Historia administracji, 6.10.10

1. Miejsce historii administracji wśród innych nauk

Prawoznawstwo: (dyscypliny historyczno-prawne)

- historia ustroju

- historia prawa (Historia państwa i prawa)

- historia doktryn prawnych

- historia administracji (jedna z najmłodszych)

II poł. XX wieku rozwój (Francja, Anglia, Niemcy)--> Polska później

2. Historia administracji

administracja (etymologia [pochodzenie] słowa)

--> pochodzenie łacińskie [administrare- zarządzać, kierować]

[ministrare- służyć, usługiwać, pomagać]

Od słów: Minister- kiedyś sługa królewski/ Ministrant

Rządzić z łac. [gubernale] spojrzenie konstytucjonalistów. Już Rzymianie to rozdzielali

administracja- znaczenie:

1. trwała działalność mająca na celu zarządzanie w sposób ciągły czyimiś sprawami (cudzymi, własnymi) [ cudzymi zajmuje się adwokat, ale nie w sposób stały- on nie jest administratorem więc]

sprawy cudze:

- publiczne (państwowe albo samorządowe-> wójt- sprawy gminy)

- prywatnej osoby (kamienica prywatna, firmy, wspólnoty mieszkaniowe) - ADMINISTRACJA PRYWATNA

2. pewne organy , które tą działalność administracyjną prowadzą

Organy samorządowe---> wójt, burmistrz

Organy państwowe---> minister

Aparat administracyjny ma państwo--> starostowie, urzędy centralne

3. Korpus urzędniczy (urzędnicy) są zatrudnieni, mają szczególne prawa, obowiązki, są zhierarchizowani

Historia administracji:

- bada czym się zajmuje działalność

- zarządza majątkiem prywatnym, państwowym

- dziejami urzędników

Kiedyś magnateria- administracja prywatna

Administracja publiczna

- rządowa

- samorządowa

- państwowa

Administracja państwowa w sensie 1 (trwała działalność mająca na celu zarządzanie w sposób ciągły czyimiś sprawami (cudzymi, własnymi) )

- to takie działania państwa, które nie należą do władzy ustawodawczej i sądowniczej---->>>> negatywna definicja mówi o złych stronach, mówi czym ona nie jest

- to organizatorska działalność państwa------>>>> definicja pozytywna, funkcjonalna

Kiedyś ściągało państwo podatki, bezpieczeństwo wewnętrzne małe, raczej na drogach handlowych, z czasem ma coraz większy zakres

Biurokracja a administracja jest ściśle związana

Etymologia-> rządy biur, rządy urzędników/// francusko-greckie I poł XVIII w

Tak myślał francuski myśliciel VINCENT DE GOURNEY 1712-1755

Absolutna monarchia francuska- monarchia administracyjna, biurokratyczna

Król stworzył aparat administracyjny

Przełom XIX/XX w. Max Weber niemiecki teoretyk zarządzania, socjolog. Chciał sformułować cechy biurokracji jako doskonały system.

Cechy Maxa: cechy systemu biurokratycznego:

1. działalność organizatorska państwa powinna być realizowana przez urzędników zawodowo (są profesjonalnie przygotowani

2. podział pracy i związana z tym specjalizacja (jak w manufakturze; rzemieślnik->manufaktury ->taśma)

3. hierarchiczna struktura władzy ( I instancja, II instancja)

4. muszą istnieć generalne reguły prawa, które określają zachowania urzędników na poszczególnych stanowiskach

Max Weber stworzył stworzył teorie biurokratyczne i je opracował

Przed Weberem system biurokratyczny w monarchii francuskiej- oni opracowali praktykę

Monarchia absolutna- tam się tworzy administracja a średniowieczna administracja to nie jest administracja, bo nie ma cech Webera- tak niektórzy uważają

Administracja rzymska

Królestwo Sycylii Fryderyk II i kościelne ma cechy trochę weberowskie

Inni historycy twierdzą że administracja była wcześniej, ale inaczej, miała inny kształt

Administracja przybiera różne formy

Austria, Prusy, Francja- wzorzec europejski--> administracji, sądownictwo administracyjne

Wykład 13.10.10

Administracja na ziemiach polskich w państwie pierwszych Piastów

Administracja w Polsce 965/6- 1320

Periodyzacja- podział procesu historycznego na pewne okresy

Monarchia patrymonialna poł X w do 1320 roku-> początki polskiego państwa publiczno-prawnego

965- ślub Mieszka z Dobrawą

2 podokresy

1. monarchia wczesnofeudalna do 1138 lub do 1227 (śmierć Leszka Białego)
   jedno-władztwo piastowskie, względnie jednolite państwo

2. polikracja , wielorządy → rozbicie dzielnicowe

Potem proces jednoczeniowy

po 1320- odrodzone państwo polskie

Monarchia patrymonialna cechy (rozbicie dzielnicowe wówczas, każde księstwo ma swoją administrację centralną)

Administracja centralna

Zarząd centralny monarchii patrymonialnej

należy on do panującego i do jego urzedników

1. panujący- wywodzi się to stanowisko z wodza plemiennego, pierwotna nazwa- ksiądz, książę, a jego syn to księżyc

Tytuł z Bożej Łaski-> po chrzcie ten tytuł władcy przyjmowali

1295- Przemysł II → koronacja-> Sakra monarsza , biskupia, wyświęcanie

To zwiększa znaczenie monarchy. Koronacja uwypuklała pozycję monarchy. Uwypukla się element publiczno-prawny

Elementy:

• publiczno-prawne

• prywatno-prawne- władca był podmiotem prawa, był właścicielem gruntów, miał majatek , jego majatek podlegał dziedziceniu. Dziś prawo cywilne, majatkowe-> temu podlegał

Przepisy prawa spadkowego, obowiazywało rycerzy- dziedziczenie ziemi po przodkach-> zasady obowiązywały wobec władcy (dziedziczność tronu)

Zasady:

Po ojcu mają prawo dziedziczyć wszyscy synowie w równych częściach, są spadkobiercami koniecznymi, każdy miał prawo do tronu (państwo ma tendencje do naturalnego rozbicia na dzielnice)

łac. patrimonium- pochodzi od słowa pater (ojciec)

Monarchia patrymonialna-> państwo traktowane jako dziedzictwo

Tytuł prawny władcy do rządzenia-> syn monarchy

łac. domini naturales-> panowie naturalni, z natury wynika, że dziedziczą

Przed wojną Zgromadzenie Narodowe wybierało prezydenta.

Pan naturalny nie uzasadnia tego że dziedziczy.

Władza Piastów była silniejsza, dodawali „z Bożej łaski”

Pomocniczo, gdy nie ma syna, w grę wchodzi elekcja

Dominująca jest zasada dziedziczności tronu, ale pomocniczo stosowana była elekcja (jakiś Piast)

Instytucja pryncypatu-> z łac. princeps- książe

Książęta nie są sobie równi. Princeps ma wyższą władzę a bracia rządzą w swoich księstwach

Wielki książe---> Ruś, Litwa

W ciągu XI w pryncypat się ukształtował możnowładztwo to popierało

Przykład Władysław Hermen princeps, a Zbigniew podległy książę

Pierwotnie to możni wybierali princepsa-> elekcja a czasem zbrojnie dokonywali wyboru

Krzywousty wydał statut/ testament

Princepsem ma być senior rodu, najstarszy wśród Piastów-> to nie wyszło

Wszystkie dzielnice od tego czasu są sobie równe

Władza monarchy: Panujący pełni kilka funkcji:

• jest wodzem

• utrzymuje stały oddział zbrojny zwany drużyną (zapewniała bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne-> pomagała wyegzekwować świadczenia od ludności
  Podzielono drużynę na 2 części
  * pozostawiona na ziemi i stąd mają czerpać pieniądze na służbę wojskową, konną
  * mały orszak przy księciu dla jego bezpieczeństwa

• panujący utrzymywał załogi wojskowe w grodach

• zarządzanie sprawami niewojskowymi:
  * prowadzenie polityki zagranicznej
  * obsadzanie stanowisk urzędniczych
  * obsadzanie stanowisk kościelnych (kro ma być biskupem)
  * wydawał polecenia urzędnikom
  * decydował o wydatkach skarbowych
  * egzekwował podatki
  * czynił czynił nadania ziemskie
  * zakładał wsie i miasta

• rządził pośrednio i bezpośrednio, podróżował po kraju

• sądownictwo- monarcha był najwyższym sędzią i źródłem sprawiedliwości. Jak byli sędziowie i przyjeżdżał książę to oni byli, więc on mógł sadzić

Monarcha do Kazimierza Wielkiego rzadko wydawali ustawy. Kazio to zmienił

Prymat prawa zwyczajowego nad ustawowym (wtedy tak było do Kazimierza Wielkiego)

Wyroki sądowe władcy też mogły być źródłem prawa.

Monarcha sprawował władzę będąc w ruchu

Zbrojny oddział mu towarzyszył / kontakt rządzącego z poddanymi

Stolicy państwa długo nie było bo monarcha się przemieszczał. Były miejsca gdzie monarcha dłużej się zatrzymywał

Władysław Herman lubił Płock

Pewne ośrodki nabierały znaczenia bo były miejscami koronacji monarszych-> Gniezno, Kraków

Ważne też gdzie była nekropolia-> Nekropolia wawelska- dla Piastów (Kraków)

Zakres władzy monarszej

• zależało od temperamentu, charakteru, władzy

• od strony faktycznej- zależało jakie poparcie ma wśród możnowładztwa (Później możni dla zwiększenia swojej władzy osłabiali władcę)

• od strony prawnej- ogół praw monarszych określano mianem- iura ducalia (prawa książęce) lub iura regalia (prawa królewskie)

Prawa miały szeroki zakres (pierwsi Piastowie nie byli władcami absolutnymi) była silna, ale z czasem ulegała stopniowemu zmniejszeniu

Po 1138r. Zmniejszono władzę

iura ducalia się zmniejszała- władca wydawał immunitety, np. sądowe, ekonomiczne-> nadawane rycerstwu, duchowieństwu, dotyczyły ludności chłopskiej

immunitety sądowe-> dobra takie nie podlegały władzy monarszej

immunitet ekonomiczny-> urzędnicy już nie mogą ściągać żadnych należności

Urzędnicy książęcy nie mogą działać na terenie dóbr prywatnych (ma to znaczenie dla administracji)

Prawo oporu-> było ograniczeniem władzy monarszej (ius resistendi)

Są tu elementy publiczno- prawne, jeżeli władca narusza prawo to można go usunąć z tronu.

Król był osobą publiczną przez koronację-> element publiczno- prawny

Dlatego można go pozbawić tronu

A osoby prywatnej majątku nie pozbawiamy

Władca może nie przestrzegać zobowiązań , praw. Poddani byli niezadowoleni jak nie przestrzegał monarcha praw. Stawali się opozycją polityczną wobec monarchy → tak działa prawo oporu

Władysław II został wygnany

Krzywousty miał opozycję Skarbimira-> uznani byli za buntowników i byli ukarani

Wykład 20.10.10
Urzędy centralne

1. dwór książęcy (królewski)-> centralne ogniwo władzy państwowej
   curia ducis/
   Ważna instytucja i rodzina panującego, żona, dzieci, panujący, komplet dygnitarzy piastujących centralne urzędy, zastępcy dygnitarzy, kapelani książęcy, personel kancelarii, poczet zbrojny władcy-> oni mają znaczenie dla administracji państwowej.
   
   Państwo patrymonialne monarcha utożsamia się z państwem
   Funkcje dworu:
   - zaspokajanie potrzeb władcy, jego żony, rodziny
   - pewne rozrywki na miarę monarszą, łowy, turnieje, coś dla gości zagranicznych
   - manifestacje przepychu i potęgi (względy prestiżowe)
   - sądownictwo (władca źródłem sprawiedliwości)
   - dwór panującego w podróży nie pokrywał się z dworem. Tylko niektórzy dygnitarze wyruszali w objazd po kraju
   Skład dworu w podróży: funkcjonariusze zarządu, kasztelani, dostojnicy kościelni, personel kancelarii

2. dwór księcia-> stale podróżuje
   - skład orszaku księcia był zmienny i nie pokrywał się z dworem

Zarząd centralny:

• urzędnicy dworscy (dostojnicy)- byli najwyższymi urzędnikami w zakresie administracji państwowej, jest na usługach władcy
  Kompetencje:
  * zakres spraw, które urzędnik może wykonywać, normują je akty prawne
  *wtedy kompetencji nie było, urzędnicy robili to co im władca zlecał

• urzędnicy centralni- katalog dostojników o znaczeniu państwowym

• Komes pałacowy (XI-XIII w)- druga osoba panującym, sprawował piecze przy pałacu monarszym (alter ego władcy)
  łac. comes palatinus
  Istniał już wcześniej. Świadczy o tym słowiańska nazwa - wojewoda , panujący= wódz
  Jego funkcje (które nie są określone żadną normą prawną):
  a. dowodził wojskiem
  b. wojewoda- prowadzi na wojnę
  c. zastępował panującego w różnych dziedzinach (zarządzał państwem, a także w sprawowaniu sądownictwa)
  Niektórzy z wojewodów próbowali usunąć księcia, panującego, np. wojewoda Sieciech wobec Hermana, wojewoda Skarbimir wobec Krzywoustego- próby się nie udały.
  

W Małopolsce w I poł. XIII wieku wojewodowie krakowscy, sandomierscy zdobyli dużą władzę kosztem władcy-> zaczęli się oni tytułować jak książęta „z Bożej łaski” - okres rozbiorów

Skutek:

W połowie XIII wieku pohamowane ambicje wojewodów w hierarchii urzędniczej krakowskiej

Kasztelan był przed wojewodą krakowskim

Wojewoda był na skalę księcia dzielnicowego (w rozbiciu dzielnicowym jest wielu książąt i dlatego jest ich wielu)

komornik- odpowiednik wojewody na śląsku

w ramach państwa są rozmaite struktury terytorialne, lokalne odrębności

• kanclerz (równorzędnie z wojewodą)
  - kierował kancelarią monarszą

Gall Anonim podaje imię kanclerza z czasów Krzywoustego. Był to Michał, początek XII w.

Funkcje kanclerza pełniły osoby duchowne bo umiały czytać i pisać po łacinie-> to był język urzędowy, międzynarodowy

W czasach nowożytnych łacina została wyparta przez język francuski (język międzynarodowy wówczas)

Funkcje kanclerza:

• opiekował się, pilnował, przechowywał pieczęć panującego (była jednocześnie pieczęcią państwa)
  Pieczęć była dawniej była odrębnym przedmiotem, który był przywieszony do dokumentu, odbijano go w wosku. Na jednej stronie był widoczny wizerunek władcy

NUMIZNATYKA- nauka o pieczęciach
Każdy władca miał inna pieczęć

• do dokumentów królewskich dopinał pieczęcie, nadzorował to

• utrzymywał kontakty księcia z wyższym duchowieństwem, z innymi władcami, innymi książętami dzielnicowymi

• przyjmował i wysyłał listy książęce. Kanclerz nadawał kształt literacki listom księcia. Pisarz kancelarii pisał a kanclerz dyktował

• utrzymywał kontakty panującego z kurią z Rzymem

• koncentrował się na sprawach polityki zewnętrznej i wewnętrznej

Kanclerze byli powoływani przez panującego

książę wypływał na obsadę biskupów-> kanclerze nimi zostawali - źródło dużej kariery

Z punktu widzenia XI/XII wieku

Kancelaria → złożona z kanclerza i personelu kancelarii

W Polsce była urzędem, do którego należało współdziałanie z władcą w zarządzie państwa w zakresie spraw wewnętrznych, należały kontakty zagraniczne realizowane w imieniu panującego, sprawowała funkcje notarialne---> sprowadzały się do redagowania, spisywania, uwierzytelniania dokumentów.

Dzielnicowe kancelarie działały w mniejszym zakresie

Po zjednoczeniu państwa kancelarie miały większe znaczenie, bo panowały nad większym terytorium.

Przy kancelarii była zwykle kancelaria książęca

Skriptorium- miejsce w którym spisywano dokumenty i inne teksty

• Skarbnik- urzędnik monarszy, którego zadaniem było czuwanie nad monarszym skarbem

W tym skarbcu przechowywano kosztowności, klejnoty a nie pieniądze. Insygnia władzy jeśli władca jest koronowany, dokumenty państwowe.
Skarb jest jednocześnie archiwum państwowym

• mincerz- ściągał świadczenia pieniężne, które należały się panującemu. Bił monety z kruszcu. Tępił fałszerzy.

Monopol władcy-> wybijanie monet

regal menniczy

Sieciech próbował bić własną monetę, gdy chciał usunąć Piastów, synowie Hermana nie pozwolili odebrać ojcu władzy.

Mniej kruszcu w monecie niż powinno być-> pewny fiskalizm ze strony władcy
Pojawiły się mennice regionalne
Znaczenie mincerza spada → staje się kierownikiem przedsiębiorstwa do produkcji monet. Jego znaczenie polityczne spada.

• Komornik- (we wszystkich dzielnicach oprócz Śląska)
  - zarządza materialną stroną dworu, chodzi o dochody niepieniężne (świadczenia w zbożu, bydlęta)
  

Z chwilą gdy rozpowszechniały się immunitety (XIIIw) stał się on niepotrzebny

Podkomorzy jego zastępca, a później jak komornik zanikł to podkomorzy pełni funkcję jako organ lokalny

• Marszałek- zarządca dworu panującego, szef dworzan, strzegł porządku, bezpieczeństwa w pobliżu monarchy

Ci powyżej zaspokajali potrzeby państwowe, reszta zaspokajała potrzeby panującego:

• stolnik- dba o stół księcia

• cześnik- zarządza piwnicą monarszą

• łowcy- dbał o organizowanie łowów (dotyczyło to grubego zwierzęcia;p)

Były zwierzęta zastrzeżone dla panującego
łowy- pretekst do rozmów dyplomatycznych oraz jako sposób zdobycia żywności.
Jagiełło przed bitwą pod Grunwaldem uczestniczył w łowach dla zdobycia pożywienia-> Długosz to opisuje

• koniuszy- zajmował się końmi monarszymi, musiały być czyste, najedzone

• miernik- zajmuje się uzbrojeniem władcy

• kuchmistrz- nadzoruje kucharzy

• podczaszy- nalewał wino

Z czasem te funkcje stały się często tytułowane

Adam Pomiński- miał tytuł Kuchmistrza Wielkiego Koronnego (brał udział w rozbiorze), mimo że nie miał styczności z kuchnią

Rozbicie dzielnicowe- tych osób jest więcej niż w państwie centralnym

Urzędnicy lokalni pozostają bez zmian mimo że państwo się jednoczy

Przekształcenie się urzędów dworskich w miejskie

Wspólny władca jest w Krakowie korzysta z urzędników krakowskich a jak jest w Poznaniu to z poznańskich

W XIII w Dało to początek lokalnym urzędnikom za czasów Kazimierza Wielkiego i Łokietka

Urzędnicy dworscy stają się przedstawicielami lokalnymi panów

Koniec XIII w - koniec przekształcania urzędów lokalnych w ziemskie.

Podziały terytorialne i urzędnicy lokalnego zarządu

Do Krzywoustego występował podział na prowincje

1. poznańska

2. gnieźnieńska

3. krakowska

4. sandomierska

5. śląska

6. mazowiecka

7. kujawska

8. łęczycko-sieradzka

Na czele prowincji stał namiestnik

Czasem zostawał nim któryś z synów panującego

Po rozbiciu dzielnicowym staje się to niepotrzebne

Podział na kasztelanie okazał się trwały

Teren wyodrębniony był w centrum kasztelanii, był twierdzą-> pierwotna twierdza to gród (kasztelański), była też siedziba kasztelana

Urzędnik książęcy, który stoi na czele kancelarii to comes grodowy, zarządza dworem i kasztelanią

100 kasztelanii na terenie Polski

Do kasztelana należą:

• zarząd terytorialny

• miał na celu zbieranie środków pieniężnych, świadczeń w naturze

• dowódca (dowódca załogi, grodu)

• strzeże bezpieczeństwa wewnętrznego

• sprawował miejscowe sądownictwo (mniejszej wagi), bo sądy większej wagi wydawał książę, jak przyjechał

Kasztelan miał do pomocy urzędników:

• wojscy- do spraw wojskowych

• sędziowie targowi, grodowi- sądzili

• włodanie- zarząd......

Oni partycypowali w daninach

Pewną część mógł wziąć dla siebie, resztę musieli oddać. Sędziowie się żywili partycypując w karach sądowych. Podstawa materialna ich utrzymania . Wtedy nie było pensji, było partycypowanie.

Podziały administracyjne

Najniższa jednostka to Opole obejmująca kilka, kilkanaście wsi. Wsie, które pozostają ze sobą w sąsiedztwie.

Dla administracji ówczesnego państwa miały znaczenie podziały dla celów kościelnych

1000 r- arcybiskupstwo gnieźnieńskie (jednostka, która obejmuje całe państwo)

Podlegały mu 3 biskupstwa:

1. Wrocławskie

2. Kołobrzeskie

3. Krakowskie

4. Poznańskie (ale przez pewien czas było niezależne)

Od końca XII w. diecezje dzieliły się na archidiakonaty (okręgi administracyjno-sądowe-> kościelne, na czele archidiakon)

Archidiakonaty dzieliły się na dekanaty, a mniejsza od dekanatu jest parafia

Od XI w. do schyłku XII w. miał miejsce rozwój parafii, wtedy powstało ich ok. 1000

Na początku XIV w. było 3000 parafii

Parafie opierały się na sieci kościołów grodowych, bo w każdym grodzie były kościoły targowe. Były też kościoły prywatne.

Stabilne utrzymywały się przez szereg stuleci i wykorzystywane były do celów administracji państwowej zwłaszcza parafie-> tam czasem ogłaszane były akty, publikacje.

Wykład 27.10.11

Zmiany w administracji zachodzące pod wpływem immunitetów

immunitet- nadawany przez panujących

1. ekonomiczny (skarbowy)- panujący zwalniał ludność chłopską zamieszkałą w dobrach prywatnych od określonych danin i posług na swoją rzecz-> pobierali je urzędnicy książęcy

2. sądowo- administracyjny- całkiem wyłączał, ograniczał sądownictwo urzędników książęcych nad ludnością chłopską , która osiadła w dobrach, które uzyskały immunitety. --->wydawane przez panującego w formie wystawionego dokumentu, adresowany do właścicieli dóbr

Skutki prawne:

Dotyczyły ludności chłopskiej, która zamieszkiwała te dobra

Ludność chłopska - uiszczała pewne świadczenia na rzecz właścicieli

Kasztelan i sędziowie nie mogą sądzić ludności chłopskiej

Sądownictwo na ludność chłopską wykonuje właściciel

Kasztelan i sędziowie nie mają prawa wchodzenia na teren dóbr prywatnych i immunizowanych

Zwolnienie ludności chłopskiej, wyłączenie spod sadownictwa było albo częściowe albo całkowite

Potem było domniemanie, że mają immunitet (dobra szlachty , rycerskie, duchownych) → nie musieli legitymować dokumentem immunitetowym.

