Historia administracji publicznej

Podstawowa literatura:

• - Jerzy Malec, Dorota Malec „Historia administracji i myśli administracyjnej”,--> [Author ID1: at Wed Mar 5 09:02:00 2008 ][Author ID1: at Wed Mar 5 09:03:00 2008 ][Author ID1: at Wed Mar 5 09:09:00 2008 ]

- Bereza A., Smyk G., Tekely W.P., Wrzyszcz A. „Historia Administacji w Polsce 1764-1989, wyd. PWN, rok wydania 2006.[Author ID1: at Wed Mar 5 09:08:00 2008 ]

• H. Izdebski „ Historia administracji” , wyd. Liber

• H. Izdebski, M. Kulesza „ Administracja publiczna zagadnienia ogólne”

• Jerzy Malec, Dorota Malec „Historia administracji nowożytnej”

• H. Izdebski „ Fundamenty współczesnych państw”, LexisNexis, wydanie 2007.r

• M. Kallas „Historia ustroju Polski X-XX w ”

• M. Kallas „Historia ustroju Polski, Nowa interpretacja dziejów polski Rzeczpospolitej Ludowej”

WYKŁAD 1

Administracja publiczna: pojęcia i zagadnienia podstawowe.

1. Aparat wykonawczy = administracja - zespół powiązanych ze sobą instytucji (organów) i urzędników.

Administracja (administrare - być pomocnym) - działalność organizatorska realizowana przy pomocy aparatu urzędniczego, obejmująca zakres spraw o charakterze publicznym, regulowana przez ogólne normy prawne.

2. Pierwsze administracje - w starożytnych despotiach wschodnich: Egipcie, Persji.

Despotia - ustrój, w którym jednostka sprawuje nieograniczoną władzę świecką i religijną.

3. Podobne systemy urzędnicze istniały w starożytnym Rzymie, Bizancjum i XII-wiecznym Królestwie Sycylii.

4. W średniowiecznej Europie ważną rolę administracyjną spełniał Kościół sprawujący początkowo pieczę nad szkolnictwem, szpitalami itp.

5. współczesny system administracyjny nawiązuje do systemów funkcjonujących w monarchiach absolutnych.

Ówczesne administracje spełniały trzy funkcje:

• inicjowały działalność organizatorską,

• rozwiązywały konkretne problemy,

• działały przy pomocy środków niewładczych.

Działania niewładcze stawiają obywatela lub inny podmiot na równi z organem administracji, który nie zajmuje już pozycji dominującej.

Działania władcze - to akty administracyjne i akty normatywne. Organ administracyjny jednostronnie rozstrzyga o pozycji obywatela lub innego podmiotu, który musi podporzadkowac się woli organu, gdyż ten w razie nieposłuszeństwa - dysponuje środkami przymusu.

6. Obywatele stykają się z administracja coraz częściej. Po transformacji ustrojowej po 1989r. administracja polska coraz częściej nawiązuje do doświadczeń demokracji zachodniej.

Jest to konsekwencją związków z integrującą się Europą. Polska stała się członkiem zachodnich organizacji integracyjnych . (Fot. Budynki Rady Europy w Strasburgu)

7. Państwa założycielskie Rady Europy (1949): Belgia, Dania, Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Wielka Brytania, Holandia, Norwegia, Szwecja.

Polska członek wtórny Rady Europy w 1991 r.

8. OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (1961)

Polska członek wtórny - rok przyjęcia 1996 r.

9. NATO 1949

Polska ( IV rozszerzenie - 1999)

10. Unia Europejska: Polska 2004 - Kwaśniewski podpisał traktat o przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej

11. Podstawowe wiadomości o ustroju państwa i administracji publicznej.

12. Fundament ustrojowy współczesnego państwa: zasada suwerenności narodu, wywodzącą się z XVIII-wiecznych doktryn Oświecenia. Istota tej zasady: „ Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio” Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r., R.I, Art. 4, ust 1 i 2 (DzU 1997,Nr 78, poz 483)

13. Konsekwencją przyjęcia zasady suwerenności narodu jest idea państwa prawa.

Jej istota - obowiązujące prawo jest wiążące dla władzy, a obywatel posiada poszanowanie swych praw oraz ochrony przed samowolą władzy.

