10.02.2003

SOCJOLOGIA INTERPRETATYWNA W SENSIE WĘŻSZYM to wiązka teorii socjologicznych z lat 60-70-tych, akcentujących rolę znaczeń w życiu społecznym, podkreślająca ich konstytutywną rolę (znaczenia współtworzą rzeczywistość). Była to fala kierunków całkowicie odmiennych od teorii wcześniejszych. Radykalna socjologia interpretatywna zrywała z zagadnieniami makrospolecznymi i strukturalnymi oraz metodologią. Socjologia interpretatywna w węższym sensie to radykalna formacja, która składa się z nurtów w dziale IV (na kartce z planem wykładu). Jest kontynuowana do dzisiaj.

RADYKALNY NEOHUMANIZM-socjologia neohumanistyczna, dla odróżnienia od socjologii humanistycznej przełomu XIX/XX wieku.

ETNOMETODOLOGIA jest najbardziej radykalną częścią radykalnej socjologii interpretatywnej; (etnos=to co dostępne ogólnie; metoda dostępna ogólnie). Jest to dziedzina socjologii zajmująca się badaniem powszechnie dostępnych metod interpretacji rzeczywistości; chce znaleźć odpowiedź na pytanie: "jak ludzie interpretują świat?, jak się porozumiewają?". Jest to tak ważne gdyż ludzie tworzą świat, w którym żyją. Przedstawiciele etnometodologii uważali, że należy badać to, jak ludzie myślą i działają potocznie.

SOCJOLOGIA INTERPRETATYWNA W SENSIE SZERSZYM

Jednym z podstawowych problemów do zbadania jaki stoi przed socjologami jest komunikacja między ludźmi. Socjologia interpretatywna w sensie węższym zajmuje się procesami komunikacji bardzo intensywnie i drobiazgowo, zajmuje się regułami komunikacyjnymi, fenomenem współtworzenia rzeczywistości. Pomija jednak dwie bardzo ważne kategorie: uwarunkowania i konsekwencje.

Uwarunkowanie → zjawisko społeczne → konsekwencje

↓ ↓ ↓

pytanie o przyczynę - struktura zjawiska pytanie o funkcje i wpływ na inne

- reguły procesowe zjawiska i problemy społeczne

Socjologia interpretatywna w sensie szerszym porusza również te dwa problemy a nie zajmuje się tylko znaczeniami.

SOCJOLOGIA INTERPRETATYWNA W SENSIE SZERSZYM:

1) szkoła chicagowska - najważniejsza w latach 10-20 -tych XX wieku w Ameryce

2) klasyczna teoria wiedzy - pyta o społeczne uwarunkowania wiedzy - Karl Manheim,

"Ideologia i utopia" - podstawowe kategorie analityczne

3) socjologia interpretatywna w sensie węższym

4) orientacje lat 80,90-tych; "pomosty i syntezy" - znaczenia są nie do pominięcia w analizie

socjologicznej.

REFLEKSYJNOŚĆ - zwrotność (Garfinkel, potem Giddens)-interpretują sytuację poprzez swoją wypowiedź, swoje zachowanie, które stają się częścią rzeczywistości a same następnie zostają poddane interpretacji. Interpretacja jest stałą cechą życia społecznego, rzeczywistości społecznej, której dotyczy. W rzeczywistości społecznej cały czas następują relacje zwrotne - to co jest i to jak to interpretujemy.

DZIAŁ II

SZKOŁA CHICAGOWSKA-WCZESNY INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY

W rzeczywistości społecznej zmienia się nie tylko sama ta rzeczywistość ale również nasze wyobrażenie tej rzeczywistości (fakty i pojęcia).

Początkowo nie istniało określenie "interakcjonizmu symbolicznego". Określenie wczesnego interakcjonizmu symbolicznego jest ahistoryczne gdyż dopiero przedstawiciel współczesnego interakcjonizmu symbolicznego - Blűmer nadał tę nazwę w latach 30-tych. Żaden z założycieli nie posługiwał się pojęciem interakcjonizmu symbolicznego lecz według nich uprawiali oni "Chicago school".

SZKOŁA CHICAGOWSKA W SOCJOLOGII - kierunek socjologiczny, który narodził się pod wpływem pragmatyzmu amerykańskiego (nurt filozoficzny). Są pewne wspólne postacie dla tych nurtów, jak George Herbert Mead. Jest on uznawany za filar pragmatyzmu amerykańskiego i jednocześnie jest hołubiony w szkole chicagowskiej. Mead był psychologiem i filozofem. Na jego wykłady uczęszczali przedstawiciele szkoły chicagowskiej. Mead stworzył podwaliny dla nurtu psychosocjologicznego - jednostka, interakcje. W szkole chicagowskiej istniał główny socjologiczny nurt, którego przedstawicielami byli Thomas i Park. Szkoła chicagowska jest nowym sposobem uprawiania socjologii. Za złoty okres uchodzą lata 1910-1935.

SYMBOLICZNY INTERAKCJONIZM

HERBERT BLŰMER - był uczniem Meada i Parka. Zgodnie z jego nauką socjologia interpretatywna opiera się na trzech przesłankach. Każda z nich jest w gruncie rzeczy oczywista ale należy je traktować jako ważne dla socjologii.

1. istoty ludzkie działają na podstawie znaczenia, jakie posiadają dla nich otaczające ich obiekty; działamy w oparciu o znaczenie. Wszystko to co nas otacza najpierw jest obiektem naszego rozumienia, naszej interpretacji. Następnie te obiekty są przefiltrowywane przez nasza interpretację; tylko wtedy działają one na jednostki; niektóre warunki mogą doprowadzić do różnorodnych interpretacji. Te same okoliczności nigdy nie są naprawdę zewnętrzne gdyż nie znajdują się poza obszarem naszej interpretacji, gdy na nas oddziaływują. Jednocześnie oddziaływują one na nas tylko o tyle i tylko w taki sposób w jaki my je rozumiemy i interpretujemy.

*Przedmiot - społeczny (np. państwo, rodzina), materialny, duchowy (idee).

2. te znaczenia są wytworem społecznych interakcji, tzn. znaczenia te nie są przez nikogo dane a są one wytwarzane. Nie są one wytworem indywidualnym.

3. te znaczenie, które są podstawą do tego byśmy działali, za pomocą których podejmujemy decyzje o działaniu czy też o zaprzestaniu działania itp. nie są trwałe, są one podatne na modyfikacje. Te zmiany, którym podlegają znaczenia mają bardzo różny charakter.

FRITZ SCHŰTZE

Według niego socjologia interpretatywna podkreśla, że rzeczywistość społeczna jest wytwarzana przez wzajemnie powiązane ciągi działań.

1. Rzeczywistość społeczna nie "jest" a "staje się", jest ustawicznie tworzona, nie jest trwałym przedmiotem strukturalnym lecz jest procesem stawania się. W ten sposób Schűtze nawiązywał do Meada (rzeczywistość społeczna ma charakter emergentny). Rzeczywistość społeczna powstaje w toku działań, poprzez powiązanie działań ze sobą. Jesteśmy odpowiedzialni za rzeczywistość, w której żyjemy, jesteśmy wobec niej zobowiązani. Aktywistyczna filozofia człowieka wiąże się tutaj z aktywizmem obywatelskim (socjolodzy chicagowscy mieli poczucie misji zreformowania społeczności).

2. te działania polegają na mowie - komunikacji symbolicznej; powiązanie działań ze sobą polega na tym, że są one połączone przez komunikację symboliczną - np. odpowiedź na pytanie, gest który jest odpowiedzią na inny gest. Te działania nie są automatyczne, są one związane z procesami porozumiewania się; komunikacja niewerbalna jest najczęściej skrótem przekazu werbalnego stąd również ją bierzemy pod uwagę.

