kulturowy Rzymu - południowej Italii, wcześniej intensywna kolonizacja grecka, Tytus Andronicus - dostaje się do niewoli rzymskiej, pierwsze przekłady wielkiej literatury greckiej na łacinę, przekłada np. Odyseję, przez przekłady tworzy normy poezji łacińskiej, za którą pójdą poeci rdzennie rzymscy, on pochodził z Tarentu, wg legendy Eneasz ląduje w Italii, Rzymianie czują się potomkami Trojan, jako potomkowie dawnych wrogów Greków, czyli Achajów

- 2 najważniejsze cechy hellenizacji greckich elit to sztuki plastyczne i atrakcyjność- , Rzymianie wywozili greckie dzieła sztuki do Rzymu, i grecka retoryka - wspaniały instrument walki politycznej wg rzymskich elit, Rzymianie będą się kształcić- w greckich szkołach retorycznych, Ateny, wyspa Rodos, powstająca rzymska historiografia będzie pisana po grecku, pierwsi rzymscy historycy piszą po grecku, chcą pokazać- Rzym i jego sukcesy elitom świata greckiego, ale zamierzają pisać- dla elit z Rzymu, którzy są zhellenizowani i uważają język grecki za język ludzi kulturalnych, to da taki efekt, że rzymskie elity od I w. p.n.e. będą elitami dwujęzycznymi

- rzymska religia różni się od greckiej, słowo religio - pochodzi od słowa oznaczającego „ścisłe wiązanie” czegoś z czymś, stosunek ludzi z bogami, do bogów, i wywiązywanie się z obowiązków wobec bogów, cultus - wywodzi się z obrazu uprawy na roli, uprawa spraw boskich, cultus deorum, przeciwieństwo lekceważenia bogów, obowiązek moralny, rodzaj dwustronnej umowy Numy Pompiliusza, rzymskiego króla, uważanego za twórcę religii rzymskiej jako umowy z bogami, pewnego rodzaju umowa, jak długo człowiek się wywiązuje, tak długo bogowie się z niej wywiązuję, tworzy ona stan rzeczy - pax deorum, pokój w stosunkach z bogami, stosunek przyjaźni między bogami a republiką, pax deorum jest niezbędny, tylko on zapewnia republice powodzenie mierzone na 3 sposoby:

* kobiety rodzą odpowiednią liczbę dzieci

* ziemia rodzi odpowiednio dużo zboża

* odnosimy sukcesy na wojnie

- Jowisz, Mars, Kwiryn - 3 bóstwa najważniejsze w indoeuropejskcih bóstwach, odpowiadają wojnie, kapłaństwu, pracy - ich kapłani - flamini mniejsi, flamines, trójca kapitolińska najwyższych bogów - Jowisz, Junona, Minerwa - dziedzictwo etruskie, nie indoeuropejskie, lud nie indoeuropejski, prawdopodobnie pochodzący z Bliskiego Wschodu, dyscyplina etruska - umiejętności poznawania woli bogów na podstawie etruskim haruspikom - grupa zawodowych wieszczbiarzy, wieszczą z wnętrzności zabitego zwierzęcia zabitego, grupa zewnętrzna, nie są elementem państwowej, elementem państwowym są kolegia kapłańskie:

* pontyfikowie - kooptowani dożywotnio przez kolegium, po jego śmierci dożywotnio kooptowany kolejny, najwyższy pontifex maximus - papież ostatni pogański kapłan, funkcja dziedziczona po cesarzach rzymskich, nanzorują sprawy kultowe, jak powinny przebiegać elementy rzymskiego rytuału, zwłaszcza ofiary i ludi - wielki ceremonie religijne - igrzyska, także notują kroniką Rzymu, odpowiadają na pytania dotyczące religii, istotniejsi od nich są augurowie z pewnego punktu widzenia

* augurowie - zajmują się auspicjami, forma sprawdzania i podtrzymywania pax deorum, nie są do wróżby, np. z lotu ptaków, obserwacja świętych zwierząt, zwłaszcza kur, występują w towarzystwie urzędników, razem z nim sprawdzają wolę bogów, pilnują sfery prawa religijnego

