Przejściowe formy organizacji Władzy państwowej:
Podstawy demokratycznego ustroju odradzającej się Polski kształtowały się od jesieni 1918. Nastąpiło wówczas ustanowienie przejściowych i tymczasowych władz niezależnych od mocarstw zaborczych na znacznej części terytorium:
*28 października 1918 - w Krakowie utworzono
Polska Komisje Likwidacyjna (PKL) - w istocie władza
dzielnicowa o uprawnieniach ustawodawczych i wykonawczych
(początkowo do Sanu)
Na czele Wincenty Witos i Ignacy Daszyński.
Główne zadanie PKL - doprowadzenie do rozwiązania
stosunku prawnopaństwowego Galicji z Austro-Wegrami.
*Na Śląsku Cieszyńskim władzę przejęła Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego.
*W Galicji Wschodniej:
1 listopada 1918 - Ukraińska Rada Narodowa we Lwowie proklamowała Zachodnioukraińską Republikę Ludową -> początek drugiego zbrojnego konfliktu z Polską.
- 25 listopada 1918 - polskie stronnictwa polityczne zaakceptowały utworzoną w Galicji Wschodniej Tymczasową Komisję Rządzącą we Lwowie.
- Wojna polsko-ukraińska trwała do lata 1919
Odrodzenie Państwa Polskiego (1918) Królestwo Polskie
*Obok władz okupacyjnych funkcjonowały organy powołane przed Radę Regencyjną.Straciła ona możliwość spełniania roli władzy centralnej odrodzonego państwa.
*6-7 listopada 1918 w Lublinie powstał Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim (PPS) na czele.
-Daszyński ogłosił iż obejmuje władzę do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego
-7listopada 1918- urząd lubelski wydał odezwę:
Do Ludu Polskiego! Robotnicy, włościanie i żołnierze polscy!
Zapowiadającą:
- realizację reform ustrojowych, społecznych i gospodarczych.
- utworzenie demokratycznej republiki parlamentarnej.
*10 listopada 1918 - Warszawa - powrócił z internowania Józef Piłsudski:
-najważniejsze - powołanie do życia centralnych władz w Polsce.
- ułatwione rezygnacją Rady Regencyjnej ze sprawowaniem władzy.
*14 listopada 1918:
- rozwiązał się rząd lubelski.
-Józef Piłsudski - Naczelny Dowódca Wojsk Polskich wydał dekret do narodu.
-misję utworzenia rządu otrzymał Ignacy Daszyński- ustalić przejściowe zasady organizacji władz państwowych do czasu zebrania się Sejmu Ustawodawczego.
*18listopada 1918 - nowy Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej Jędrzeja Moraczewskiego (PPS)
* 22 listopada 1918 - dekret Piłsudskiego
O najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej:
„Obejmuję, jako Tymczasowy Naczelnik Państwa, Najwyższą Władzę Republiki Plskiej i będę ją sprawował aż do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego”
*28 listopada 1918 - dekrety Naczelnika Państwa:
- O ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego - na podstawie
Pięcioprzymiotnikowego prawa wyborczego
-ustalający termin wyborów do Sejmu Ustawodawczego na dzień 26 stycznia 1919
*Luty 1919 - zebrał się Sejm Ustawodawczy
Zasady wyborów pięcioprzymiotnikowych:
*zasada tajności głosowania
*zasada bezpośredniości
*zasada równości
*zasada powszechności
*zasada proporcjonalności
3 grudnia 1918 - w zaborze pruskim - wyłoniona została przez Polski Sejm Dzielnicowy:
Naczelna Rada Ludowa z siedzibą w Poznaniu.
-27 grudnia 1918 - wybuchło Powstanie Wielkopolskie
- Organem NRL na wyzwolonym obszarze Wielkopolski - Komisariat Naczelny Rady Ludowej.