PODSTAWOWE POJĘCIA ZWIĄZANE ZE SZKOŁĄ CHICAGOWSKĄ

TŁO SPOŁECZNO-HISTORYCZNE

Szkoła chicagowska jest świadomą odpowiedzią grupy socjologów na określone wydarzenia:

• przyspieszona modernizacja społeczeństwa amerykańskiego (gwałtowna urbanizacja, wzrost wielkich miast kosztem peryferiów, np. Chicago: 1898 - 1 mln; 1910 - 7,750 mln)

• potężny impuls industrializacji

• nieprawdopodobny ruch ludności (migracje, gł. Napływ ludności z różnych kontynentów)

• kształtowanie się nowego typu społeczeństwa - szalenie skonfliktowanego (konflikty miały podłoże ekonomiczne - sfera gospodarcza, finansowa, kształtowanie się strefy biedy; różnorodność etniczna, kulturowa)

• bardzo silna problematyka rasowa; bardzo silna obecność ludzi wywodzących się spoza rasy białej (Afroamerykanie, Azjaci)

• na tym tle nastąpił bardzo silny wzrost patologii społecznych, gwałtowny wzrost przestępczości, bardzo silny wzrost zjawisk, które składają się na demoralizację młodzieży - przestępczość młodzieży, prostytucja nieletnich, głównie wśród napływowych grup etnicznych; rozpad rodzin

• walka o terytorium - w obszarze miejskim można zaobserwować walkę grup społecznych o terytorium, rywalizację o miejską przestrzeń. Następuje nadanie statusu danych przestrzeni (Park) i kołowrót ludzi i miejsc związany z rozwojem wielkich miast . Następuje inwazja nowych grup, które zajmują miejsca o niskim prestiżu społecznym, często miejsca pogranicza między centrum a terenami fabrycznymi.

• Przechodzenie z centrum do ekskluzywnych rezydencji pozamiejskich podczas gdy niższe klasy społeczne opanowują centrum

Szkoła chicagowska wytworzyła tzw. EKOLOGIĘ (podejście ekologiczne w socjologii miasta) - procesy społeczne są związane z przestrzenią miejską; ruchy w przestrzeni miejskiej są związane z procesami społecznymi.

• Kształtowanie metropolii wielokulturowej, bardzo zróżnicowanej etnicznie, ekonomicznie i społecznie.

Ten fenomen nowego społeczeństwa przypomina procesy nowoczesnego kapitalizmu XIX/XX wieku - nowe zróżnicowanie społeczne przy bardzo silnym nasyceniu rzeczywistości społecznej kulturową różnorodnością. Łączy to nową socjologię ze szkołą chicagowską.

W dużej mierze jest to teoria ładu społecznego (Parsons).

1 2 3

Szkoła chicagowska Parsons postmodernizm

Wspólne wątki:1 oraz 3

1 mówi, że:

• rzeczywistość społeczna nie jest uporządkowana systemowo, żadna analiza systemowa nie ma sensu; nie ma jednego, całościowego języka pojęciowego by opisać rzeczywistość

• rzeczywistość społeczna ma charakter emergentny, cały czas się staje

• rzeczywistość społeczna ma co chwilę charakter kryzysowy; jest to dynamiczna, dramatyczna wizja rzeczywistości społecznej; kryzys jest sytuacją codzienną

• nieusuwalnym składnikiem życia społecznego jest chaos; jest to składnik podstawowy

• rzeczywistość społeczna nie da się nigdy do końca przewidzieć, jest w niej dużo przypadkowości

• socjologię należy uprawiać w wymiarze lokalnym; nie należy się nastawiać na abstrakcyjną całość lecz należy skupić się na tym co jest namacalne, np. jeden region, 1 instytucja. Jest to wizja badania lokalnego, o silnym kontekście etnograficznym

Jednym z powodów dla których zloty okres szkoły chicagowskiej się skończył, był nie tylko talent Parsonsa ale ogromne zmiany w rzeczywistości społecznej i niewystarczalność intelektualna szkoły chicagowskiej na wyzwania, które stawiała ta nowa rzeczywistość.

PARSONS-lata 20/30-te to okres podejmowania prób znalezienia odpowiedzi na wielki kryzys (New Deal). Próby odpowiedzi były ujmowane w zespół abstrakcyjnych pojęć. W teorii socjologicznej analogicznym procesem była teoria Parsonsa (warunki równowagi systemu społecznego; jest odpowiedzią na pewien istotny deficyt teorii socjologicznych). Zapoczątkował on nowy styl uprawiania socjologii, mimo ostrych polemik do połowy lat 60-70-tych

Potem pojawią się socjologia interpretatywna - formuła Parsonsa przesadza w dziedzinie równowagi, nie uwzględnia aktywistycznego aspektu życia społecznego. Wytwarza się radykalny nurt socjologii interpretatywnej.

3 pojawia się w latach 80-tych. Postmodernizm związany jest z globalnymi przekształceniami w rzeczywistości ekonomicznej i społecznej: transformacja ustrojowa w krajach Europy środkowo-wschodniej.

1,3 oraz socjologia interpretatywna nabierają blasku.

Szkoła chicagowska związana jest z głębokim przekonaniem, że socjologia opiera się na zaangażowaniu społecznym, pojawia się hasło misji społecznej i jeżeli ten aspekt się pomija, to socjologia nie jest warta uprawiania- socjologia obywatelska; nie po to bada się by się tym bawić, lecz socjologia jest po to by służyć społeczeństwu.Wszystko to jest skażone błędem ahistoryzmu.

Choć zrąb przesłanek jest taki sam, szkoła chicagowska dochodzi do innych wniosków niż postmodernizm - pomaganie ludziom, kształtowanie reform.

Według postmodernistów idea reformy, idea projektu zawiera w sobie tendencje totalizujące; to pęd ku projektom społecznym stoi na czele kryzysów XX wieku (hitleryzm, stalinizm - próby zmiany rzeczywistości według pewnego planu). Idea projektu jest w zarodku niebezpieczna, zawiera totalizujące tendencje; należy abdykować z takiej funkcji socjologii, tak by pozostała jedynie "gra z rzeczywistością".

Wspólny dla tych dwóch formacji jest dystans wobec determinizmu, wobec ogólnej teorii, wobec akademizmu; ich przedstawiciele chcieli wytwarzać alternatywy (uczestnicy kulturowej gry, planiści życia społecznego).

Tło historyczno-społeczne było dla powstanie szkoły chicagowskiej bardzo istotne. Jej przedstawiciele chcieli odpowiedzieć na rzeczywistość, okoliczności kulturowe, intelektualne związane z ukształtowaniem specyficznej postawy chicagowskiego socjologa.

Szkoła chicagowska przeciwstawiała się dwóm postawom intelektualnym:

- akademizmowi-nie chcemy się zamykać w "świecie akademickim", nie będziemy się zajmować problemami, które interesują tylko nas

- neoromantyzmowi - bardzo silny wpływ na kulturę amerykańską miała formacja neoromantyczna (Emerson, Thoureau - "Etyka obywatelskiego nieposłuszeństwa"), bardzo wówczas popularna; prawdziwy rozwój jednostki jest bardzo trudny do osiągnięcia w okowach społeczeństwa, jednostka swą wrażliwość rozwinęłaby gdyby odsunęła się na bok, gdyby "zainwestowała" w kontakt z przyrodą. Ta postawa nie odpowiadała chicagowcom którzy postulowali postawę przeżycia świata w głębokim kontakcie z innymi ludźmi oraz przyrodą.