Konsekwencje immunitetu w sferze administracji

1. immunitety ograniczały terytorium podległe władzy urzędników książęcych

1/3 kar sądowych przypada urzędnikowi. Immunitety godziły więc w interesy urzędników

Zdarzało się, że urzędnicy wchodzili na dobra immunizowane siłą i wówczas właściciel stosował siłę

2. Prawa zwierzchnie przysługujące władcy jako wyrazicielowi władzy państwowej, które przysługiwały mu przy ludności chłopskiej teraz przechodzi na właściciela.

Na skutek immunitetów następowało powiązanie funkcji publicznych, państwowych z własnością ziemi (tu też się mieści administracja) Następuje to w XIII w. → wiek immunitetów. To trwa do uwłaszczenia chłopów (XIX w.), a w Prusach dłużej.

WAŻNE!- I poł. XIX w. Właściciel ziemi (wójt) brany jest jako urzędnik państwowy!!

W Austrii też tak jest

Właściciel dominium realizuje funkcje publiczne

W niemieckim systemie: gmina chłopska, obszar dworski-> obszar administracyjny → właściciel

→ dualizm dominium

Kasztelan zastępowany potem starostą, bo on nie ma co robić.

Kasztelania jest jak ser z dziurami :D dziury- dobra immunizowane

We własnym zakresie na tych terenach właściciele musieli zorganizować administracje.

Kolonizacja miast i wsi na prawie niemieckim

Wsie i miasta funkcjonowały na prawie polskim.

Zauważono, że w Niemczech są one zorganizowane na pewnych prawach. Więc przejmowano te przepisy do Polski (albo już była osada i tam to reorganizowali) były też puste tereny i tam chciano ściągnąć kolonistów, którzy mieli zagospodarować teren. Gwarantowano im, że będą mieli wolniznę, a potem nie będą uiszczać nic do księcia a czynsz tylko do właściciela. To miało przynosić dochody właścicielom (czynsz)

Zasadzcy- sprowadzali kolonistów i zawierali umowy z właścicielem

Zasadzcy zostawał sołtysem na wsi lub wójtem w mieście, wykonywał sądownictwo to mniej istotne, miał więcej ziemi, pobierał 1/3 kar. Mógł założyć młyn. Był bogaty przez co był zobowiązany do konnej służby wojskowej jak właściciel

Sołtys- zbiera czynsze i zbiorczo oddaje je panu. Wykonuje usługo na rzecz pana.

Sołtysi chcieli się uniezależnić. Prawa sołtysa do ziemi są dziedziczne. Król Kazimierz chciał zrobić odrębnych właścicieli

Miasta- wójt

Akcje kolonizacyjne prowadziły osoby prywatne, ale też władcy głównie Kazimierz Wielki

Panem jest monarcha (miasto)

Są kupcy, rzemieślnicy-> zaczyna się tworzyć samorząd, jest rada miejska

Wójtowie w największych miastach mieli duże uposażenie, próbowali dokonywać politycznych wyborów (Małopolska-> stawiali na władców czeskich)

Posypały się konfiskaty majątków ziemskich więc wójtostwa krakowskie dostały się króla.

Wójtostwa dziedziczne się nie utrzymały. Mieszkańcy miast wykupowali wójtostwa od spadkobierców.

Gdy znikają wójtowie dziedziczni (bo np. miasto je wykupiło) wtedy pojawiał się samorząd miejski.

Od połowy XIIIw rozwija się samorząd miejski sprawowany przez radę miejską, powoływano ją raz na rok. Ale byli także radcy dożywotni. Na skład rady miał wpływ król (początkowo)

cechy wybierały samorząd

Jeśli organy z nominacji brak samorządu

Ale mimo wszystko pan miał wpływ

Na czele rady → burmistrz - administracyjne uprawnienia-> miał prawo podejmowania uchwał tzw. wydawania zarządzeń dla ludności miasta

Kazimierz Wielki → mury miejskie, miasta wyodrębniają się od reszty terytorium. Miały władzę sądową

Śladowe ilości samorządu we wsiach

Samorząd terytorialny ma charakter stanowy

Wnioski:

1. Pomieszanie elementy publiczne i prywatne są w administracji widoczne

2. Źródło pomieszania-> personalizacja państwa-> przeciwstawne to instytucjonalizowane państwa

instytucjonalizowanie państwa- stanowisko określone przez prawo

Prawa i obowiązki osoby to co innego niż prawa i obowiązki wynikające z urzędniczych stanowisk

Państwo związane z osobą

W średniowieczu nie za bardzo odróżniano osoby od stanowiska → personalizacja → utożsamianie państwa z osobą.

3. Kształtowanie się pewnych instytucji ważnych w przyszłości (kształtowanie się urzędów ziemskich) - przejście administracji w ręce prywatnych właścicieli

4. pojawiają się niektóre urzędy centralne → kanclerz, marszałek dworu, urząd skarbnika

POLSKIE PAŃSTWO PUBLICZNO-PRAWNE

1320- do 3 rozbioru

Wcześniej też miało elementy publiczno- prawne a po 1320 ten charakter staje się dominujący

Charakter osobowy państwa tracił na znaczeniu, państwo staje się instytucją

Konsekwencje traktowania państwa jako podmiotu prawa:

Corona Regni Poloniae- Korona Królestwa Polskiego (Łotkietek)

Nazwa państwa w praktyce używana tylko Corona Republica - Rzeczpospolita- też tak mówiono

republica- oznacza państwo bez jego formy

Rzeczpospolita Polska- państwo polskie

Pojęcie korona-> Korona na skroniach władcy jest symbolem → pojęcie abstrakcyjne

Podmiot prawny → Państwo = osoba prawna

Tę abstrakcję nazywano symbolem → korona na skroniach władcy

Państwo podmiot odrębne od monarchy (2 zasady więc są)

1. zasada suwerenności państwa- państwo i w konsekwencji monarcha są od nikogo niezależni. Niezależny władca to tylko cesarz Rzymski Narodu Niemieckiego-> miał tytuł imperatora
   inni byli zależni- to wynikało z drabiny feudalnej
   Monarchia francuska, czeska Karola IV, polska → oni uważali że są niezależni
   Król jest cesarzem, imperatorem,ma jego pozycje w swoim królestwie
   Rex est imperator in reyno suo

2. zasada integralności jego terytorium- Państwo jest integralną całością. Terytorium jest własnością państwa, a nie osobiście króla

Skład terytorium:

• Regnum Poloniae (królestwo polskie) → tym włada król

Do korony należy nie tylko to czym król faktycznie włada, ale też ziemie utracone; pomorze, Śląsk

W drodze ewolucyjnej przekształca się państwo patrymonialne na państwo publiczno- prawne

Jak Kazimierz to uznał to Ludwik zwołał ludzi i testament (niezgodny z nową koncepcją państwa)

Znaczenie dla administracji:

1. Akcentowanie jedności dla państwa po rozbiciu

2. Zasada integralności sprawiało tworzenie więzi między ziemiami

3. centralny aparat władzy musiał się wykształcić

Kiedyś król korzystał z urzędników w danym mieście np. urzędników poznańskich

Geneza centralnego aparatu władzy: urzędnicy dzielnicowi dzielnicy krakowskiej awansowali do rangi urzędników centralnych a inni już tylko formalnie funkcjonują a z czasem zanikną.

Kraków nabiera charakteru stolicy- Jest to metropolia królewska

Godłem ogólnopolskim-> herb ziemi krakowskiej (orzeł biały z koroną na głowie)

Sztandar państwa-> sztandar ziemi krakowskiej → wynikało to z integralności terytorium państwowego.

Państwo ma charakter stanowy-> Ludność podzielona na stany, grupy

Stan- grupa ludzi wyodrębniona ze względu na to, że jej członkowie posiadają określone przywileje , prawa a gdy chodzi o wyższe stany to mają określony udział we władzy państwowej

Hierarchia stanów: 4 stany w Polsce (to ma wpływ na administracje)

1. szlachta

2. duchowieństwo

3. mieszczanie

4. chłopi

Każdy stan miał swoje sądy, sądownictwo było stanowe

Sądy powszechne to przeciwieństwo sądów stanowych w XIX/XXw.

Stanowe sądownictwo- odrębne prawa sądowe funkcjonowały, było prawo karne, szlacheckie, wiejskie, miejskie

Stany:

1. stan szlachecki- rola dominująca, urastali do rangi hegemona.
   Mieli przywileje- zapoczątkowano w Budzie , były też np. koszyckie, nieszawskie 1454
   na ich mocy miał pozycje hegemona w państwie
   W innych krajach w XVI w , a w Rosji II poł. XVII w. okres monarchii absolutnej a u nas Rzeczpospolita

Monarchia absolutna - nieograniczona, niepodlegająca niczyjej kontroli władza monarchy.

Monarcha (ustawodawca, realizuje prawo, które tworzy-> wykonawca, jest także sędzią. Skupia w sobie 3 rodzaje władzy

Jest źródłem sprawiedliwości, nie podlega kontroli społecznej.

Monarcha dziedziczny

Zarząd opierał się na zasadzie centralizmu.

Jądrem tego centrum jest monarcha, działający za pośrednictwem urzędników-> wykonawcy woli monarszej

Jest jedno centrum zarządzania

biurokratyzm

1. centralizm- jedno centrum zarządzania-> monarchia absolutna

2. decentralizacja-> kilka centrów zarządzania
   np. w Polsce międzywojennej oprócz jej władzy była autonomia województwa śląskiego

3. koncentracja- prawo decydowania ma najwyższy szczebel władzy

4. dekoncentracja- gdy przepisy mają, gdy mogą decydować też niższe szczeble władzy

Całe państwo zbudowane według jednego szablonu

Biurokratyzacja

Urzędnicy są zhierarchizowani, dzielą się na stopnie, mogą awansować na wyższe szczeble

Aparat biurokratyczny (francuski)

Monarcha absolutny w imię dobra poddanych pragnie regulować normy ich życia. Wkracza w osobiste sfery życia ludzi.

Jest to państwo policyjne, czasem przybierało taki charakter

Monarchia absolutna w końcowym okresie przybiera postać monarchii policyjnej. Monarchia absolutnie oświecona.

Wykład 3.11.10

Państwo

• ludność (podzielono na stany)

• terytorium

Policja- bezpieczeństwa wewnętrznego-> współcześnie

policja praktycznie w znaczeniu pierwotnym równało się administracji państwowej

Policja lekarska

Pierwotnie XVIII w było bardzo rozległe → policja znaczenie

Ministrowi Spraw wewnętrznych teraz podlega

Monarcha reglamentuje sprawy dotyczące poddanych.

Stwierdzono, że jest uprawniony bo przysługuje mu prawo policji ius politiae, może normować wszystkie dziedziny życia poddanych. Miało to rozbudowywać rozwój państwa, ale później okazało się, że jest to hamulec Skupia się w monarszy suwerenność.

Liberalizm ekonomiczny

Administracja państwowa = policja

Na początku XVIII wieku rozwinęła się myśl dążąca do stworzenia modelu państwa, dobrze zarządzanego to nazywano nauką o policji, poprzedza naukę o administracji, zarządzanie

Policyści- prefekt francuski de La Mare-> szef policji, napisał „traktat o policji”- wielotomowe dzieło, 1705 zaczął pisać, nie skończył tego. Od początku jeden z lepszych

Nauka o policji rozwijała się równocześnie we Francji i Niemczech

W Prusach- nauka rozwijała się, ale bardziej od strony teoretycznej do praktycznej, odwrotnie niż we Francji

Policysta- filozof Christian Wolff → jego myśli rozwinął Justi, napisał „zasady nauki o policji 1756 rok”

Minister policji był odrębny od Ministra spraw wewnętrznych

Władca w monarchii oświeconej-> monarcha oświecony

Józef II(dokonywał reform, które łagodziły napięcia społeczne), Maria Teresa- Austria, caryca Katarzyna II korespondowała z Wolterem, władca francuski → monarcha nieoświecony więc tam była rewolucja burżuazyjna.

Ustrój i administracja Corony.

Mieszana forma ustroju- z jednej strony zewnętrzne znamiona monarchii (król, korona), z drugiej strony król jest elekcyjny, podporządkowany prawu → to charakterystyczne dla republiki → organy państwa z wyboru

Najwyższy organ to sejm nie król → monarcha z przewagą republiki

Rzeczpospolita Polska związek Corony królestwa polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego 1569 roku-> unia realna-> wspólny tu był sejm i monarcha

2 rodzaje unii:

• personalna- wspólny monarcha

• realna- oprócz wspólnego monarchy są jeszcze wspólne instytucje ustrojowe

Nazwa: Rzeczpospolita Obojga Narodów

Unia personalna między RON i Saksonią bo na tronie byli Sasi August II Saski i potem jego syn.

Administracja centralna w Rzeczpospolitej Obojga Narodów:

Król

zasada elekcji, wcześniej nominowała dziedziczność

Za Jagiellonów elekcje ograniczone do dynastii Jagiellonów

Zygmunt August umarł bezpotomnie.

Następnie jest wolna elekcja → wyborcy mogą wybrać kogo chcą

Wybrano Anne Jagiellonkę, potem Zygmunta III- bo rodzina Jagiellona

Potem Sobieski, Wiśniowiecki

Każdy szlachcic może uczestniczyć w sejmie elekcyjnym → elekcja vivitim → pochodzi od słowa viv a to oznacza mężczyznę

• zwołanie sejmu konwokacyjnego

• potem sejm elekcyjny

• wybrany już jest elektus rex

• sejm koronacyjny

Po uroczystości koronacyjnej jest już pełnoprawnym królem

inter rez - między król :) pomiędzy 1 a drugim, prymas nim był (jednocześnie arcybiskup gnieźnieński - informował on o śmierci króla, zwoływał sejm konwokacyjny i kolejne

Tytuł prawny:

Władza monarchy opiera się na akcie wyborczym

Stosunek kontraktowy-> 2 strony są → wybory (szlachta i niektóre miasta jako osoba prawna, miały prawa szlacheckie, np. Kraków) i kandydat na króla późniejszy król

Warunki

umowa- prawo i obowiązek pełnić władzę królewską ma to czynić zgodnie z prawem (to nie rola monarchy jest źródłem prawa) które jest ustanawiane przez sejm, jest poddany prawu.

Wyborcy zobowiązują się do posłuszeństwa królowi

Henryk III Walezy francuski królewicz- miał wykształcić na Sorbonie część ludzi, miał się ożenić z Anną Jagiellonką ale zrobił to Batory

pacta conventa- warunki umowy układane pod każdego kandydata

Warunek rozwiązujący umowy- elekt ma prawa królewskie o ile działa zgodnie z prawem jeśli tego nie przestrzega można mu wypowiedzieć posłuszeństwo, umowa zostaje wówczas zerwana

Każda strona może zerwać umowę, król może abdykować

Prawo abdykacji zrealizował - Jan Kazimierz

Potem weszła ustawa, ze król nie może abdykować mimo wypowiedzenia posłuszeństwa

Poniatowski abdykował ale został do tego zmuszony

• Monarcha nie mógł zawierać małżeństwa bez zgody sejmu

• nie mógł nabywać dóbr ziemskich dla siebie, rodziny

• bez zgody sejmu nie mógł wyjeżdżać za granicę

Król ma przestrzegać prawa

Marcin Kromel-> ułożył historie Polski

Ktoś ułożył geografię → to było przyg dla Henryka

Prawo zasadnicze podstawowe ustrojowe państwa → artykuły henrykowskie 1573 (surogat konstytucji)

• król jest elekcyjny

• ma zwoływać sejm co 2 lata

Dopiero Stefan Batory je zaprzysiągł, złożył przysięgę że będzie je przestrzegał

Artykuły henrykowskie- zawierają sankcje, że jeżeli król nie będzie przestrzegał prawa to można mu wypowiedzieć posłuszeństwo
to się nazywa: Articulus de non praestanda abaeclienta

1576 i 1607-1609- ustawy

Król odpowiada za świadome i umyślne złamanie prawa takie sankcje mu grożą

Potem stwierdzono, że potrzebne są 3 upomnienia

1-prymas, sejmik za pośrednictwem senatorów, potem jest 2 i następnie 3- i to upoważnia z wystąpieniem wypowiedzenia nieposłuszeństwa

Zakres władzy monarszej (sfera związana z zarządem państwa)

król mógł wydawać normy prawne o znaczeniu ogólnopaństwowym

edykty, uniwersały monarsze- akty prawne wychodzące od króla-> dotyczyły różnych kwestii adm

Przez swoje postanowienia normował kwestie utrzymania porządku na dworze-> policyjno-karne, określał kompetencje niektórych urzędników centralnych, np. marszałków

Normował sprawy handlowe, król określał jakimi drogami kupcy mogą się przemieszczać w celach handlowych. Tam napotykał stacje celne- król normował cła

Wszelkie sprawy targowe normował, zezwolenie królewskie na targi (chodzi o wszelkie targi), król określał cenniki na towary, król określa, że kupiec ma być daną ilość dni w danym mieście i sprzedawać → prawo skladu

Król regulował prawo górnicze- przez wiele lat król miał monopol na to co się znajduje w ziemi, regulował prawo pocztowe, a w XVIII w prawo autorskie

Monarchia jako prawodawca, który tworzy normy to wydaje wszystko sam król poza sejmem.

Król Polski prawodawca z sejmem

Wydawał zezwolenia, zwalniał z praw indywidualnych Trzeba mieć koncesje na pewne działania.

Zezwolenia na lokacje wsi, budowę łaźni, kramów, sukiennic

Z jakiego wosku mają być pieczęcie → czerwone pieczęcie na to trzeba było mieć pozwolenie

Zwolnienia z pewnych świadczeń

wskutek pożaru zwalniał ze świadczeń na swoją rzecz

Wydawał polecenia swoim urzędnikom, a także miastom (chodzi o te królewskie lokowane przez monarchów w przyszłości)

kopalnia soli w Bochni-> o przedłużeniu dniu pracy, król miał na to monopol

• reglamentacje

Wydawanie zakazów pod adresem urzędników

Obsadzanie urzędów (władza nominacyjna)

Obsadzał urzędy cywilne, wojskowe a także kto zajmie pewne godności kościelne (kto będzie biskupem bo oni też zasiadali w senacie,-> bo to król starał się mieć wpływ)

Nawet jeśli kapituła wybierała to król na nią naciskał

Początkowo miał w tej kwestii swobodę, ale potem wykształciły się zawody → zwyczajowo lub były określone w przywilejach

Wykształciły się kryteria kto może być w urzędzie:

• powinien być to Polak w Coronie, Litwin na Litwie

• szlachcic-> monopol na urzędy

• mężczyzna

• mają osiadłość w ziemi, w której mają pełnić urząd (to dotyczy urzędów lokalnych, terenowych), przynajmniej posiadanie tam ziemi

• osoba zasłużona

• osoba o nieskazitelnej opinii

Urzędy sądowe → na stanowiska sędziów ziemskich- król mógł nominować osobę spośród 4 kandydatów wskazanych mu przez Sejm

Król miał swobodę w wybieraniu urzędników

XVIII w-> nominacja na najwyższe urzędy tylko podczas sejmu a wcześniej miał swobodę miejsca i czasu

Władcy polscy cenili sobie władzę nominacyjną → to był atrybut władzy, mogli z tego budować swoje stronnictwo

Historia administracji wykład 10.11.10

ekspektatywa- obietnica, oficjalne przyrzeczenie królewskie, król mógł złożyć konkretnej osobie przyrzeczenie, publiczne, że jak się zwolni miejsce z danego urzędu to inna osoba go otrzyma, której to obiecano

sprzedaż urzędów (rozkwitła w XVII w)- jak sprzedawanie nieruchomości i ruchomości. Z urzędem wiązały się zasoby handlu, za tę nominację król miał dochody, kandydat płacił królowi i otrzymywał urząd

też stopnie oficerskie można było kupić

Urzędy były dożywotnie

transakcja zgoda króla niezbędna

Znana już w XVI a rozkwitła w XVII w było to też w innych państwach

Dyplom nominacyjny- sprzedaż wymiana urzędu za pieniądze nawet w XIX w monarchia Habsburgów sprzedawała tytuły np. barona

Niektórzy łódzcy fabrykanci je kupowali, bankierzy francuscy

król mógł sądzić i karać urzędników, nie mógł usunąć urzędnika, majątkowe prawa nabyte się szanuje , ale mógł zastosować kare niełaski- urzędnik był pomijany przez króla jeśli chodzi o jakieś wyróżnienia, prezenty itd... lub kare pieniężną

jeśli przewinienie urzędnika było przestępstwem to to tracił swój urząd

król mógł przenieść urzędnika na inne stanowisko (nawet na wyższe)

funkcje króla cd.

- dysponowanie królewszczyznami (wywodzą się one z majątków które piastowie mieli na własność), swoboda w dysponowaniu tymi majątkami, może sprzedać, zamieniać , darować i zastawiać, od króla Warneńczyka nastąpiły ograniczenia jeśli chodzi o królewszczyzny

1440

1504r- ograniczenia dotyczące tego ze król mógł podejmować decyzje na sejmie, zgoda senatu, dyspozycja królewszczyzną tylko w przypadku niezbędnej potrzeby państwa

XVI w. później za Zygmunta Augusta ruch egzekucyjny szlachecki, żeby unieważnić te dyspozycje które były wbrew statutowi Aleksandra

sejmy egzekucyjne- królewszczyzny dawać dożywotnio szlachcie za zasługi

królewszczyzny- chleb dobrze zasłużony według szlachty

Za ucieczkę z pola bitwy groziła konfiskata majątku

król mógł nominować na urzędy

król mógł rozdawać królewszczyzny ,urzędy za zasługi - gratia disrtibutiva

król mógł rozdawać szlachectwo -nobilitacja

indygenat- obdarowanie szlachectwem szlachcica cudzoziemca

1578 r- pojawia sie prawo ze król może dawać nobilitacje tylko na sejmie

nobilitacje za zasługi wojenne mogły być dokonywane poza sejmem

1601- nobilitacje mógł juz dawać tylko sejm, podejmuje uchwałe i powstaje ustawa nobilitacyjne

1641- indygenaty mógł dawać tylko sejm..

Do króla należały stosunki z zagranicą, ale również sejm przy polityce zagranicznej

król najwyżym wodzem- władza wojskowa

Jaka jest podstawa gospodarcza władzy królewskiej? ( z czego król zyje?)

Król miał pewne dochody takie jak żupy solne (kopalnie solne) - wieliczka np. , z ceł

Początkowo istniał jeden skarb i rząd nad tym skarbem, król czerpał z niego na swoje potrzeby i potrzeby dworu

osobny skarb państwa i osobny skarb królewski

Nie ma odrębnego skarbu królewskiego w nowożytnych państwach, jest ustawa budżetowa w której jest okreslone ile król ma dostawać od skarbu państwa- dotacje

dynastia moze tez miec wlasny majatek i z niego ciagnac majatek

URZĘDY CENTRALNE

1. kanclerz (kanclerz wielki koronny) i podkanclerzy koronny

2. podskarbi wielki koronny i podskarbi nadworny

3. marszałek wielki koronny, marszałek nadworny

4. hetman wielki wielki koronny i hetman polny

Po zjednoczeniu Polski przez Łokierka urzędy nadworne krakowskie przemieniły się w centralne urzędy

urzędy nadworne pozostałe stawały się tytularne(bez funkcji ) później te tytuły zanikły

W XVI w pozostały urzędy centralne za wyjątkiem hetmanów

podział tych urzędów

w związku z unią lubelską z 1569

1. koronne

2. litewskie

wraz z rozwojem tych urzędów rozwijał się senat. spora część urzędników centralnych była w senacie, ale np urząd hetmana nie wszedł w skład senatu

urzędnicy cetralni ktorzy weszli do senatu nazywani byli Ministrami

Kanclerz i podkanclerzy- monarcha musiał mieć ogólnopaństwowego kanclerza i kancelarie.

początkowo obaj ci urzednicy byli duchownymi , ale od XVI w jedna osoba duchowna , jedna świecka, byli oni naczelnikami królewskimi, a kancelaria miała podstawowe znaczenia dla zarządu państwa.