Normalizacja między władzami lokalnymi a centralnymi organami państwa:
*PKL przekształcona w Komisję Rządzącą dla Galicji, Śląska Cieszyńskiego i Orawy uznała władze w Warszawie
*Marzec 1919 - w jej miejsce utworzono urząd Generalnego Delegata Rządu
*Wielkopolska uznała rząd centralny - po podpisaniu traktatu wersalskiego
* Sejm Ustawodawczy zagwarantował Wielkopolsce odrębność zarządu przez utworzenie (istniejącego do 1922r.) Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej
Sprawy granic Polski
*16 listopada 1918 - Pilsudski wystosował do rządów
państw walczących i neutralnych podczas I wojny światowej dokument notyfikujący powstanie odrodzonej Polski:
- w listopadzie 1918 r - uznały Polskę
Austria, Niemcy i Rosja Radziecka:
- inne państwa uznały Polskę przez nawiązanie
stosunków dyplomatycznych.
Komitet Narodowy Polski
*Poprawnie ułożono stosunki między Tymczasowym Naczelnikiem Państwa a Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu.
*Styczeń 1919 - po utworzeniu rządu Ignacego Paderewskiego - KNP przekształcił się w oficjalną delegację Polski na konferencję pokojową w Wersalu
Czynniki kształtujące przebieg granic państwowych Polski:
*Zróżnicowane stanowisko wielkich mocarstw - członków Rady Najwyższej, organu kierującego konferencją wersalską:
-formalne decyzje o przebiegu granic zgodne z zasadą samostanowienia narodów.
-zachodnia i północna granica Polski została ustalona w traktacie pokojowym
-przebieg granicy wschodniej i południowej - głownie skutkiem działania władz Pol
Sprawę przebiegu granic komplikowało dążenie do realizacji dwóch przeciwstawnych koncepcji:
-federacyjnej ( Józef Piłsudski) - wspólnota wschodnioeuropejska, obejmująca niezależną: Litwę, Ukrainę i Białoruś, powiązane z Polską jako hegemonem.
-inkorporacyjnej (Roman Dmowski) - przewidywała bezpośrednie wcielenie do Polski części ziem wschodnich z Wilnem i Lwowem.
Praktyczny zasięg polskiego władztwa państwowego:
- na wschodzie uzależniony był od rezultatów działań zbrojonych, co w szególności dotyczy genezy i przebiegu wojny polsko - rosyjskiej w latach 1919 - 1929
- na zachodzie - od wyników powstań lokalnych, plebiscytów, a w końcu decyzji wielkich mocarstw.
Plebiscyty
*O przynależności państwowej:
- Powiśla, Warmii i Mazur
- oraz Górnego Śląska
Miały zadecydować plebiscyty
*11 lipca 1920 Plebiscyty na Powiślu, Warmii i Mazurach - do Polski przyłączono jedynie 5 gmin.
* 20 marca 1921 - plebiscyt na Górnym Śląsku - większość głosujących (60%) opowiedziała się za przyłączeniem go do Niemiec.
*3maja 1921 - III powstanie śląskie - z obawy przed utratą całości śląska.
Październik 1921 - Liga Narodów dokonała podziału spornego terytorium:
*Polsce przyznano 29% spornego obszaru (z rozwiniętym przemysłem). Gdzie mieszkało 46% ludności.
*czerwiec 1922 - oficjalne zjednoczenie Śląska z Polską.
Problem Gdańska
*Gdańsk z okręgiem (ok. 1890km2) uzyskał status Wolnego Miasta. Poddanego nadzorowi Ligi Narodów.
*9 listopada 1920 - konwencja paryska w sprawie uprawnień Polski w Wolnym Mieście Gdańsku
*10 września 1919 - traktat pokojowy z Austrią - podstawą wytyczenia granicy południowej.
* Na granicy południowej - spór o jej przebieg przez Śląsk Cieszyński, Spisz i Orawę
Granica południowa:
*Niekorzystny dla Polski arbitraż wielkich mocarstw:
- większość Śląska Cieszyńskiego, Spisza Orawy (2 282km2) przyznano Czechosłowacji.
- Galicja Wschodnia, po rzekę Zbrucz, została zajęta przez Polskę.
Konflikty zbrojne na wschodzie:
*z dwoma państwami ukraińskimi:
-Zachodnioukraińską Republiką Ludową (Galicja Wschodnia)
- Ukraińską Republiką Ludowa z centrum w Kijowie
*z Rosją Radziecką - wojna w latach 1919 - 1920
Konflikt z Litwą-od 1918 r.