* dziesięciomężowie do spraw religijnych, decemviri - nowe kulty w Rzymie, w ich rękach znajdują się księgi sybillińskie, do których zaglądamy w chwilach zagrożenia, by sprowadzić wolę bogów, na podstawie wiedzy tajemnej z całego świata, Rzymianie przyjmowali wiele obcych bóstw z pobudek pragmatycznych, podbijając tereny musimy sobie zapewnić poparcie lokalnych bóstw, specjalnie ściągali do Rzymu bóstwa z potrzeby, np. bóstwa uzdrowicielskie - Asklepios → Eskulap, sprowadzili też Apollona, Heraklesa (w legendzie podróżował daleko na Zachód by wykonać pracę, powracając do Grecji z Iberii obozował w pobliżu Rzymu, wyznaczając początki własnego kultu na tym terenie), przyjmują bóstwa w chwili zagrożenia, pokój z własnymi bóstwami nie wystarcza

* semtemviri epulones - do urządzania świąt, podczas których Rzymianie goszczą swych bogów

- igrzyska tarentyńskie - wielkie igrzyska rzymskie, ich powtarzalny cykl wyznacza szczególnie ważne momenty rzymskiej historii, ludi seculares - powtarzane co 100 lat, realnie częściej, 3 rodzaje rozrywek: circenses - igrzyska cyrkowe, ludi sceni - teatr, pantomima, venationes - polowania, lustracja - oczyszczenie miasta po klęskach wojennych, czujemy, że nasza wspólnota jest obarczona zmazą, trzeba oczyścić- miasto za pomocą pewnego rytuału - najważniejsze formy kultu, mają utrzymywać- stosunki z bogami, Rzymianie są przekonani, że mają skuteczne instrumenty dysponowania stosunkami z bogami, jeżeli Rzym ponosi klęski, Rzymianie modlą się, organizują igrzyska, sprawdzać- , co się dzieje, robią to tak długo, aż uznają, że jest to potrzebne, klęska nie jest winą dowódców ani bohaterstwa przeciwników, Rzymian nie można zmusić- do pokoju

26.01.2010

Misteria

hala Tyresterionu

papirus z Derveni-> misteria, nawet ci co są wtajemniczeni nie są w stanie niczego nauczyć, człowiek czegoś doświadcza, słuch

dwa stopnie uczestnictwa w misterium: myesis (wtajemniczać)- zamykać oczy, nie widzieć czegoś w czasie wtajemniczania, doświadczenie ludzi rytualnie ślepych; epopteia- następnego roku po myesis, prawdopodobnie widzieli więcej, ogląd, zobaczenie, doświadczanie zmysłem wzroku ale nie widzoano wszystkiego

co roku w Atenach, jesienią ALE O CO CHODZI? CO ONI DO CHOLERY WIDZIELI?

grecki politeizm:

- każdy z bogów ma swoją dziedzinę działania, ustalona w momencie objęcia władzy przez Dzeusa nad bogami i ludźmi, każdemu wyznaczył swoją dziedzinę

Demeter - siostra Dzeusa, wysoko postawiona, jej dziedziną jest zboże i cykl wegetacyjny związany ze zbożem, boginią pór roku, Grecy w okresie archaicznym dzielili pory roku na 3

silny związek Demeter z płodnością

Demeter z Dzeusem ma córkę, nikt godniejszy niż brat nie znalazłby się dla Demeter w panteonie bogów, córka Kora

hymn homerycki do Demeter - ok. 650 - 550 r. p.n.e. , nie jest to tekst misteryjny, chociaż mówi o założeniu misteriów, ma szereg odniesień do misteriów

hymny śpiewane przed recytacją eposu w czasie świąt religijnych

nie ma miejsca w czasie misteriów na recytację eposu, z tego co wiemy, ale wiemy, że istniało inne święto - Eleuzine - na terenie Attyki

agony sportowe i poetyckie - część eleuziniów

porwanie Kory, gdy ona zbiera kwiaty, katalog kwiatów, epos poprzedni - metopotamski, uwielbia katalogi, narcyz - staje się nieszczęściem