Jaka jest relacja między kanclerzem a podkanclerzem/?

przy kanclerzu jest drugi kanclerz (podkanclerz) nie jest niżej, tylko blisko z nim współpracuje

podkanclerzy jednak zastępował kanclerza, ale raczej stanowiska równorzędne

ale była między nimi różnica, która ustaliła się w XV wieku

król miał 2 pieczęcie państwowe- wielka i mała

Pieczęć majestatyczna- wielka

moc pieczęci- jednakowa, kanclerz pieczętował wielką a podkanclerzy mniejszą :D lol

z czasów Kazimierza Wielkiego Jan z Czarnkowa - kanclerz- pisał kronikę

Jan Łaski- kanclerz, wywodził się z Łasku (łodzkie)- kanclerz wielki koronny- zbiór prawa polskiego, ustaw zwyczajów, wydrukowany w Krakowie -1504-1510- lata jego urzędowania

Jan Zamojski z czasów Batorego

Andrzej Zamojski- z czasów stanisława augusta poniatowskiego twórca: kodyfikacja prawa polskiego

Zadania kanclerzy:

1. realizowali w sposób ciągły cele polityki zagranicznej korony (redagowali listy królewskie , odbierali listy królewskie, musiał sie z nimi zapoznać i przedłożyć królowi, przyjmowanie obcych posłów- musiał się nimi zaopiekować, ugościć, ustalić kiedy poseł będzie mógł mieć audiencje z władcą, król mógł wysław kanclerza z misją za granicę, polityka zagraniczna była realizowana z niemcami, francja , rosja itp,

kanclerz koronny prowadził pol zagr dot europy zachodniej

kanclerz litewski prow pol zagr dot cesarstwa ros i Europy wschodniej

król miał 4 sekretarzy stanu (dla 4 stron świata)

zajmował się sprawami określonego obszaru np północy, wschodu, zachodu, południa - geograficzne kryterium- zajmuje sie wszystkim ale na okreslonym obszarze- ZASADA PROWINCJONALNA

Kryterium resortowe (rzeczowe)- zajmowali się konkretnymi zagadnieniami (tematycznie)- ZASADA RESORTOWA, konkretna rzecz, ale na obszarze całego państwa

zasada prowincjonalna również gdy polska odzyskała niepodłegłość ministerstwo byłej dzielnicy pruskiej

w polsce ludowej na skutek konferecnji miedzynarodowej przyznano polsce ziemie odzyskane- powstalo ministerstwo ziem odzyskanych

kanclerz- zblizenie do dzisiejszego ministra spraw zagranicznych (ale nie to samo)

kanclerz i podkanclerzy zblizały ich do ministrów spraw wewnętrznych również- bo przez ich rece musiały przechodzić wszystkie dokumenty dotyczące spraw wewnętrznych państwa- listy do króla , sądy miasta pisały do króla , od innych urzędników więc kanclerz przemawiał w imieniu króla na sejmie, od 1504 mieli obowiązek kanclerze sprawdzać czy akty wychodzące z kancelarii nie są sprzeczne z prawem

Kancelaria- biura, nie były tak rozbudowane jak dziś, zwierzchnikami kancelarii są kanclerze, składały się ze sporej liczby urzędników od pisarzy (najniżsi) -> notariusze ( nie tacy jak dziś, tylko nazwa) -> sekretarzy kancelarii królewskiej-> protonotariusz (najwyższy pod kanclerzem)

W kancelarii powstawały wszystkie pisma jakie wychodziły od króla, cała kancelaria podróżuje z królem

Prowadzenie biurowości - rejestracja pism przychodzących i wychodzących- prowadzenie ksiąg- metryki koronnej- system ksiąg- każdy urzędnik gdy zaczynał otwierał nową własną ksiegę- w kancelariach księgowych i sądowych one występowały

uposażenie kanclerzy-

- opłata dla pisarzy

sejm w 1511- ustalił tzw taksy

inni mieszczanie itp musieli płacić według uznania

- uposażenie przypisane do zajmowanego stanowiska- urząd kanclerza np. mógł mieć przyznać sobie w akcje nominacyjnym opłaty z ceł, kopalnie soli

praca a kancelarii gwarantowała zrobienie kariery :D

Wykład 17.11.10

podskarbi koronny

podskarbi nadworny

ich działalność skupiała się wokół Skarbu państwa

monarcha musiał stworzyć centralny skarb (Łokietek, Kazimierz wielki) ze skarbów lokalnych

Zadania podskarbiego koronnego , ktory wywodził się z podskarbiego koronnego krakowskiego

- zarządzał skarbem

- przyjmował wszelkie wpływy do skarbu - gotówkowe

- dokonywał wypłat , z zasobów skarbu pokrywano wszelkie wydatki, zarowno natury państwowej, na potrzeby państwa, np na budowe zamku, albo na potrzeby dworu, na utrzymanie króla i jego rodziny i na utrzymanie dworzan

- sprawuje nadzór nad mennicą

- osobny skarbiec królewski- pomieszczenie w którym trzymano insygnia koronne- przedmioty związane z koronacją- korony pierścienia, berła itp- nadzorował też ten skarbiec, podskarbi posiadał 1 z kluczy do tego skarbca, inne klucze miały komisje----??

- archiwum ochronne- przechowywane tam są dokumenty państwowe- opatrzone klauzulą największej tajności

- podskarbi koronny posiadał pisarzy skarbu koronnego- grono urzędników, starszy pisarz skarbu koronnego, potem mógł on awansować przybierając rozmite tytuły a w 2 pol 15 wieku z najstarszego pisarza- przeksztalca sie z podskarbiego nadwornego

podskarbi nadworny- zastepca koronnego, prowadzi księgo podskarbińskie, w których prowadzone były rachunki

asygnata- polecenie wypłaty, wypisane.... idzie do celnika gdzie gotówkę pobiera, na podstawie asygnaty otrzymuje pieniądze

- zarządzał królewszczyznami, które dzielą się na

a)ekonomie królewskie- dobra stołowe jego królewskiej mości

jako chleb dobrze zasłużonych

b)inne królewszczyzny

Rozróżnienie na skarb królewski i skarb państwowy

w 1507 roku pojawia się ustawa która nakazywała aby pieniądze które napływaja do skarbu państea z podatku uchwalanych na wojsko zeby te pienidze przechowaywano osobno i zeby z nim nie czerpac na potrzeby dworu

w 1563 roku mamy kolejną ustawe tworzyla ona wojsko zaciężne czyli tzw kwarciane wojsko. na to wojsko obmyślono odrębny dochód i te środki materialne na to wosjko miało być gromadzone odrębnie

z 1569 roku, ustawa by pieniądze na wojsko kwarciane były przechowywane osobno, w zamku w Rawie Mazowieckiej- Księstwo Rawskie---> SKARB RAWSKI

1632 r- rozdzielenie skarbu królewskiego od skarbu państwowego, ustawa określiła jakie dochody wpływają do skarbu nadwornego i czym ma się ten król zadowalać a reszta należy do skarbu państwowego, król powinien się zadawalać docbhodami w mennicy, kopalniami soli, w olkuszu byly kopalnie ołowiu to też, cła, dochody z królewszczyzn- dobra stołowe jego królewskiej mości

1590- ścisłe określenie tych ekonomii :p

Skarb królewski pozostawał pod zarządem podskarbiego nadwornego z tym ze pozniej na pocz 18 wieku zarzasd tego skarbu nadwornego przeszedl w rece ciała kolegialnego zwanego KAMERĄ.

jako ciała zarządzające skarbem panstwowym., zarządza mieniem państwowym , administruje , cała nauka o zarządzaniu wytworzyła się w niemczech- kameralistyka- tak sie nawywala, opisująca jak zarządzacać

podskarbi koronny zarzadza pozostałymi dochodami z tym ze nie zawsze te dochody docieraly do skarbu , czesto brakowalo pienidziedzy , wiec do podksarbiego nalezalo takze zaciąganie długów od osob prywatnych , na potrzeby państwa. zródłem skarbu publicznego były wpływy podatkowe , podskarbo więc ściągał podatki, musiał zgromadzić okreslone sumy, podkarbi mogł też wyciągać własne pieniądze by regulowac skarb państwowy, powinien podskarbii podlegać prawu wg ustaleń sejmowych. jezeli trzeba bylo podjac decyzje wykraczajacza poza ustalen sejmowych, podskarbii sam szukał rozwiązań, chodził albo do króla po tzw asekurację albo do senatorów po asekuracje, mógl z ta asekuracja podejmowac decyzje bez zgody sejmu

np niezgodne z wola sejmu przeznaczenie podatkow

od podskarbiego wymagało się

energii

czasu

kosztów

rzetelności

praca podskarbiego nasilala sie gdy nast terminy podatków

pertraktował z wierzycielami , jeździl za wojskiem , wypłacacał im kase, zabiegał o nowe pozyczki

z czego żył podskarbi?

mieli własne ziemie i stad pieniądze

wynagrodzenie ich nie było wysokie, partycypował w tym kwotach które były ściągana za pomocą podatków, otrzymywał porękawiczne- wydzierżawienie podatków (cło, czopowe)

- małzeństwa z przymusu (pieniadze decydowały)

- podskarbi stale w kontekscie z krolem zorientoweany w tym co sie dzieje na dworze , miał dobre info

byl w centrum informacji

urzad podskarbinski- pisarza skarbowego, pisarze nizszej rangi, wszyscy byli podporzadkowani podskarbiemu

w XVII wieku podskarbi ich sam opłacał

podskarbi mianował pisarza głównego, pisarz skarbowy i pisarz głowny które miały się wzajemnie kontrolować i współpracować- 2 oddzielne urzędy, prowadzili rejestr rozliczenm przedtswiali go królowi, któl śledził działanie urzędu podskarb. Wspólnie strzegli zgromadzonych pieniedzy- pisarze

Marszałek koronny i Marszełek nadworny (ustanowił go Jagiełło w 1409)

- zarządzał dworem króla, był przełożonym dworzan , nadzorował ich , gdy były między nimi konflikty to ich sądził

- był mistrzem ceremonii, czyli uroczystosci przebiegaja w odpowiednim porządku

- w meijscu pobytu króla byla tendencja zeby ceny wzrastały, marszalek więc ustalał te ceny, opłaty taegowe pobierał marszalek

- strzegł miejsca pobutu króla

- sądził i ścigał przestępców

- marszalek wydawal przepisy regulujące zachowanie się - artykuły marszałkowskie- przepisy karne

- miał straż marszałkowską, w Warszawie też więzienie marszałkowskie

Hetman Wielki Koronny i od 1539 Hetman Polny

- król z racji swojego urzędu miał prawo każdą wyprawe wojenną poprowadzić/ dowodzić nią. z czasem królowie powierzali udział wyprawy wojennej swoim zastępcom, ten zastepca ma takie same uprawnienia jak król podcas wyprawy- nazywa się ich HETMANAMI- samodzielni dowódcy podczas wyprawy, zastępcy króla

Gdy wyprawa się kończy konczy sie funcja hetmana- funkcja jednorazowa

z czasem w ciągu 16 wieku hetman zamienia się w dowódce wojsk zaciężnych w 1503 roku pojawia się- nazywany jest hetmanem koronnym, w pozniejszych latach 2 16 wieku mamy stalego najwyzszego dowodce wojsk - hetmana koronnego, to jeszcze nie jest dożywotni urzedni

dopiero w 1581 staje sie dożywotnim urzędnikiem centralnym

hetman jest nie tylko wodzem ale i jest ministrem wojny- zajmuje sie adm woskowa

współkierownikiem polityki zagranicznej na ściśle okreslonym odcisku, chodzi o sprawy wolowskie, moldawskie, tatarskie i tureckie, ma prawo trzymac rezydentow w stambule

bakczyseraju , w jasach i bukareszcie

Hetmani w zakresie spraw wojskowych wydawali przepisy prawne w postacoi artykulów hetmanskich, trescia ich byly przepisy regulujace przepisy wojskowe, zawieraly przepisy ktore dzis zalicz by sie do wojskowego kodeksu, okreslaly przepisy naz dzis przepisami wojskowego postepowania karnego z tych artkulow mozemy sie dzis dowiedziec o sadownictwie wojskowym, na szczycie sadownictwa wojskowego stal oczywiscie hetman, który mógł karać, nawet śmiercią. hetman mógł rpzedstawiac żółnierzy sejmowi do nobilitacji albo do nagrody, urząd hetmana był w rękach możnowładców, głownie malopolan którzy posiadali rozwekle majatki na ukrainie- latyfundia

Dzieki tej pozycji arytokratycznej hetman majacy sile zbrojna stal sie konkuretem króla!! (Jan III Sobieski, Czarnecki)

oprocz urzędników centralnych były urzędy o charakterze czystodworskim

; kuchmistrz,

Adam Poniński- kuchmistrz wielki koronny

We Francji Królowa posiadała swój osobny dwór urzędników- damy dworu, szefem tego był Ochmistrz dwory królowej

Król mogl w kazdym momencie dowolna sprawe zlecic jakiejs osoby do zalatwienia z pominieciem urzednikow wymienionych powyzej- urzędnicy komisaryczni !!!

W. 24.11.10. uz

Zarząd Centralny państwa znajdował się w rękach monarchy i pewnej liczby urzędników centralnych.2 kanclerzy, marszałków, podskarbi itd. Monarcha mógł podejmować decyzje zarządzające i polityczne, decyzje ogólne i szczegółowe.

Zasada koncentracji władzy-decyzje zapadają na najwyższym szczeblu.

Dekoncentracja władzy-organy decydują w zakresie przyznanych sobie kompetencji.

Pozycja monarchy-jest niezwiązany prawem, sam stanowi prawo. Król mógł wystąpić z oskarżeniem o przestępstwo. Teraz oczywiście monarcha jest związany prawem.

Urząd-dożywotniość urzędu kiedyś, inny był sposób finansowania. Skoro nie było ściśle określonego zakresu zadań, to nie było podziałów resortowych na szczeblu centralnym.

Urzędnik od jednej sprawy- coś mu monarcha zleca, on jest wyposażony w kompetencje do wykonania a później nie jest już niczym zobowiązany, ewentualnie może liczyć na nagrodę od króla.

Nie ma rządu, nie ma kolegialnych spotkań.

Czy administracja centralna jest podporządkowana prawu?

Podporządkowana jest królowi, urzędnicy działają zgodnie z królem, jeśli słuchają króla.

LEX EST REX- prawo jest królem
Prawo które wiąże króla jest uchwalane przez Sejm. Król ma być wykonawcą, administratorem tego prawa. Ma przestrzegać artykułów Henrykowskich. Powinien zrealizować obietnice w Pacta Conventa i przestrzegać ustaw sejmowych, uchwalanych przy udziale króla. Urzędnicy powinni się trzymać ustaw, których sejm uchwali.

Statut Aleksandra-kiedy król może wyzbywać się królewszczyzn. 1505.

Szlachta w połowie XIX wieku wystąpiła z żądaniem aby przepisy statutu były egzekwowane. W pewnym momencie na Sejmie podchodzili do króla, ,,szlachta mu rzucała przywileje pod nogi"-majątki wrócił jakby do króla.

Administracja centralna jest poddana prawu.

Artykuły Henrykowskie 1573 postanawiały że jeśli król nie przestrzega prawa to można umowę z królem rozwiązać. Jeśli zachodzi umyślne naruszenie prawa to można pozbawić króla władzy.

Pokskarbi musi zdawać sprawozdanie, rachunki Sejmowi do zatwierdzenia. Trzeba wykazać na co kasa poszła, sprawdzano to bardzo dokładnie. Komisja Sejmowa była powoływana. Dawny Polski Parlament miał komisje doraźne, a nie stałe. Następnie Sejm zdawał pokwitowanie, czy zgadza się ze sprawozdaniem.

Senator rezydent-sprawdzał króla(od artykułów henrykowskich 1573). Każdorazowo Sejm powoływał 4 osoby na kwartał, oni mieszkali u króla i go kontrolowali. Nie stanowili czynnika który na gorąco mówił nie ;p Zobowiązano Senatorów do składania sprawozdań Sejmowi. Później ta instytucja zaniknęła.

Sejm powołuje

komisje stałe

komisje nadzwyczajne

senatorowie, rezydencji- kontrola króla w codziennym urzędowaniu

Administracja lokalna w Polsce

Terytorium państwa musi być podzielone. Wyłania się problem podziału administracyjnego państwa. Np czy według zasady kolegialnej czy jednoosobowa. (np po wybuchu rewolucji francuskiej zrobiono kolegializm, a przed były organy jednoosobowe).

1)Administracja w terenie podporządkowana jest rządowi. W Anglii lokalną wadzę oddano w ręce samorządu.

rozmaite rozwiązania w polsce:

podział administracyjny państwa:

2 typy podziału adm państwa

A)Historyczny-podział, który samoistnie się ukształtował w drodze procesów samoistnych.

W Zjednoczonym Królestwie Polskim(przez Władysława Łokietka, Kazmierza Wielkiego) mamy podział na:

1) Województwa(Wielopolska, Małopolska itd).Województwa to dawne księstwa dzielnicowe, które w XV wieku zaczęto nazywać województwami. Ale tylko te, które w momencie podporządkowania władzy centralnej miały pełną hierarchię urzędników ziemskich z wojewodami na czele.

2)Ziemie-Księstwo w ramach Zjednoczonego Królestwa nosi nazwę Ziemi. One się różniły wielkością, kształtem ukształtowanym historycznie. Pojawia się Ruś Halicka zdobyta Kazimierza Wielkiego, utworzyła województwo ruskie. Podzielono je na cztery mniejsze jednostki-ziemie: ziemia halicka, lwowska, przemyska i sanocka. Jest to dzieło władzy państwowej, królewskiej. 1434 województwo ruskie powstało, dostało polskie prawo.

3)Powiaty-pojawia się w drugiej połowie XIV wieku. Podział zastąpił dawniejszy podział na kasztelanie. Skąd się wziął podział na powiaty? Pierwotnie był okręgiem sądowym. W dawnych czasach sądy zmieniały swoje siedziby. Mówiono że to podział sądowy, jakaś część z której sprawy wpływają do sądu. Można to nazwać okręgami sądowymi. Z czasem powiat nie był tylko jednostką dla celu wymiaru sprawiedliwości, ale również jednostką administracyjna.

Ten podział się utrzymał.

B)Podział racjonalistyczny- podział który ma racjonalne uzasadnienie, zaczęto świadomie dzielić państwo na jednostki, w drodze aktów prawnych.

***Obywatel musi mieć łatwy dostęp do władzy. Było to jedno z kryteriów podziału. Tak musi być wyznaczona granica, żeby odległość do centrum dało się pokonać pieszo w ciągu jednego dnia. Podział na parafie, mapa Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej- były podziałem racjonalistycznym.

W polsce zjednoczonej przez Łokietka

podział na województwa - dawne księstwa dzielnicowe ktore w XV wieku zaczeto nazywac wojewodztwami ale tylko te ktore w momencie wlaczenia mialy pelna hierarchie urzedow ziemskich z wojewoda na czele

województa był przyłączane przez łotkietka i kaziemierza małe księstwa - ziemie, czyli mamy województwa i ziemie na obszarze polski za czasow lokietka czy Kazimierza wielkkiego

terytorium polski się rozrasta, sam kazio rozp bitwy o nowe ziemie - no woj wolynskie, kijowskie

Ruś Halicka utowrzyla woj ruskie czyli 4 ziemie, ziemia halicka lwowska,, przemycka, sanocka

w 1434 roku wojewodzto ruskie powstało

podział na powiaty

w drugiej [połowie Xiv wieku rozpowszechnia sie podział na powiaty- dawne kasztelanie

powiat- pierwotnie byl okregiem sądowym. sady w swredniowieczu nie mialy stalej siediby , przenosily sie z miejscowosci do miejscowosci. powstalo pewne terytorium ktorego sprawy wplywalo do okr sadu, pozniej wiec zaprzestali podrozy, sad mial stala siedzibe, sad prowadzi ksiegi , ktore musza byc bezpieczne, wiec lepiej ze ma stala siedzibe

z czasem powiat jest jednostką administracyjna, utrzym do rozbiorow

kwestia stolicy państwa

Tam gdzie król zwykle przebywał, koronacja, pochówki dawały pierwszeństwo dla Krakowa. Czasem Sejm się tam odbywał, Sejm król mógł zwołać tam gdzie mu się podobało.

W pewnym momencie Warszawa nabrała znaczenia, zwłaszcza kiedy zawarto Unię Lubelską. (1569).Co trzeci sejm odbywał się jednak w Grodnie. Ostatni Sejm Rzeczpospolitej odbył się w Grodnie. Skrzyżowanie dróg handlowych również było w Warszawie. Warszawa była stolicą od Zygmunta III jako siedzibą administracji i miejscem odbywania się Sejmu.

gdy król podrózował nie było stolicy, z czasem podroze krolewskie sie ograniczyły, pojęcie stolicy zaczyna sie pojawiać- kraków, sejmy odbywaly sie w krakowie - w większości przypadków, warszawa też nabrała znaczenia, gdy unia w lublinie, sejmy również w Grodnie - co 2 sejm

Zygmunt III uznał za stosowne ze zamek się przebuduje i będzie tam siedziba królewska- w Warszawie,

w stolicy są centralne sądy

Urzędy lokalne:

- urzędnik lokalny królewski- starosta

- samorząd (jest stanowo podzielony- szlacheckie, urzędy ziemskie- w miastach samorząd miejski, chłopi podlegają samorządowi prywatnemu

Starosta- nalezy do nich zarząd prowincjolany, starosta wystepowal w wielkopolsce jako namiestnik krola, a w malopolsce krol zwykle zarzadzal bezposrednio, starostow nie powolywano, starosta nie mogl wydawac przywilejow ogolnojednostkowych, starosta- ramie krolewskie, zwolywal rycerstwo pod bron, pozniej tylko krol mogl zw pospolite ruszenie

urzednik ktory ma duza wladze, jego zadania koncentrja sie na sciganiu przestepcow - funckaj policyjna, wykonuje sądownictwo, jest organem sadowym, w imieniu krola wydaje wyrok, zarzadza majatkami krolewskimi

w malopolsce zaś namiestnika nie ustanowiono natomiast dla jakis zadan byli wyznaczeni urzednicy rozni- np sadownictwem OPRAWCY- justyciarius z lac

dobra krolewskie byly zorganizowane w kompleksach majatkow- wielkorządy- krakowsko-sandomierskie , na czele tego stał wielkorządca , wielkorządy podzielone na podrządstwa i podrząstwa zarządzane przed podrząstwow.

byl rowniez szereg zamkow, ktore kazio rozbudowywał, byla w nich osadzona zaloga wojskowa, mieli bugrania??