*Główny przedmiot - spór o Wileńszczyznę.
*Październik l920 - akcja gen Lucjana Żeligowskiego -zajęcie Wilna i utworzenie Litwy Środkowej
* Luty 1922 - Sejm Wileński podjął uchwałę o przyłączeniu Wileńszczyzny do Polski.
*Marzec 1922 - Sejm Ustawodawczy w Warszawie zaakceptował inkorporację Wileńszczyzny.
*Kwiecień 1922 - uroczyste zjednoczenie Litwy Środkowej z Rzeczpospolitą
*Inkorporacji Wileńszczyzny nie uznały Litwa i ZSRR
*15 marca 1923 - Rada Ambasadorów usankcjonowała przynależność Wileńszczyzny i Galicji Wschodniej do Polski.
Terytorium odrodzonej Polski liczyło 388,6tys. km2
*52% obszaru I Rzeczpospolitej (w granicach sprzed 1772r) a z dawnych zaborów:
-rosyjskiego 260tys km
-austriackiego 80tys km
-pruskiego 49tys km
„POLSKA SKŁADAŁA SIĘ Z TRZECH NIERÓWNYCH POŁÓWEK” S. Żeromski
Kształtowanie się polskiego modelu administracji publicznej
*po odzyskaniu niepodległości - pilne zadanie:
Unifikacja (ujednolicenie) państwa -
Uwzględniając rozwiązania państw zaborczych w tworzeniu nowej administracji polskiej ->
*II Rzeczpospolita przyjęła - upraszczając:
- rosyjskie wzory instytucji finansowych.
-pruski - co do zasady- model samorządu terytorialnego
-austriacki model procedury administracyjnej i sądownictwa administracyjnego - łącznie z koncepcją Najwyższej Izby Kontroli
*Nowy system został wypracowany wyjątkowo szybko- w ciągu pierwszych lat niepodległości.
*Pozwoliło to na szybką unifikację gospodarczą kraju, stanowiło narzędzie budowy nowej infrastruktury technicznej i cywilizacyjnej.
*Specyfikacja narodowościowa II Rzeczypospolitej -
Liczne mniejszości narodowe na kresach wschodnich - spowodowały, że administrację publiczną zbudowano na zasadzie unitaryzmu(jednolitości)
*Wyjątek stanowilo województwo śląskie dla którego w 1920 przyjęto model autonomi terytorialnej.
*Ograniczony zakres miały instytucje samorządu terytorialnego-
W skali kraju nie wykroczył on w zasadzie poza szczebel powiatowy.
*Było to następstwo - charakterystycznej dla Europy lat międzywojennych tendencji ewolucji systemu rządów od demokracji do autorytaryzmu
* Charakterystycznym problemem systemu polskiej administracji publicznej była formalna tymczasowość urządzeń administracyjnych
Aparat administracyjny II Rzeczypospolitej tworzyły różne organy
Podział organów administracji na zasięg terytorialności działania:
*administracja centralna - wykonywana przez Radę Ministrów i ministrów oraz
*administracja terytorialna (lokalna) która dzieliła się na:
- administrację rządową, która składała się z pionów:
Administracja ogólna (polityczna) działająca w zakresie zadań należących do resortu spraw wewnętrznych: ponieważ cechowało ją zespolenie z większością działów administracji specjalnej, nazywana była
administracją zespoloną oraz
administrację specjalną (niezespoloną)
oraz
samorząd:
-terytorialny (powszechny).
-gospodarczy
-zawodowy
Do celów administracji ogólnej obszar państwa podzielony został na :
*województwa
*powiaty
*gminy miejskie i gminy wiejskie
Podstawa organizacji rządu i administracji centralnej ->
Dekret Rady Regencyjnej z 3 stycznia 1918r.
o tymczasowej organizacji władz naczelnych w Królestwie Polskim.
*Dekret nawiązywał do wzorów niemieckich
*Przedmiot dekretu - organizacja władz naczelnych - miał być uregulowany ustawowo na podstawie zapowiedzi:
-Konstytucji Marcowej 1921 r.