wymienione kwiaty rosną o różnych porach roku

hipoteza, że gdy Kora była porwana, to nie było jeszcze pór roku

pod koniec historii widzimy, że pory roku zostały ustanowione

antologia - gr. zbiór kwiatów

po zerwaniu narcyza ziemia się rozstępuje Hades się pojawia, wcześniej ustalił z Dzeusem, swoim bratem, że dostanie córkę Demeter i Dzeusa za żonę, świetna partia, układ zatajony przed Demeter, gody przez porwanie

misteria są po to, by ci, którzy ich doświadczają, mieli lepsze życie po śmierci - w Eleuzis

w innych misteriach nie ma posmaku eschatologicznego

raczej z obrzędami inicjacji dojrzałości dziewcząt lub chłopców

czy misteria nie były inicjacją? Związaną ze zmianą stanu? Hipoteza

motyw żałoby, żalu martki, Demeter (czuwa nad inicjacją chłopców) pyta, co się stało z córką, spotyka Hekate (pierwotnie bogini dziewcząt w czasie godów), wymiar inicjacyjny, dopiero potem kojarzy nam się z magią, ze światem podziemnym

misteria być może inicjacja dojrzałości

Demeter przybywa do Heliosa, on jej mówi prawdę, Helios widzący wszystko, cechy bogów bliskowschodnich, jak szaman, bóg, który jest świadkiem dziennym

pociesza Demeter, że ma świetnego zięcia

Demeter opuszcza Olimp i udaje się do Eleuzis i siada przy studni dziewiczej

spotkanie Demeter z dziewczętami - obietnice, że będą miały świetnych mężów

motyw piastowania dziecka aż do jego dorosłości

motyw przejścia panny przez rytuał godowy aż do małżeństwa pojawia się tutaj

Demeter rozżalona, ale obiecuje ziemskim dziewczynom rytuał godowy

w domu piastuje niemowlaka, chcąc uczynić go nieśmiertelnym, to się nie powiedzie

motyw bogini próbującej zmienić status śmiertelnika, obecny jest też w innych mitach, np. Achilles - syn bogini i śmiertelnika, matka próbuje go uczynić nieśmiertelnym, jedna część ciała tego nie dostała podczas zanurzania w wodzie Styksu, nie udało się

Jambe - przez imię i charakter działania prowadzi ku poezji jambicznej, metrum stosowne do żartów, też obscenicznych

Jambe wywołała śmiech u Demeter

bogini sporządza napój z mąki jęczmiennej, wody i mięty - badacze sugerują, że wywołuje wizje

bogini kończy post - napój jest pierwotnym zbożem ludzkości - jęczmień

Demeter chce świątyni - zostaje wybudowana, tam zamieszkuje

Demeter nie przebywa na Olimpie zresztą bogów, ale na ziemi

nie przebywa w domu ludzkim, ale w świątyni, tam przebywa posąg kultowy, wyprowadza się z domu do świątyni, jeszcze nie jest związana z obrzędami, nie są jeszcze przez nią objawione

czas klęsk na świecie - działa w żalu za córką, ziemia nie wydaje plonów, ludzie nie składają ofiar, mimo że jest blisko, to nie działa, nie ma obfitości

stawia warunek - zacznę działać, kiedy córka zostanie mi przywrócona

bogowie się zgadzają, wysyłają Hermesa

Kora kosztuje jabłka granatu - ten kęs wiąże ją ze światem podziemnym, odtąd podział roku na 3

po wysianiu zbóż Persefona łączy się z Demeter

ci, którzy zobaczyli święte misteria, o których nie można mówić, ani ich badać - będą mieli szczęśliwy los

ci, którzy tego nie zrobili, czeka ich gorszy los w Hadesie

na końcu hymnu następuje podział na 2 kategorie ludzi

misteria eleuzyjskie:

- obrzęd nadzwyczajny, ustanowiony przez bóstwo w micie, ale odbywa się w polis na terenie jednej z gmin ateńskich Eleuzis - tam jest jej sanktuarium, polis kontroluje właściwy przebieg misteriów, sankcjonuje kary za zdradzenie tajemniczy misteriów

- odprawiane przez tych, którym Demeter powierzyła tajemnicę, czyli ludy eleuzyjskie, Eumolpos (eumopilowie), oni dostarczają najważniejszego kapłana hierofanta i drugi lud - Kerykes (od Keryks - herold), lód heroldów, funkcja ogłaszania i funkcja nosicieli żagli