Idea państwa prawa przeciwstawia się koncepcji państwa totalitarnego, policyjnego, opartego na arbitralności władzy.

W państwie prawa władza jest ograniczona, nawet gdy jest demokratycznie legitymizowana.

14. Konsekwencje koncepcji państwa prawa - państwo powinno:

• działać w granicach prawa,

• realizować zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa,

• gwarantować pewność prawa,

• gwarantować prawo ochrony obywatela przed sądem,

• realizować zasadę: prawo nie działa wstecz ( Lex severior retro non agit).

15. Gwarancje państwa prawa:

*ustrojowe:

-podział władzy,

-legalnie i swobodnie działająca opozycja,

-niezbywalność wolności obywatelskich,

-niezależność sądów.

*legislacyjne:

-hierarchia aktów prawnych,

-nadrzędność konstytucji w systemie aktów prawnych,

- rozgraniczanie kompetencji prawotwórczych.

*proceduralne:

-wieloinstancyjność trybu rozstrzygania spraw,

-zasada odpowiedzialności indywidualnej,

-domniemanie niewinności oskarżonego,

-prawo oskarżonego w procesie karnym,

- badanie zgodności decyzji administracyjnych z prawem.

16. Cechy państwa prawa:

*zabezpieczenia wolności

-prawa zasadnicze wyznaczają linię graniczną działań państwa,

-ograniczanie wolności możliwe jest wyłącznie poprzez państwowe unormowania prawne;

*równość wobec prawa:

-zniesienie podziałów stanowych;

*pewność prawa:

-istnienie prawa formalnego ( postępowanie sądowe przebiega zgodnie z nim),

-nadrzędność ustaw w stosunku do innych aktów prawnych,

-sądowa ochrona prawa,

-ochrona przed samowolnym uwięzieniem,

-zakaz stanowienia ustaw działających wstecz.

*trójpodział władzy:

-władza ustawodawcza (legislatywa)

-władza wykonawcza (egzekutywa)

-władza sądownicza (judykatywa)

17. Konsekwencją powyższych zasad - postulat wolności jednostki, konstytucyjnych gwarancji wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela.

Są one regulowane w Konstytucji RP oraz niektórych aktach prawa międzynarodowego.

18. Powszechna deklaracja praw człowieka uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, 10 grudnia 1948 r. w Paryżu. (fot. Eleanor Roosevelt z Powszechą Deklaracją Praw Człowieka)

19. Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności złożona do podpisu 4 listopada 1950, Polska podpisała 26 listopada 1991 przystępując do Rady Europy ( fot. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu).

20. Zasady sprawowania władzy są określone w konstytucji. Zapewnia to demokratyczny porządek społeczny, w którym przegrywająca w wyborach mniejszość - opozycja ma zapewnioną ochronę przed ewentualnym despotyzmem zwycięskiej większości.

Służą temu:

• trójpodział władzy oraz

• mechanizmy wzajemnej kontroli i równoważenia się władz.

21. Zasada trójpodziału władzy jest kanonem konstytucjonalizmu. Spopularyzowana przez Monteskiusza w dziele O duchu praw zasada trójpodziału władzy dzieliła ją na:

• władzę ustawodawczą - spełnianą przez parlament za pomocą uchwał, które tworzą prawo,

• władzę wykonawczą - w ręku monarchy prezydenta lub rządu, który wprowadza prawo w życie,

• władzę sądowniczą - sprawowaną przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa.

( fot. Ludwik Monteskiusz 1689-1755 Francuski filozof, prawnik, pisarz)

22. Wszystkie trzy rodzaje władzy powinny być równorzędne, niezależne od siebie i jednocześnie nawzajem się kontrolować. Dzięki temu państwo funkcjonuje bez zakłóceń. Powierzenie całej jednej osobie lub instytucji prowadzi do nadużyć. Trójpodział zyskał już w XVIII w. Obecnie jest to najbardziej rozpowszechniony system sprawowania władzy na świecie.

23. Zasada trójpodziału władz znalazła się w zapisach: Konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki z 1787 r., francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r., polskiej Ustawie Rządowej z 3 maja 1791.

24. Wyjątkiem wśród państw demokratycznych jest Szwajcaria która posiada system „rządów zgromadzenia” polegający na formalnym podporządkowaniu organu wykonawczego organowi ustawodawczemu. (fot. Karta upamiętniająca rewizję szwajcarskiej konstytucji w 1874 r.)