-oraz Konstytucji Kwietniowej 1935r.
Zapowiadanych w konstytucjach aktów prawnych nie wydano - rozwiązania tymczasowe przetrwały do klęski wrześniowej:
*Tymczasowy podział na województwa , wprowadzony w 1919 r przetrwał - z drobnymi korektami - cały okres międzywojenny.
*Stałego charakteru nie uzyskał samorząd wojewódzki - działan on jedynie na terenie byłego zaboru pruskiego
*Tymczasowy charakter utrzymała organizacja sądownictwa administracyjnego
*Poczucie tymczasowości nie osłabiło sprawności administracji publicznej która wykazała się liczącymi się osiągnięciami.
*W krótkim - niespełna dwudziestoletnim okresie międzywojennym - powstała w Polsce profesjonalna kadra administracji.
*Traktowała ona służbę państwu jako misję publiczną
Aparat administracyjny w pierwszych latach II Rzeczypospolitej - Początki unifikacji
W chwili odzyskania niepodległości na ziemiach polskich
istniało kilka systemów ustawodawstwa administracyjnego
Był on zróżnicowany nawet wewnątrz poszczególnych zaborów:
- inna była sytuacja ziem byłego Królestwa Polskiego.
- niż ziem od początku włączonych bezpośrednio do Cesarstwa Rosyjskiego
* Ponadto - na ziemiach zajętych przez wojska państw centralnych,
okupanci utworzyli nowe organy administracyjne.
*Punkt wyjścia do tworzenia nowej administracji publicznej i jej unifikacji:
- oparcie się na stanie dotychczasowym -
- reformowanym stopniowo we wszystkich dzielnicach -
- przy wykorzystaniu zasady dwustopniowości -terenowej administracji rządowej).
- zespolenia pewnych dziedzin administracji w jednym typie organów.
- przy pozostawieniu innych poza administracja zespoloną. podlegających bezpośrednio odpowiednim władzom centralnym
Administracja Centralna
Najszybciej przebiegał proces tworzenia administracji centralnej
*Od początku organy centralne wyróżniano według kryterium rzeczowego -
nazywano je ministerstwami
*Ministrowie obok udziału w składzie Rady Ministrów kierowali odpowiednimi resortami administracji państwowej
*Ministrów zastępowali podsekretarze stanu (wiceministrowie)
*Ministrowie kierowali resortami przy pomocy ministerstw.
Struktury organizacyjne ministerstw były początkowo zróżnicowane w zależności od specyfiki resortu.
* 1926 - wprowadzenie jednolitej organizacji wewnętrznej ministerstw.
*Liczba resortów zmieniała się - początkowo wzrosła do l6,
część później zniesiono - w 1939r. było 11 ministerstw
* Istniały też liczne urzędy centralne -
np. Główny Urząd Statystyczny,
Dyrekcja Monopoli Państwowych -
podporządkowane odpowiednim ministrom.
*Przy ministerstwach istniały ponadto różne ciała doradcze i opiniodawcze (rady, komitety, komisje)
*Rada Ministrów - centralny organ administracji publicznej.
*Głowne zadanie - koordynacja działalności administracyjnej
ministrów oraz określenie struktury organizacyjnej ministerstw
*Reazlizacja zadań - poprzez wydawanie
zarządzeń i innych aktów administracyjnych
*Ogólne kierownictwo i nadzór w sprawach personalnych całej administracji sprawował prezes Rady Ministrów (premier, nazywany początkowo prezydentem RM)
*Organem pomocniczym premiera i rządu - Prezydium Rady Ministrów
Administracja terytorialna
Administracja rządowa
Były zabór rosyjski
* Początek 1919 - tymczasowe przepisy o organizacji
urzędów powiatowych na terenie b. Królestwa Polskiego:
- na ich czele - komisarze ludowi.
- reprezentujący w terenie władze centralną.
- kierujący pracą urzędów powiatowych.
- realizujący w powiatach zadania z zakresu działania
resortu spraw wewnętrznych.