- uczestnictwo w misterium jest indywidualną decyzją

- uczestnictwo nie ogranicza się do obywateli Aten (do tej pory święta, w których bierze udział cała wspólnota)

- każdy Hellen ma prawo udziału w misteriach, także niewolnicy i kobiety, nie mogą brać- udziału tylko dzieci

- trzeba mówić- po grecku,

- nie można być- splamionym zbrodnią

- obrzędy oczyszczające odbywały się na wiosnę - nazywane Małymi Misteriami - luty/marzec - warunek, aby uczestniczyć- w Misteriach Wielkich

1. Zaczyna się 13 dnia (jeszcze nie jest to dzień świąteczny) Efebowie (Ateńczycy między a 18 a 19 rokiem życia) uroczyście ubrani udają się do Eleuzis

2. 14 dnia niosą w koszach święte przedmioty, złożone w Atenach, i stóp Akropolu Eleuzini

30 km z Aten do Eleuzis

13 dnia miesiąca Boedromion - X

3. 15 dnia - ogłoszenie święta uroczyste przez hierofanta dla ducha , wszyscy miejscowi gromadzą się w jednym miejscu, inni są wykluczeni

4. 16 dnia, miejscowi kupują prosiaka, nad morzem dokonują oczyszczającej kąpieli z prosiakiem, potem składają je w ofierze

5. 17, 18 dzień przebywają w domu, w Atenach święto Asklepiosa, w Epidauros, poszczą bo Demeter nie jadła po stracie córki

6. 19 dnia po poście ruszają w wędrówkę całodzienną z Aten do Eleuzis, procesja: bóg Ijakhos - uosobienie krzyku obrzędowego, kojarzony z Dionizosem, Efebowie tańczyli, kobiety mogły poruszać7. się na wozach do rzeczki Kefisos, w momencie przejścia przez rzekę (po moście) obrzucanie przez uczestników obelgami jakiejś postaci - gefynismos (ja mam że to postać8. lub grupa obrzuca obelgami uczestników procesji) NIE NOTOWAŁAM WTEDY, potem otrzymują żółte wstążeczki, pod Eleuzis docierają do rzeczki, wchodzimy do niej i dokonujemy obmycie przejściem, dochodzimy do murów, gdzie jest studnia - najpewniej kobiety tańczą, odbywają się obrzędy, młodzi Ateńczycy rzucają do siebie kamieniami po podziale na 2 grupy (możliwe), zapada noc - procesja wchodzi do środka,

- większość rzeczy dzieje się nocą, gwar, najpewniej uczestnicy podzieleni na 2 grupy, na widzących i na tych, którzy nie wszystko widzą, rozlega się gong, rozbłyska światło, otwierają się wrota, ukazuje się kapłan z kłosem zboża, wskazywali na niebo i ziemię (niebo - pada deszcz, ziemia - bądź brzemienna), uczestnicy wygłaszają hasło poświadczające uczestnictwo, mowa o tym, że ktoś coś wyjmuje z kosza, wkłada z powrotem, wypija kikejon (??)i wkłada do naczynia

- z tych fragmentów nie da się stworzyć spójnego scenariusza

9. 22 dnia - po 2 dniach na terenie sanktuarium część10. dzienna, składa się ofiary

obrzędy zmieniały status religijny, szczęście objawi nam się dopiero po śmierci

wspólnym mianownikiem jest doświadczenie niezwykłości

ludzie czuli się innymi ludźmi po obrzędach

27.01.2010

Chrześcijaństwo i nowe religie świata rzymskiego

religijność hellenistyczna (od śmierci Aleksandra do ostatniego podboju rzymskiego Greków - podbicie Egiptu) - bardzo gwałtowne zmiany w religii i religijności, religia intelektualna,

- powiązania z filozofią

- teurgia

- atrakcyjna dla elit tego świata

tyche - bóstwo losu, los nieobliczalny, ale powiązany z porządkiem świata, człowiek wykształcony może ten los przeniknąć, nie wybiega on poza nasze poznanie

sieć wzajemnych powiązań, pogodzenie się ze swoim miejscem we wszechświecie, przekonanie o racjonalnej konstrukcji wszechświata jest niezwykle istotne

epoka hellenizmu: (świat w którym dominują wielkie postacie)