25. W ustrojach niedemokratycznych częsty jest system zakładający istnienie „jednolitej władzy państwowej”.

26. Administracja publiczna - próba definicji

27. Adm. Pub. We współczesnym rozumieniu - zaczęła rozwijać się w czasach monarchii absolutnych. Istniała także w Kościele katolickim oraz w miastach, będących samodzielnymi gminami.

28. Czynniki pozwalające określić administrację publiczną - jest ona:

• uregulowana prawnie i działająca w sposób sformalizowany,

• szeroko rozbudowana co do przedmiotu działania (również organizacyjnie),

• ukształtowana hierarchicznie z zarysowaną silnie specjalizacją i ciągłymi problemami wewnętrznej koordynacji,

• oparta na czynniku profesjonalnym czyli biurokratycznym.

29. Administracja:

• od łac. administratio- obsługa, zarządzanie,

• od: administrare - obsługiwać, spełniać, wykonywać, kierować,

• od: ministrare - służyć,

tak więc minister - to sługa, pomocnik - w domyśle: panującego.

30. Administracja publiczna w demokratycznym państwie jawi się jako sługa (pomocnik) ustroju i aparat wykonawczy władzy politycznej. Zgodnie z zasadą praworządności administracja publiczna: podlega prawu, oraz musi przestrzegać prawa. Jest to konsekwencja faktu, że działalność administracji publicznej - podległej władzy wykonawczej - polega na wykonywaniu prawa. Stanowienie natomiast prawa to domena władzy ustawodawczej - legislatywy.
    

31. Model oraz funkcjonowanie administracji publicznej są m.in. wypadkową:

• ustroju politycznego państwa,

• systemu prawnego,

• wewnętrznych i międzynarodowych uwarunkowań (procesów) politycznych,

• stanu społeczeństwa - jego kultury, obowiązującego systemu wartości, mobilności itp.

32. Administracja publiczna w znaczeniu funkcjonalnym: definiowana była jako działalność organizatorska i wykonawcza w odniesieniu do politycznych decyzji władzy państwowej, w znaczeniu podmiotowym pod pojęciem administracji rozumiemy aparat powołany do prowadzenia działalności organizatorskiej i wykonawczej w odniesieniu do politycznych decyzji władzy państwowej.

33. Modele administracji publicznej

34. Współczesne narodowe modele administracji publicznej kształtowały się w różnych warunkach politycznych , społeczno-ekonomicznych i historycznych. Różniące je dziś szczegóły wynikają z różnic dzielących te kraje w XVII i XVIII wieku. Różnicę podstawową sprowadzić można do zasady ustroju politycznego istniejącego wówczas w danym państwie.

34. Administracja była zatem aparatem wykonawczym:

• monarchii absolutnej, w której władza monarchy nie była ograniczona przez żaden inny organ państwowy, w szczególności społeczny,

• lub republiki, ustroju w którym czynnik społeczny, w szczególności reprezentowany przez organ parlamentarny wywierał decydujący wpływ na rząd.

MODEL ANGIELSKI

35. Magna Charta Libertatum czyli Wielka Karta Swobód 1215, Do dziś w ustawodawstwie anglosaskim uznawana jest za fundament porządku konstytucyjnego i gwarancję wolności obywatelskich, a także za początek demokracji brytyjskiej.

36. *1707 - powstanie Zjednoczonego Królestwa:

• aparat polityczny (monarcha, parlament, gabinet) obejmował całe królestwo,

• administracja - centralna i terytorialna - odrębne dla Anglii i Szkocji,

• aparat prawny i sądowy - również odrębne.

*Sprawą specyficzną jest fakt, że też obecnie część uprawnień władzy centralnej przejmują władze Szkocji.

*Również administracja Walii uzyskuje więcej odrębności.

37. * XVIII w. - w Anglii system parlamentarno-gabinetowy: gabinet powoływany i odwoływany przez króla.

*W trakcie kształtowania się odpowiedzialności politycznej rządu przed Izbą Gmin - monarcha tracił stopniowo wpływ na osoby ministrów.

*Izba Gmin może - po wyrażeniu wotum nieufności - doprowadzić do dymisji rządu i powołania nowego, albo rozpisania nowych wyborów.