Krol mogl powolac kolokolwiek na staroste, ale musial to byc polak, polak urodzony w koronie, starosta byl odwolywalny, był dyzpozycyjny wobec króla

Poza tym sprawami lokalnymi zajmował się samorząd. Urzędy: samorządowe szlacheckiego samorządu, urzędy ziemskie. Miasta mają swój własny samorząd miejski. Działalność jego mieści się w granicach miast. Samorząd miejski dotyczy ludności mieszkającej w miastach, urzędy ziemskie dotyczyły szlachty. Ludność chłopska, ziemska podlegała administracji prywatnej. Wszystko zależało od rozmiaru majątku ziemskiego-latyfundii.

17-18 wiek starosta jest urzednikiem bardziej niezaleznym od monarchy

Wykład 8.12.10

Urzędy sędziego obsadzał król

organy samorzadowe charakteryzuja sie tym ze pochodzą z wyboru

organ pochodzacy z nominacji nie jest samorzadem

urzedy lokalne/ ziemskie staropolskie- sa zwiazane z wladca, terytorium - samorzadowe urzedy szlacheckie (charakter)

Geneza urzedów ziemskich

Urzędy w RP obojga narodow

urzedy te tworza hierarchiczna strukture-

1) urzedy dygnitarskie (wyzsze urzedy)

wojewoda- lokalby urzad, najwyzszy w hierarchii, wojewoda był dowódcą pospolitego ruszenia , przewodniczy rozmaitym zgromadzeniion ktore w wojewodztwach sie zbieraja, przewodniczy np sejmikowi elekcyjnemu, albouczesniczy np w sadzie wiecowwym, byl zwierzchnikiem woznych sadowych, sadownictwo nad ludnoscia zydowska, w 15 wieku wojewoda uzyskal wladze nad wagami i miarami w miastach, mial prawo ustalanai cen na towary rzemieslnicze , byly te ceny przez niego okreslane w formie tzw taryf wojewodzinskich, wojewoda byl tym urzednikiem ktory byl doradca krola, rada krolewska- instytucja krolewska, zintycjonalizowana, ta rada krolewska pozniej przeksztalcila sie w senat RP, potem wiec wojewodowie byly w senacie, wojewoda mogl udzuelic szlachcicowi azylu (trwał 6 tygodni- jesli po tym terminie wojewoda nic nie wskura to zle,) przeciw gniewowi monarszy, monarcha mial prawo orzec kare bez postepowania sadowego, potem sie szlachta przeciw temu buntowala, wiec za jagiellonow piojawily sie przywileje szlacheckie, wojewoda powolywal sedziego zydowskiego ktory prowadzil sprawy zydow, stanowisko wojewody dawalo wejscie do senatu- byl to najwazniejszy atut bycia wojewodą

kasztelan- urzednik monarszy, ale lokalny, podzial na kasztelanie, kiedys to był ważny urzędnik, w 13,14 wieku traci wiekszosc uprawnien na rzecz starosty, dowodzi pospolitemu ruszeniu, prowadza je do wojewody, wojewoda prowadzi dalej do krola... kasztelan zawdziecal swoja atrakcyjnosc ze kasztalanie zasiadali w senacie, kasztelan nizej w hierarchii niz wojewoda, ale kasztelan krakowski wyzej niz wojewoda krajkowski, pod koniec 14 wieku pojawiaja sie kasztelanowie konarscy (koń) - koniuszowie - pierotnie oni troszczyli sie o krolewskie stadniny

podkomorzy- w casach piastowskiej monarchii wspolpracowal z komornikiem, pozniej sadownictwo w sprawach granicznych- funkcja, podkomorzy w 14 wieku w czasie pospolitego ruszenia mial obowiazek badac czy rycerz odbywa służbe pod odpowiednia chorągwią , byl urzedowym zastępcą sierot i wdów

sędzia ziemski- w każdej ziemi funckonowal szlachecki sad ziemski ktory rozpatrywal sprawy cywilne i karny byl to sad stanowy 1 instacji, rozpoznawal on sprawy w komplecie 3 osob- sedzia ziemski , podsębek, pisarz, musiala to byc szlachrta zamieszkanna na tej samej ziemi gdzie btl ten sad, sedzie ziemski - kandydatom na sedziow nie byl wobec nich potrzebny wymog wyksztalcenia prawniczego ani praktyki sądowej , powinien sie cieszyc jedynie zaufaniem ybierajacej szlachty, sedzie ziemski jest osoba zaufania spolecznego, uznano ze nie mozna 2 panom sluzyc, jesli ma zaufanie spoleczne nie moze miec jedcnoczesnie zaufania krolewskiego- wiec nie mozna byc jednoczesnie sedzia ziemskim i starosta

Niepolączalność niektórych stanowisk- INCOMPATIBILITAS

2) nizsze urzedy ziemskie- urzedy honorowe- zadne funcje sie z nimi nie wazalu

stolnik

podtolnik

lowczy

miecznik

ciesnik

niektorzy jednak pełnili

chorazy- podczas pospolitego ruszenia, mial strzec chorągwię

wojski- w czasie pospolitego ruszenia czuwal nad bezpieczenstwem rodzin szlacheckich

podsędek

pisarz sedziowski

był zakaz przyjmowania orderow czy innych odznaczen przez szlachty bo one maja byc sobie rowne

urzednicy ziemscy byli mianowani przez krola dozywotnio- szlachcicie osiadli, osoba zasluzona , cieszaca sie dobra slawa, powienin ochodzic za takiego ktory sie odznacza rozumem , rozwagą

przy obsadzaniu urzedow wojewody i kastelanaa krol kierowal sie zdaniem zlozonym z rady i lokalnych moznowladcow a przy obsadzaniu sedziego czy obsętka sejmik przedstawia 4 kandydatow na kazde wolne stanowisko, sejmik zwolany byl po to by przedstawic tych kandydatow- sejmik elekcyjny

1764-1795- okres reform,zmian w ustroju RP , duza role reformy administracji, sztytowym momentem reform jest ychwalenie przez sejm konstytucji 3 maja 1791

Te reformy:

konstytucja 3 maja

tarnowiczanie chca uniewaznic ją

przemiany te odbywaja sie w trudnych warunkach, RP traci swoja suwerenność , traci także swoje terytorium (rozbiory)

reformy administracji ida w tym kierunku ze zaatepuje sie organy 1 osobowe organami kolegialnymi, zgodnie z duchem ówczesnych czasów - wzór państwa absolutego

1764 r- pierwsza zmiana organów- reforma administracji skarbowej i reforma administracji wojskowej

zamiast podskarbich pojawia sie komisja skarbowa, komisje te sa zdublowana- komisja skarbowa koronna i komisja skarbowa litewska

poskarbowi wchodza w sklad komisji skarbowych jako przewodniczacy i zastepcy

reszte skladu wybiera sejm sposrod senatowow, izby poselskiej

komisja pracuje w systemie kadencyjnym- kadencja zalezy od zebrania sie sejmu - od sejmu do sejmu 2 lata

po 2 latach komisja podlega kontroli przez sejm

Administracja wojskowa- hetmanów włączono do komisji wojskowych- koronnej i wojskowej

, podhetami tez wlaczeni, reszta ustalana przez sejm, na 2 lata kadencja

1766- na kolejnym sejmie nastepuje kontynuowanie tych reform

proba zkolegizowania urzedu marszalkkowskiego i kanclerskiego- assesorowie maja glos stanowczy?

powolano inne nowe komisje:

-komisje menniczą- miala za zadanie reaktywowac mennice panstwowa ktora zostala zamknieta za rzadow sasów

- komisje brukowa- byla powolana dla warszawy, jej celem bylo uporzadkowanie warszawy pod wzgledem infrastruktury

- po województwach utworzono komisje porządkowe które miały podnieść miasta z upadków/ sprawy ekonomiczne miast ----> te dwie- komisje porządkowe

konfederacja radomska 1767-1768- sejm probowal zahamować reformy wprowadzajac prawa kardynalne , to byly takie prawa, ktorych trescia sa podstawowe prawa ustroju panstwa, ale sejm ich nie mogl zmienic bo mialy one gwarancje niezmiennosci przez carowa

Co nalezy do praw kardynalnych: np

- elekcja krola

- liberum veto

- wyp nieposluszenstwa krolowi- prawo

Zreformowano sejmiki -> samorzadność szlachecka ,-- ustalono ze w sejmiku moze uczesnitczyc szlachcic kory ma ziemie a jezeli szlachta nie ma ziemi (golota) to moze uczestniczyc tylko wtedy gdy ma krewnego wyzszego szczebla, sejmik nie moze wybrac na posla kogos kto nie ma majątkow

maniera sejmow liberum weto przesla rowniez na sejmiki, zrywanie obrad sejmikowych,

1773- zostal zwolany sejm, po 1 rozbiorze aby ratyfikowal traktat rozbiorowy, trwal do 1775 roku aż ten sejm-> reformy ustrojowe

Sejm rozbiorowy 1775 powolal do zycia rade nieustajaca czyli 1 rzad polski

Okazje do reform w zakresie oswiaty dal papiez klemens XIV ktory zakasowac zakon jezuitow, wiec powolano Komisje Edukacji Narodowej- trzeba bylo od nowa stworzyc system szkol, program nauczania, podrecznki itd....

Komisje Edukacji narodowej powoluje sejm - jest tylko 1 komisja dla korony i litwy, Dopiero gdy wladze przejeli targowiczanie to podzielili na koronna i litewska

w 1783- sejm powraca 1 komisje

Gospodarowanie pewnym funduszem edukacyjnym- KEN, to byl funusz wyodrebniony z budzetu panstwa , na ten fundusz skladalo sie- majatki ziemskie, ktorych kiedys przed kasata nalezaly do jezuitow oraz kapitały, rowneiz jezuitow od ktorych płynęły odsetki, naplywajly czynsze, stworzono kase generalną, trzeba było zatrudnic wiec kasjera- kasjer generalny np JOAHIM LELEWEL, , trzeba bylo sciagac naleznosci w drodze sadowej jak nie dalo sie inaczej, komisja ma fincje administracyjne i sadowe

Wykład 15.12.10

Komisja Edukacji Narodowej była sądem ostatniej instancji

Komisarze wchodzacy w skład KEN powołani przez Stanisława Augusta

a pozniej komisarzy powoływał sejm

Kadencja KEN - pierwsza kadencja nietypowa- 7 letnia, pozniej kadencja 6-letnia

Struktura wewnętrza: komisarze maja prezesa - Ignacy Masalski- biskup wileński

konstytucja 3 maja ustalila ze prezesem KENU jest zawsze prymas polski- czyli arcybiskup gnieznienski- Michal Poniatowski- brat krola Stanislawa

KEN co 2 lata musi skladac sejmowi sprawozdanie jak sprawuje piecze nad funduszami inwestycyjnymi

Jakie jest usytuowanie Kenu wobec innych organów? Zalezna jest komisja od sejmu który powoluje jej cznlonkow, kontroluje jej dzialalnosc finansowa, sejm ustala przepisy które regulowaly prace komisji

1773- powolanie ustawy - dzien nauczyciela od tego

1776- znowelizowano ustawe

Ken nie podlegala Radzie nieustajaca

Ken mial związek z królem, Ken pozostaje pod protekcją króla, brał udział w posiedzeniach KENu

1775 - sejm wydał ustawę króra powolywyla do zycia Rade Nieustającą

• to organ lolegialny- dosyć duzy organ , Składał się z 18 członków komisji - senatorów- 18 posłów+ król- jak 37 członek

Ma być przewaga świeckich senatorów, 11 świeckich, 3 biskupów, 4 ministrów

Temu kolegium przydzielono władze wykonawczą i zarządzanie

Król Stanisław August Poniatowski - przydzielono mu pierwszzy skład, on go ustalił

Ale potem już inaczej.. ten skład który król wyznaczył- kadencja 2 lata, po upłuwie 2 lat ustępuje nie cała rada tylko 2/3 rady i te 2/3 które ustepuja mialy dopelnic brakujacych czlonkow

1/3 kontynuuje prace rady

Ta Rada ma funckonować zbiera się na posiedzenia plenarne, na tych posiedzeniach król przewodniczy tym posiedzeniom ale nie ma stanowiska uprzywilejowanego, król ma jeden głos jak każdy inny konsyliarz

Jak równa liczba głosow to dopiero wtedy król ma 2 głosy- głos króla przeważa

Król utracił władze na rzecz Rady nieustającej

Rada nieustajaca tworzyla mniejsze zespoly (departamenty), których utwsorzono 5:

• departament interesów cudzoziemskich - 4 osoby- zajmuje się sprawami zagranicznymi, kanclerz który był jednym z ministrów stoi na straży departamentu

• departament policji , czyli dobrego porządku - departament większy 8 osób

POLICJA = DOBRY PORZĄDEK, ŁAD- ma uporządkować sprawy wewnętrzne państwa

zajmował się tym marszałek- przewodził

• departament skarbowy- 8 osób- podskarbi na jego czele

• departament wojskowy , na czele hetman- 8 osób

• departament sprawiedliwości- 8 osób /dzisiejsze ministerstwo sprawiedliwości, miał kontrolować wszystkie sądy pod względem orzekania , bada sprawozdania- administracja wymiaru sprawiedliwości.

Rada Nieustająca oprócz tego ze ma zarządzać państwa miała też za zadanie uporządkować stan prawny a państwie w taki sposób że jeżeli osoba prywatna czy urząd ma watppliwosci jak stosowac i intepretowac prawo to mogl napisac pismo do rady nieustajacej by wyjasnic te kwestie i rada nieustajaca (departament sprawiedliwosci) wychodziły ich REZOLUCJE - wyjasniały trudny sporny problem prawny

Inptepretacje przepisów prawnych mogą mieć różne intepretacje, sejm mógł więc uchylić rezolucje Rady Nieustającej jeśli uzna ze jest to wykroczenie poza intepretacje a tworzenie nowych przepisów- ustanawianie prawa

W XIX wieku tworzą się sądy kompetencyjne- ustalają kompetencje organów, co kto ma robić

Jak wygląda administracja w momencie gdy sejm uchwalił konstytucje 3 maja 1791????

Konstytucja 3 maja ustrój panstwa oparła na kilku zasadach:

1. Zasada zwierzchnictwa narodu- ojcem tej zasady jest Jan Jakub Rousseau - naród jest suwerenem i on decyduje o kształcie państwa, o prawie, o organizacji itp - SZLACHTA z majątkiem(gołota nie), mieszczanie z majątkiem też nabywają prawa

wybory tymczasowego Naczelnika państwa dekret z 18 r tam są czyniki wyborcze

2. zasada podziału władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza- Monteskiusz)- żelazna zasada demokracji

3. Zasada jedności państwa- czyli ustępuje od zasad unii, rzeczpospolita to jedna całość której przysługuje 1 ustawa rządowa (3majowa) , konstytucja wspólna dla calego pańśtwa,

w pazdzierniku 1791- sejm uchwalil ustawe zaręczenie wzajemne obojga narodów- wspólny rząd , skarb państwa-> jedno państwo

Jak wygląda władza wykonawcza w konstytucji 3 maja

Konstytucja 3 maja oddała wł wykonawczą królowi i straży praw

Kończą się wybory monarchy , król ma władzę dziedziczną, zasada elekcyjności nie obowiązywałastanowi że jest dziedziczność tronu, elekccyjność jest , ale dynastii :D, wybiera się dynastię- rodzinę panującą... jak nie ma syna , córka może objąć tron- kobiety dziedziczyły tron

Konstytucja desygnuje dynastię Saską , Sasi- potomkowie trzeciego Augusta

Król Stanisław panuje do smierci pozniej z rodu Sasa , jak wszyscy Sasi się skończą, to dopiero elekcja dynastii- wzmocniłą się pozycjua króla

Zasada kontrasygnaty- polega na tym że akt monarszy wydany przez monarche na swej mocy obowiazujacej musi być podpisany przez ministra i bierze on odpowiedzialnosc za akt monarszy, więc krol nie jest odpowiedzalny za akt monarszy

Monarszy przydzielono ciało straży praw

• król przewodniczący

• prymas kościoła rzymskokatolickiego (nie może kontrasygnować aktów monarszych)

• prezes KEN

• 5 ministrów

a. minister policji- marszałek

b. minister pieczęci straży - ktoś w rodzaju ministra spraw wewnętrznych- kanclerz

c. drugi minister pieczęci do spraw zagranicznych- 2 kanclerz

d. minister skarbu- podskarbi

e. minister wojny- hetman

• następca tronu jak skończy 18 lat

• marszałek sejmu

Charakterystyka straży praw

Rozdzielenie funckji politycznych od zarządzających

Podejmują decyzje natury politycznej , nie zarządzają, od tego są komisje wielkie

Prymas on jest stoi na czele resortu, zarzadza edukacja, ale nie podejmuje decyzji politycznych- WYJĄTEK

Król nie ma głosu znaczącego, można go było przegłosować więc

Król może sobie rządzić jednoosobowo byle by miał jednego z tych5 ministrów za sobą

Kontrasygnata jest na wczesnym etapie rozmoju- wystarczy podpis jednego z ministrów, pozniej właściwie resortowo minister

Od zarządzania bezposredniego panstwem komisja przewidywala 4 wielkie komisje- komisje obojga narodów:

1. komisja edukacji narodowej obojga narodów

2. komisja policji obojga narodów

3. komisja wojska obojga narodów

4. komisja skarbu obojga narodów

Wykład 22.12.10

Komisja Skarbu Obojga Narodów

• w składzie też przedstawiciele miast (nowość) - ale tylko w sprawach dotyczących miast i handlu mają stanowczy, znaczący głos

• podskarbi- przewodniczącym (nadworny)

• kadencja 2 letnia

• Zadania:

• zarząd, kontrola państwowa

• sądownictwo w sprawach skarbowych

• ma zwracać uwagę na pomyślność rozwoju gospodarczego państwa (ma go pobudzać, stymulować- wspiera prywatne inicjatywy gospodarcze, ale prywatnym nie może nic narzucić) → po raz pierwszy organizatorska rola państwa w sprawach gospodaczych

Komisja Wojskowa Obojga Narodów

• 2 lata kadencja

• hetman wielki- przewodniczącym

• pewna ilość miejsc zarezerwowana dla cywilów

• zadania:

• sprawy skarbowo- wojskowe

• sądownictwo wojskowe i w sprawach skarbowo- wojskowych

Komisja Policji Obojga Narodów

• udział mieszczan w składzie komisji (plenipotentów miast)

• zadania

• obyczajność publiczna

• handel

• budownictwo

• zdrowie

• opieka społeczna (dobroczynność)

• komunikacja miejska

• ochrona praw autorskich

• zbieranie danych statystycznych w zakresie tych spraw

• ma ostrzegać i pouczać

Administracja terenowa

1789- utworzono komisje porządkowe cywilno- wojskowe (zastąpiły starostów; ich działalność znacznie szersza)

• organy samorządowe (komisarze- członkowie tych komisji wybierają sejmiki)

• 15 komisarzy na 2 lata

• w każdym województwie

W konstytucji:

(+3) 18 komisarzy (wszyscy musieli mieć majątek nieruchomy= posesjonaci)

Zadania:

• wojskowe

• rekrutacja

• zakwaterowanie

• magazyny

• środki transportowe

• paszporty

• cywilne

• kontrola ruchu ludności

• zbierają dane statystyczne dla komisji Policji

• robili wykazy danych statystycznych

• udziela porad rolniczych

• podniesienie rzemiosła, handlu

• współpraca z KEN-em

• wykonują polecenia Komisji Wielkich

Wykład 5.01.11

Historia administracji na ziemiach polskich- epoka rozbiorowa

1795-1918- funckonowaly pewne organizmy panstwowe: ksiestwo warszawskie czy krolewsko polskie

administracja zaborcza

administracja centralna

administracja podzialow administracyjnych

administracja terenowa

ADMINISTRACJA CENTRALNA

administracja nowoczesna cenntralna ksztaltuje się w XIX w, pierwsza administracja cetralna francuska- wzór

w 1791 r We Francji wprowadzono podzial zadan między ministrami który stak się wzorcoweym podzialem dla większości krajow na kontynencie europejskim

Pojawilo się Ministerstwo Spraw Wewnętrzym - nazywano je gospodarzem kraju, bo uprawnienia jego były bardzo szerokie:

• czuwanie nad porządkiem, bezpieczeństwem publicznym, (policją )

• sprawowanie nadzorem nad terytorialna administracją

• większość spraw z zakresu życia gospodarczwego i społecznego (kwestia komunikacji, nauka, świata zdrowie, opieka społeczna, sprawy kultury i sztuki)

dalej: Ministerstwo spraw zagranicznych, ministerstwo spraw wojskowych, sprawiedliwości, skarbu, kolonii i marynarki (poźniej je skasowano, pozostałe zostały- wzorcowe)

Inne państwa Europy,

także prusy

troszke podział odbiegał od wzorcowego

ale ksiestwo warszawskie wzorowane na francuskim wzorc.