- kult władców - traktowani jako epifanie pewnych bóstw, potem przechodzi w kult samego człowieka

- kult władcy dociera do Rzymu

Scypion Afrykański Starszy - ten, który pokonał Hannibala, szybka ścieżka kariera, „chodzi na Kapitol, modlić się do Jowisza, a Jowisz mu odpowiada”, za jego życia się o nim mówiło, mówiło się, że rozmawia z Bogiem, osobiście - wybitna jednostka

możliwość uznania człowieka za związanego z bogiem w sposób szczególny

Juliusz Cezar mówił, że Wenus miała być jego prababką

jego ród pochodził od Eneasza

tą drogą idzie jego przybrany syn, Oktawian August, następca

Rzym - bóstwo opiekuńcze Augusta, pojawia się jego kult

potem kult boskiego Juliusza, a zatem August jest synem boga, a potem kultu Augusta, na terenach dawnych hellenistycznych monarchii (nie na terenie zamieszkiwanych przez Rzymian), kult Augusta i Romy (bogini Rzymu), odbiera za życia kult

tworzy autorytet dynastii i swój, ale chce też, by nowe bóstwo wpływały na losy państwa i władcy

kult osoby panującego jest kultem dynastycznym, skoncentrowanym bardziej na jego poprzednikach i dynastii niż na jego osobie

kult ten odpowiada potrzebom religijności

przydomek „divus” - boski

formy religijności osobistej - możliwość modlenia się do geniusza, do władcy dobrze zapamiętanego za zasługi

kult osoby władcy staje się nie domeną państwa (jego instytucje nie uczestniczą), ale prywatnych związków religijnych, np. związków rzemieślniczych, cechowych, urzędniczych, związki zawsze organizowane oddolnie, władze centralne nie muszą sterować tym kultem

w tym kierunku wyewoluowała rzymska religia tradycyjna

Korneliusz Sulla - jego żołnierze wrócili ze wschodu do Rzymu, ogromna armia, przynoszą nowe bóstwa, nowi bogowie, często ekstatyczni, zupełnie innego typu, wymagający głębokiego oddania, nawiązujący bardzo osobisty kontakt, ich święta pojawiają się wielokrotnie w ciągu roku i na wiele dni, więc odciągają Rzymian od tradycyjnych form kult, warto zaprzyjaźnić się z bóstwami wroga żeby wygrać wojnę

bóstwa synkretyczne - bóstwa łączące elementy różnych kultur przez różne stulecia, niektóre do bóstwa egipskie, które wyewoluowały w bóstwa greckie, np. Izyda, niektóre to sztucznie stworzone, np. przez władców egipskich, łączące wyobrażenia greckie i egipskie, np. aleksandryjski Serapis

irański bóg Mitra

bóstwa Wielkie Matki - wielkie bóstwa rzymskie, z Syrii i Azji Mniejszej, tam lokalne kulty wielkich macierzy, najstarszy to Wielka Matka Kybele zwana Wielką Matką Frygijską, występowała w towarzystwie młodego myśliwego kochanka Attisa, który rozszarpany na polowaniu przez dzika ginął, a potem za sprawą matki kochanki odradzał się wraz z całą przyrodą, jako święto odrodzenia ta religia dająca poczucie nieśmiertelności i jej związek z wegetacją całego świata była bardzo popularna w Rzymie od I wieku p.n.e.

taurobolium - wtajemniczenie, chrzest krwi, wprowadzenie w kult Kybele i Attisa, wprowadzany mężczyzna czekał, aż nad nim odbędzie się ofiara z byka, czekał, aż spłynie na niego krew, na początku dla Rzymian musiał to być szok dla powściągliwych Rzymian, potem się do tego przyzwyczaili, popularny wśród kobiet

kult kapadockie bogini Maa - czczona w specjalnej świątyni posiadała męskich wyznawców, świątynników

fanatycy - świątynnicy

naśladowali mit o bogini w sposób dosłowny, ich formą oddania było w ekstatycznych formach czci połączonych z publiczną autokastracją, takie okaleczenie, że krwią wyznawcy można było obmyć cały posąg