*Premier - o silnej pozycji - stawał się jedynym szefem władzy wykonawczej.

*Rozdział pojęć:

• Rząd - 20 ministrów gabinetowych,

• Gabinet - + ok. 80 tzw. Ministrów młodszych.

38. *XVIII w. Początek tworzenia aparatu urzędniczego administracji centralnej.

*XIX w. - wprowadzono zasadę zawodowości aparatu urzędniczego oraz gwarancję stabilizacji stosunku służbowego urzędników Korony - instytucję Civil Service, czyli służby cywilnej (pozytywne doświadczenie Kompanii Wschodnioindyjskiej).

*Zasada stabilizacji stosunku służbowego- niezależnie od zmian w rządzie - odnosi się do wszystkich „sług Korony” z wyłączeniem ministrów - nie sa oni bowiem „sługami cywilnymi” w rozumieniu o służbie cywilnej.

*Administracja terytorialna jest co najmniej od XVIII w. jest oparta w Anglii na pełnym samorządzie terytorialnym.

39. *Samorząd angielski - nie jest formą udziału obywateli w wykonywaniu zadań administracyjnych z woli władzy centralnej, w określonych przez nią ramach i często we współdziałaniu z równoległym aparatem podległym władzy centralnej (odmiennie od kontynentalnego rozumienia samorządu terytorialnego).

*Samorząd angielski - jest naturalna instytucją polityczną, a nie tylko administracyjną. Jest swoistym odpowiednikiem parlamentaryzmu na szczeblu lokalnym, działający bez równoległego występowania przedstawicieli rządu w terenie.

40. *Samorząd angielski - jest przejawem tzw. „niecentralizacji” (w przeciwieństwie do decentralizacji - polegającej na rozproszeniu wcześniej istniejącej władzy centralnej).

*Niecentralizacja - opiera się na zasadzie ustawowego określenia zadań i kompetencji samorządu w sposób enumeratywny - przez wyraźne ich wyliczenie.

41. *Samorząd angielski - jest rozwinięciem tradycji samorządu XVIII-wiecznego.

*W XIX w. - wprowadzono przedstawicielskie władze lokalne pochodzące z wyborów - rady-i oddzielono je od wymiaru sprawiedliwości.

*Współczesny angielski samorząd terytorialny:

• utrzymuje znaczną niezależność od władzy centralnej,

• jest jednak poddany nadzorowi, wynikającemu z enumeracji kompetencji,

• ze względu na niewystarczalność własnych środków popada w rosnącą zależność finansową.

42. Sądownictwo administracyjne

*XIX w. - reformy wymiaru sprawiedliwości nadały sądowniczej kontroli administracji nowoczesny charakter - nie było konieczności tworzenia właściwych sadów administracyjnych,

*XX w. - utworzono w Anglii tzw. trybunały administracyjne, będące szczególnymi władzami orzekającymi w obrębie administracji państwowej, poddanymi jurysdykcji sądów powszechnych. Nie są one sądami administracyjnymi - niezawisłymi organami uprawnionymi do kontrolowania legalności decyzji administracyjnymi.

MODEL FRANCUSKI

43.*Współczesna administracja francuska nawiązuje do zasad i podstawowych rozwiązań z okresu monarchii absolutnej Ludwika XIV - Króla Słońce (1661-1715).

44. *Brak okresu absolutyzmu oświeconego i reform ustrojowych, zwłaszcza instytucji administracyjnych i sadowych doprowadziło do gwałtownych przemian, zwołania stanów Stanów Generalnych, które przekształciły się w Zgromadzenie Narodowe, następnie w Konstytuantę co przyczyniło się do wybuchu Wielkiej Rewolucji Francuskiej

45. *Racjonalizację przedrewolucyjnego modelu administracji przeprowadził Napoleon. Zmiany nie objęły - zasad działania administracji, centralizacji i wielu podstawowych rozwiązań,

*Rozwiązania wprowadzone przez Napoleona, także w innych krajach, okazały się nader trwałe. Nadal stanowią one podstawę infrastruktury administracyjnej Francji. Jedyne istotne zmiany:

-ustabilizowanie statusu urzędników państwowych po drugiej woniej światowej,

- oraz wprowadzenie samorządu terytorialnego (1982).