Resortowy podział adminisracji centralnej- dominujący podział

terytorialne podziały

W Polsce 2 wypadki gdy tworzy się dorazne ministerstwa na podziale terytorialnym

-ministwerstwo byłej dzielnicy pruskiej

-tworzy się ministwerstwo ziem odzyskanych- w polsce ludowej

ADMINISTRACJA CENTRALNA W KRÓLESTWIE WARSZAWSKIM

Jak 1806 bitwa pod jena, prusy przegrały, prusy opuszczaja warszawe, wkraczaja wojska francuskie

, izba najwyzsza wojenna administracji publicznej- powolal ją gen fr Joachim Miller, powolal tez najwyzsza izbe sprawiedliwosci

styczeń 1807 napoleon wydaje dekret który........

powstala roweniz komisja rządząca- dano jej ograniczona władzę, 7 osobowe, podlegali jej 5 dyrektorów

• dyrektor spraw wewnętrzych

• dyrektor sprawiedliwości

• dyrektor skarbu

• dyrektor wojny

• dyrektor policji

kongres z tynzy 22.07.1807 roku- konstytucja (oktrojowana)

ADMINISTRACJA CENTRALNA POD RZĄDAMI KONSTYTUCJI KSIĘSTWA

władza w rękach monarchy= Fryderyk August, tron dziedziczny, pozycja monarchu była mocna, pełnia władzy wykonawczej, administracyjnej, do monarchy należała też władza ustawodawcza

Sejm mogl podejmowac ustawy o sprawach podatkowych, z zakresu prazwa karnego w dzidzinie systemu monetarneg, w zakresie prawa cywilnego

cała reszta w rękach monarchy, który mogł wydawać dekrety

ma duży wpływ a sejm, powouje marszałków obu izb

monarcha realizuje wladze bezposrednio, ale ma pewne organy wykonawcze,m,in ministroweie, którzy nie kmaja wlasnej wladzy , są jedynie organem wykonawczym monarchy

sądownictwo jest samodzilnie, ale jeśli sad wydaje wyrok, to musiala być adnotacja ze wyrok jest wydawany w imieniu monarchy

eliminuja sady stanowe, pojawiaja się sady powszechne,odrebna struktura sadow karnych

pojawia się pojęcie obywatel

Konstyttucja wprwadzila kontrasygnate dla aktów monarszych

właściwy resortowo dla danego aktu królewskiego

Ministrowie- wykonawcy monarszej woli

Podział administracji na pewne resorty (podział rzeczowy)

6 ministrów, trzeba odjąć specyficznego ministra, sekretarza stanu - uterzymywanie łaczności pomiedzy monarcha a wladza księstwa

Miniser mial w Dreznie otworzona kancelarię, wraz z tym sekretarzo- ministrem

konstrukcja władzy ministrów-

• jednoosobowa

• zależni od monarchy, byli przez niego powolywani i odwolywani, pociagani do odpowiedzialnosci

Obowiazki ministrow

• kierowanie powierzonymi im resortami

• nadzór nad urzednikami nizszych szczebli podlegajacymi ministrowi

• mogli przedstawiac krolowi kandydatów na urzedy

• konrasygnata aktów monarszych

ministrowie realizowali swoje zadania za pośrednictwem aparatu pomocniczego

Ministwerstwo- są tam rozmaici urzednicy

• radcy

• praktykanci

• audytorzy

• personel kancelaryjni

W celu załatwienia niektórych spraw np. oswiatowe powolywano specjalne , osobne organy centralne, nie powiazane z ministwrerstem , podporzadkowane danemu ministrowi

ministrowie:

• minister spraw wewnętrznych- cay zarząd kraji nieprzekazany wladzon specjalnym do niego należał
  domniemanie kompetencji- gdy nie wiadomo do kogo należy sprawa to do ministrwa spraw wewnętrznych,... oświata, kultura, sprawy wyznaniowe, spawy skarbowe, sprawy wojskowe- pobór do wojska , zaopatrzenie wojska ,gwardia narodowa mu podlega, poczta- dyrekcja generalna poczty mu podlegała, instutycje ubezpieczeń, rada ogólna lekarska i handlowa

• minister policji- bezpieczestwo , porządek publiczny, kompetencje ministra policyjnego i wewnetrznego pokrywały się, to zleeee (np. sprawa włóczęgostwo i bezrobocie, albo gwardia narodowa)

• minister sprawiedliwości- Feliks Łubiński - starak się by powstawaly fachowe kadry prawnicze- powstala szkola prawa i administracji,

• minister przychodu i skarbu- dysponowal przychpdami panstwowym

• minister wojny- książę Józef Poniatowski- bohater narodowy

W warszawie zasiadali rezydenci francuscy

Rada Ministrów księstwa warszawskiego

Była organem który obejmował wszystkich ministrów ale nie pełnił wpółczesnych funcji rady ministróe, nie było rządu nie było premiera

Zbierali się by rozpatrzyc sprawy wspolne dla róznych ministrów, nie mają oni prawa decyzji, nie ma funkcji kierowniczycg, pozniej zmiana w tym wzgledzie w 1812 roku Napoleon rozpiczal wojne z Rosja

Rada ministrów nie mogla zawi zmian w sadownictwei

usuwac ministrow

Rada ministrow staje się rządem księstwa warszawskiego

Rada Stanu

Francuska Rada stanu

Sekretarz Stanu= Sekretarz Panstwa

Według konstytucji księstwa warszawskiego, Rada Stanu- ciało kolegialne składające się z ministrów, przewodniczacym był król, również urzędnic

organ pomocniczy dla wladzy monarszej

Zadania Rady stanu:

• przygotowywanie projektu dla monarchy, ustaw i dekretów

• zajmowała sprawami urzedników nizszej rangi

• instytucja sądowa jest znana jako sąd potrójny - trzykrotnie sądem

* jest sądem administracyjnym

* sądem kompetencyjnym
* sądem kasacyjnym

1 instancja- departament

2 instancja Rada Stanu

Wykład 12.01.11

Administracja centralna Królestwa Polskiego

• powstała w 1815 r. na mocy Kongresu Wiedeńskiego

Unia między Królestwem Polskim a Cesarstwem Rosyjskim

Królestwo Polskie było monarchią konstytucyjną- ma konstytucje oktrojowaną (przez cara narzuconą)

Władza monarsza dominuje nad innymi władzami

„Rząd jest w osobie króla” → wynika to z konstytucji, monarcha realizuje działania przez podległe mu organy.

Każdy akt kontrasygnaty przez ministra, który ponosi za niego odpowiedzialność

Izba poselska mogła postawić ministra w stan oskarżenia. Monarcha nie jest odpowiedzialny.

Centralne organy:

• sekretarz stanu- pośrednik pomiędzy monarchą a Królestwem, sprawy zagraniczne Królestwa z cesarstwem Rosyjskim

Konstytucja gwarantowała, że wojsko polskie nie może być wykorzystywane w wojnach, które Cesarstwo Rosyjskie gromadzi poza Europą.

W ocenie cara Aleksandra minister stanu jest niewystarczający i ustanowił namiestnika.

W I okresie → cesarz wydał w 1818r. Akt będący pełnomocnictwem dla namiestnika. Określił zakres jego władzy. Przekazał całą władzę rządową na namiestnika z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla monarchy (czyli zwoływanie Sejmów, sejmików, zgromadzeń gminnych, polityka zagraniczna, zatwierdzanie budżetu, dowództwo siły zbrojnej, nominacje dożywotnie urzędników, nominacje oficerskie, nobilitacje, prawo łaski, nadawanie orderów i odznaczeń)

Namiestnik podejmował decyzje na posiedzeniach Rady Administracyjnej (składa się z ministrów kierujących resortami)

Kontrasygnata właściwego resortu ministra dla aktów namiestnika. Namiestnik wprowadził cenzurę, był nim gen. Józef Zajączek (1826 zmarł)

Aleksander nowego namiestnika nie mianował, a jego uprawnienia przekazał na Radę Nieustającą (to zmieniło charakter tego organu)

Rada Administracyjna składała się z 5 ministrów resortowych. Wyróżniamy okres, gdy jest ona tylko doradczym organem przy namiestniku z zastrzeżeniem, że ministrowie kontrasygnowali decyzje podejmowane przez namiestnika na posiedzeniach Rady.

Gdy monarcha przekazał kompetencje namiestnika na Radę Administracyjną wykonywała w imieniu monarchy władzę administracyjną i wykonawczą.

Zarząd kraju na szczeblu centralnym należał do komisji rządzących → organy kolegialne

Na czele stoją ministrowie (jeden w danej komisji), wrócił kolegializm

Podzielono całość spraw należącego do tego organu na:

• czynności o charakterze wykonawczym

• czynności o charakterze doradczym

W praktyce stosunek ministra do komisji zależał od usposobienia ministra. Kolegiom zostawały drobniejsze sprawy. Odpowiedzialność o charakterze konstytucyjnym ministra (sądzi Senat jako sąd Sejmowy)

1816- Stanisław Potocki przyczynił się do powstania Uniwersytetu Warszwskiego.

Komisje Rządowe

• Komisje Rządowe Wojny

• Komisje Rządowe Sprawiedliwości

• Komisje Rządowe Przychodów i Skarbu

• Komisje Spraw Wewnętrznych i Komisji

• Komisje Wyznań Religijnych i Oświaty

Posiadały one złożone struktury wewnętrzne różniące się między sobą, np. biura komisji

Oprócz Komisji Rządowych istniały kolegialne organy będące kontynuacją organów Księstwa Warszawskiego.

• Dyrekcja Centralna Towarzystwa Ogniowego

• Rada Ogólna Lekarska

• Dyrekcja Centralna Poczt

• Rada Ogólna Budownictwa

Wybucha powstanie Listopadowe i Styczniowe

• okres powstania listopadowego do 3.12.1830 naczelną władzę w Królestwie Polskim sprawowała Rada Administracyjna

Rząd Tymczasowy

urząd obywatelstwa-> Józef Chłopicki (rozwiązał Rząd Tymczasowy i powołał Radę Najwyższą Narodową

Dyktator → Rada Najwyższa Narodowa (RNN) → Komisje Rządowe

Dyktator sprawował nadzór nad Komisjami Rządzącymi. Posługiwał się przy tym sekcją administracyjną swojego sekretariatu.

RNN też kontrolowała komisje. Wyznaczała ministrów do złożenia wyjaśnienia

komisje rządowe- organy ściśle wykonawcze (bez własnej inicjatywy), niska pozycja ministrów, pracowały powolnie, z małą wydajnością

Dyktatura Chłopickiego upadła 25.01.1831- sejm zdetronizował całą dynastię Romanowów i trzeba było zmienić konstytucję

29.01.1831- ustawa o Rządzie Narodowym, wprowadzono stan bezkrólewia

Naczelny wódz powołany przez sejm-> niezawisły od Rządu Narodowego. Mógł uczestniczyć w posiedzeniach rządu, z głosem stanowczym w sprawach wojskowych

Rząd Narodowy-> prezes Adam Jerzy Czartoryski. Było 4 członków, powołanych przez powołane izby sejmu i senatu

Kompetencje: władza królewska w zakresie ustawy o Rządzie Narodowym

• zaciąganie pożyczek

• prawo łaski

• zawieranie traktatów

• zapadały decyzje na posiedzeniach rządu, a przewodniczącym Komisji Rządowych z głosem doradczym, decyzje Rządu Narodowego wymagały kontrasygnaty ministra

Powołano ministra- Spraw Zagranicznych

Okres powstania styczniowego (1862- powstał Komitet Centralny Narodowy i sprawował funkcję ogólnokrajową

Od 1.09.1862 - KCN jako rząd Polski

Pojawia się dyktatura Mierosławskiej, Langierowicza

Gdy upadł Tymczasowy Rząd Narodowy, Rząd Naczelny (w pewnym momencie gdy na czele stał Konrad Majewski-> sekretarz stanu)

Romuald Traugutt- sprawy administracyjne prowadził osobiście współpracując z dyrektorami wydziału i sekretarzem stanu. Romuald Traugutt chciał ożywić powstanie poprzez włączenie wiejskiej ludności by partyzantka uzyskała sprawną organizację wojskową. Powołał Sąd Doraźny Miasta Stołecznego Warszawy.

Wykład 19.01.11

administracha centralna w okresie miedzypowstaniowym

likwidacja odrębności w zakresie administracji centralnej

powstanie listopadowe mikolaj 1 zniosl konstyrtucje krolewstwa polskiego i wcielil ziemie krolewstwa polskiego do terytorium rosyjskiego, stalo się czescia cesarstwa, ale mialo status drebny niż ziemie rosyjskie

statut organiczny 1832 r- akt prawny wydanyt przez cesarza który regulowal status nabytych prowincji.

Krolestwo zanim się stalo się czescia cesarstwa- była monarchia konstytucyjna

cesarstwo ros- monarchia absolutna- gdy krolestwo polskie weszlo

Relikty dawnego ustroju na szczeblu centralnym:

Krolestwo polskie przestalo być panstwem , pewne organy więc staly się zbędne : np.: sejm, instytucji monarchy tez nie ma, nie ma też wojska odrębnego, bo po co jak jest 1 państwo?? ;p

Zostaje tylko: odrebne instytucje- instytucja namiestnika, instytucja rady administracyjnej (przestaje być taka odmiana rady stanu, traktowana jest jako organ szczegolnego zarzadu miejscowego)

Komisje rządowe zostały zmiejszone do 3 (komisja spraw wewnettznych, komisja sprawiedliwosci, komisja przychodów i skarbu)

Nie ma już ministrów

1839 r- sprawy oświaty wyjęto spod zakresu działania komisji spraw wewnętrznych i przeszły do wladz centralnych, do ministerstwa oswiaty w Petersburgu, okreg naukowy warszawski, zaczela się rusyfikacja szkolnictwa

kominikacja, pocxzta- powstaja okregi pocztowe cesarstwa

Aleksander wielopolski- zastepca do spraw spraw centralnych

Wybuch powstania styczniowego

unifikacja królestwa z cesarstwem

ostatnia komisja rzadowa zostala zlikwidowana w roku 1876 komisja rzadowa sprawiedliwosci!!!

kwestia procedury sądowej

1804 kodeks napoleona - ostatnim sladem istninia pantwa

urzad namiestnika został zniesiony w 1874, mial wladze wojskową, był wprowadzony wtedy stan wojenny, dożywotnia synekura- jak zmarł to już nie było kolejnego, ale jesr general gubernator warszawski !!!!- był zwierznikiem gubernatorow - szefem

rosja przegrala wojne krymską, przez to lzejszy terror rosji, troche spokoju;p

kolos na glinianych nogach

namistnik podlegal bezposrednio carowi, a gubernator general podlegał odpowiednim ministrom

(kompetencje !)

centrlana administracja w 2 pol XIX wieku (panstw zaborczych- albo były absolutnimi monarchiami albo z tego abolutyzmu wyszly jak prosy czy austria)

absolutym- wladza w rekach wladzy, prawo policji, może ingerowac w sprawy podwladnych w imię szczescia podwladnych (nie prawda)

-

PRUSY- przeorganizowały się gdy wyciagnely wnioski po klesce pod jeną z napoleonem

1871- zakonczyla się zwyciestwem prus, z francja - powstanie II rzeszy niemieckiej- skutek tej wojny

król pruski wilhelm- został cesarzem niemieckim, uchwalono konstytucje dla rzeszy i te zwjednoczone niemcy staly się federacja czyli panstwem zwiazkkowym a prusy formalnie jednym z panstw konfederowanych, prusy mialy takie prawa jak inne kraje rzeszy , prusy kosztraly z roznych prerogatyw, ich funkcja była szczególna

1871- norma rzeszy - przewidujaca ze monarcha posiada wladze z mocy wlasnego prawa i z tytulu dziedziczenia tronu, podstawa tej wladzy jest bardzo silna ale jest to już pa nstwo konstytucyjne;

prusy 1850- tez jjuz maja konstytucje , wyrazem tej konstytucyjnosci jest zasada kontrasygnaty wszystkich aktów rządowy nieodpowiedzialnego krola przez odpowiednich ministrów

Te akty rządowe wyłaczono szereg aktów monarszych które nie potrzebowaly tej kontrasygnaty

Ustawa która miala normowac komp ministrow nigdy się nie ukazala, ministroweie skoro nie ma ustawy nie mogą być pociagani do odpowiedzialnosci,

monarcha zachowal znaczny wpływ na tworzenie prawa, w ramach swojej wlasnej kompetencji prawotwórczej normowal szereg materii , zwłaszcza z zakresu administracji

jest parlament pruski- mial pewien zakres wladzy prawodawczej, ustawy były dzielem parlamentu ale monarcha mial prawo sankcji wobec ustaw wydawanych przez parlament

Władza wykonawcza- królowi przysługiwała pełnia tej wladzy (art 45 konstyrucji Prus- wladza wyk należy wylacznie do króla)

W praktyce i teorii istnialo domniemanie kompetecji na korzysc władzy wykonawczej, to domniemanie uzasadniali teoretycy prawa .

Domniemanie wolności i swobody działania aparatu administracyjnego- prawa i wolnosci jednostki są wyjatkiem od reguly swobody i wolnosci dzialania aparartu adminisyttacyjnego

istniala w pranstwie pruskim skuteczna ochrona praw jednostki na drodze sadownictwa administracyjnego

Król który jest piastunem wladzy wykonawczej sam nie może robic wszystkiegom potrzebuje ministrow, mianowal ich, odwolywal, obsadzal inne urzedy panstwowe, chyba ze zadada stanowila inaczej, wydawal rozporzadzenia wykonawcze do ustaw, niepotrzebowal do tego upowaznienia panstwowego, naczelny nadzór nad całym aparatem rządowym

Cesarz Rzeszy Niemieckiej- w niektorych materiach cesarz niemiecki mial mniejsze kompetencje niż krol pruski, mial slabsza pozycje

Przeciwwaga tego było to ze mianowal kanclerza Rzeszy

1832 r- zzdecydoano o ksztalcie rzadu pruskiego, ministrowie były kierownikami powierzonych im dzialów administracji,

Wiele spraw w dalszym ciagu jest zastrzezona do decyzji monarchy , minister odpowiada we wszystkim przed monarcha

W prusach była również RADA ministrow która skladala się z ministrow, na czele stal minister stanu o tytule premiera- jego pozycja była bardzo slaba, to tylko przwodniczacy rady ministrow- on pelnik jednoczesnie funkcje kanclerza rzeszy!! - kierownik polityki wew i zew, stoi na czele administracji rzeszy odpowiada wylaczenie przed cesarzem- ta sama osoba jako premier Buller był w tym casie i jako kanclerz też

jak ministrowie nie mogą podjac jednoglosnej decyzji to decydowal monarcha

ROSJA- jest monarchia absolutną

ustrój władz centralnych królewstwa polskiego zostaly zlikwidowane zastapily je centralne organy administracji rosyjskiej

na szczycie stoi cesarz- był zrodlem wszelkich wladz które mu podlegalu, w wykonywaniu swoich wladz nie wiazaly go zadne normy prawne

w rosji rozrozniano 2 sfery administracji

• administracje najwyższą- działał cesarz sam, bezpośrednio- wydawanie ukazów (ros. Akt prawny coś jak ustawa- np. ukaz o uwłaszczeniu chłopów, mogl ukaz ingerować w sferę własności, wywłaszczanie, kary konfiskaty majatku) , ustalanie budzetu panastwa, cesarz ustalal organizacje organów panstwowych, decydowal o etatach, nominacje na wyzsze stanowiska, nadawanie szlachectwa (nobilitacja) nadawanie tytullow i orderów, koncesje dla spolek handlowych, zgoda cesarza na zakladanie towarzystw kredytowych, polityka zagraniczna, najwyzsze dowództwo nad nad wojskiem

• administracja podległa- działan cesarz, nie bezposrednio , przez podlegle sobie organy; dzialaly organy administracyjne- te organy które ja wykonywaly mogly dzialac samodzielnie, tyle ta samodzielnosc trwala jak wladca sweirdzil ze sam podejmie decyzje czy sam cos zrobi: organy :ministrowie, którzy mieli najwieksza wage w administracji panstwowej - ten urzad tych ministrow był przedmiotem rozmaitych unormowan od 1861 r dzialali kolegialnie , rada ministrow- gdy uczestniczyl w zebraniu cesarz- bez cesarza nazwywal się komitet ministrow - przewodniczyl najstarszy wiekiem minister

za czasow aleksandra II - nie zgodzil się na powolanie premiera

od 1905 rosja ma dopiero premiera
komitet ministrów- decyzje tego komitetu były często ostateczne , natomiast jeśli chodzi o rade ministrow to w pewnycm okresie 1882- 1905 to wlasciwie rada ministrow nie dzialala bo panujacy wówczas wladczy aleksander 3 i mikolaj 2 zalatwiali z kazdym miistrem osobno
minister spraw wewnetrznych - sprawowal nadzor nad administracja rzadowa, nad samorzadem i jednoczesnie ajmowal się sprawami bezpoecznstwa i policji

minister mial znaczne uprawnienia w zakresie stanowienia prawa, mial uorawnienia tez karno- policyjne, uprawnienia policyjne obejmoaly decyzje o prawie pobytu podwładnego, skazywanie na przymusowe przesiedlenie, mogl zarzadzić stan wyjątkowy- swoboda decydowania ministra

rosja panstwem policyjnym

Centralny aparat administracyjny cesarstwa był opart na zasadzie biurokratycznej

przedstawiciele arystorkracji rosyjskiej i szlachty pochodzenia niemieckiego z prowincji nadbaltyckich- to byli ministrowie- baronowie inflantcy- przedst najbardziej lojalny i fachowo sprawny element górnej czesci drabiny biurokratycznej cesarstwa

Wykład 26.01.11

Austria- monarchia absolutna → monarcha konstytucyjny

od 1848 do 1867 r

Końcowy etap → konstytucja Grudniowa 1867

Określono ustrój państwa--> forma konstytucji 1918

Austria stała się wtedy republiką

1867- powstała dualistyczna monarchia- Monarchia Austriacko-Węgierska

W stosunkach międzynarodowych była traktowana jako 1 podmiot prawa międzynarodowego.

Unia realna (związek taki że oprócz wspólnej głowy państwa inne wspólne organy)

• wspólny monarcha

• 3 ministrów (zagranicznych, wojny, finansów)

Były odrębne parlamenty: Wiedeński i Węgierski

Silna władza monarchy

Głową państwa cesarz (Austria), król (Węgry) ---> przysięga na konstytucje (moralna przysięga, że nie naruszy prawa)

Prawnie nieodpowiedzialny

Każdy akt rządowy cesarza wymaga kontrasygnaty

Są zasady na których wspierała się zasada absolutyzmu:

• prawo do kary

• pełnia władzy

Nikomu nie zawdzięczał władzy

Pogodzenie pełnej władzy z konstytucją (konstytucja przewidywała ograniczenia władzy)- Sytuacje narodowe- wiąże go konstytucja.

W sytuacji wyjątkowej wiąże go pełnia władzy (o tym czy sytuacja jest wyjątkowa decydował sam cesarz)

Kompetencje cesarza:

• współdziałał w ustawodawstwie
  (należał do Wiedeńskiego Parlamentu, wymagały dezaprobaty cesarza)

• wojna i pokój

• sprawy dotyczące sił zbrojnych państwa

• władza rządowa (określenie ustawodawcze)- to nie tylko władza wykonawcza, tylko szerzej- cesarz samodzielnie wydawał normy prawne o organizacji aparatu rządowego (co do ustroju administracji)
  Cesarz tę władzę rządową sprawował przez odpowiednich ministrów którzy kontrasygnowali jego akt.

Nie wymagały kontrasygnaty:

• z zakresu wojskowego

• ogłoszenie amnestii

• akty łaski wobec skazanych

• regulacje urzędników Najwyższej Izby Obrachunkowej- z nominacji cesarza

• powołanie Rady Ministrów

Relacja cesarz- rząd- parlament.

Te stosunki zależały od faktycznego stosunku. Cesarz miał bardzo silną pozycję. W parlamencie zależało od władzy zdobytej, od partii politycznej.
W parlamencie rzadko powstawała większość która miałaby ambicje przejęcia władzy nad rządem.