Kult Izydy

towarzyszka Ozyrysa, mąż poćwiartowany przez boga Seta, wędrująca po ziemi zbierając szczątki męża i spowodowała jego zmartwychwstanie

Izyda - o tysiącu imion, można było ją zindetyfikować z każdą inną kobiecą boginią, utożsamiano z innymi bóstwami greckimi, Wenus, Herą, powstały hymny religijne nazywana Panią Świata i mnóstwem innych imion, dążenie do pewnego rodzaju jednobóstwa, uznanie, że wszystkie bóstwa są manifestacją tego jednego bóstwa, kojarzona z siłą losu przypadku, bóstwo symbole wszystkich tajemnic Egiptu, najstarszej cywilizacji świata

misteria na cześć Izydy

„Złoty osioł” - przemiana w osła, a potem dzięki Izydzie powrót do człowieczeństwa,

Izyda dawała indywidualny kontakt, wielodniowe posty,

przez długi czas w Rzymie funkcjonowała jako bogini obca za sprawą formy kultu, nosi grzechotkę, który towarzyszy jej misterium, w jej kulcie dominowała rzecz nierzymska, miała kapłanów, byli obowiązkowo ubrani w białe szaty i wygoleni do gołej skóry, wyróżniali się na ulicy rzymskiej, ten kult miał swoje ograniczenia jeśli chodzi o adaptację w Rzymie

drugim równie ważnym kultem był kult Mitry

Mitra - bóg słońca porannego, pasterz stad, bóg irański, jeden z pomocników Ahura Mazdy, persowie go czcili, tak naprawdę nieistotne bóstwo

po kampaniach Pompejusza, przeciwnika Cezara, jego armia wraca z kultem Mitry, kult ten był atrakcyjny, bo go zapożyczono z małych królestw hellenistycznych Syrii

kult słońca zwycięskiego - sol invictus to do pewnego stopnia cesarz

Boże Narodzenie formą kultu Mitry - data, dzień narodzenia Mitry, przesilenie zimowe, pierwszy kult, który ustala moment przesilenia jako moment narodzin bóstwa, Mitra utożsamiany z Dzeusem, największe bóstwo słoneczne i ziemiańskie

mitrea - świątynki kultu Mitry, kult w jaskiniach naturalnych lub sztucznych - tak musiał wyglądać kult, dlatego wykorzystywano np. podziemia

kult Mitry często występował w ikonografii rzymskiej, na na głowie czapkę frygijską, zabija byka krab, wąż i pies spijają jego krew

ofiara Mitry - ofiara odkupienia świata, pili krew zabijanego zwierzęcia

formuła modlitewna „ja was zbawię przelaną krwią”, z tego będzie korzystać chrześcijaństwo

7 kroków wtajemniczenia, przez kruka do lwa, persa, m.in. jest żołnierz i inne, każde podporządkowane jednej planecie

wtajemniczyć może się tylko mężczyzna, najwyższy to „pater” z pewnych grup społecznych i zawodowych byli zainteresowani, urzędnicy i żołnierze oraz oficerowie, kult święcił triumfy w rzymskiej armii, kobiety wyłączone

religia głęboko moralna, nacisk na prawdę i na wierność, szczególnie w armii i wobec zwierzchników, wobec cesarza, wobec boga

dziwne, że mitraizm nigdy nie stał się religią państwową, może dlatego, że tylko męska

daje nadzieję na zbawienie, na tej ziemi Mitra daje nam braterstwo

jednak istotą jest kult prywatny, dlatego nie mógł się stać państwowy

kult synkretyczny, ewoluujący od Hermesa po trzykroć wielkiego - Hermes Tris - Mesktos, podstawowe bóstwo wtajemniczeń intelektualnych epoki nowożytnej w Europie, w kabale na przykład

chrześcijaństwo:

- religia otwarta społecznie, każdy może się wtajemniczyć- , poprzez chrzest

- daje nadzieję na zbawienie, nadzieja na lepsze życie

- daje braterstwo

- nie stawia granic - kobieta, mężczyzna, biedny, bogaty, niewolnik, pomiędzy wszystkimi wymóg braterstwa