Szkoła chicagowska powiada: Trzeba zdobywać cenną wiedzę o społeczeństwie ALE (widoczny wpływ pragmatyzmu amerykańskiego - W. James) cenna wiedza to ta, która wyrasta z realnych, konkretnych problemów społecznych, w które uwikłani są ludzie, to ta, która uwikłana jest w kontekst społeczny, która powstaje z interakcji i która może być wykorzystywana, daje się uruchomić w ludzkich działaniach.

W S

Wiedza społeczna realizuje się poprzez swoje konsekwencje, poprzez zastosowanie znajduje swój sens. Jej trafność sprawdza się w życiu społecznym.

PRAGMATYZM - odnosi się do poziomu ludzkich działań, perspektywa socjologiczna odnosi się do fundamentalnej perspektywy filozoficzno - socjologicznej.: procesy interakcji odnoszą się do procesów działań.

Szkoła chicagowska w ramach nauk społecznych zastała niejako w chwili swych narodzin socjologię i psychologię zdominowaną przez różne formy determinizmu: determinizm o charakterze socjologistycznym (socjologizm) oraz determinizm o charakterze psychologistycznym (psychologizm). Dopiero szkoła chicagowska ukazuje, że w obydwu przypadkach mamy do czynienia z determinizmem (ludzkie działania są określone w swym kształcie zanim się zaczną). Można ująć rzeczywistość społeczną w układ, względnie ograniczonych ilościowo, praw.

SOCJOLOGIZM-Dla jednych prawa te są zawieszone w bycie społecznym, ponadjednostkowym, rzeczywistość społeczna jest zdeterminowane przez anonimowe siły ponadjednostkowe (sui generis - zawieszone w "bycie ponadjednostkowym"). Prawa te nie należą do naszego porządku i nie możemy na nie wpływać. Nasze działania są predeterminowane.

PSYCHOLOGIZM - powiada, że wszystko jest przesądzone ale na zasadzie, że ludzkie działanie wynikają z wrodzonych, niepodatnych na żadną zmianę instynktów (instynktylizm)- rządzi nami biologicznie ukształtowana natura, którą można jedynie przemodelować społecznie. Nawrót pojawia się w socjobiologii - powiązanie czynników genetycznych z rzeczywistością społeczną, działaniem.

Wg szkoły chicagowskiej żadne z tych rozwiązań nie zdaje egzaminu dlatego, że ludzie i społeczeństwa nie reagują bezpośrednio nas rzeczywistość, która ich otacza.

G.H.Mead twierdził, że człowiek to organizm obdarzony jaźnią; tym samym człowiek to nie tylko organizm, to nie tylko biologia.

JAŹŃ - typowy, charakterystyczny dla człowieka mechanizm, wyróżniający go, stawiania czoła środowisku (nie poddajemy się środowisku, planujemy swoje działania). Jaźń opiera się na tym, że potrafimy nabyć dystans do własnych działań, potrafimy spojrzeć na siebie oczami innych, potrafimy przyjąć inny punkt widzenia. To pozwala na uzyskanie kontroli nad własnym działaniem.

Jak jednostka jest obdarzona jaźnią, tak w planie ogólnym społeczeństwo ma umysł (MIND). Społeczeństwo ludzkie jest społeczeństwem jakościowo różnym od społeczeństw zwierzęcych.

W.I.THOMAS (1863-1947)

ROBERT PARK (1864-1944)

Thomas był w istocie założycielem, twórcą szkoły chicagowskiej. Stworzył instytucjonalne i intelektualne podwaliny szkoły chicagowskiej. Był jednakże zmuszony do odejścia z uniwersytetu.

Park miał znacznie dłuższą drogę do uniwersytetu, bardzo długo studiował i pracował jako dziennikarz co zaważył ona jego rozumieniu socjologii. Ważne są nie tyle teorie ile etnograficzny opis faktów, rzeczywistości a nie budowanie uogólnień. Przejął działalność uniwersytecką, jest odpowiedzialny za wychowanie całej generacji uczniów związanych ze szkołą chicagowską.

Thomas:

• "Chłop polski w Europie i Ameryce" 1918-1922

• "Dziewczyna społecznie niedostosowana" ("Unadjusted girl") - problem patologii wśród młodych dziewcząt; koncepcja 4 życzeń

• "Child in America" - problematyka dzieci w sytuacjach utrudnionych społecznie jak nędza, rozpad rodzin, degradacja społeczna

Park nie ma analogicznej list wybitnych dzieł ale był głównie nauczycielem, autorem bardzo wielu artykułów, które złożyły się na 3-tomowe wydanie:

- problematyka miejska

- problematyka różnorodności kulturowej, rasowej

- człowiek pogranicza.

Był również autorem wielu wstępów do książek swoich uczniów.

17.02.2002

Szkoła chicagowska związana jest z pragmatyzmem amerykańskim. Głowni przedstawiciele pragmatyzmu amerykańskiego: J.Dewey ( filozof i pedagog ), W.James ( filozof i psycholog ), J.H. Mead ( filozof i psycholog. jest pośrednikiem między szkołą chicagowską a pragmatyzmem amerykańskim). Na przełomie lat 60-tych i 70-tych, w momencie ukształtowania się socjologii interpretatywnej w węższym sensie, przypisano ex post J.H. Mead'owi kluczową rolę w szkole chicagowskiej. Wydawało się tym, którzy uprawiali socjologię interpretatywną, że ich protoplastą jest J.H. Mead i charakterystyczna dla niego problematyka podstaw komunikowania się i relacji między ludźmi, ujmowane w skali mikro (postawy ludzkie na poziomie interakcji).

Główne pojęcia to JAŻŃ (self) oraz INTERAKCJA SYMBOLICZNA. Na jej podstawie wyrasta późniejsza koncepcja H. Blumera (choć Mead mówił o CZYNIE, Blumer przetworzył czyn w interakcję symboliczną).

Oskarżano socjologię lat 60-tych i 70-tych, że nie zajmuje się strukturą społeczną, a tylko porozumiewaniem się ludzi. Ale u źródeł szkoły chicagowskiej był nie tylko J.H. Mead. Mead odpowiadał za nurt psychosocjologiczny jako boczny nurt socjologii interpretatywnej.

Centralna rolę w kształtowaniu się szkoły chicagowskiej odegrał nurt socjologiczny Thomasa i Parka. To oni stworzyli szkołę a nie Mead, który dostarczał jedynie idei, pojęć odnoszących się do procesu komunikacji.

CECHY WSPÓLNE THOMASA I PARKA wyróżnił Anzelm Strauss. Te cztery punkty wyznaczają światopogląd szkoły chicagowskiej.

1. W rzeczywistości społecznej dokonują się ustawiczne zmiany. Rzeczywistość to:

- proces, "dzianie się" zdarzeń, połączonych zależnościami

- struktura.

Rzeczywistość w szkole chicagowskiej jest procesem mogącym potencjalnie prowadzić do postępu. Zmiana sama w sobie nie gwarantuje postępu w pomyślnym kierunku. Postęp jest możliwy pod istotnym warunkiem - uzyskania przez społeczeństwo kontroli nad postępem zmian. Postęp nie jest automatyczny, musimy nim kierować (racjonalna kontrola nad procesem zmian). Nabywanie kontroli jest możliwe gdy badamy rzeczywistość i gdy mamy kryteria jej badania. Formułujemy ustawicznie projekty reform społecznych.

2. jednostki ludzkie są potencjalnie twórcze, tkwi w nich potencjał twórczy. On nie jest z góry dany ale ludzie rodzą się z możliwością rozwoju a rozwój jest możliwy dzięki relacjom społecznym.