Nie ma zwartej koalicji. Były okresy długie, gdy cesarz nadawał kierunek polityki

Centralny aparat administracji rządowej: 3 ministerstwa i cesarz

Inne działy miały administracje odrębne osobne rady minister Węgier i Austrii

Austria- ministrowie kierowali poszczególnymi działami administracji

Ich zadaniem było wykonywanie ustaw (ogólnopaństwowych i krajowych)

Poszczególne części Austrii posiadały autonomie

Cesarz powoływane i odwołuje ministrów. Może tworzyć nowe resorty (parlament nie może)

Relikt monarchii absolutnej. Rząd zależny wyłącznie od cesarza. Rząd jest konstytucyjny, ale nie parlamentarny. W praktyce Rada Ministrów musiała się liczyć z parlamentem

W praktyce było tak że rządy miały większość w izbie a przywódcy parlamentu zasiadali w rządzie - ścisła symbioza

Odpowiedzialność ministrów- za naruszenie ustaw. Parlament mógł wystąpić z oskarżeniem

na ministra do Trybunału Państwa (w praktyce nigdy nie weszła)

Rząd Austrii sprawował władzę rządowa ziemiami Polskimi (Galicją) Polacy również mogli uczestniczyć w życiu politycznym- przedstawiciele brali udział w życiu politycznym

Premierzy nawet Alfred Potocki (1870-1871) Kazimierz Badeni (1885-1897)

Minister Skarbu- Julian Dunajewski (od 1879 nie było gabinetu bez resortowego ministra- polaka) → nie obejmuje to ministra dla Galicji

Rada ministrów (Rząd Wiedeński- ministrowie resortowi i ministrowie bez teki)

Rada ministrów obradowała pod przewodnictwem Cesarza (gdy nie ma to przewodniczy Premier)

Zadania:

• uchwalenie projektów ustaw

• zarządzanie stanu wyjątkowego

• tu trzeba uzupełnić !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

Minister bez teki- minister Galicji

1871- powoływano Polaków

Kazimierz Grocholski

Kompetencje:

• opiniuje projekty zarządzeń i rozporządzeń ministrów resortowych odnoszących się do Galicji

Gdy nie było zgody decyzja należała do Rady Ministrów

• prawo inicjatywy we wszystkich spraw odnoszących się do Galicji

Kwestia podziałów terytorialnych- przynależność jednostek

Struktura administracji publicznej → Francja

1790- nowy podział terytorium kraju- departamenty (najwyższe), gminy (niższe)-> nie odróżniał miast od wsi

Miały charakter historyczny

Szczebel podstawowy- historyczny kształt- dawne miasta we wsi- parafie

Departamenty miały charakter tworów RACJONALISTYCZNYCH (wolą rozumu) Obywatel ma ograniczony dostęp do władzy

Koncept- granice departamentu żeby przeciętny piechór mógł od granic do stolicy przebyć w ciągu 1 dnia

PROBLEMY- Idee szlachetne, wątpliwości w prektyce

Departamenty trzymały się granic danych prowincji (przed Rewolucją), np. podzielono, małe łączono.

Zmiany trefione i skuteczne- podział przetrwał do dziś. Jeszcze podziały od 1800 roku- nabrały trwałego charakteru- nazwa okręgów

GMINA- OKRĄG- DEPARTAMENT

System francuski- wzorcowy

Dla Europy i pozaeuropejskich

• Hiszpania 1830

• Włochy

• Japonia 1817

Inne utrzymywały historyczne granice: UK, Szwecja, Węgry, Austria (podział na kraje, kolonie)

Prusy (prowincje)

Austria i Prusy zwiększyli swoje terytorium kosztem Polski- zaczęły opierać ten podział na elemencie racjonalizmu

Szwecja 1882, Anglia 1888- wprowadziły korekty o elementy racjonalizmu

USA- podział na stany. Podział stanów. Historycznie- pierwsze kolonie. Później w XIX w. nowe stany- ekspansja na zachód wolą kryteriów racjonalistycznych- linie proste południkowe i równoleżnikowe

Księstwo Warszawskie:

Podział historyczny- zmieniono tylko nazwy. Departamenty (ziemie z I i II rozbioru pruskiego) Powiaty dawne powiaty pruskie

Gminy- konstytucja- Francuskie rozwiązanie

nie rozróżniano miasta i wsi, żeby być w zgodzie z konstytucją

największe miasta- MUNICYPALNOŚĆ

Po przyłączeniu galicyjskich terenów powiększyły się.

Gminy wiejskie i miejskie

Król Polski- dotychczasowy szczebel najwyższy

Reaktywowanie- województwa przedwojenne

Na mocy konstytucji Królestwa Polskiego z 1815 roku- województwa

1837- przemianowano na Gubernie

1844- liczba Guberni się zmniejszyła

1866- 10 Guberni zam na powiaty

Województwa dzieliły się na obwody

Gubernie dzielą się na powiaty

W królestwie Polskim- powiaty nie zaniknęły- są to jednostki w celach wyborczych i sądowych a nie administracyjnych- wypadły z roli zarządzania

Na szczeblu gminnym- gmina wiejska (mogła być wieś min 10 gospodarstw)

1850- musi być 50 budynków mieszkalnych

Do połowy XIX wieku sytuacja że granice gminy wiejskiej pokrywają się z granicami dóbr ziemskich (efekt średniowiecznego immunitetu)

1864- uwłaszczenie chłopów- właściciele gruntu- skasowanie państwowości chłopskich. Folwark szlachecki

17 marca 1921- województwa, powiaty i gminy

Były 2 rodzaje gmin

• jednostkowe

• zbiorowe (kilka)

1923- ustawa zmienia gminę- ujednolica administracje- wzory z królestwa- na całą administrację

Obszary dworskie z 1919 roku

Przed wojną województwa do granic dawnych guberni

1938-1939- zmiana granic w części województw centralnych. Zacierano granice rosyjsko- pruską

Warszawa ma prawa województwa- wydzielona z otoczenia

1928- Warszawa podzielona na powiaty grodzkie

SEMESTR 2- Tomasz KUBICKI

Dyżur 3.59 przed wykładem

Wykład 23.02.11

Egzamin zerowy, trzeba mieć zaliczenie z ćwiczeń ustny lub pisemny, nie stawia 2 , test wyboru, 2,3 pytania opisowe, wielokrotnego wyboru

Administracja terenowa w księstwie warszawskim

Reformy Napoleońskie dotyczące zarządu terytorialnego

System rewolucyjy od1789 mial się opierac na zasadach rozumowych, racjonalnych

Opiera się na tym ze francja jest jednolita , niepodzielna- zasada jednolitości państwa, admnitracja ma być prosta i jednocześnie jednolita bez żadnych partykularyzmów, odstepstw , wyjątków, stworzono nową administracje lokalna

Władza przekazywana jest organom wybieralnym- są to organy pochodzace w wyborów

Francje podzielono na departamenty , tych departamentow wyodrebniono 83- kryterium geograficzne i gospodarcze!! nazwy departammentów tworzone były od nazw geograficznych

Ten system administracji w okresie rewolucji był 4 stopniowy

• departamenty dziela się na

• dystrykty dziela się na

• kantony dziela się na

• gminy (wiejskie, miejskie)

Cała admnistracja, na kazdym szczeblu jest to administracja pochodząca z wyborów

Nie ma tu elementów biurokratycznych w tej administracji lokalnej

Na kazdym szczeblu obywatele wybierali RADY- wyboeraja ze swoich szeregów- Merów

Te wybory są wyborami cenzusowymi- tylko nabogatsi brali udział w tych wyborach

Ten system został zmieniony przez Napoleona

(WAŻNE) Napoleon stworzył 3szczeblowa administracje zarzadu loknalnego

• departament

• okręg

• gmina

Kanton został jako jednostka administracji sądowej i skarbowej → czyli specjalnej

Napoleon zerwał kolegielność, na wszystkich szczeblach urzednicy są nominowani! Nie są już wybierani jak wcześniej

odpowiadaja oni przed swoim bezposrednim przelożonyn

w każdej chwili mogą być odwołani

Od skrajnego decentralizmu przechodzimy do sjkrajnego centralizmu

administracja zhierarchozowana,m zbiurokratyzowana, scentralizowna

jest to system skrajnego centralizmu, system prefekturalny !!!!- ten system będzie wzorcem nie tylko dla Francji ale również dla innych państw

Na czele departamnentu mamy prefekta

na czele okregu mamy podprefekta

na czele gminy mamy mera

Prefekt- jest wzorowany na intendentach z okresu państwa absolutnego

Kompetencje:

• podlegaja prefektowi wszystkie dzialy administracji na terenie departamentu za wyjątkiem sądownictwa , wojska, szkolnictwa szczebla średniego i wyższego oraz poczty (!)

• prefekt komuluje adninisracje, zespolenie administracji

• zwierzchnikiem prefekta w dziedzinie administracji ogólnej jest minister spraw wewnetrznych

• przy boku prefekta działają rady na kazdym szczeblu tez- rada departamentowa, spelnialy role namiastki samorzadu, ale zbieraly się raz do roku i rady maja kompetencje opiniodawcze, pochodza też z dominacji

Podprefekt- te same kompetencje co prefekt tylko na mniejszym obszarze, zwierzchnikiem jest prefekt

W księstwie warszawskim

Tworząc księstwo warszawskie nie porócono do I RP, odcinamy się od rozwiązań pruskich, ale nie do konca bo to był zabór pruski

Wprowadzamy rozwiązania Francuskie przede wszystkim,

Zostawiamy te podziały terytorialne z pruskiego

1807 komisja rzadząca wskazuje nam również na to ze ksiestwo warszawskie będzie dzielilo się dla departamenty- podstawowa jednostka podzialu terytorialnego ma ich być 6

departement białostocki (kilka miesiecy pozniej po traktacie w tylzy, w lipcu ta jednostka wylaczana z ksiestwa wlaczona do rosji)

po kampani 1809 roku pojawi się więcej departamentow

więc razem 10

w sjklad departamentow wchodzily powiaty

ten system iopiera się na systemie dziesietnym, w kazdym departamencie 10 powiatow

Na czele departamentu stoi PREFEKT- podlega ministrowi spraw wewnętrznych, ale zobowiazany jest tez do wyk zadań poszczeólnych ministrów, nominowany jest przez władcę

Prefekt działa jednoosobowo

Kompetencje prefekta

• na terenie departamentu prefektowi podlegaja wszystkie sprawy z zakresu resortu spraw wewnętrznych a w innych sprawach albo w trybie nadzoru albo w drodze zwierzchnictwa wspołdziała w (8 min) wylaczone są sprawy wojskowe , władza sądownicza!!!!!

• prawo tego urzednika wiaze się z mozliwoscia upominania, karania i zawieszania, usuwania wszystkich podległych mu urzędników

• przy jego boku działa organ pomocniczy- PREFEKTURA- sekretariat generalny i 5 wydziałów w ramach prefektury, te wydziały według kryterium rzeczowego:

• wydział administracyjny

• wydział dóbr i lasów narodowych

• wydział prawny
  budowniczy

• lekarski

Przy boku prefekta działa osobno departamentowy komisarz policji, intendent mu pomaga w tych sprawach. Komisarz jest zwiazany z prefektem ale rozkazy przyjmuje od ministra policji

pracownicy kancelaryjni, pisarze

Powiat - na czele stoi podprefekt, jest nominowany przez króla, służbowo podporządkowany jest prefektowi

kompetencje : takie same jak prefekt takie same wylaczenia jak prefekt, zakres wladzy mniejszy, teren powiatu

decyzje podejmowane są jednosobowe w przypadku prefekta i podprefekta bo administracja ma działać szybko, sprężyście ;D, latwo ustalić odpwowiedzialnośc ,

W księstwie warszawskim funckonuja rady na szczeblu departamentu i powiatu

Rada departwmantowa - 16 do 24 członków może liczyć

Rada powiatu od 9-12 członków

Członkowie tych rad pchodza z nominacji królewskich, kandydaci są przedstawiani przez sejmiki powiatowe, Te rady zbierają się raz do roku na sesje

departamentowe 15 dniowe

powiatowe 10 dniowe sesje

Kompetencje rady departamentowej:

• rada działa kolegialnie , wiekszoscia glosów decyduje, zwykla

• wykonuje rozkladu (repartycji podaktów i innych ciezarów na poszczególne powiaty

• ustala szkody wojenne tzw koekwacja (szacunek szkód wojennych)

• uchwały rady musiały być zatwierdzone przez organy administracyjne wyknane muszą być przez prefekta

• naradzała się nad potrzebami departamentu (opinie , wnioski), np. wnioskowanie nad polepszeniami administracji

• zażalenia na prefekta

• mogła występować do króla (opinie, wnioski tylko, ale tylko wtedy gdy wykonała swój obowiaząk rozkladu podatkow i ciezarow

rada powiatu

• rozklad podatkow na miasta wsie, dwory w powiecie

• skłądała prośby o potrzebach powiatu

• występuje z zażaleniami na podprefekta

• debaty nad sprawami lokalnymi

Konstytucja przewidywała że najniższą jednostką podziału terytorialnego jest municypalność - na czele stoi burmistrz bądź prezydent

Systtem jednak odiiegał od konstytucji , dekret z 10.02.1809 municypalnościami stały się tylko 4 miasta główne, 4 najwieksze miastwa księstwa warszawskiego warszawa, poznan torun i kalisz

1812 doszly 3 miasta ,- krakow, sandomierz lublin

Na czele miasta multicypalnego stal prezydent multicypalny mianowany przez króla a podległy prefektowi , pomocnikami prezydenta byli zawodowi ławnicy

, powolywani przez ministra spraw wewnetrznych, ilosc ich zalezala od wielkosci miasta

i intendentów policji

inaczej było w Warszawie, -był tak osobny prezydent policji- prezydent policji podlega bezposrednio ministrowi policji

pozostałe miasta i wsie dekretem 23.02.1809 roku wprowadzono tymczasowa organizacje administracji lokalnej- kazde miasto i kazda wies stanowi osobna gmine!

W miastach sprawuje wladze sprawuje burministz mianowany przez krola podlegajacy prefektowi, bądź podprefektowi jeśli jest to male miasto

podobnu system w miastach prywatnych

Gminy wiejskie

Na czele gminy stoi wójt wyznaczany przez prefekta i zarwirdzany przez ministra spraw wewnetrznych

Urzad gminy mogl być rzadzoy przez 1 osobe kilka gmin na raaz

Właściciel wsi był jednocześnie wójtem w swoich wsiach

Wójt mógł się wyręczać sołtysem, sołtys musiał posiadać zatwierdzenie wyznaczone od prefekta

urzedy wójtowskie 37 min

• zeby nie płacić wójtowi

Wykład 24.02.11

Samorząd- pojęcie ukształtowało się w 2 poł XIX wieku. Jest to w znaczeniu prawnym polega na wykonywaniu zadań administracji w sposób zdecentralizowany i na własną odpowiedzialność przez odrębne od państwa podmioty które w zakresie wykonywanych przez siebie zadań nie podlegają ingerencji państwowej

Obsady urzędów w księstwie warszawskim

Mamy szereg wymogów formalnych do obsadzania urzędów (!)

1. posiadanie obywatelstwa - obywatelem jest ten kto się urodził na jego ziemiach, kto urodził się z obywateli księstwa warszawskiego ( z rodziców) , ewentualnie kto posiada własność na terenie księstwa, osoba która służyła w legiach (odziałach) , osoba która służyła w wojsku narodowym, osoba z mocy prawa jeżeli mieszkala na tych terenach przez lat 10 i znała język polski, o nadaniu obywatelstwa spoczywala na królu na wniosek ministra spraw wewnętrznych, powinna też być opinia Rady Stanu

Utrata obywatelstwa- osoba odmówiła złożenia przzysięgi na wierność, kodeks napoleona przewidywał szereg innych przypadków na utratę obywatelstwa,

w księstwie warszawskim był 2 znaczenia obywartelstwa

• w szerszym

• i węższym znaczeniu- prawo do udzuału w życiu politycznym zależało do wpisu do ksiąg obywatelskich, żeby móc być wpisanym do księgi trzeba było mieć ukończone 21 lat, trzeba było udowodnić ze zamieszkiwalo się księstwo, złożenie przysięgi na wierność

Gdy się pobierało pensje od obcych władców poza księstwem, poza Napoleonem, traciło sę prawo do wpisu, również gdy była kara, nawet cielesna, to też się ttraciło prawo do wpisu

W księstwie warszawskim językiem urzędowym nie był Polski tylko język narodowy ;p (polski)

Jeżeli złoży się przysięge na wierność księstwu warszawskiemu, umieć język polski wtedy mógł być urzędnikiem dalej

Zaczną powstawać szkoły kształcące urzędników, dzięki temu nie potrzebni beda obcy urzędnicy, na ich miejsce wchodzili wyksztalceni urzędnicy księstwa warszawskiego

na jej miejsce pozniej powstaje uniwersytet Warszawski

Egzaminy urzędników :D

program nauczania w szkołach wyższych urzędników

• ekonomia polityczna

• statystyka

• nauka finansów

• nauka o fabrykach i rękodziełach

• elementy hanlu zagranicznego

• prawo polskie dawne

• konstytucja, kodeks napoleona, ustawodawstwo napoleońskie

Nauka trwała 3 lata

Każdy nandydat na urzędnika miał być urzędnikiem egzaminowanym, nie samo wykształcenie ale również egzaminy były niezbedne by mogl urzednik w przyszlosci pełnić swoje funcje

Egzamin przed komisja, oceniali wiedzę teoretyczna i praktyczną

Komisja egzaminująca działała na 2 szczeblach

• na szczeblu departamentu- departamentowe komisje egzaminacyjne

• Najwyższa Komisja Egzaminacyjna

Od prefekta w góre- egzaminy zdawane przed Najwyższą Komisja Egzaminacyjną

poniżej prefekta - przed departamentowymi komisjami egzaminacyjnymi

Wymogi zdającego

• metryka chrztu

• dokumenty potwierdzające wykształcenie

• zaświadczenie o nienagannej postawie

• opinia z miejsca pracy jeżeli wcześniej pracował

Była część pisemna i część ustna egzaminu, znajomość języków obcych (francuski, niemiecki)

1813 roku po ubadku księstwa warszawskiego badania w partamencie bydgoskim, o znajomosci jezyka- wynikalo z tego ze malo osob nie znalo niemieckiego

można było egzaminu nie zdać- poprawki, można było 3 razy przystepowac co roku!

Były liczne wyłączenia

• jeżeli ktoś był wcześniej urzednikiem nie musiał żadnych egzaminów zdawać

• faworyzowani byli wojskowi- wojskowi którzy nie mogli już pełnić swoich funckji wpychano do administracji bez egzaminu

Kobiety też nie były pod uwagę, nie były wpisywane do ksiąg

od 1871 roku kobiety mogą być urzędniczkami :D

Zasady powoływania na urząd:

• trzeba trzeba było ieć spore nakłady finansowe- bo trzeba było zapłacić 10% rocznej pensji na urzędzie w którym będzie pracował- opłata nominacyjna- ok 60 zł

• trzeba było zapłacić za wszystkie druki roty przysiegi, nominacji , otrzymana instrukcje od kilku do 20 zł

• wprowadzenie na urząd- instalacja- instalowanie pracownika w strukturach administracyjnych, ta instalacja była połączaona z przysięgą, instalacji dokonywał zwierzchnik

• złożenie przysięgi, dostawał instrukcje z zakresiem obowiązków i od tego sporzadzano protokół

Od instalacji dpiero urzędnik dostalawał pieniedzy

Przyniektórych urzedach trzeba było wpłacić jesczcze kaucje 24000 zł

Obowiązki urzędnika:

• posłuszeństwo władzom zwierzchnim (można było nałożyc kare, pozbawić urzędu)

• świadczenie pracy - okres świadczenia pracy, godzin było zależne od pór roku, zimą od pazdziernika do marca- od 9-12 przerwa i od 14 do 18, kwiecien - wrzesien - letni od 8 do 12 przerwa i od 14 do 18

Dyżurni, aplikanci musieli dyżurować nie tylko w trakcie przerwy ale i do godziny 20 i również w niedziele i święta od 10-15

Spożnienia- 5krotne spoznienia powodowały wywalenie z udzedu:D

Zachowanie tajemnicy sluzbowej i panstwowej bardzo wazne, naruszenie tego powodowalo nawet wiezienie, nawet dożywocie w przyoadku umyslnego

Kazdy urzędnik obowiązowany był prenumerować dziennik praw księstwa warszawskiego

Urzędnik w organach politycznych nie może być tam wyberany 49 min

Nie może dzierżawić dóbr narodowych

Zakaz wyjazdów zagranicznych
Zakaz zatrudniania w jedym urzędzie krewnych i powinowatych

Prawa

• prawo do wynagrodzenia - wynagrodzenia było przewidywane, było nawet czasami płacone ,

2/3 kasy księstwa szło na wojsko więc nie było kasy na pensje

Zarobki minisrer 27000 rocznie

prezes rady stanu 30000 rocznie

prefekt 12000 rocznie

wozny 720 zł rocznie

burmistrz np 300 zł rocznie, łomża 2500 rocznie

Co ile kosztowało ??\

Dwudaniowy obiad 18 gr

kawa 15 gr

butelka piwa 6 gr :D

funt wołowiny 9-12 gr

funt świec 26 gr

funt mydła 28 gr

wynajęcie mieszkania warszawa - 1 izbowe- 10 zł, 5 gr, na pradze 7 zł 10 gr

od 1811 płacono co kwartal wynagordzenia

uzupełnieniem do pescji były deputaty róznego rodzaju:

• rolne

• opałowe

• mieszkaniowe

oprócz deptutatów diety i zwrot kosztów podróży, jeżli urzędnik podejmował działania poza swoim tereniem

diety- prefekt 20 zł na dzień, burmistrzz departamentow 9 zł na dzień,

oprócz diety przyslugiwały powóz i konie do tego,

Emerytury i renty urzędnicze w księstwie warszawskim

Myslano o systemie emerytalnym ale nie udało się do zrealizować - były tylko projekty 1812 roku emerytury mieli otrzymywać urzedniczy pracujacy min 25 lat, ew utracili zdolnosc do pracy

osoby pozbawione urzedu z powodu likwidancji miejsc atylko na czas w którym nie móg znaleźć pracy

uprawnienia emeryutalne- 50% pensji- uzalenione od jakiej pensji się pobierało

Wdowy miay uzyskiwać ¼ pensji, dzieci 1/10 pensji- wszystkie dzieci

Król książę ustaka indywidulane renty dla wdów i sierot

Urzednik oprócz pencji mogl awansowac, migl dostac odnaczenia itd.

Urzednik ma prawo do munduru urzędowego, były zalezne w jakim resorcie się pracowalo i na jakim szczeblu

Urlopy: jeżeli ktos chcial go uzykac to było to prawo urzednika, on mogl prosic o urlop a czy otrzyma to nie wiadomo, nie ma prawa do urlopu, to zalezalo od woli przelozonych

jeśli mial to być urlop dluzsy do 6 misiescy lub zwiazany z wyjadem zageanice to powieni wyrazic zgode król, natomiast krótsze urlopy albo władza zwierzchnia albo bezposredni przelozony(urlopy krótsze) trzeba znalezc zzastepce , pracodawca jest upowazniony do tego

szczególna ochrona prawna urzedników- wymagana btyła zgoda rady stanu na pociagniecia do odpwieidzialnosci urzednika

Zwolnienie ze służby wojskowej- urzednik był zwolniony z tego obowiązku, miogl słuzyc w gwardii narodowej, a ta gwardia dzialala w misjcu zamieszkania urzednika, spelniala funckej porzadkowe na terenie bliskim

Odpiwiedzialnosc urzendikow:

• odpowiedzialnosc dyscyplinarna

• napomnienie

• wyznaczenie na koszt urzędnika zastępcy (gdy urzednik cos zaniedba np.)

• zawieszenie w urzędowaniu - suspensa

• przeniesienie na inny urząd

• areszt

• pozbawienie urzędu

• odpowiedzialność karna

* kary pieniężne

Upomnienie czy nagana- to jest to taka sama kara w tym czasie

Nagana na papierze stemplowym- trzeba było zaplacic za ten papier ;p

podsumowanie

urzędnicy księstwa warszawskiego- jest ich zbyt dużo do wielkości państwa

ale porównując urzedników pruskich to nie ma takiej rozniyc

Mieli być to fachowcy, wykształceni , ale ten system spowodował że czsami tak nie było,

wynagradzanie- klopot z tym

Wykład 2.03.11

Przypomnienie struktury władz centralnych

Jedynym stanem społecznym który został opisany w konstytucji jest szlachta

Kwestia własności była opisana w przepisach

Prawa obywatelskie- prawa do piastowania urzędów- każdemu kto został wpisany do księgi obywatelskiej

Księgi obywatelskie powiatu były prowadzone przez Rady wojewódzkie, nadzorował Senat.