46. Napoleon wprowadził następujące organy centralne:

*Radę Ministrów - której tradycyjnie przewodniczy do dziś głowa państwa,

*Radę Stanu - organ doradczy rządu w materii prawa i legislacji, w coraz większym stopniu wykonujący zadania najwyższego trybunału administracyjnego,

*Izbę Obrachunkową - organ kontroli finansowej.

47. Centralne organy władzy we Francji

*Władza wykonawcza:

• Prezydent Francji oraz

• Rada Ministrów, na czele której stoi premier.

*Władza ustawodawcza -Parlament:

• Zgromadzenie Narodowe,

• Senat,

*Władza sądownicza:

• Sądy (powszechne, wojskowe, administracyjne i rozrachunkowe),

• Rada konstytucyjna Francji

48. Prezydent Republiki

*wybierany na 5 lat (od 2000) - konstytucyjnie na 7 lat,

*ma prawo powoływania i odwoływania premiera, którego jednak musi również zatwierdzić Zgromadzenie Narodowe,

*odpowiada za politykę międzynarodową, jest formalnym głównym dowódcą wojska, ma prawo wydawać dekrety oraz kontrasygnować ustawy

(fot. Nicolas Sarkozy 1955 - Prezydent Francji od 16 maja 2007)

49. Rada Ministrów

*Posiedzeniom rządu przewodniczy Prezydent (w środę rano, w Palais d'Elysee)

*Premier wykonuje uprawnienia za pomocą:

• służby cywilnej,

• i sił zbrojnych,

*Gabinet jest odpowiedzialny przed Parlamentem,

*Ministerstwo Spraw Wewnętrznych odpowiada m.in. za władze loklne.

(fot. François Fillon premier Francji od 17 maja 2007.)

(fot. Hotel Matignon - oficjalna siedziba premiera)

50. Władza ustawodawcza

Parlament:

• Zgromadzenie Narodowe - 577 deputowanych, wybieranych bezpośrednio na 5-letnią kadencję,

• Senat- 343 senatorów, wybieranych na 6-letnią kadencję przez elektorów powoływanych wg skomplikowanego klucza przez lokalne władze departamentów Francji i niektóre instytucje centralne.

(fot. Pałac burboński, siedziba Zgromadzenia Narodowego)

*Senat - ciało doradczym z ograniczonymi prerogatywami,

*Inicjatywa ustawodawcza - niemal w całości należy do Rady Ministrów i Prezydenta, według złożonej procedury legislacyjnej, obejmującej konieczność akceptacji projektów ustaw przed złożeniem w parlamencie przez Rade Stanu.

(fot. Pałac Luksemburski siedziba Senatu)

51. Władza sądownicza

*opiera się na prawie stanowionym,

*Sądy (trójinstancyjne):

-powszechne - na szczycie sąd kasacyjny,

-wojskowe - na szczycie sąd kasacyjny,

-administracyjne - na szczycie wydział kasacyjny Rady Stanu Francji

-rozrachunkowe - na szczycie Naczelny Sąd Rozrachunkowy

*Sędziowie są państwowymi urzędnikami powołanymi przez ministra sprawiedliwości.

*Rada Konstytucyjna Francji zbliżone do Trybunału Konstytucyjnego w RP.

(fot. Palais-Royal siedziba francuskiej Rady Stanu i Rady Konstytucyjnej)

52. Sądownictwo administracyjne

*Sądy administracyjne zajmują się rozstrzyganiem spraw spornych pomiędzy obywatelami a instytucjami państwa oraz miedzy różnymi urzędami,

*każda decyzja urzędnika może zostać zaskarżona,

*sądownictwo administracyjne zapewnia możliwość apelacji,

*wyroki rejonowych trybunałów administracyjnych, mogą podlegać apelacji do administracyjnych sądów apelacyjnych, a najwyższą instancją, do której można się odwołać jest Rada Stanu Francji (fr. Conseil d'État)

*Rada Stanu rozpatruje również skargi dotyczące decyzji rządu

Sądy rozrachunkowe

*zajmują się audytem finansów państwa oraz innych instytucji publicznych,

*struktura: lokalne sądy rozrachunkowe, instytucja odwoławczą - Naczelny Sąd Rozrachunkowy

53. Rada Konstytucyjna Francji (fr. Conseil Constitutionnel)

*skład: 9 członków, z czego 3 jest mianowanych przez prezydenta, 3 przez przewodniczącego Senatu i 3 przez przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego. Ponadto do zasiadania radzie mają prawo byli prezydenci Francji.