* 1919 - urzędy powiatowe przekształcono w starostwa ze starostami na czele
*Starostów mianował minister spraw wewnętrznych,
*zakres działania starostów:
-wszystkie sprawy administracji państwowej z wyjątkiem przekazanych administracji wojskowej, skarbowej, szkolnej kolejowej, urzędów ziemskich oraz pocztowo -telegraficznej.
- nadzór nad samorządem
* Powyższe wynikało z zasady zespolenia w urzędzie starosty funkcji sprawowanych dotychczas przez różne organy.
Województwo
*Organ pośredni miedzy starostwem a ministerstwem -województwo - wprowadzono na mocy ustawy z 2 sierpnia 1919 r
o organizacji władz administracyjnych II instancji *Ustawa podzieliła terytorium b. Królestwa Polskiego na 5 województw:
-białostockie
-kieleckie
-lubelskie
-łódzkie
-warszawskie
*Na czele województwa - wojewoda -
mianowany przez Naczelnika Państwa, na wniosek ministra spraw wewnętrznych.
przyjęty przez Rade Ministrów.
*Wojewoda:
- przedstawiciel rządu w terenie zarządzający województwem -
wykonywał także zarządzenia poszczególnych ministrów;
- był zwierzchnikiem podległych mu władz i urzędów
oraz służbowym przełożonym urzędników.
- kierował urzędem wojewódzkim.
podzielonym na resortowe wydziały.
*Organ pomocniczy wojewody - Rada Wojewódzka
o charakterze opiniodawczym, a w pewnym zakresie także uchwalającym.
*Skład Rady wojewódzkiej - przedstawiciele:
- samorządu powiatowego i miejskiego.
- poszczególnych działów administracji
* Odrębną administrację - z komisarzami rządowymi na czele -jako organami I instancji - uzyskały:
- Warszawa,
- Łódź,
- Lublin
* Komisarz Warszawy - status równy wojewodzie. Podlegał on bezpośrednio ministrowi spraw wewnętrznych
*Miasto stołeczne Warszawa stanowiło odrębna jednostkę administracyjną nie wchodząca w skład województwa.
Pozostali komisarze - podlegali odpowiedniemu wojewodzie
*Ustawa z 4 lutego 1921 r. - na Kresach Wschodnich utworzono 3 województwa:
- nowogródzkie
- poleskie
- wołyńskie
* 1922 - przedstawioną wyżej organizację rozciągnięto na obszar Wileńszczyzny
na którym utworzono urząd Delegata Rządu.
*Delegatowi Rządu na Wileńszczyźnie podlegała administracja powiatowa.
*Urząd Delegata Rządu przekształcono następnie na urząd Komisarza Rządu
*2 grudnia 1925 - utworzenie województwa wileńskiego Równocześnie wprowadzono tani urząd wojewody.
Administracja terytorialna
Administracja rządowa
Były zabór austriacki
*1918 - Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie -
zamierzała oprzeć administrację na szczeblu powiatu
na zasadzie jednolitości administracji rządowej i samorządowej
*Na czele powiatów stanąć mieli komisarze powiatowi. kierujący całością administracji przy udziale ciała doradczego
*Wobec sprzeciwu byłego Namiestnictwa we Lwowie przywrócono stan poprzedni - starostwa ze starostami
*Zakres autonomii - szeroki:
-województwo posiadało własny organ ustawodawczy -
Sejm Śląski (48 posłów) z prawem stanowienia własnych ustaw we wszystkich dziedzinach z wyjątkiem spraw zagranicznych i wojskowych.
-od jego zgody zależało wprowadzenie na terenie województwa ustaw z zakresu górnictwa, przemysłu, handlu i ubezpieczeń społecznych.
-stworzono odrębny Skarb Śląski - w regulacji spraw skarbowych konieczne były równobrzmiące ustawy - państwowa i śląska
*Organ wykonawczy województwa śląskiego - Rada Wojewódzka:
- wojewody (przewodniczący).