Wpis do księgi odbywał się na wniosek zainteresowanego.

W księgach tych wpisów jest dosyć (1830 r- 280000 wpisów)

Łatwo było przeniknąć do stanu szlacheckiego: np. akt prawny z 1817 roku o nadaniu szlachectwa

Zasada równości obywateli wobec prawa jest ale jest jedno istotne ograniczenie- art 11 konstytucji królestwa polskiego- kwestie wyznanione

O urzędy mogą się ubiegać Polacy, obywatele polscy

Posiadanie własności na terenie królewstwa, władanie językiem polskim, 5letni pobyt na ziemi krolestwa polskiego

Specjaliści mogli na mocy decyzji krola nie musieli spelniac tych wszystkich wymogów

Pozycja króla w konstytucji królestwa polskiego i w praktyce

1. mamy do czynienia z unią personalną, jest to unia dynastyczna- każdy car rosyjski jest królem polski, ale jest osobna koronacja (od 1832 roku koronacja wspolna)

Kompetencje króla

1. cała polityka zagraniczna w jego kwestii, nie ma ministra spraw zagranicznych, król jest podmiotem który ma swobodę w polityce zagranicznym, również kwestie wojny i pokoju, udział wojska w wojnie, poza 1 wyjątkiem, granice Europy są ograniczeniem dla polskego wojska , nie może moza jej granicami uzyc wojska, rownie z traktaty w jego gestii

2. glowa panstwa swieta, nietykalnosc glowy panstwea, brak mozliwosci pow do odpowiedzialnosci, urzednicy beda klontrasygniowali akty krolewskie

3. tylko od wladzy może pochodzic cala wladza administracyjna, wykonyawcza . Przejawem tej wladzy jest chociazby to ze wladca ma bardzo szerokie uopranwienia nominacyjne
   ministrów , senatorów, radców stanu, referendarzy, prezesów komisji wojeówdzkich, sędziów , agentów dyplomatycznych, arcybiskopow biskupow, - pomocnicy

4. ma prawo łaski- besz ograniczen (w konst 3 maja - oprócz zbrodni stanu)

5. nobilitacja

6. nadaje tytuły od honorowych do orderów i odznaczeniach cywilnych i wijskowyc

7. kieruje silami zbrojnymi podczas pokoju i wojny, mianowanie dowódców)

8. może wypowiadac wojny i pokoj,

9. okreslac zgodnosc z traktami

10. swobodnie dysp dochodami panstwa, stosowanie zatwierdzonego przez siebie budzetu

11. uczesnticzy we wladzy ustawodawczej i sądowniczej

12. sprawuje wladze wykonawcza0 jest najwyzszym czynnikiem

13. udział króla w ustawodawstwie- król zwołuje sejm, tylko on może go przedluzac, skracac , odraczac czy rozwiazywac, rowneiz może zwolywac sejmy nadzwyczajne (art 88) kiedy chce, nie tak jak np. w konst 3 maja gdzie były podane powody dla których może zwolac

14. inicjatywa ustawodawcza do niego nalezy- za posrednictwem rady stanu, król decyduje również o tym od której izby będzie inicjowany proces ustawodawczy

• projekt przyjęty przez 2 izbę nie może już zostać zmieniony, król udzielał sankcji projektowi

Król w praktyce (konstytucja nie jest pod wieloma wzgledami przestrzegana)

Król wydawał dekrety w kwestiach w których konstytucja (23 min)

Namiestnik- według konstytucji podczas nieobecnosci wladzy w krolestwie ma być on zastępcą króla, warunek konieczny- musi mieszkac w królestwie, powolywana i odwolywana przez króla

może to być ksiace cesarsko rosyjski, albo rodak której krol nadal naturalizacje

gen Józef Zajączek- został namiestnikiem

Funckje namietska

• przewodniczenie radzie stanu, wówczas namiestnik i rada stanu zarzadza sprawami publicznymi

Głos stanowczy jednak nalezał do namiestnika

• wydaje postanowienia w radzie administracyjnej w trakcie jej obrad, musi być kontrasygnata odpowiedniego ministra
  (art 72 powołany Tymczasowy Prezes Rady Stanu)

• gdy król pojawił się w granicach królestwa namiestnik tracił funckje, ale w praktyce tak nie było, z reguly namiestnik pomagal krolowi

• gdy naniesnik np. umiera, król powoluje tymczasowego namiestika rady stanu

Kompetencje namiestnika według konstytucji!!

• namiesnitk ma prawo przedstawiania do nominacji krolewskich po 2 kandydatów na wakujące stanowisko (arcybiskupa, biskupa, sedzia tr najw, sedzia, referendarz itp...)

• zarzadzanie z rada stanu pod nieobecnosc krola

• wydawanie postanowien w radzie administracyjnej

Namiesnitk uzyskał specjalne kompetencje (gdy zajączek przejął funcke) postanowienie 1818 r

Namiesnitk będzie sprawowal wladze adm i wyk przynalezna krolowi- obowiazek zapewnienia porzadku i bezpeczenstwa w panstwie

Są pewne wyłączenia od tej reguły-> są sprawy które są zastrzezone tylko dla króla

• kierowanie siłami zbrojnymi, mianowanie dowódców i oficerów

• zatwierdzanie budżetu

• nadawanie szlachectwa, indygenatów (jest to nadanie szlachectwa, potwierdzenia szlachectwa obcego tutaj, nadanie osobie która w kraju swego pochodzenia korzysta z praw szlacheckich szlachectwo polskie), tytuły honorowe, ordery i odznaczenia

• zwoływanie sejmu (od 1819 zwoływanie sejmików i zgormadzen przeszlo na namiestnika)

Namiestink posiadał uprawnienie - mogl zawiesić w urzedowaniu urzednika z obowiązkiem udania się do decyzji któlewskiej

Namiesnitk zawieszajac urzednika musi zapewnić zastępce jego

Wydawanie postanowień przez namienistnika- wydaje je podczas ogólnego zgromadzenia rady stanu lub posiedzeń rady administracyjnej. Wcześniej musiało być przedyskutowane we właściwej komisji sejmowej

W razie konfliktu między amiestnikiem a ministrami spor rozstrzyga król

jeśli postanowienie namiesnitka zmienialo by akt krolewski to wtedy to postanowienie naesnitka potrzebowalo zgodny króla

1826 zmarł zajaczek po tym przejęcie władzy namiestnika przez rade administracyjna- kolegialny wladzy wykonawczej

Rada Stanu - przejeta zostala z ksiestwa warszawskiego- tu dzieli na się ogolne zgormadzenie i rade administracyjna

Rada administtacyjna = rada ministrow z ksiestwa warszawskiego- to samo

Rada stanu w księstwie warszaqwskim, w królewstiwe polskim , zakres odpowiedzialnosci ministrow, w ksiestwie warszawskim, kaorlewstwie polskim WAZNE! Na egzaminie,

Naczelny wódz- jego kompetencje nie zostały uregulowane w konstytucji

Był nim Wielki książę Konstanty Pawlowicz

oBok armii zajmował się kwestiamii dyplomacjii, zajmuje się pol zagr wbrew konstytucji

Posiada i korzysta z tajnej policji

1817- aleksander 1 rozciaga konpetencje naczelnego wodza na tereny litewskie, część bialoruskie, poza granice krolestwa polskiego jego komp zostaja rozciągniete

Naczelny wódz Konstanty był jednoczensnie deputowanym , poslem

Jego siedziba stala się osrodkiem wladzy

Najwyższa Izba Obrachunkowa- funkcja od Księstwa Warszawskiego (wtedy Głowna izba obrachunkowa) centraly organ lwadzy, podlega tylko krolowim, prezes stoi na czele, mamy 4 radców, pisarz, asesorow, sekretarzym rachmistrzów, , kolegialny organ, decyduje wiekszoscia glosow, do podjecia decyzji wymagano w obecnosci 3 osób. Nadzor nad izba sprawował namiestnik, najwazniejsza zadania -

• sprawdzanie stanu funduszów , ksiąg rachunkowych i rachunków które przedkladane muszą być przez wszystkich którzy wydawali pieniedza publiczne

• wydawala opinie o calym systemie rachunkowym państwa a na polecenie króla opinia o projekcie budzetu

• sporzadzala co kwartał przedstawiala namiestnikowi raporty dot kwestii przychodów , wydadków ponoszonych przez fundusze publiczne

przetrwala do 1867 roku

Prokuratoria Generalna- instytucja nowa, nieprzewidzana w konstytucji

Postanowiem Aleksandra 1 1816 roku

Zadania:

• dochodzenie roszczeń

• obrona interesów majątkowych korony, skarbu państwa i wszystkich instytucji bedacych pod opieku lub dozorem rządu

• Skład :

• prokurator generalny

• 8 radców

• 6 bezplatnych asesorów

• sekretarz generalny

Kolegialny organ, min 3 osoby glosowanie obecnosc

Dziala tylko na zlecenei lub za wiedza komisji rządowej

ADMINISTRACJA TERENOWA W KROLESTWIE POLSKIM

1815- przywrócono województwa

województw było 8, w większości pokrywały się z departamentami

W każdym woj działały od 4 do 7 obwodów!!!

Województwa: działały komisje wojewódzkie- na czele województwa

organ kolegialny -kolegialność ograniczona Dzieli się wszystkie czynności na 2 grupy czynności:

• czynności naradcze- pełna kolegialność, wszyscy biorą udział

• czynności wykonawcze- podejmowanie decyzji przez jednostkę

Prezes Komisji wojewódzkiej

komisarze :

• zasiadających 5

• delegowanych do obwodów (od 4-7)

Komplet prawny 3 osoby, glosowanie wiekszoscia glosow

Te komisje dziela się na wydziały , na czele kazdego wydziału - komisarz zasiadający

Komisja wojewódzka:

• wykonywanie uchwał rządowych

• kwestie bezpieczeństwa w woj

• ochrona wlasnoci

• skargi i zalzalenia na urszednikow woj

• przedst prosb rzadowych w terenu woj

• wskazywanie kandydatów na urzędy w województwie od komisarza aż do wójtów

• Ma prawo zawieszac w urzędowaniu urzedników

Obwody:

Były kierowane przez komisarzy delegowanych z komisji wojewódzkich

Dzialali w zakresie udzielonego przez komisje woj upoważnienia

2 asesorów, komisarz, kancelaria z personelem

Decyzje w obwodach zapadają jednoosobowo!

W miastach mamy zwierzchności miejskie od 1815

Miasta wojewódzkie- prezydent i radni

Burmistrza i ławników- w pozostałych miastach

orezydenci mianowani przez krola

burmistrza- komisja spraw wew i policji mianowala

Radni i łanwnicy do 4 - stali na czele wydziałów

• wydział policyjno wojenny

• skarbowy

• administracyjny

Zarząd własnością, bezpieczenstwem, kwestwie gosp , miejskie

WSIE

Gmina wiejska- co ajmniej 10 gospodarsw

na czele gmin0- wojt pow przrz komisje spraw wew i policji

komisja woj proponuje kandydata

Wójtem ma być właściciel wsi, podobnie jak w księstwie warszawskim

pomocnikiem wójta- sołtys (mianowani dla każdej wsi)

Zadania wójta

• nadzór nad wyk prawa

• rola informacyjna

• zajm rozkladem podatków i powinności gminy

• sądownictwo w drobnych sprawach

• ewidencja ludności (które ukończyły 14 rok życia)

Do trwa o 1837 r

potem wybucha powst listopadowe

Po powstabiu list zaczely się zmiany w podzialach terytorialnych, zmiany kompetencji niektórych urzędników

Wykład 3.03.11

Zmiany w ustroju państwa po powstaniu listopadowym

1837- zmieniono nazwe duzych jednostek terytorialnych- województwa-> na gubernie (wzorzec rosyjski)

Zmieniły się organy władzy też

w woj - komisje wojewodzkie

teraz rzady gubernialne!

Prezes w komisji wojewódzkiej

w guberni- gubernator cywilny

Niższą jednostką było obwody a w 1842 r zmeinily nazwe na powiat,

Byli komisarze obwodowi, stali się naczelnikami powiatów, przemianowano tylko, nie ma zmian w kompetencjach, tylko zmiana nazewnictwa, gubernie , zmiana obszarów

1842-1844- zmiana w strukturach miejskich

władze municypalne od 1842 staja się magistratami - tylko czysta zmiana nazwy, kompetencje taka sama

gminy- obszar 10 gospodarstw, a po 1859 gmina może być obszar który licy 50 dymów (gospodarstw)

wójtem - właściciel wsi a po 1859 r - w jednej gminie może być tylko 1 wójt, więc jeśli ktoś ma 10 wiosek to może być wójtem tylko w jednej

od 1815 do 1861 roku- nie ma samorządu !!!

zmiany w 1861 roku były zapoczątkowane odwilża posewastopolską ,

ustanowienie władzy cywilnej na ziemiach królestwa pol

Aleksander → utworzenie samorzadow na szczeblu powiatowym

Rady gubernialne, rady miejskie

Rada Guberlnialna- nie zostały wproadzone w życie

Po powstaniu styczniowym 1866 r

Zwiekszaja się liczba guberni - teraz 10 guberni

Zwiekszajac liczbe guberni, zwiekszenie nacisku , lepszy nadzór mniejszym obszarem

liczba powiatów zwiekszona- 85

gubernator, wice gubernnator, rzad gubarnialny

Kompetencje gubernatora:

• przedstawiciel władzy rządowej/ reprezentant rządu

• zwiechnikiem calej administracji w guberni

• przwodniczy rzadowi gubernialnemu - działa on w ramach systemu kolegialnosc ale ograniczona (patrz wyżej)

Uprawnienia gubernatora

• policyjne (policja polityczna)

• prawo wydawania rozporządzeń policyjnych

• nadzorowanie cenzura wydawnictw na terenie guberni

• nadzorowanie kościoła katolickiego

• nadzorowanie saorządu

• nominowanie i kontrolowanie wszystkich urzedników guberlnianych

• posiadał prawo zsyłania w trybie administracyjnym osób które bry udzuał w strajkach do wybranych guberni (syberyjskie :P)- niedopuszczanie do procesów sądowych w takich sprawach, tylko żeby takie osoby zsyłać do wyzbaczonych guberni

od 1881 podporzadkowany jest gubernatorowi- naczelni żandarmeni naczelnik policji- mieli prawo zatrzymywać osob podejrzanych na okres 7 dni- areszt prewencyjny też

Gubernator ma prawo przedłuzyc ten areszt do 14 dni

jeżeli przeiwdywane było dalsze przetrzymanie danej osoby to aż do decyzji ministra spraw wewnetrzych taka osoba w areszcie zostawała

Gubernator mial prawo zamykać placówki hanglowe, zaklady przemyslowe zakładać sekwest na nieruchomości

Gubernatorowi podlegał generał , ich zweirzchnikiem był minister spraw wewnertrzych

Powiat

zarząd powiatowy z naczelnikiem powiatowym na czele (rosyjski)

2 pracowników w ramch zarządu

1 - sprawy adm- eko

2- sprawy policyjne

lekarz powiatowy

budowniczy powiatowy

kancelaria

Urzędnicy - aparat urzędnicy z królestwie polskim:

Wyższe i najwyższe urzedy są zajmowane przez arystokracje i zamożen ziemiaństwo

Niższe- niezbyt bogata szlachta , mieszczaństwo

1836 urzedników i oficjalistów było troche ponad 8,5 tysiąca

1897 r- 21597 urzędników

Z czego 10084 przyznawało się do polskości, reszta urzenicy rosyjscy lub inni

widać rusyfiacje w wymiarze sprawiedliwosci

pod koniec XIX wieku mamy 2 nierosjan , wszyscy reszta rosjanie- sedziowie pokoju

Wymagania zawodowe urzędników

1816 sprecyzowane wymagania, podobne do wymagań w księstwie warszawskim, egzamin też był :D podstawa zatrudnienia w adm był egzamin, ale żeby być dop do egzaminu trzeba było złożyc swiadectwa szkolne, lub inne dokumenty pok jakie szkoły się skończyło, metryka chrztu, wymagano tez wczesniejszej aplikacji (stażu) - trwała ona 2 w niektórych przypadkach rok a mogla trwac nawet lat 5 ! :D, również egzaminy dot osób które chciały awansować

Przedmioty egzaminacyjne

prawo publiczne

prawo sądowe

administracja krajowa

czynności kancelaryjno-biurowe

Poprawki:

• 2 razy można było przystępować do egzaminu

3 klasy: najniższych urzędników (33m) - wójtowie, sołtysi , wożny , pracownicy kancelarii, nadzorcy dróg , wójt aptekarz,

2 klasa - kasjerzy, komisarze policji , komisarz skarbowy, poczmistrz, geometra, burmistrz i ławnicy

3 grupa- najwyższsi , szefowie wydziałów, radcy w izbie obrachunkowej, członkowie komisje rządowych

Pierwsze dwei klasy- wojewódzkie komisje egzaminacyjne

3 klasa- najwyższa komisja egzaminacyjna podlegali

Minister oświecenia na czele komisji egzaminacyjnej

Kto mógl ubiegać się o urzędy??\

w księstwie obywatele księstwa warszawskiego

w królestwie polskim - 1

1830 statut organiczny dopuszcza do urzędów mieszkańcow drugich prowicji cesarstwa- z człego terenu imperium rosyjskiego

1836- nowa klasyfikacja urzędów cywilnych i znajomość języka ros daje pierwszeństwo w przyjmowaniu na stanowiska urzędnicze

1841- nie można było przyjmowac osob które nie znaja języka ros

wprowadzono klasy urzędników 10 klas urzędników , nie bylourzednikow 1 i 2 klasy

od 3 klasy dopiero poscy urzednicy

3 klasa- rada stanu, ci którzy stali na czele adm centealnej

10 klasy- tłumacze, sekretarze udzenicy w urzedach municypalnych

1859- ustawa o służbie cywilnej- dalsze zblizenie z wzorcami ros, ujednolicenie z aktem piotra 1 - 1721- akt o rangach - zaczęto administracje formalizować

według tabelach o rangach ammy 4 piony zarzadu państwa

• pion słuzby cywilnej

• pion słuzby wojskowej

• morskiej

• dworskiej

W każdym pionie mamy 14 klas urzędów zawodowe i praktyczne i tyle samo w każdej klasie rang (czynów)

Pełne ujednolicenie przepisów urzędniczych nastąpiło 1879 roku z prze[pisami rosyjskimi

odchodzi się od egzaminów, od wykształcenia, awancuje się pracownika rytynowo, w miare jak on pracuje

Była ocena kwalifikacyjna kazdego pracownika, badanie tylko świadectw, bez egzaminów

ustawa u śłuzbie cywilnej nie wspomina już o egzaminach

Obejmowanie urzędów

• jak w księstwie warszawskim - opłata stemplowa 10% rocznej pensji

• kaucja szerzej stosowana w królestwie polskim-

• przysięga

• instalacja też

• inne podejście do wynagordzenia - rada administracyjna w postanowieniu cyw - urzendik nie może rez z wynagrodzenia, kazdy urzednik mosi dostac wynagrodzenia, publiczno-prawny związek charakter urzednik- panstwo- urzendik odchodzac na wlasna prosbe może ustapic z urzeu za zgoda organu który go zatrudnił

We wszystkich klasach pojawiaja się urzędy służbowe, mundur jest najważniejszy

Mundur służbowy jest istotny , jego wygląd

Obowiązki urzędnicze

• bezwzgledne przestrzeganie prawa i rozkazów przełożonych (jeśli jest przy tym naruszenie przepisów to i tak należy wyk zadanie przelozonego, można jedynie powiadomic ze jego zdaniem narusza się przepisy ale wykonac i tak trzeba i ju)

• można było wyst ze skargami na urzędników , w stosunku do ksiestwa warszawskiego bardziej rozb system kar , wyrózniano kary porządkowe (przciwko czynnościom służbowym(, dyscyplinarne (nadużycia) i kary kryminalne (kary za przestępstwa w słuzbie lub urzędowaniu)

Nie ma postępowania, przelożeni stosuja kary dowolnie, decyduje kiedy nalozyc kary, jakie itp.

są to pieniezne kary lub upomnienia lub nagany

W królestwie polskim, pojawiaja się nowe dokumenty akty, -

- lista stanu służby - teczka osobowa kazdego pracownika, informacje zwiazane z służba pracownika

• i listy konduity- teczka osobna która zostala tworzona od oświadczenia kadydata na urzędnika że nie należał i ni będzie należał do żadnych organizacji przestępczych, doniesienia władz że ten pracownik obraca się w niepewnym środowisku czy ma dziwne kontatkty lub brał udział w powstabiu jakimś- to go wykluczało

obowiązek służby wojskowej do 1874 - zwolnieni ze sluzby wojskowej

od 1874 mogli być losowani do wojska

były również wyłaczenia

• ze wględu na urzędy- urzędników powoływane na pospolite ruszenie, lub jednostki zapasowe, jednostki działające na miejscu, na front nie był wysyłany

Urlopy- bezposredni przelozony wyraza zgode, jest to przywilej , nie musi dostac urlopu

Nie można urlopow udzielac zbyt często, nie może dostac czesciej niż 2 razy do roku, jeżeli dłuższy urlop (pow 29 dni) zgode trzeba iec od wladzy nominacyjna bądź cala rada administracyjna

wyjazdy zagraniczna tez wymaga takiej zgody jak dlugotrwale urlopy

bez zgody wyjazd konczyl się wywaleniem z urzedu

zgoda przelozonych na zawarcie związku małżeńskiego :D:D

→ żeby nie było mezaliansu :P:P:P

Jeśli ten urzędnik zawarł związek małzeński bez zgody jest zwolniony z pracy dyscyplinarnie

Urzędnik duchowny który udzieluił by takiego słuby bez dokumentu, zgody przelozonego też podlegał karze

Emerytury

w księstwie nie było systemu, były prjety

w królestwie polskim w okresie konst stworzono system emerytalny

w 1824 stowarzyszenie emerytalne - wwszyscy urzednicy którzy pobierali rocznie 100 zł mogli w nim być

pobierano od rocznej pensji 4%

od 1841 - 6%

Zeby usyskac swiadczenia emerytalne głównym warunkiem było ukończenie 50 roku życia i okreslony czas pracy

gdy urzednik ukonczyl 50 lat i prascowal 20 lat otrzyma ¼ pensji

30 lat- 50%

40 lat cała pensja

Wynagrodzenie : płacone regularnie

Urzędnicy wyżsi zarabiali dobrze

nizsi- zarobki były takie sobie:D

Prezydent warszawy 1862- 3750 rubli rocznie

archiwista 300 rubli

wozny 100

stróz nocny 105 rubli

dentysta 150

chirurg 300

brukarz 1 rubel dziennie

murarz 120 kopiejek dziennie

inzynier miejski 750 rocznie

państwo daje dopłaty do pensji urzędników, pensja etatowa plus placi się rocznie suny dodatkowe dla tych biednych, doplata nie może przewyższach pensji urzednikow, doplaty im wyzsze tym wyzsze zarobki:D

Wykład 23.03.11

Patent lutowy jest z 26.02.1861

Dyplom pażdziernikowy

20.10.1860 jest on rozwinięciem z patentu lutowego 26.02.1861

autonomia galicyjska autonomiczno- samorządowa

prawo do samodzielnego rozwiązania swoich spraw wewnętrznych

Dlaczego psuje się w monarchii Habsburgow??