*Rozpatruje akty prawne i ocenia, czy są one zgodne z Konstytucją i traktatami międzynarodowymi.

54. Administrację terytorialną Napoleon organizował tak, aby mogła „przekazywać ustawy i polecenia rządu aż do najniższych odnóg porządku społecznego z szybkością iskry elektrycznej”.

55.Wieloszczeblowość administracji osadzona jest na:

*26 regionach (4 zamorski) - utworzonych w latach 70 XXw.,

*100 departamentach* (4 zamorskie) - utworzonych w 1790 r., w miejsce historycznych prowincji, z prefektem i organem doradczym - radą prefekturalną,

*329 okręgach arrondissements (13 zamorskich) - z podprefektami,

*4 040 kantonach,

*36 679 jednolitych gminach miejskich lub wiejskich - z merem,

*Władza poszczególnych stopniach administracyjnych jest jednoosobowa.

*Napoleoński model organizacji administracji

*Wyłomem w napoleońskim modelu organizacji administracji - stopniowe wprowadzanie samorządu terytorialnego, zwanego początkowo administracja zdecentralizowaną.

*1982 - zasadnicza reforma samorządu terytorialnego w myśl zasady, że „gminy, departamenty i regiony administrują się same w sposób wolny poprzez wybieralne rady”,

*1983 - kolejna zmiana - „państwo ponosi odpowiedzialność za prowadzenie polityki gospodarczej i społecznej, jak również obrony zatrudnienia”,

*1983 - zniesienie urzędów prefektów, podzielenie ich zadań między:

• przewodniczących rad generalnych - w zakresie działania departamentu,

• reprezentantów państwa (komisarzy Republiki) w zakresie działania władzy centralnej.

MODEL NIEMIECKI

56.*XVIII w. - kształtowanie się administracji państw niemieckich - z dominującą pozycją Prus i Austrii,

*Punktem wyjściowym modelu niemieckiego absolutna monarchia oświecona:

- otwarta na hasła racjonalistyczne,

• otwarta na odgórnie kierowane i dozowane reformy,

• w tym na pewien dostęp społeczeństwa do administracji,

• otwarta na poddanie działalności administracji prawu

*Powyższe ustrzegło Niemcy - w odróżnieniu od Francji - przed rewolucyjną droga do kapitalizmu. Niemcy zmierzały do kapitalizmu ewolucyjną „drogą pruską”.

*Austria przerwała reformy w I połowie XIX wieku - co odbiło się wybuchem rewolucyjnym 1848 r. oraz przegrana rywalizacja z Prusami o zjednoczenie Niemiec, a w dalszej konsekwencji - pozostaniem Austrii poza nową Rzeszą Niemiecką.

*Reformy niemieckie polegały w szczególności na:

-zorganizowaniu racjonalnego systemu administracji centralnej i terytorialnej,

-ukształtowaniu stałego, zawodowego korpusu urzędników państwowych,

-stworzenie nowoczesnych podstaw odpowiedzialności państwa przed sadami powszechnymi za szkody wyrządzone przez samo państwo, jak i jego funkcjonariuszy ( przede wszystkim administracji),

-stopniowym wprowadzaniu czynnika społecznego w administracji, a więc wprowadzanie samorządu terytorialnego.

*Racjonalny system administracji centralnej polegał na wprowadzeniu jasnego podziału resortowego oraz powołaniu do życia ciała, w którym zasiadali wszyscy ministrowie,

*Podział resortowy na początku XIX wieku przybierał często tzw. charakter „klasyczny” - było pięciu ministrów:

• spraw zagranicznych;

• wojny („spraw zagranicznych”, a następnie - „obrony narodowej”);

• sprawiedliwości;

• skarbu;

• spraw wewnętrznych.

*Minister spraw wewnętrznych - gospodarz kraju - zajmował się sprawami, które nie zmieściły się w kompetencjach pozostałych ministrów.

*Nowe ministerstwa - oświaty, rolnictwa, handlu itd. Powstawały przez „pączkowanie z MSW”.