- pieciu członków, wybieranych przez Sejm Śląski
*Wojewodę śląskiego - mianował Naczelnik Państwa (następnie prezydent)
*Konstytucja Marcowa 1921:
Dla celów administracyjnych Państwo Polskie podzielone będzie w drodze ustawodawczej na województwa, powiaty i gminy miejskie i wiejskie.
*1925 - terytorium Polski podzielono na 16 województw
Samorząd terytorialny
*Od chwili odzyskania niepodległości samorząd terytorialny istniał w różnym zakresie na terenie całego kraju
*Na terenie byłych zaborów austriackiego i pruskiego -
jego organizacja opierała się w pierwszych latach
na nieznacznie tylko zmienionych przepisach państw zaborczych.
*Na ziemiach byłego Królestwa Polskiego jego organizację unormowały nowe przepisy polskie - dekrety Naczelnika Państwa z lat 1918-1919
Samorząd Gminny
*W chwili odzyskania niepodległości
samorząd gminny istniał na terenie całego kraju.
* 1918 - pierwsze zmiany organizacji samorządu gminnego - za rządu J Moraczewskiego
*Nową instytucją - rada gminna z wójtem na czele.
* Rada - 12 członków - wybierana była przez zgromadzenie gminne w tajnym głosowaniu.
* Prawo udziału w głosowaniu - wszyscy pełnoletni mieszkańcy gminy, zamieszkali na jej terenie co najmniej 6 miesiecy w tym także kobiety
*Rada gminna - organem zarządzającym i kontrolującym działalność wójtów:
- przygotowała wnioski i projekt budżetu.
-czuwała nad jego wykonaniem.
- zarządzała majątkiem gminy.
* Wójt był organem:
- zarządzającym bieżącymi sprawami gminy
- wykonującym uchwały zgromadzenia gminnego i rady gminnej.
-w poruczonym zakresie działania samorządu również organem wykonawczym organów administracji ogólnej.
*Na ziemiach byłego zaboru austriackiego przeprowadzono częściową demokratyzację istniejących tu struktur samorządu gminnego, a nie ich zmianę.
*Polska Komisja Likwidacyjna wprowadziła dodatkowe kurie w wyborach samorządowych.
*Mimo to rady wciąż składały się w znacznej części z osób pochodzących z nominacji.
*Na terenach Galicji Wschodniej utrzymano nadal odrębne obszary dworskie.
*Na ziemiach byłego zaboru pruskiego - odziedziczone struktury samorządu gminnego nie uległy istotnym zmianom: ~»
- wprowadzono jedynie demokratyczną -
analogicznie do ziem byłego Królestwa Polskiego -ordynację wyborczą.
*Samorząd gmin miejskich istniał na wszystkich ziemiach
*Największe zmiany w jego organizacji -na terenie byłego Królestwa Polskiego
*1918 - Dekret o organizacji samorządu miejskiego -
wprowadzono pojecie gminy jako samodzielnej jednostki terytorialnej, wyposażonej w osobowość prawa publicznego.
* Członkami gminy - wszyscy obywatele polscy, zamieszkali na jej terenie od 6 miesiecy *Mieli oni prawo
- wyboru władz.
- sprawowania urzędów gminnych z wyboru.
- korzystania z pomocy gminy w razie potrzeby
*Organy uchwałodawcze i kontrolujące samorządu miejskiego -
rady miejskie, wybieranie na 3lata w demokratycznych pięcioprzymiotnikowych wyborach.
*Uprawnienia rady:
-uprawnienia w sprawach finansów gminy.
-kontrola nad ogólną działalnością organów wykonawczych samorządu miejskiego.
*Organ wykonawczy gminy - magistrat (zarząd miejski)
*Skład magistratu:
- burmistrz -jego zastępcy
- ławnicy (10% składu osobowego rady miejskiej)
*Nadzór nad samorządem - w zależności od wielkości miasta:
- miasta nie wydzielone z powiatów -
podlegały władzom powiatowym,
- miasta wydzielone, tworzące tzw powiaty miejskie.
nadzorował wojewoda
(w II instancji minister spraw wewnętrznych).
*Do ostatecznej decyzji władz nadzorczych - służyła skarga do Sądu Najwyższego.