Jednostka czuje swoje poznawanie, działanie i rozwój moralny - one rozwijają się w jednostce w toku relacji społecznej. Jednostka twórcza stawia czoła środowisku czyli nie poddaje się wobec ograniczających uwarunkowań, aktywnie przystosowuje się do otoczenia, które traktuje jako wyzwanie (American mind-challenge - wyzwanie).

3. Relacje społeczne są same w sobie wartością. Rozbudowa tych relacji, np. w postaci przestrzeni publicznej debaty, jest sama w sobie wartością. Inny przykład ( James) - człowiek jest tym bogatszy im więcej ma punktów odniesienia: osób i grup, w które się wcielamy i przez które spoglądamy na siebie. Dzięki nim wiemy więcej o nas samych ( Cooley - Jaźń odzwierciedlona; lustra, w których się przeglądamy).

Jest to wizja społeczeństwa polegająca na doczesnym organizowaniu życia społecznego w relacjach społecznych. To co istotne dzieję się pomiędzy ludźmi w społeczeństwie. (obszar metafizyczno-trascendentalny jest drugorzędny; ważny o tyle, o ile spełnia funkcje społeczne).

4. Nie można zakładać ani całkowitego determinizmu działań ani całkowitego indeterminizmu. Rzeczywistość społeczna jest pomiędzy tymi dwoma biegunami, ulega zależnościom o charakterze dwustronnym. Reguły myślenia dialektycznego.

Społeczeństwo ma podwójną naturę; Organiczną - bywa bezwładne w wyniku działających na nas strukturalnych zależności) i komunikacyjną ( podstawową rolę w komunikowaniu odgrywa komunikacja symboliczna jako wytwór ludzki - interpretacja, modyfikacja zdarzeń i znaczeń). Te dwie natury zderzają się, stąd dwuaspektowość rzeczywistości społecznej.

4 RÓŻNICE MIĘDZY R. PARKIEM I W. THOMASEM

1. stosunek do reformy społecznej

Thomas był zwolennikiem reform społecznych i ich optymistycznym propagatorem. Rzeczywistość społeczna ma charakter cyklicznych procesów. Nawracające cykle polegają na nagromadzeniu się konfliktów a potem ich przezwyciężeniu. Misja społeczna socjologii polega na rozpoznawaniu kierunku przemian. Ukierunkowana zmiana społeczna jest w rękach nauk społecznych.

Park przyznawał rację W.G. Samneroni (etnograf). Był on pewien, że rzeczywistość fluktuuje, błądzi, dzieją się w niej zmiany nieukierunkowane. Nie da się na te zmiany wpłynąć stąd nauki społeczne powinny badać rzeczywistość a nie doradzać i ukierunkowywać.

Park chciał dostarczać panoramicznego obrazu wielkich procesów społecznych podczas gdy Thomas chciał zajmować się wycinkami rzeczywistości, np. autobiografia jednostki.

2. rozumienie nauk społecznych

Thomas twierdził, że socjolog potrafi a więc winien formułować prawa ogólne i wykorzystywać je dla społeczeństwa.

Park uważał, że należy tworzyć uogólnienia niższego typu o charakterze empirycznym, monografie socjologiczne, empiria socjologiczne. Należy skupiać się na bogactwie faktów i informacji pochodzących z różnych źródeł na dany temat.

3. czynniki zmiany społecznej

Thomas uważał, że są nimi liderzy, przewodnicy. Społeczeństwo wymaga światłych jednostek o szerszym spojrzeniu, wiedzących i rozumiejących więcej, którzy potrafią uruchomić procesy reorganizacji społecznej (rzeczywistość pomiędzy dezorganizacją i reorganizacją). Reorganizacja społeczna wprowadzona aktywnie nazywa się rekonstrukcją. Inicjują ją lokalni liderzy, np. nauczyciele, inteligencja.

( J. Chałasiński- "Młode pokolenie chłopów"- idea rekonstrukcji).

Park twierdził, że zmiany społeczne nie leżą w rękach liderów, a oni nie posiadają takiej mocy. Zmiana jest w rękach interakcji między ludźmi- ludzie sami adaptują się do rzeczywistości społecznej, nie potrzebują liderów czy przewodników.

4. tryb (modus) zmiany

Dla Thomasa modusem zmiany są instytucje społeczne ( w tym obszarze jest instytucjonalistą). Losy zmiany społecznej zależą od instytucjonalnej infrastruktury, głównie od dobrej organizacji szkolnictwa a także od administracji na wszystkich poziomach. Wyselekcjonowane agendy ponoszą odpowiedzialność za zmianę w stopniu znacznie większym niż reszta społeczeństwa.

Park uważał, że modusem zmiany są przestrzenie społeczne, gdzie dochodzi do zderzenia różnych punktów widzenia, różnych interesów grupowych i perspektyw. Głównie w wielkich miastach dochodzi do zmiany na skutek ścierania się grup etnicznych, ekonomicznych, kulturowych. Modusem zmian była też według parka prasa lokalna.

L. Wirth- socjolog amerykański, uczeń Parka, autor monografii socjologicznych, dotyczących socjologii miasta. Badał nastawienie do świata związane z życiem w wielkim mieście. Kosmopolityczny punkt widzenia to umiejętność decydowania, postawienia się w punkcie widzenia drugiej osoby. Każdy mieszkający w wielkim mieście jest skazany na kosmopolityzm (nie w sensie negatywnym lecz postrzeganym jako rozwój, integracja społeczna, wychodzenie poza jeden punkt widzenia). Oznaczało to ustawiczne dystansowanie się, wielość perspektyw. Wirth zajmował się także socjologią wiedzy Mannheim'a.

W.I. THOMAS

Zajmował się zagadnieniem motywacji - procesy motywacji odpowiadają w mikroskali zmianom w makroskali.

Co motywuje ludzi do działania?

1. Odpowiedź instynktywistyczna - INSTYNKTYWIZM:

Wrodzone skłonności do działania odpowiedzialne są za to, że ludzie działają. INSTYNKTYWIZM jest odpowiedzią na pytanie co popycha nas do działania. Instynkty są wrodzone, przekształcają się w nawyki społeczne ale ich nieusuwalnym punktem wyjścia jest podstawa biologiczna.

Głównym przedstawicielem psychologizmu instynktywnego jest McDongall.

2. CZTERY ŻYCZENIA (4 wishes)

I Potrzeba nowych doświadczeń

II Potrzeba stałości (bezpieczeństwa)

Między tymi potrzeba mi zachodzi relacja kompensacyjna - im wyższy jest poziom potrzeby I, tym niższy poziom potrzeby II.

Z tą pierwszą parą potrzeb wiąże się typologia osobowości:

- CYGAN - zdominowanie potrzebą nowych doświadczeń

- FILISTER - zdominowanie potrzebą stałości, bezpieczeństwa. Jest to postać drobnomieszczanina w dosłownym sensie słowa przy czym wg Thomasa i Znanieckiego pochodzenie społeczne nie definiuje posiadania osobowości filistra.

- JEDNOSTKA TWÓRCZA - jest to trzeci typ osobowości; Stara się ona odnaleźć równowagę pomiędzy filistrem i cyganem.

III Potrzeba wzajemności (odzewu) - działając nie znosimy działania w próżni, działania bez odzewu. Realizujemy się w relacjach emocjonalnych, intymnych oraz w rozmowie. Ma ona charakter emocjonalny.

IV Potrzeba uznania, szacunku - Związana jest ze strukturą społeczną. Jako uczestnicy życia społecznego mamy przekonanie o dozie szacunku, która nam się należy z uwagi na miejsce zajmowane w społeczeństwie. Potrzeba uznania jest wyrozumowana.

3. DEFINICJA SYTUACJI

Jeżeli ludzie definiują sytuację jako realną to jest ona realna w swych konsekwencjach. Jest to tzw. MAKSYMA THOMASA - stanowi ona rozprawę z dotychczasowymi przekonaniami w obszarze patologii społecznych.

