III.PROZA
B. 1932- 1939
15. PROZA REALIZMU SPOŁECZNEGO
charakterystyka:
trudne do rozróżnienia od realizmu psychologicznego (społeczny bardziej socjologiczny)
populizm
neonaturalizm
autentyzm
gatunki:
powieść środowiskowa
powieść reportażowa
język swoim bogactwem nie ma przysłaniać fabuły (w odróżnieniu od tendencji ekspresjonistycznych)
weryzm świata przedstawionego
socjologiczne spojrzenie na człowieka w gromadzie
bezrobocie
środowisko proletariacko- robotnicze; upośledzone
proza o tematyce chłopskiej
Huculszczyzna (Vincenz)
tematyka górniczego Śląska
teksty programowe:
Zofia Nałkowska Pisana rzeczywistość 1926;
„patos autentyczności:
„kult rzeczywistości żytej”
KADEN i ideowy rozmach
charakterystyka:
odejście od barokowości
behawioryzm, przeżycia psychiczne wyrażone przez somatyczne przejawy
Mateusz Bigda 1933; charakterystyka:
satyra polityczna na prawicowy odłam ruchu ludowego
polski parlamentaryzm przed 1926 ; pakt lanckoroński 1923 między „Piastem” i endecją i dojście Witosa do urzędu premiera
tytułowy bohater, przywódca ludowy
swoista próba wytłumaczenia przewrotu majowego
książka ukazała się po wyroku brzeskim na Witosie
odejście od barokowości na rzecz brutalizmu języka, behawioryzmu
HELENA BOGUSZEWSKA
Świat po niewidomemu 1932; charakterystyka:
reportaż z zakładu dla niewidomych dzieci
mowa pozornie zależna- oddanie psychiki niewidomego
Ci ludzie 1933; charakterystyka:
proza fabularna
portret przedmiejskiej biedoty
*****************PRZEDMIEŚCIE*****************************
Przedmieście 1934, charakterystyka:
autorzy:
Helena Boguszewska- zmysł obserwacji, uwydatnienie społecznej typowości, asceza stylistyczna
Władysław Kowalski
Kazimiera Muszałówna
Jerzy Kornacki- hiperbolizm ekspresjonistyczny, stylistyka w sprzeczności z preferencjami Przedmieścia
Gustaw Morcinek
Sydor Rey
Zofia Nałkowska
charakterystyka:
reportaże
życie proletariatu
części:
Podróże po Warszawie - tramwajem, furmanką, schodami, karuzelą...
Prace i ludzie- szofer, krawcy, złodzieje, fabrykanci, przekupka, żebracy...
Biedy- matki, dom, dzieci, bezrobotni, bezdomni, głodni
WSPÓLNE KSIĄŻKI BOGUSZEWSKIEJ I KORNACKIEGO
charakterystyka:
wpływ ekspresjonistycznego stylu Kornackiego
rozmijanie się z programem Przedmieścia
utwory:
Jadą wozy z cegłą 1934- drobnomieszczańskie przedmieście
Wisła 1935- podróże wodne po Wiśle, realia życia „wodniaków”
Polonez 1936- 1939- cykl powieściowy; nowości:
wyraźnie zarysowany bohater
inteligenckie społecznikostwo
problematyka polityczna
****************************************************************
JAN BRZOZA (1933- debiut Pamiętnik bezrobotnego)
twórczość:
Dzieci 1936- reportaż z życia lwowskich gazeciarzy
Budowali gmach 1938- budowa czynszowej kamienicy; praca, strajk
HENRYK DRZEWIECKI; Kwaśniacy 1934- lokatorzy wyeksmitowani z domu, działający w samoobronie
HALINA GÓRSKA; Barak płonie- cykl (Ślepe tory, Ucieczki) 1937- 1939; - o ludziach gnieżdżących się w piwnicy lwowskiej kamienicy; działacze społeczni opiekujący sie biedotą (humanitaryzm, watek inteligencki)
WANDA WASILEWSKA Oblicze dnia 1934- reportaż; przedstawienia różnych postaci o robotniczym losie; wezwanie do rewolucji; zakończenie entuzjastycznym opisem rewolucji→ już elementy powieści socrealistycznej; odejście od psychologizmu na rzecz schematyzmu.
JALU KUREK, Młodości, śpiewaj! 1939; - jednoosobowy bohater; maturzysta z robotniczego środowiska, bezrobotny; monografia bezrobocia
***************PROZA O TEMATYCE CHŁOPSKIEJ***************
charakterystyka:
populizm
sięganie do przeszłości
brutalność naturalistyczna
JAN WIKTOR
Wierzby nad Sekwaną1933; charakterystyka:
nędza emigrantów chłopskich we Francji
współczucie i melodramatyzacja
Orkan na ugorze 1935; charakterystyka:
naturalistyczno-reportażowa
gromada wiejska
POWIEŚĆ NATURALISTYCZNO- REPORTAŻOWA
charakterystyka:
dialogi potwierdzające autentyczność
narracja trzecioosobowa; punkt widzenia mieszkańca wsi
twórcy:
Jan Wiktor Orkan na ugorze
Władysław Kowalski W Grzmiącej 1936
Wanda Wasilewska Ojczyzna 1935; Ziemia w jarzmie 1938
Wincenty Burek Droga przez wieś 1935- gawędy o podsandomierskim Ocinku
Juliusz Kędziora Marcyna 1937
JALU KUREK
Grypa szaleje w Naprawie 1934- aktualność wątku (!!!); połączone z problemem młodego inteligenta bez perspektyw życiowych
POWIEŚĆ O ZABARWIENIU RADYKALNYM
twórcy:
Wanda Wasilewska
Władysław Kowalski
Leon Kruczkowski Pawie pióra 1935; postawa komunistyczna; wieś tuż przed Iwś.