- pierwsza gigantyczna organizacja charytatywna

- brak granic społecznych

- zamkniętość- na inne formy religijności - radykalny monoteizm

- religia o dużo większej wadze emocjonalnej, jak już się wyrzekniesz bogów to jesteś w stanie podjąć- męczeństwo

- wybór drogi życiowej raz na zawsze, decyzja fundamentalna, wcześniej nigdy takiej nie było, wyjątkowa religia na gruncie innych religii

- chrześcijaństwo czerpało pełnymi garściami z innych religii

- nowe: pojawia się pojęcie Zbawiciela, Mesjasza

- superstitio nova - nowy zabobon, wg Rzymian, forma zabobonności, która nie wynika z mos maiorum, obyczajów przodków

- chrześcijaństwo to żydowska sekta przez przynajmniej 200 lat

- Rzymianie bardziej zaakceptują Żydów niż chrześcijan, bo Żydzi kontynuują tradycję przodków, nowa religijność- - chrześcijaństwo, co to ma być- bóg ukrzyżowany człowiek Rzymianie nie mogą tego tolerować- ,

Stosunek chrześcijaństwa do dziedzictwa antyku:

1. świat pogański to świat podwójny - świat grecki z jednej strony, żydowski z drugiej strony - stosunek do greckości i żydowskości ustanowi ramy przejmowania kultury starożytnej przez chrześcijan, w języku pierwszych chrześcijan hellenis mos - hellenizm, to równa się pogaństwo, po grecku powstanie chrześcijańska teologia, narzędziem oddziaływania na wiernych stanie się mówienie kazań, homiletyka, a kazania to nic innego jak greckie retoryczne mowy, Jan Chryzostom to jeden z największych mówców

2. Grecy i greckość3. jest potrzebna chrześcijanom nie tylko ze względu na homiletyką, ale też ze względu na filozofię, z herezjami musimy walczyć4. , czyli polemizować5. , w greckiej filozofii mamy wzory, np. Platon, Arystoteles, z filozofii wiemy, jak polemizować6. , niemal synonimem hellenizmu po chrześcijańsku-grecku jest ioudaismos, wiekopomne dzieła przeciwko żydowskości, trzeba będzie opanować7. egzegezę, w Aleksandrii kwitnie szkoła egzegetyczna (zamieszkiwali ją Żydzi greccy), Filon z Aleksandrii - tworzy nowoczesną egzegezę biblijnąj, z jego wyrastają najwięksi egzegeci starożytności chrześcijańskiej, Orygenes - największy jego uczeń, narzędzie egzegetyczne do tłumaczenia Biblii muszą być8. wzięte od Żydów, chrześcijańscy nauczyciele musieli być9. w pogańskiej szkole, używać10. greckich narzędzi do bycia chrześcijaninem

egzegeza- narzędzie judaistyczne przejęte przez chrześcijan

konflikt z judaizmem:

• potrzeba rezygnacji z form kultu nie do przyjęcia dla innych kultów (w związku z misyjnością chrzescijaństwa)

• ekspansja ku poganom

konflikt z Rzymianami:

• epidemia cholery → podejrzenia gniewu bogów za odwracanie się od nich ku chrześcijaństwu

MILLENARYZM- groźba końca świata (m.in. Tartulian)

chrześcijanie w związku z millenaryzmem i ideą braterstwa nie chcą wstępowac do wojska

brak zgody chrześcijan na dbanie o pax deorum

musimy zerwać ze światem żydowskim, jeżeli chcemy być chrześcijanami

musimy odrzucić np. obrzezanie, bo to zamyka drogę dla niektórych kultur do przyjęcia chrześcijaństwa

u Żydów w życiu w diasporze elementy, które pozwalają na oddzielenie się od reszty chrześcijanie są jak jedna z sekt żydowskich

nieuchronny konflikt - chrześcijaństwo nastawia się na otwartość

łac. pagani - wieśniacy → poganie, słowo pojawia się w chrześcijaństwie, to wskazuje, że chrześcijaństwo było religią raczej miejską, wśród plebsu miejskiego, tradycyjne społeczności wiejskie, trudniej się chrystianizowali, bo posiadali swoje kulty regionalne

z punktu widzenia państwa chrześcijanie nie są do zaakceptowania, niosą niebezpieczeństwo:

- akceptowanie chrześcijan powoduje zmazę religijną, poniesie za sobą zemstę bogów

- państwo rzymskie w III wieku obiektem najazdów ze wszystkich stron, epidemia cholery, fala nieszczęść- , prześladowania chrześcijan będą próbą zmuszenia ich do przyjęcia pewnych bogów, by udobruchać- bogów, skoro tylu ludzi nie składa kultu, to nie dziwne, że tyle katastrof przytrafia się imperium rzymskiemu, nie chodzi o samo zgładzenie chrześcijan,

- myśl millenarystyczna - pomysł intelektualny, w myśl którego nadchodzi koniec świata, paruzja, ponowne przyjście boga, do millenaryzmu przywiązanych kilku teologów chrześcijańskich, pierwszy to Tertulia, grecki i rzymski retor, ale pisał przeciwko hellenizmowi, chrześcijanie nie chcą iść- do wojska - po co, skoro sprawa jest przegrana, zaraz koniec świata

powstaje teologia

chrześcijaństwo powstaje w stałym konflikcie herezji i ortodoksji

chrześcijanin musi podkreślać swoją ortodoksyjność wobec tych, którzy w sprawach pisma będą się do niego oddalali, interpretacja właściwa jest tylko jedna

Orygenes - komentator Biblii, akceptowane tylko niektóre jego interpretacje

polemika wbudowana w chrześcijaństwo

pierwsze prześladowania - 64r. Neron, nieistotne z punktu widzenia chrześcijaństwa, akcja wariata, zarządził je cesarz, będzie to coś wyjątkowego, a nietypowe

pozostałe prześladowania będą oddolne, większość do oddolne i lokalne, pociągają za sobą najwięcej ofiar (czasami takie same jak w stosunku do żydów)

na niektórych obszarach, np. w Aleksandrii prześladowanie chrześcijan nie będzie się niczym różniło od prześladowania Żydów, będą walczyć między sobą, oskarżać się nawzajem, cesarz będzie karał raz jednych raz drugich, Żydzi i Grecy

w podobny sposób prześladowani chrześcijanie

w sprawie tumultów antyżydowskich nie ma problemu

kiedy urzędnik rzymski prowadzi sprawę tumultu, w który zaangażowani są chrześcijanie, urzędnik nie może traktować chrześcijan na równi z Żydami i poganami, musi ich traktować niżej w punktu widzenia państwa

chrześcijanie powinni przystać na reguły gry Rzymian, ale nie mogą, więc urzędnik musi stracić chrześcijan

kilkakrotnie wielkie prześladowania - na rozkaz cesarza:

1. w połowie wieku III (250-252) n.e. Decjusz i Walerian prześladowali chrześcijan, kazali wszystkim odgórnie złożyć2. formy kultu pogańskiego albo kara śmierci instytucjom kazali oddanie wszystkich ksiąg świętych urzędnikom przez kapłanów, nie mogli oddać3. ksiąg, pojawia się zjawisko męczeństwa zwłaszcza kapłanów i biskupów, to tworzy świętych, to napędza cały mechanizm,

4. między rokiem 303 a 311 - ostatni wielki cesarz pogański Dioklecjan i jego współwładcy, jego przeciwnik i następca Konstantyn Wielki wyczuł koniunkturę i zaczął działać5. w obronie chrześcijan

herezje - spory doktrynalne, jak interpretować Pismo Święte

prześladowania - nie wszyscy będą bohaterami, przyczyniają się do konfliktów w Kościele, lapsi - upadli, poddali się, np. złożyli kult Jowiszowi, jeżeli są świeccy, mogą wrócić na łono Kościoła, ale jeżeli są kapłanami - czy sakramenty mają swoją moc, jeżeli ktoś się wyłamał?

Podstawa do podważania święceń przez lapsi, fakt zakwestionowania sakry biskupów wiele lat wstecz, może to tak naprawdę trwać bez końca

to doprowadziło do herezji

w roku 392 kończy się symbolicznie ta historia - rzymski cesarz Teodozjusz powoduje zaprzestanie kultów np. Akademii Platońskiej (miejsce czczenia muz), bo nie można czcić muz

---