Dotychczasowe badania w tym obszarze koncentrowały się na schematycznych i banalnych założeniach, przyjmowanych na mocy oczywistości. Ludzie działają zgodnie z tym jak definiują sytuację; to nie zewnętrzne przyczyny są w stanie cokolwiek w kimkolwiek wywołać lecz jego definicja sytuacji (niekiedy jest to definicja błędna).

Zwrot interpretatywny w socjologii - brak doszukiwania się zewnętrznych okoliczności, które wpływają na zachowanie ludzi. Ludzie działają zależnie od tego, jak ten wpływ, rzekomo obiektywnych okoliczności, rozumieją. Nazywamy sytuację, definiujemy ją i zgodnie z tym działamy.

Dla badaczy nie jest ważne to jaki człowiek miał motyw działania ale jaki jest język tego motywu.

Radykalny interakcjonizm - to nie czynniki zewnętrzne popychają ludzi do działania ( np. pochodzę z rozbitej rodziny więc tego mojego zachowania można się spodziewać).

Przypisujemy sobie i innym stany emocjonalne, a z tego coś wynika w łańcuchu dalszych wypowiedzi - implikacje sekwencyjne. Nie ważne jest to co się dzieje w świecie społecznym i w świecie psychiki ale ważne jest to, jak ludzi to nazywają.

Maksyma Thomasa odnosiła się do nietypowego obrazu - osobnikowi o zaburzeniach psychicznych wydaje się, że osoba na ulicy XXX i mówi coś o osobie chorej psychicznie. W konsekwencji osoba chora napada na napotkanego osobnika - fałszywa definicja sytuacji, złe zrozumienie.

Najprostszą metodą na zrozumienie są tzw. materiały transgresywne, odnoszące się do zachowań niekonwencjonalnych, patologicznych, dziwacznych. Na ich przykładach można zrozumieć coś co dotyczy nas wszystkich a na co nie zwracamy uwagi.

4 ŻYCZENIA THOMASA- środkowa faza działalności Thomasa

4 życzenia mają charakter społeczny, są kształtowane społecznie. Nie wszyscy ludzie mają ten sam ich rozkład a tym faktem zajmuje się psychologia osobowości. Wszelkie różnice między ludźmi mają charakter społeczny a syndromy potrzeb ukształtowane zostają na drodze warunkowań społecznych.

Problematykę tą rozwija Florian Znaniecki, który stworzył typologię osobowości.

Składniki wzorcu osobowościowego:

- jaźń odzwierciedlona

- stan socjalny

- funkcja społeczna

- zadanie życiowe

Nacisk na:

- jaźń odzwierciedloną - człowiek dobrze wychowany, kieruję się potrzebą uznania, tzw.

moralność wyrozumowana.

- stan socjalny - człowiek pracy, który kieruje się potrzebą stałości

- funkcję społeczną - człowiek zabawy, kieruje się on potrzebą wzajemności.

- zadanie społeczne - człowiek zboczeniec (człowiek nadnormalny), kieruje się potrzebą

nowych doświadczeń. Spełnia się jako lider polityczny w okresie przemian, jako artysta.

Charakterystyczne jest dla niego poczucie misji i niezwykłych talentów oraz przywództwa

politycznego.

Społeczne profile to kwestia różnic społecznych i kulturowych.

KONCEPCJA DEZORGANIZACJI SPOŁECZNEJ I DEZORGANIZACJI INDYWIDUALNEJ

Dezorganizacja społeczna nie jest równa dezorganizacji indywidualnej

Durkheim - dezorganizacja norm - ANOMIA jest to załamanie się norm lub znaczące osłabienie wpływu norm dotychczas obowiązujących. Przyczynia się to do wzrostu zachowań patologicznych, głównie samobójstw anomicznych, warunkowanych zewnętrznie. Popełniane są one przez ludzi owładniętych załamaniem, spowodowanych poczuciem, że nasz świat runął (wojna, kryzys ekonomiczny itp.). Anomia społeczna jest obiektywną przyczyną samobójstw anomicznych.

Thomas i Znaniecki uważali, że dezorganizacja społeczna nie może nic wywołać. Jest to rozpad systemu normatywnego, zupełnie nierówny dezorganizacji indywidualnej czyli braku lub znaczącego osłabienia się twórczych umiejętności jednostek do organizacji życia.

Dezorganizacja indywidualna związana jest z:

- nadmiernym chaosem w postępowaniu

- schematyzmem, uleganiem rutynom, brakiem twórczego działania.

Dezorganizacja społeczna może, ale nie musi prowadzić do dezorganizacji indywidualnej. Okoliczności zewnętrzne nigdy same w sobie nie kształtują ludzkich działań.

Zasada podwójnego warunkowania głosi, że u źródeł wszelkich zjawisk leżą łącznie: wartości i postawy.

- wartości są obiektywne, zewnętrzne, bezwładne

- postawy to dążenia, aspiracje, światopoglądy.

Zjawiska są rezultatem uwarunkowań zarówno zewnętrznych jak i psychospołecznych. Przygotowanie psychospołeczne ludzi determinuje występowanie zjawisk.

CAREY twierdzi, że istnieją trzy podstawowe scenariusze:

1. dezorganizacji społecznej nie ma lub jest bardzo słaba, a poziom dezorganizacji indywidualnej jest bardzo wysoki, gdyż panuje wzór osobowy filistra. Brak wyjścia poza schematy. Jest to sytuacja zastoju społecznego.

2. dezorganizacja społeczna jest bardzo silna (anomia u Durkheima), np. budowa systemu socjalistycznego w Polsce, transformacja ustrojowa. Demoralizacja społeczeństwa, alkoholizm towarzyszą przemianom społecznym gdy ludzie ulegają zmianom, rezygnują z myślenia o rzeczywistości społecznej. Niczego nie da się zaplanować, jednostki nie są twórcze.

Jest to tzw. filisterstwo rozluźnionej osobowości - ludzie, którzy dostosowują się do sytuacji, ofiary wszelkich procesów społecznych.

Dezorganizacja społeczna i indywidualna zachodzą jednocześnie.

3. Jest dezorganizacja społeczna ale trafia ona na jednostki twórcze, które wbrew anomii organizują się społecznie, próbują coś zrobić (kluby, inicjatywy obywatelskie, stowarzyszenia).

Główne osiągnięcie szkoły chicagowskiej - w wyjaśnieniu zmian społecznych nie można odwoływać się tylko do czynników obiektywnych strukturalnie. Element psychospołeczny, definiowanie sytuacji przez jednostki jest równie ważne. Splot tych dwóch czynników wpływa na kształtowanie rzeczywistości społecznej.

ROBERT E. PARK

Pozostawał od wpływem 3 koncepcji intelektualnych:

1. społeczny darwinizm - przestrzeń społeczna, rzeczywistość społeczna to walka o byt, rywalizacja o zasoby społecznie pożądane.

2. ewolucjonizm - społeczeństwa przechodzą od organizacji opartej na przymusie do organizacji opartej na współpracy (XIX-wieczny schemat procesów modernizacyjnych).

3. W.G. Samner - nie ma jednolitego wzoru rozwojowego ale jest przepływ od jednych form do drugich; istnieją także nawroty. Jest przeciwstawny ewolucjonizmowi.

Pomiędzy tymi trzema punktami widoczny jest brak spójności i zgodności.