Marian Czuchnowski Pieniądz 1938; postawa komunistyczna; wieś po maju 1926
**************************************************************
STANISŁAW VINCENZ
Na wysokiej połoninie. Obrazy, dumy i gawędy z Wierchowiny Huculskiej 1936; charakterystyka:
próba ułożenia w cykle starej epiki huculskiej
utrwalenie kultury Huculszczyzny
poszukiwanie swobody
GUSTAW MORCINEK
charakterystyka:
twórczość o Śląsku
okresowo związany z Przedmieściem, realizował jednak odmienne wzorce od propagowanych przez grupę; odlegle od realizmu społecznego
nowele w stylu „szkoły serca”, dla młodzieży
motyw górników zasypanych w kopalni
teksty:
Wyrąbany chodnik 1931- 1932; charakterystyka:
walki Ślązaków z Niemcami przed Iwś. z uciskiem; zakończone powstaniami śląskimi
Serce za tamą1929- nowela
Chleb na kamieniu 1932- nowela
TEMATYKA ŚLĄSKA
charakterystyka:
realizm społeczny
walka z zacofaniem obyczajowym
bezrobocie
twórcy:
Gustaw Morcinek- odkrywca Śląska dla literatury
Pola Gojawiczyńska- realizm społeczny;
Powszedni dzień 1933
Ziemia Elżbiety1934- życie małego miasteczka na Śląsku; historia dojrzewania młodej dziewczyny
Halina Krahelska- grupa Przedmieście, realizm społeczny;
Zdrada Heńka Kubisza 1938
POWIEŚĆ REALISTYCZNA O NIETYPOWYM ŚRODOWISKU
charakterystyka:
genezą nowe zjawiska socjologiczne
nowe drogi w dążeniu do autentyzmu:
„studia w terenie”
pisarskie samouctwo (kryptoautobiografie)
duże zainteresowanie czytelnicze
Marian Czuchnowski Cynk 1937;- reportaż z więzienia; realia i trzeźwość w podejściu do tematu
Henryk Worcell Zaklęte rewiry1936- o kelnerach
Maria Ukniewska Strach 1938- o tancerkach rewirowych
Sergiusz Piasecki Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy 1937, Piąty etap 1938, Bogom nocy równi 1939- przemytnicy i agenci wywiadu; autor był więźniem- zwolniony dzięki swojemu talentowi pisarskiemu
POWIEŚCI O ŚRODOWISKU ŻOŁNIERSKIM
charakterystyka:
połączenie pamiętnika i reportażu
krytyka wojskowego drylu; wykorzystywanie przewagi człowieka nad człowiekiem
rozwianie legendy munduru
twórcy:
Jalu Kurek Woda wyżej 1935
Adolf Rudnicki Żołnierze 1933, Doświadczenia 1939 (→Profile i drobiazgi żołnierskie)
Zbigniew Uniłowski Dzień rekruta 1934
INTELIGENCKA ODMIANA PROZY REALIZMU SPOŁECZNEGO
charakterystyka:
powieść radiowa:
utylitaryzm
ograniczenie roli narratora
zainteresowanie „szarym człowiekiem” inteligentem (→temat też prozy psychologicznej)
twórcy:
Helena Boguszewska Anielcia i życie 1938; powieść radiowa
Leon Kruczkowski Sidła 1937
Maria Kuncewiczowa Dni powszednie państwa Kowalskich 1938; powieść radiowa; dialogizacja; narrator- konferansjer zapowiadający kolejne rozdziały
Anna i Jerzy Kowalscy Gruce 1936- powieść z pogranicza realistyczno- psychologicznego; panorama społeczna Polski lat kryzysu; bezrobotny inteligent chłopskiego pochodzenia, domorosły filozof, świecki święty, nieustabilizowana inteligentka, zbuntowania mieszczańska pannica
PROZA REALIZMU SPOŁECZNEGO O PISARZACH I ARTYSTACH
twórcy:
Maria Kuncewiczowa Dwa księżyce 1933; charakterystyka:
utwór w nowej stylistyce, innej niż metaforyczno- ekspresjonistyczna, typowa dla wczesnej Kuncewiczowej
reportaż z życia Kazimierza nad Wisłą
kontrastowe zestawieni ludzi miejscowych i malarskiej cyganerii
rezerwa wobec problematyki społeczno- politycznej
Zbigniew Uniłowski Wspólny pokój 1932; charakterystyka:
cyganeria nędzy lat kryzysu
neonaturalizm
utwór związany z nowym pokoleniem prozaików z pocz. lat 30- tych
1