*W wielu państwach niemieckich - szczególne uprawnienia miał kanclerz - jeden z członków organu administracji centralnej (unikano terminu: rada ministrów).

*1871 - po zjednoczeniu Niemiec (II Rzesza) kanclerz był jedynym formalnym wykonawcą decyzji politycznych - jedynym ministrem (system kanclerski).

*1919 - 1933 - w Republice Weimarskiej i w RFN (powstała 1949) - kanclerz nie był jedynym członkiem rządu - dzielił władzę z innymi ministrami, utrzymując dominującą pozycję.

57.Ustrój polityczny RFN:

*demokratyczna republika federalna,

*system kanclersko - parlamentarny,

*konstytucyjne zasady ustrojowe:

• federalizm,

• demokratyzm,

• zasada państwa socjalnego,

• zasada podziału władz,

• zasada samorządności.

( fot. Ustawa Zasadnicza- Grundgesetz- uchwalona 24 maja 1949)

*Każdy kraj związkowy posiada swój własny parlament (landtag) i rząd, posiadające szerokie kompetencje.

*Schemat systemu politycznego Niemiec

58. Władza wykonawcza

Kanclerz - szef rządu federalnego, wybierany przez niższą izbę parlamentu Bundestag.

(fot. Angela Dorothea Merkel 1954 kanclerz RFN od 22 listopada 2005)

59.Prezydent Niemiec

*Formalnie głowa państwa, pełni w zasadzie głównie rolę reprezentacyjną oraz posiada pewną władzę nad systemem sądowniczym,

*Jego władza nabiera większego znaczenia tylko w czasie kryzysów gabinetowych, kiedy ma prawo wskazać kandydata na kanclerza oraz rozwiązać parlament.

(fot. Horst Kohler 1943 Prezydent RFN od lipca 2004)

(fot. Schloss Bellevue - siedziba prezydenta RFN, Berlin)

60. Władza ustawodawcza

Bundestag - Izba związku

*Niższa izba parlamentu - posiada większość władzy prawodawczej,

*Wybierany w wyborach proporcjonalno-większościowych, z 5% progiem poparcia. Obecnie 614 deputowanych.

(fot. Reichstag - siedziba Bundestagu, Berlin)

Bundesrat - Rada Związkowa

*Wyższa izba parlamentu - składa się z delegatów rządów krajowych,

*Pełni głównie rolę kontrolną,

*69 deputowanych.

(fot. Siedziba Bundesratu - Pałac Królów Pruskich)

61. System sądowniczy

*Podstawy:

• zasada niezawisłości sądów,

• minimum dwuinstancyjne orzekanie spraw,

*Rodzaje sądów:

• sądy zwykłe - sprawy kryminalne i cywilne - konstrukcja czteroszczeblowa;

• sądy wyspecjalizowane - sprawy administracyjne, z zakresu prawa pracy, finansów i prawa patentowego;

• sądy konstytucyjne - badanie hierarchicznej zgodności ze sobą aktów prawnych, również z konstytucją.

*Sądy administracyjne: sądy lokalne, wyższe i Federalny Sąd Administracyjny,

*W krajach związkowych - własne sądy konstytucyjne - (wyjątek Szlezwik-Holsztyn),

*Wspólny - Federalny Trybunał Konstytucyjny,

(fot. Siedziba Federalnego Trybunału Konstytucyjnego w Karisruhe)

62. Ustrój polityczny RFN

Niemcy podzielone są na 16 krajów związkowych (landów), w tym 3 miasta wydzielone.

*Administracja terytorialna w tradycji niemieckiej liczyła się z tradycyjnymi podziałami terytorialnymi, nawiązującymi do dawnej odrębności państwowej poszczególnych jednostek. Doprowadziło to do przyjęcia rozwiązań federalistycznych.

*Podstawowy cel władców niemieckich - już w XVIII wieku - stworzenie zawodowego i stałego aparatu administracji.

*1794 - Prusy - ostateczna kodyfikacja przepisów gwarantujących urzędnikom określony statut, w tym stabilizację stosunku służbowego w państwowej służbie cywilnej,

*Dostęp do wyższych urzędów uzależniano w wielu krajach niemieckich od wykazania się odpowiednimi kwalifikacjami.