ZACHOWANIA ZBIOROWE (adective behaviour)

Park wyróżnił trzy typy zachowań:

- tłum

- masa

- publiczność

TŁUM - bezpośrednia obecność w tym samym czasie i przestrzeni; wzajemne naśladownictwo zachowań; reakcja kolista. Tłum nie interpretuje w sposób świadomy rzeczywistości; ulega emocjom, indukowaniu (nie jest ono symboliczne). Jest to poziom elementarnych reakcji, w której oddziałujemy na siebie nieświadomie.

MASA - brak wewnętrznej struktury, jednolitości; charakterystyczna jest anonimowość, bierność, podatność na manipulację; jednowymiarowość, brak interakcji między jednostkami.

PUBLICZNOŚĆ - publiczność w sensie życia publicznego. Jest to wielka zbiorowość (the public), wewnętrznie zorganizowana, zróżnicowana. Zachodzą reakcje między jednostkami; publiczność organizuje się wokół problemów społecznych, kształtuje pogląd na temat problemu, potrafi go wyartykułować; jest skierowana na dyskusję, gotowa do kształtowania własnego poglądu, będącego sumą różnych punktów widzenia (opinia publiczna).

Opinia publiczna to rezultat działania the public. Nie ma nic wspólnego z tym, co z reguły socjologowie wiążą z tym pojęciem. Ośrodki badania opinii publicznej nie badają opinii publicznej w sensie the public. One jedynie rejestrują indywidualne nastroje indywidualnych osób a następnie je zliczają. Opinia publiczna wg Parka to efekt debat prowadzonych oddolnie, to wytwarzanie poglądów ( jest to warunek kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego, a więc formuły życia społecznego, gdzie ludzie spełniają warunki publiczności).

Modernizacja i demokratyzacja prowadzić mają do przekształcania się mas w publiczność. Habermas mówi, że taka sfera obywatelska charakteryzowała oświecenie a później została ona zgnieciona, więc publiczność przekształciła się w masę. Trudno jest tę publiczność zrekonstruować, stąd brak nadziei by ze społeczeństwa masowego wytworzyć rozdyskutowaną, aktywną sferę publiczną.

24.02.2003

ROBERT PARK

Główna problematyka

- relacje etniczne, tzw. cykl relacji etnicznych (rasowych)

- zagadnienia miejskie

- wielokulturowe miasto

CYKL RELACJI ETNICZNYCH

Grupy różnorodne etnicznie nie wchodzą ze sobą łatwo w kontakt i ma miejsce między nimi proces konfliktowy, o charakter cyklicznym.

FAZY KONFLIKTU:

1. współzawodnictwo

2. konflikt

3. akomodacja

4. asymilacja

1+2 to dezorganizacja

3+4 to reorganizacja, próba ogarnięcia chaosu

WSPÓŁZAWODNICTWO - narastanie napięć, relacji konkurencyjnej z uwagi na ograniczone dobra - terytorium, miejsce w podziale w pracy itp. Odnosi się do ukrytego napięcia o charakterze społeczno-ekonomicznym.

KONFLIKT - napięcie ulega uzewnętrznieniu, np. w postaci strajków, zamieszek rasowych (1919-bardzo krwawe zamieszki w Chicago, których analizą zajmowali się Park i Johnson; właśnie oni, przy udziale ekonomistów, na zlecenie Rady Miejskiej zajmowali się diagnozą tego zjawiska - opracowanie przyczyn, skutków i możliwości przeciwdziałania dalszym zamieszkom).

AKOMODACJA - grupy konfliktowe zaczynają dopasowywać do siebie punkty widzenia (to co prowadziło do eskalacji konfliktu zaczyna ustępować, tracić znaczenie emocjonalne). Rozpoczyna się szukanie możliwości porozumienia

ASYMILACJA - powstaje nowy porządek rzeczy, nowy porządek racji, który jednak nie obowiązuje na zawsze. Daje on pewne poczucie bezpieczeństwa, istnienia ładu w obszarze napięć.

Ten ład nie może utrzymywać się zbyt długo i często dochodzi do ponownej fazy 1, stąd cykliczność procesu konfliktowego między różnymi grupami etnicznymi.

Pomiędzy grupami rasowymi wg Parka konflikt jest nieunikniony; rzeczywistość oparta jest na walce a ta z kolei opiera się na konflikcie interesów. Rzeczywistość społeczna jest dynamiczna i konfliktowa a ewentualny ład ma charakter tymczasowy.

ZAGADNIENIA EKOLOGII MIEJSKIEJ

Park stwierdził, że mamy do czynienia x walką o terytorium, a która to walka odbywa się w trzech fazach ( społeczny wymiar przestrzeni miejskiej - ekologia).

1. INWAZJA - do wielkiego miasta przybywają wielkie masy ludzi, bardzo często są to ludzie innej kultury.

2. Te strumienie ludzi są pośrednio przez władze miejskie lokowane w obszarach o mniejszej atrakcyjności, na peryferiach miast, dotąd niezamieszkałych. Jest to faza DOMINACJI TERYTORIALNEJ, osób zamieszkałych nad przybyszami.

3. SUKCESJA - obejmowanie, przejmowanie przestrzeni miejskiej, obszarów prestiżowych, zajmowanych dotąd przez grupy dominujące, przez przybyszów. Grupy dominujące zaczynają tworzyć na przedmieściach nowe ekskluzywne dzielnice, podczas gdy przybysze prestiżowe dotąd centrum zamieniają w slumsy (wzrasta przestępczość, zmienia się wygląd, koloryt, przekrój społeczny).

Ten proces był rozważany jako model poznawczy, do analizy sytuacji w wielkich miastach.

Przestrzeń społeczna ma charakter społeczny-przesycona jest profilami społecznymi, jest przy tym czynnikiem silnie różnicującym.

LATA 50-60-TE - SHIBUTANI, STRAUSS analizowali w czasie późniejszym dzieła Parka, byli zainteresowani problematyką świata społecznego. Przyznali rację Parkowi, że podkreślał przestrzeń społeczną jako czynnik różnicujący. Uważali jednak, że należy rozszerzyć tę myśl-w tych samych domach mieszkalnych, zajmując tę samą przestrzeń, mogą mieszkać ludzie, którzy należą do odmiennych światów społecznych. W nowoczesnych miastach zachodzi dalsze różnicowanie. Zatem cechą różnicującą światy społeczne, w pierwszym rzędzie nie jest przestrzeń ale KOMUNIKOWANIE SIĘ (Shibutani) oraz WSPÓLNA PASJA, ZAANGAŻOWEANIE (Strauss).

STYLE KOMUNIKACYJNE - wspólne przedsięwzięcia, jako główne czynniki różnicujące ludzi zamieszkujących tę samą przestrzeń.

PARK - centralnym narzędziem analitycznym, za pomocą którego chcemy zrozumieć miasto jest PRZESTRZEŃ MIEJSKA (EKOLOGIA MIASTA).

Park położył wielkie zasługi w socjologicznej analizie procesu UPRZEDZENIA.

UPRZEDZENIE - kategoria, którą zajmują się głównie psychologowie społeczni.

STEREOTYP - schemat poznawczy, niepodatny na nowe informacje.

UPRZEDZENIE - stereotyp negatywny, któremu towarzyszy silna emocja negatywna, również jest niepodatny na zmianę. Zawiera w sobie wymiar degradacji obiektu uprzedzenia - traktowanie jak osoby niezasługującej na szacunek, godne traktowanie. Osobę tę "wyklucz się" z moralnej wspólnoty.

Park położył zasługi w dziedzinie socjologicznych rozważań na ten temat. Zastanawiał się nie tyle nad tym czym jest uprzedzenie i z czego wynika ale raczej badał podatność społeczeństwa na uprzedzenia (uprzedzenia jako zjawisko grupowe) - z czego uprzedzenia wynikają i jak można im przeciwdziałać.