Wojna Krymska, wiosna ludów?
Zakończenie konfliktówz Prusami o hegemonie państw niemieckich

Bitwa pod Sadowa

Autonomia- mogą otrzymac w ramach monarchii tylko narodów historycznych-> funkcjonować w ramach niezależnego państwa/ Królestwa

Etapy zmian:

1. dyplom październikowy 20.10.1860

W stanowieniu ustaw uczestniczy cesarz i w zakresie spraw krajowych-> sejmy krajowe, w zakresie spraw ogólno państowych

Współdziała Rada Państwa - parlament centralny

to ograniczało swowody funkcjonowania cesarza

Akty równorzedne mimo że organ usytuowany w stolicy

podział kompetencji między sejmem krajowym a radą państea jest dokonywany w roznorzednych ustawach konstytucyjnych.

System wyborczy w Galicji

Mamy do czynienia z zasadą reprezentacji interesów (nie zasada stanowości)

Prawo wyborze II poł XIX w nie jest powszechne do sejmu. Dotyczy tak naprawdę tylko włascicieli, posiadaczy, nie jest to prawo również równe, mamy podział na rozmaite grupy interesów nierówne. Grupy które są nieliczne maja najwięcej przedsawicieli w parlamencie

W sejmie krajowym mamy grupe wirylistów - osoby które wchodza do danej instytucji z tytułu posiadanego urzedu bądź godnosci, jeśli chodzi o parlament- jest członkiem parlamentu bo jest np. wyzszym duchownym (arbybiskupi, biskupi katoliccy 3 obrzadków); rektorami uniwersytwtów Lwowskiego i Krakowskiego 1860; od 1900 wszedł prezes akademii umiejetnosci i rektor politechniki lwowskiej, czyli rektorzy szkół wyższych, posłowie wyboerani przez kurie wyborczą

kurie wyborcze-

• 1 kuria wyborcza- wielkiej własności ziemskiej, do kurii tych wyborców nalezą posiadacze właściciele dóbr tabularnych , jeżeli realne rządowe podatki przez nich płacone wynoszą co najmniej 100 zł reńskich rocznie

dobra tabularne- wpisane do tabuli (księgi gdzie dobra ziemskie i szlacheckie były wpisywane)0 czyli są to dobra szlacheckie

Prawo głosu mają kobiety i osoby ubezwłasnowolnione- bo oni też mogą być właścicielami dóbr tabularnych , również osoba prawna, ale nie mogli oni glosować osobiscie, mogla, korzystala przez pelnomicnikow ale zastepcow ustawych

• 2 kuria wyborcza- izb przemysłowo- handlowych- na początku 3 poslow wybierala, bo dzialaaly w 3 najwiekszych miastach galicji- ( Lwów, Kraków, Brody)

• 3 kuria- miast większych- 23-26-31 posłów wyberano- miasto większe - miasto które zostalo przez akt prawny zaliczane do miast większych a nie ilosc mieszkanców; wyborcami jest pierwsze 2/3 osób oplacajacych najwyższe podatki bezposrednie ; cenzus ten jst płynny, jest on uzależniony od miasta, nie jest on jednakowy w skali całego kraju, wyjątek ze względu na wys placonych podatkow w kurii miast większych glosowac mogą osoby które maja wyboerania rady miejskiej, nie wazne jakie podatki płaca !!!!!

Kto mogl wybierac do rady miejskiej: obywatel miejski, wlasciciel nieruchomosci miejskiej , cenzus wykształcenia- osoby które ukonczyly studia politechniczne!!

Głosują 3 kurie, dlatego ze kuria izb przemyslowo handlowych glosuje z kuria mist większych

• 4 kuria - miast mniejszych i gmin wiejskich- zaliczone są wszystkie te miasta które nie są zal do miast większych,; wlasciciele dobr tabularnych którzy płacą podatki niższe niż 100 reńskich

ten system wyborczy tez jest systemem podatkowym- 2/3 osob które placa najwyzsze podatki- cenzus podatkowy, ale wyjatki- obywatele którzy maja praw wybierania rady gminnej, technicy i kandydaci notarialni- podmioty które ze względu na wyk placonych podatkow maja prawo wyborcze- wybory jawne i pośrednie - wszyscy wyboeraja elektorow a alektorzy wybieraja poslow, wyjatek wlasciciele dobr tabularnych, bo oni są już elektorami

podsumowania: system 4 kurii wyborczych , opieraja się na cenzusie podatkowym, + wyłączenia, wyjątki

Kompetencje sejmu krajowego

Sejm krajowy właściwy jest w sprawach krajowych :D

Za sprawy krajowe uznaje się

1. sprawy kultury krajowej - rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, melioracja, nawożenie, ochrona środowiska, przepisy, które należą do sfery prawa pracy w rolnictwei i leśnictwie- czeladź rolną i leśną,

2. ustawodawstwo w sprawach publicznych w budowli zniesionych na koszt kraju; zaklady dobroczynne utrzymywane przez kraj,

3. sprawy budzetu krajowego,

4. przepisy służbowe dla prawników wydziału krajowego

5. sejm krajowy ma prawo „zajmować się blizszym urządzaniem w granicach ustaw poszechnych”- może regulowac sprawy gminne samorzadu gminnego, wiejskiego, sprawy kościelne i szkolne, sprawy dot zaopatrzenia, zakwaterowania wojska i dostarczenie podwód (środki transportowe) Parlement wydaje akt prawny rangi ustawy w której ustala ze pojawia się np. szkoly parlamentarne- sejm będzie tworzyl siec tych szkół w ramach tego aktu..

6. w momecie tworzenia statutu krajowego 1861 enumeratywnie starano się wymieniac szczegółowo kompetencje które naleza do zakrwsu dzialania sejmu krajowego , w 1867 r ustawa zasadnicza o reprezentacji pandtwa sutuacja się odwraca . Ona szczegolowo wymienia nam kompetencje rady państwa (21 kompetencji)- wprowadzenie domniemania kompetencji rady państwa

Całość ustawodawstwa szkolnego, kwestwie urządzania ksiąg gruntowych

inicjatywa ustawodawcza:

• do rządu

• wydziału krajowego

• komisja sejmowa

• poszczególni posłowie (regulamin wymagał by to była grupa 15 posłów)

Sejm krajowy wysyłał również posłów do rady państwa,

mogł stawiać wnioski dot spraw krajowych

Kontrola administracji rządowej- w sejmie krajowych galicyjskim- instytucja namistnika galicyjskiego

Organizacja sejmu

co do zasady sejm zbierał się raz do roku- chyba ze cesarz postanwi inaczej, miejsce- LWÓW

sejm wyb był na 6 lat, przewodniczacy sejmu- marszałek krajowy- o jest nominatem cesarskim

Istnieje wydział krajowy

Wydział krajowy- również mamy jeśli chodzi o wybór członków- system kurialny, wielka własność wybiera 1 członka wydzialu krajowego, ziby przemyslowo hangdlowe i miasta większych - drugiego, miast mniejszych trzeciego

druga połowa przez cały skład sejmu jest wybierana

Wydział krajowy mial być cialem który mial wykonawczy i zawiadowczy sejmu

Spełniał role prezydium sejmu- przygotowywał porządek obrad, materialy na potrzeby obrad sejmowych

zajmuje się również weryfikacja wyborow do sejmu, może dzialac albo na wniosek albo z urzedu

bada protesty wyborcze

przedstawia sejmowi wnioski co do waznosci wyborow

Ma prawo inicjatywy ustawodawczej! - inicjatywa wyborcza uprzywilejwana- projekt trafia od razu do 2 czytania

Nadzoruje samorzad terytorialny, kwestwie legalnosci, celowosci

zarzadza majatkiem kraju

reprezentuje galicje w sporach prawnych

reprezentuje galicje na zewnątrz w np. stosunkach wewnątrz autriackich

Administracja rządowa

Minister do spraw galicji- zaczal dzialac w 1871 sposrod galicyjskich polakow można tylko ministra wybierac , on siedzi w wiedniu :D

rola:

• opiniowanie wszystkich projektow dot galicji

• ma prawo inicjatywy ustawodawczej tylko w sprawach galicyjskich

• gdy się spiera z innymi ministrami rozstrzyga cała rada ministrów

• kandydatury na ministra do spraw galicji wysuwał-namiestnik do spraw galicji z marszalkiem sejmu

• w galicji na miejscu jest namiestnik

namiestnik

• przedstawiciel cesarza w galicji

• podlega rządowi wiedeńskiemu

• można go postawić przed trybunałem stanu

• rozpisuje wybory do sejmu krajowego

• ma inicjatywe ustawodawcza

• spisy wyborców robi

• przedkłada cesarzowi ustawy z wnioskami czy cesarz powinien podpisac czy nie

• składa sprawozdania sejmowi z dzialalnosci tejże administracji rządowej

• urzendik który wskazuje w poozumieniu z marszalkiem ministra do spraw galicji

Wykład 30.03.11

Administracja powiatowa

na czele powiatu w strukturach org rzadowej stoi starosta-

zajmuje się wszystkimi zadaniami za wyjatkiem spraw skarbowych i soraw zwianych ze szkolnictwem na swoim terenie

Nadzoruje samorzad gminny, nadzorowanie w zakresie zwłaszcza zadan wlasnych samorzadu

zwiechnictwo nad zasanaimi zleconymi

kieruje cala adm w powiecie

przeprowadza wybory samorzadowe na szczeblu powiatu

Samorzad terytorialny galicyjski

Samorzad był wyjatkiem tylko w 4 panstwach

Działał na szczeblu powaitu i gminy (wiejskiej i miejskiej)

Zmiany samorzadowe zainicjowane w 1862- ustawa o samorzadzie gminnym- refory te prowadzone były do 1866- zostaly zreformowane kwestie samorzadu powiatowego

Samorzad powiatowy

Rady powiatowa- organ którego zadaniem jest dzialanosc uchwalodawcza i dzialalnosc kontrolna. Ona była wybierana na okres 6 lat, liczyla 26 członków , wybory do tej rady tez mialy charakter kurialny- tez są 4 kurie yborcze ale się troche roznia, 1 kuria identyczna jak do sejmu krajowego0 wielkiej wlasnosci ziemskiej z tym ze tutaj raczej prawo zwiazane jest na szczeblu powiaty z osoba a nie z własnością, jest też zależnosc placenie podatkow pow 100 renskich

2 kuria - przemyslowcy i handlowcy- tez ich uprawnienie jest zwiazane z placonym podatkiem powyzej 100 renskichj

3 kuria miast i miasteczek

4 kuria

1,2 - wyb bezposrednie

3,4 wyb posrednie

Rada powiatowa:

zajmuje się wszystkimi sprawami wew powiatu

• sprawy kominikacji ze szczególym uwzględnieniem dróg

• kwestie zdrowia, kwestwie opiekunczze

• kwestwie oszczednosciowe

• oświata i kultura

• dobroczynność

Rada czerpala dochody z wplywow majatkow wlasnych i dodatki do podatkow bezposrednich, dodatki te stanowily wlasnosc, rada mogla z nich swobodnie korzystać.

Członkowie Rady powiatowej wyb ze swego grona wydział powaitowy- jest to organ wykonawczy i zarządzający, na czele wydziału stał prezes, zastępców

podstawowa wada ich było to ze wydzialy nie mialy zadnych mozliwosci zastosowania srodkow egzekucyjnych, jeżeli istniaala taka mozliwosc, musial się zgłaszać do starosty

nadzór nad gminami i samorzadem państwowym

Samorzad gminny

Zasady ustroju gminy samorzadowej (pojawiły się w okresie Wiosny ludów)

1. swoboda przyjmowania członków gminy

2. wybieralność organów gminy

3. samodzielnosc w zajmowaniu się sprawami gminy

4. jawność budzetu

Zakres spraw gminy

• poruczonych

• własnych

Zmieniono sytuacje dwórów i obszarów dworskich przez tą ustawe

dwór i obszary dworskie są osobnymi gminami, na ich czele sti dziedzic- nie wchodza w skład gmin wiejskich

jedna wioska- 1 gmina- gmina jednowioskowa- niezaleznie od wielkosci

(!) Cechą char dla stosunków Austriackich było wprowadzenie obowiazku przydzielenia obywatela do jakiejś gminy- prawo swojszczyzny - nabywało się je przez urodzenie się w gminie , niezaleznie od miejsca aktualnego pobytu

Prawo swojszczyzny nabywało się również na skutek decyzji władz gminy

prawo swojszczyzny dawało:

• pozwalalo na swobodne zamieszkanie w tej gminie

• mogl obywatel rzadac pozmocy od gminy w przypadku ubóstwa - pomoc materialna

osoby nieprzynalezne do gminy dziela się na

• uczestników gminy- nie ma prawa swojszczyzny , ale ma w gminie przedsiebiorstwo, zakład, wykonuje zawód na terenie gminy i przez to płaci podatek bezpośredni na rzecz gminy

• obcy- pozostali- Władze gminne mają prawo usuwać z terenu gminy, gdy zajmują się np. włóczęgostwem , prostytucją itp. - w drodze szupasu

Przeposy Autriackie wyrozniaja jeszcze

• obywateli gminy- ten tytuł nadawany był obywateom austriackim, mezczyzna którzy ukonczyli 24 lat , niekarani, nie toczy się przeciw niemu zadne postepowanie, tytuł honorowy- mogl taki obywatel korzystac ze wszystkich funk na terenie gminy zakladow i fundacji

władzy gminy wiejskiej

Rada gminna i zwierzchność gminna

Rada - organ uchwałodawczy i nadzorczy

zwiechność- organ zarzadajacy i wykonawczy

Skład w zaleznosci od wielkosci gminy od 8 do 24

Prawo wyborcze- wszyscy przynalezni do gminy i uczestnicy gminy, muszą oni tez placic podatki,

cenzusy pozapodatkowe- cenzus inteligencji, duchowni i urzednicy - bez wnoszenia podatków mieli prawo wyborcze, nie są wybory równe:

3 klasy wyborcze, w zaleznosci od wys podatkow

Naczelnik gminy i 2,3 przysieznych-

naczelnik przewodniczył radzie

Kadencja rady 5 pozniej 6 lat

Zakres kopetencji Rady gminy

Zakres własny

• wszystko co dot gminy należy do obowizakow gminy

• kwestiwe budzetu- zarzad majatkiem gminy, prawo do uchwalania wl budzetu

• prawo nakładania dodatkow do podatkow panstwowych

• kwestia dróg komunikacji

• policji, porzadku i bezpiecznstwa

• obyczajnosc publiczna wobec czeladzi i robotnikow zwłaszcza

• kwestwie regulowania zakladów dobroczynnych

Zakres poruczony

• załatwianie spraw przek przez adm rzadowa

• wspoldzialanie w prodcedurach wyborczych

• realizowanie prawa swojszczyzny

• czynnosci zwiazane ze slubami cywilnymi, sprawami meldunlowymi, spisy ludnosci , pobor do wojska , sicaganie podatkow- 1 osobowo decyduje o tym naczelnik gminy

nadzór nad gmina z zakresu wlasnego dzialania sprawował organ samorzadu wyzszego- w tym przypadku Rada powiatowa - powiat

z zakresu spraw [poruczonych, czyli zleconych przez adm rzadowa- organy adm rzadowej

organy wyzszego rzedu mogą kontrolowac celowosc tych dzialan, zgodnosc z prawem

celowosc - wydział krajowy, sejm krajowy bardzoej

samorzad miejski - regulowany w podobny sposob jak samorzad wiejski 1862-1866

Rady miejskie (uchwalodawcze i nadzorczy) i magistraty (wykonawczy i zarzadzajacy)

na czele magistratu stoi w nawiekszych miastach prezydent, w duzych miastrach mamy burmistrza, a malych miastrach - naczelnik

język polski:

W galicji dokonuje się polonizacja administracji- powrot do języka polksiego- stopniowa- często w pozaprawny sposob

1867 ustawa zasadnicza

wszystkie nacje maja prawo do pielegnowania swojego języka w zyciu prywatnym i publicznym - zasada konstytucyjna- preferencje dla jez niemiekiego przede wszytkicm w parlamecncie ogolnoaustrackim

pytania , wnioski czy wystapienia poslow mogly odbywac się w jezykach narodowych

w admi centralnej był również niemiecki język urzedowy, wyjatek minister do spraw galizji , i jego aparat - język polski

niemiecki stosowany urzedowo- sadownictwie, na kolei , na poczcie , w armii

Stopniowo polski zaczyna przenikac do galicji

1 zmiana przed 1867 rokiem- 1866 rok- język poslki stal się jezykiem urzedowym w sejmie krajowym i wydział krajowy

Dopuszczany był ukraiński język

Dopuszczono język polski w samorzadzie miejskkim lwowskim i krakowkim- w praktyce w całym samorzedzie uzywano polskiego , w wiejskim tez

1869- wprowadzono zasade ze polski ze jezykiem wewnętrzny w administracji rządowej

Sadownictwo szczebla najwyzszego- niemiecki

sadownictwo szczebla nizszego - język polski

1867- wprowadzenie : „kto utrzymuje szkole tego język w tej szkole”- cale szkolnictwo srednie było szkolnictwem polskim - mamy gimnazja z niemieckim tez, np. w Brodach, we Lwowie z ukraińskim ale są to pojedycze przypadki

W szkolach wyzszych w latach 70 - język polski w większości:

Administracja szkolna

1866 rozpoczely się reformy - 2 fala reform

roces reform zakonczyl się w

Odrebny pion władz szkolnych:

3 szczble adm szkolnej: zasady na jakich zosta stwo adm szkolna

• kolegialnosc

• organy mieszane- w ramach adm szkolnej, wch członkowie adm rzadowej, autonomicznej, samorzadu, nauczyciele, duchowieństwo- skład mieszany

3 szczeble adm:

• Rada szkolna Krajowa- na mocy decyzji cesarza zostala utworzona w 1867 r- nominalnie na czele rady szkolej krajowej stał namistnik, od 1890 r pojawia się w składzie rady szko,enj krajowek- zastepca- wice prezydent- on będzie przewodniczyl bo namiestnik ma co robić;p
  Przedstawiciel namiesntictwa- referent do sraw szkolnych
  2 inspektorów szkolnych
  Przedstawiciel wydziały krajowego
  2 duchownych (wyznania rzymsko i greko katolickiego- potem poj się przedstawiciele innych wyznań ormianskiego, protestanckiego, itd.),
  reprezentacji nauki- na początku 2 profesorow
  przedatawiciele rad miejskich- lwowa i krakowa
  1905- ustwaa wprowadzila zasade mocniejszego akcentowania czynnika ukraińskiego-
  4 nauczyciele

kompetencje:

• zarząd szkolnictwem ludowym (podstawowym) i średnim

• mianowanie dyrektorów szkol elementarnych i obsadzanie stanowisk nauczycielskich
  1907- rozszerzy się to rowneiz na nauczycieli szkol srednich- iopiniowanie dyrektorow szkol srednich

• przygotowanie budzetu dla szkolnictwa

• coroczne sprawozdania w czasie obrad sejmu o stanie oswiaty w galicji

• 1907 r- rada szkolna krajowa zobowiazana była do przyg programy naucznia dla szkol

• i opracowawywania nowych podrecznikow/ i ich opiniowanie

• Okręgowe Rady szkolne- każdy powiat jest odrebnym okregiem szkolnym, na jej czele stoi starosta - tylko ja przewodniczacy, nie ma swoodnego prawa decydowania
  reprezentantow wyznan rel
  nauczyciele
  delegaci z rady powiatowej
  okreowy inspektor szkołny
  w krakowie i we lwowie- pracami kierowali prezydenci nie starosci
  Kompetencje

• zarząd szkół publicznych (szkoły ludowe)

• nadzorowanie szkół prywatnych

• Rady Szkolne- miejscowe rady szkolne

przedstawiciele kosciola, szkoly, gminy, przedstawiciele obszaru dworskiego

kompetencje:

• dbanie o szkoły ludowe

• staranie się o pzyskanie srodkow dla szkol, kwestwie administracyjne

System adm szkolnej nie dotyczył szkół wyższych

Aparat administrracyjny w Galicji

Urzednik- zgodnie z przepisammi autriackimi- kazdy kto na zasadzie nakazu publicznego obowiazany jest do zalatwiania spraw rządowych- BY ZOSTAĆ: nominacja, zatwierdzenie,osoba jest zalezna od tej władzy, charakter publiczny

Cesarz mianuje i oddala ze służy ministrów i obsadza na ich wniosek wszystkie urzedy na wszystkich galeziach administracji

By być urzędnikiem

Trzeba było być obywatelem austriacki

odpowiedni wiek (po aplikacjach)

osoby które ukonczyly 40 rok zycia i ich praca jest pierwszym takim stanowiskiem adm to nie może! Jeśli wczesniej nie pracował w adm, chyba ze cesarz na to pozwoli

Trzeba mieć kwalifikacje i wyksztalcenie (papiery ukonczenia szkoly- dyplomy)

niekaralnosc, nieposzlakowany charakter, osoba nieskazana , przeciw której nie toczy się postepwanie sadowe

Trzeba było wczesniej odbyc roczny staz- okres probny zanim się zostalo urzednikiem- auskulant, aspirant - to tylko próba, jak będzie pozytywna opinia to składa przysiege na rece zwierzchnika, instalacja - wprowadzenie w urzad i od tego momentu pojawia się pensja- staje się urzednikiem- prawo do pensji\

Austriacka służba cywilna

Piodzial na stopnie słuzbowe (11 stopni sluzbowych)

Kazdemu szczeblowi odpowiada inna pensja

pensja za to plus dodatki za czynna sluzbe

po 40 latach pracy mogl przejsc w stan spoczynku- dozywotnia emerytura rowna ostatniej pensji jego

jeśli zmarł - dozywotnia pensja przysługiwało wdowie po nim

uprawnienia urzędnika

1. prerogatywy związane ze sprawowaniem urzędu

• prawo wymagania posłuszeństwa od obywateli

• gwrancja opieki władz adm i sądowych

• zawiesic czy usunac urzednika można było po postepowaniu dyscyplinarnym

• prawo do mundury

• prawo do oznaczen, tytułów i rang

2. prawa osobiste

• prawo do urlopu

• awansu

• odprawy

Obowiązki

1. posłuszeństwo wobec przelozonych i wladz zwierchnik

2. przestrzeganie tajemnicy urzedowej

3. zachowanie godnosci w zyciu oublicznym i prywatnym- urzednik nie może zasiadac rad nadzorczyk, towarzystw akscyjnych, nie może dzierzawic majatki panstwowe, ma graniczone mozliwosci dxialalnosci gospodarczej

Kary:

• rozbudowany katalog kar dyscyplinarnych

• grzywna, nagana, pozbawienie awansu, przeniesienie na urząd, zwolnienie ze służby

Za przestepstwo gdy zostanie skazany na kare wiezienia - pociaga ona za soba nie tylko utrate urzedu ale również urzednik traci prawo do wysługi lat

---