*Tworzono system formacji wysokich kadr urzędników, oparty na odpowiednim wykształceniu akademickim, uzupełnionym przez praktykę w administracji, zakończoną egzaminem kwalifikacyjnym.

*Administracja niemiecka - w ramach reform monarchii oświeconej - przyjmowała pewne instytucje samorządowe, znajdujące się jednak pod ścisłą kontrolą państwa.

*1794 - wprowadzenie w Prusach pojęcia gminy wiejskiej, korzystającej z osobowości publicznoprawnej oraz ograniczonego samorządu.

*Od 1815 - zaczęto w Prusach rozwijać samorząd wyższych szczebli.

*1848 - Wiosna Ludów wywołała potrzebę przyjęcie w Niemczech porządku konstytucyjnego - z czasem działalność administracyjną poddano kontroli parlamentów.

*Dokonano także dwóch reform w dziedzinie administracji - wprowadzono:

• szczególne sadownictwo administracyjne dla kontroli legalności decyzji administracyjnych,

• system instytucji samorządu terytorialnego.

*Niemiecka koncepcja samorządu terytorialnego - wzorowana na rozwiązaniach angielskich - miała konstrukcje dualistyczną zakładała współistnienie w terenie:

• organów reprezentujących władzę centralną (administracja państwowa, administracja polityczna), obecnie nazywamy ją administracją rządową ora

• organów reprezentujących obywateli danej jednostki podziału terytorialno-administracyjnego (samorząd terytorialny).

*Ponadto:

• administracja państwowa zajmowała się sprawami o charakterze ogólnopaństwowym,

• samorządowi przypadała realizacja zadań własnych, sprawy o znaczeniu lokalnym oraz inne zadania -zlecone lub powierzone - wykonywane pod nadzorem administracji państwowej.

*Znacznie silniejszą pozycję posiadały organy administracji państwowej.

*Niemieckie koncepcje systemów prawnych i administracyjnych pozostają pozostają żywotne również poza państwami niemieckimi. Przykładem - reforma samorządowa w Polsce z 1990 r.

63. Współczesny podział terytorialny RFN i administracja publiczna

*Niemcy podzielone są na kraje związkowe (landy) i mniejsze jednostki administracji - rządowej i samorządowej,

*Podział poszczególnych krajów związkowych są różne.

(fot. „Nowy Ratusz” w Hanowerze)

64. Uproszczona hierarchia jednostek administracyjnych RFN

*16 krajów związkowych z ograniczoną państwowością (izby parlamentarne, rządy, sądy krajowe, trybunały konstytucyjne).

*Powiaty (Kreise) - przed wszystkim ziemskie i grodzkie (ziemskich - 323) - obecnie 439 powiatów. Powiaty mają charakter jednostek zarówno samorządowych, jak i rządowych. Na czele każdego stoi starosta (Landrat), będący zarówno przedstawicielem władz rządowych, jak i organem samorządu terytorialnego.

65.Gminy (Gemeinde) - jednostki samorządu terytorialnego. Gminy mogą posiadać status gmin zwykłych (wiejskich), miasta (Stadt) lub prawa targowego (Markt, Flecken) - poza nazwą ich uprawnienia nie różnią się. W gminach organem legislacyjnym są rady (Rat), pochodzace z wyborów powszechnych. Na czele rady w gminie stoi burmistrz (Burgermeister).

66. W Niemczech płn. burmistrz - przewodniczącym rady - wybierany przez radę.

W Niemczech płd. burmistrz wybierany przez obywateli, nie stoi na czele rady.

W gminach wiejskich bywa kilka burmistrzów, najważniejszy z nich - nadburmistrz (Oberburgermeister) lub pierwszego burmistrza (Erster Burgermeister) w niektórych miastach pierwszy burmistrz jest zastępcą nadburmistrza.

*W niektórych krajach związkowych ponad powiatami znajdują się jeszcze rejencje (Regierungsbezirke),

*Wyjątkiem jest Bawaria, gdzie równolegle do rejencji istnieją identyczne terytorialne okręgi (Bezirke), będące jednostkami samorządowymi.

*Berlin i Hamburg - nie dzielą się na powiaty i ani gminy.

*Brema dzieli się na dwa powiaty grodzkie.

Koniec

The end

Ende

Fin

11

---