UWARUNKOWANIA UPRZEDZEŃ:

● Uprzedzenie jest efektem lęku grup zasiedziałych przed przybyszami (teorie "obronne"). Jest to ukryte myślenie stronnicze, broniące stanowiska grup, które żywią uprzedzenia, tłumacząc je lękiem.

Jest to tłumaczenie bardzo częste w socjologii, zawiera w sobie ukrytą stronniczość. To społeczne myślenie jest "społecznie uwikłane". Usprawiedliwia ono ludzi osiadłych, dając im prawo do żywienia uprzedzeń.

● Druga odpowiedź Parka - Trzeba odróżnić DYSTANS SPOŁECZNY A UPRZEDZENIA

To co jest naturalne, wpisane w życie grupowe to "DYSTANS SPOŁECZNY" - jest on związany z pojęciem "my", poczuciem odrębności, tożsamości. Jest to naturalne gdyż należy do istnienia wszelkich grup społecznych. Jest to swego rodzaju rezerwa, potrzeba odseparowania się.

UPRZEDZENIA biorą się z sytuacji, w której dystans ulega zagrożeniu, nie udaje się go utrzymać. By go utrzymać posiłkujemy się uprzedzeniami (pomagają one odzyskać ten dystans). Uprzedzenia jest elementem życia społecznego, mechanizmu reakcji między grupami.

● UPRZEDZENIE A ANTAGONIZM SPOŁECZNY

Antagonizm społeczny polega na jawnym konflikcie.

"Im więcej antagonizmu, tym mniej uprzedzeń" - im więcej uzewnętrzniamy negatywnych emocji, tym mniej uprzedzeń powstaje. Uprzedzeniom należy dać ujście. Jest to w perspektywie czasowej zbawienne.

● Park zajmował się fenomenem NAZIZMU. Pod wpływem zrozumienia socjologicznego wymiaru III Rzeszy Park doszedł do zmiany swego poglądu na temat antagonizmów.

W III Rzeszy antysemityzm stał się ideologią państwową, ogólnodostępnym przekazem w sferze publicznej. Ujawnienie niechęci nie doprowadziło do tego, że uprzedzeń było mniej, a wręcz przeciwnie - zachęciło do zbrodni.

Park zwraca uwagę (pod wpływem świadomości dokonującej się zagłady Żydów) na ideologię rasową - jest to system przekonań dostępny publicznie, stymulowany przez państwo. Nie reguluje konfliktów a prowadzi do ludobójstwa ("ostateczne rozwiązanie").

Lata 60-te RAUL HILBERG jest autorem dzieła "Zagłada Żydów europejskich" - analiza socjologiczna mechanizmu zagłady Żydów. Według niego zagłada Żydów nie zaczęła się w obozach śmierci lecz już od pierwszych prób symbolicznej stygmatyzacji, które rozpoczęły się dużo wcześniej (wytykanie pochodzenia, etykietowanie - "Żydzi"). Pierwszy etap zagłady Żydów to NAZYWANIE.

Kolejnym etapem była "ARYZACJA" czyli odbieranie majątków osobom o aryjskim pochodzeniu. Dalej odbywała się SEPARACJA TERYTORIALNA czyli budowanie gett i umieszczanie tam Żydów.

Etapem ostatnim była ZAGŁADA - jest ona wieloletnim, złożonym procesem. Następuje "zamykanie postaci". Te kolejne etapy to zamykanie całości.

Nie można tkwić w przekonaniu, że dostąpienie antysemityzmu do sfery publicznej jest zbawienne bo częściej będą się dobudowywać kolejne fazy aż do unicestwienia.

Park - im więcej nienawiści w sferze publicznej, tym coraz brutalniejsze rozwiązania wprowadzane w życie w czasie późniejszym (a wprowadzane przez państwo)>.

ZAGADNIENIE CZŁOWIEKA POGRANICZA

Zajmował się Stonequist, na podstawie tekstów Parka.

Człowiek marginalny (człowiek pogranicza) - to człowiek, który należy do co najmniej dwóch kultur jednocześnie, np. amerykańskim murzynem (przykład prototypowy).

Człowiek marginalny często w związku z tym, jest w sytuacji konfliktu lojalności, często odczuwa psychiczny dyskomfort (są to strony negatywne). Często reprezentanci jednej z kultur odrzucają go.

Strony pozytywne - polegają na tym, że człowiek pogranicza w sposób systematyczny uczy się dwóch perspektyw grupowych, ma większą wiedzę, potencjalnie większą inteligencję społeczną. Ma on szanse rozumienia obydwu kultur i obu punktów widzenia. Służy do rozwoju między kulturowej wiedzy.

Człowiek ten nie jest stanem a jest PROCESEM, który ma kilka faz (procesualny charakter rzeczywistości społecznej):

1. jest to faza niekonieczna - człowiek marginalny nie ma pojęcia, że jest człowiekiem marginalnym (zasymilowania Żydzi w III Rzeszy).

2. Doświadczenie kryzysowe - ktoś nas uświadamia o naszym dwuznacznym położeniu. Jest to często doświadczenie bardzo bolesne.

3. Etap rozwiązywania problemu jakim jest bycie człowiekiem marginalnym.

Istnieją różne drogi rozwiązania problemu:

- bycie pośrednikiem, mediatorem

- wybór jednej z opcji - w tym przypadku kończy się to szowinizmem, przesadnym przywiązaniem do jednej z tych opcji (presja uprawomocnienia, musi wyprzeć z siebie to co jednak do niego należy).

Bardziej owocne jest pierwsze rozwiązanie choć jest trudniejsze i bardziej pracochłonne życiowo. Można stać się np. zawodowym tłumaczem (rozwiązanie bardzo kulturotwórcze), działaczem społecznym (szczególnie gdy jedna z naszych tożsamości jest dyskryminowana przez działaczy drugiej - Booker Washington - ideał człowieka marginalnego). Człowiek ten łagodzi konflikty między grupami.

PROBLEMATYKA HOBO - CZŁOWIEK WŁÓCZĘGA

Nie ma stałego miejsca zamieszkania, stałego miejsca pracy. Charakteryzuje go bardzo wysoka inteligencja społeczna, stąd należy mu się szacunek. Wiedza ta jest jednak bezproduktywna, niczemu nie służy, jest to niewykorzystana szansa.

Park interesował się KOMUNIKACJĄ SPOŁECZNA, głównie prasą lokalną i jej znaczeniem obywatelskim.

Był idealistą w tym zakresie. Park uważał, że jest ona szansą budowania publiczności w sensie "the public" - przedmiot sfery publicznej. W jego czasach środki masowego przekazu nie ulegały jeszcze komercjalizacji stąd takie optymistyczne poglądy.

METODA SOCJOLOGICZNA

Park nie szanował ogólnej teorii, twierdził, że nie warto dążyć do dużych uogólnień. Interesował się szeroko zakrojonymi badaniami empirycznymi, prowadzonymi za pomocą wielu metod.

HISTORIA NATURALNA - proces, który ma uporządkowane fazy, które wynikają jedna z drugiej. Musimy widzieć w rozwoju instytucji fazy - o wewnętrznej charakterystyce, z mechanizmami przejścia od jednej do drugiej, "Jeżeli jesteśmy w pewnym społecznym obszarze, to jesteśmy w strumieniu wody, który niesie nas w jakimś kierunku". Należy opisać mechanizmy, które są problemem historii naturalnej.

GEORGE HERBERT MEAD

Nie był socjologiem. Pod wpływem lat 60-tych i 70-tych i nurtów socjologii interpretatywnej zastał wykreowany na głównego twórcę szkoły chicagowskie. Mit ten jest nadal żywy choć jest nieprawdziwy.