*Rady miejskie mogły być rozwiązane w trybie nadzoru przez ministra spraw wewnętrznych
*w przypadku Rady Miasta Warszawy - z uwagi na szczególny status stolicy - do rozwiązania rady - konieczny był do tego dekret Naczelnika Państwa (później Prezydenta RP)
*Wybory do samorządu na terenach byłego zaboru austriackiego
- nadal zgodnie z systemem kurialnym -poszerzonym - na mocy dekretu z 1918 r. -
o czwartą kurie - dla nieopodatkowanych
i nie posiadających wykształcenia wyborców.
* Skład magistratu
-Wybierani na 8 lat przełożeni gmin.
- ich zastępcy
-i asesorowie.
Nadzór nad samorządem - sprawowały
organy administracji ogólnej:
- starostowie w I instancji.
- wojewodowie zaś w II instancji.
- oraz organy wykonawcze samorządu wyższego stopnia
Na ziemiach byłego zaboru pruskiego
* Ordynacje wyborczą do samorządu miejskiego
oparto na tych samych zasadach
co na ziemiach byłego Królestwa Polskiego
* Skład magistratu - podobnie jak w Galicji:
- przełożeni gmin.
- ławnicy honorowi - wybierani na 6 lat
- lub ławnicy płatni - wybierani na 12 lat.
*Część uprawnień nadzorczych nad samorządem miejskim
powierzono na tych terenach sądownictwu administracyjnemu.
Samorząd powiatowy
* 1918-1919 - po wprowadzeniu na ziemiach byłego Królestwa Polskiego - istniał na terenie całego kraju z wyjątkiem Śląska Cieszyńskiego
*Organy uchwalające i kontrolujące -
z wyjątkiem byłego zaboru austriackiego
-sejmiki powiatowe, które wybierały na 3 lata organ wykonawczy - wydział powiatowy
*Na czele sejmiku i wydziału powiatowego - starosta
* Na ziemiach byłego zaboru austriackiego, gdzie zachowano bez większych zmian dotychczasowe przepisy, samorząd powiatowy praktycznie nie działał.
*Jego organy zostały rozwiązane, a w ich miejsce powołano tymczasowe zarządy ze starostami- jako komisarzami na czele.
*Nadzór nad samorządem powiatowym należał do:
-wojewodów.
-przy współudziale wydziałów wojewódzkich
-oraz ministra spraw wewnętrznych
*Pewne uprawnienia nadzorcze nad samorządem powiatowym:
-na ziemiach byłego zaboru pruskiego posiadały sądy administracyjne.
-w województwie śląskim - rada wojewódzka
Samorząd wojewódzki
* Samorząd wojewódzki w chwili odzyskania niepodległości istniał tylko na ziemiach byłego zaboru pruskiego jako dawny pruski samorząd prowincjonalny
*Organem uchwałodawczym samorządu wojewódzkiego:
sejmik wojewódzki - wybierany przez
- sejmiki powiatowe
- i rady miast wydzielonych na 4-letnią kadencję
*Organem wykonawczym samorządu wojewódzkiego -
wydział wojewódzki ze starosta krajowym na czele
*Na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego- funkcje samorządu wojewódzkiego pełniły rady wojewódzkie.
*Rady wojewódzkie nie działały w Galicji- pewne uprawnienia samorządowe, w postaci nadzoru nad samorządem powiatowym posiadał Tymczasowy Wydział Samorządowy, zlikwidowany w 1929r
* Zapowiadane przez Konstytucję Marcowa
utworzenie samorządu wojewódzkiego potwierdzała ustawa z 1922 r. o powszechnym samorządzie województw
*Samorząd obejmować miał sprawy:
- kultury,
- gospodarki.
- komunikacji
- zdrowia,
- opieki społecznej.
ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki narodowościowej województw południowo-wschodnich.
*Organami uchwałodawczymi i kontrolującymi miały być sejmiki
-w województwach wschodnich -- dwuizbowe
*O przydziale posłów do izby decydować miało kryterium narodowościowe.
* Organ wykonawczy stanowić miały - wydziały wojewódzkie z wojewoda na czele
* Ustawa ta nigdy nie weszła w życie.