Mead odegrał w rozwoju szkoły chicagowskiej rolę drugorzędną (najważniejsi byli Thomas i Park). Duże znaczenie przypisuje się jednak temu nurtowi pobocznemu gdyż Mead odegrał istotną rolę w kształtowaniu terminologii szkoły chicagowskiej. Był filozofem i psychologiem, był autorem 3 dzieł, z których żadnego nie napisał (ich twórcami byli jego uczniowie):

- "Umysł, osobowość, społeczeństwo"

- "Filozofia czynu"

- "Filozofia czasu teraźniejszego".

Jego koncepcje odegrały istotną rolę w kształtowaniu szkoły chicagowskiej i współczesnego symbolicznego interakcjonizmu (Blumer, uczestnik wykładów Meada, socjolog, który przeprowadził implikacje myśli G.H. Meada).

KONCEPCJE MEADA

- wyposażył szkołę chicagowską w pojęcia odnoszące się do psychologii społecznej. Niektóre z nich przeszły do leksykonu psychologii społecznej.

- charakterystycznym rysem myśli Meada była idea KOMUNIKACJI SYMBOLICZNEJ i jej wpływ na życie społeczne. Fakt, że komunikuje się symbolicznie jest fundamentalny dla możliwości zrozumienia czym jest społeczeństwo. Bardzo otwarty na te myśli był Thomas. Mead rozważał ten problem jako filozof.

POJĘCIE JAŹNI - jaźń rozumiano jako osobowość, co nie było do końca trafne.

Jaźń jest mechanizmem interpretacji, zdolnością, którą obdarzony jest człowiek. Człowiek to jednostka obdarzona jaźnią. Człowiek jest nie tylko organizmem, jest także organizmem, gdyż posiada jaźń. Jaźń jest dynamiczną całością.

Dwa aspekty jaźni:

- JA "PRZEDMIOTOWE" - "me"

- JA "PODMIOTOWE" - "I"

● JA PODMIOTOWE - jest to czynnik witalny, energetyczny ale nie ukierunkowany. Dzięki niej chcemy działać.

Bergson twierdził, że w człowieku są dwa strumienie aktywności psychicznej:

- impuls życiowy, siła życiowa - zapewnia energię życiową ale jest nieukierunkowana; "tylko

chce"

- intelekt - jest pozbawiony energii ale ukierunkowuje, nazywa.

Ten podział odnajdujemy w podziale na "I" i "me".

● JA PRZEDMIOTOWE - jest aspektem odpowiedzialnym za refleksję i schematyzację.

Ja podmiotowe odpowiada za to, że w ogóle podejmujemy działanie, Ja przedmiotowe z kolei jest odpowiedzialne za to, że nasze działanie ma charakter społeczny.

A B

A - ja przedmiotowe

B - inny

Jednostka patrzy na siebie z wyobrażonego punktu widzenia innej osoby czy grupy. Jednostka potrafi uczynić z siebie samej przedmiot własnej refleksji. Żeby myśleć o sobie stajemy w punkcie widzenia innej osoby, grupy społecznej czy społeczeństwa w ogóle. Z tego wyobrażonego punktu widzenia patrzymy na siebie.

"ME" jest mechanizmem kontroli społecznej, mechanizmem dopasowania społecznego, klasyfikuje., posługuje się schematami. Ulega rozwojowi w procesie socjalizacji a "I" po prostu jest, nie ulega socjalizacji.

W toku rozwoju jednostki uczymy się podejmować coraz to inne. Coraz bardziej złożone i abstrakcyjne punkty widzenia innych - na tym polega rozwój jednostki.

ROLE-TAKING - punkt widzenia, perspektywa, branie pod uwagę punktu widzenia Innego. Właśnie ta umiejętność ulega rozwojowi , co zapewnia rozwój osobowości społecznej.

FAZY ROZWOJU:

● FAZA ZABAWY - jednostka, 2-3 letnie dziecko przyjmuje wyobrażoną interakcję z Innymi. Małe dziecko rozgrywa scenki społeczne, np. bawiąc się w sklep. Zabawa polega na "teatralnym" dialogu. Jest to najprostsza nauka przyjmowania perspektywy Innego. Interakcja ma charakter diodyczny (utożsamianie się z dwiema osobami, dwiema rolami społecznymi).

● FAZA GRY - przychodzi później, odbywa się w rzeczywistości realnej a nie wyobrażonej. Nie odbywa się w samotności lecz wiele osób jest obecnych. Są pewne reguły gry np. dwa ognie, piłka nożna. Wtedy jako dzieci uczymy się podejmowania wielu punktów widzenia Innych.

● FAZA UOGÓLNIONEGO INNEGO - wówczas uczymy się podejmowania punktu widzenia abstrakcyjnego Innego - naród, wyznanie, kodeks moralny, obyczaje. Rozwój społeczny odbywa się w toku interakcji symbolicznej. Rozwój moralny odbywa się w tym samym toku. Zdolności poznawcze są niezbędne dla rozwoju moralnego. Świadomość moralna jest pochodną inteligencji społecznej (kognitywizm moralny - to co moralne jest wtórne wobec tego co jest poznawane, interpretowane).

Mead uważał, że rozwój jednostki zależy od jej kontaktów społecznych. To co jednostka na swój temat sądzi nazwano w późniejszym rozwoju szkoły chicagowskiej TOŻSAMOŚCIĄ (IDENTITY). Pojęcie to jest obecne w pracach Meada.

To co myślę o samym sobie, co uważam za cechę mnie charakteryzującą jest pochodną kontaktów społecznych, luster społecznych, w których się przeglądam. W zależności od tych zwierciadeł mamy różnorodne wyobrażenia o sobie samym.

UMYSŁ

Umysł jest cechą rozwoju ludzkiego. Społeczeństwo jako całość posiada umysł. Jest to umiejętność posługiwania się symbolami.

Z czego ta zdolność powstała?

Mead twierdzi, ze w ludzkim zachowaniu trzeba odróżnić gesty od symboli.

GEST to tyle co bodziec - czynnik, który działa na nas bezpośrednio, tu i teraz, bez pośredniczenia i wywołuje reakcje automatyczne.

SYMBOL - nie dochodzi bezpośrednio (należy go zinterpretować); wiąże się z pewnym kodem, kulturą co wykracza poza tu i teraz. Symbol i to co on wywołuje nie jest automatyczne. Związany jest z intencją, naszą wiedzą. A zatem rzeczywistość symboliczna jest czymś jakościowo odrębnym od takiej, w której istnieją tylko bodźce.

To, że jesteśmy przedmiotami lub podmiotami bodźców zajmuje mniej miejsca niż nam się wydaje rzeczywistość społeczna jest opanowana przez symbole.

Rzeczywistość symboliczna nie powstała drogą linearnej (liniowej) kumulacji drobnych zmian. Różnica jest skokowa; skok w rzeczywistość ludzką nie byłby możliwy gdyby nie 2 procesy, które wystąpiły u progu społeczeństwa ludzkiego:

- wykształcenie nowego typu gestu - gestu wokalnego (specyficzna kategoria bodźca, wykonywanego za pomocą głosu). Jest on tak samo spostrzegany przez adresatów i nadawców. Potencjalnie umożliwia nam wyobrażenie co ten gest uczyni drugiej osobie.

- konwersacja gestów - łańcuchy gestów, które są schematami a jednocześnie pomagają nam wyobrazić sobie, ze możemy być w punkcie widzenia Innego, np. cios-unik, okrzyk-przyjście pod jego wpływem w określone miejsce.

Dzięki powtarzającym się konwersacjom gestów uczymy się w bardzo ograniczony sposób jaki jest punkt widzenia Innego.

Dzięki tym procesom społeczeństwo przedludzkie zostało przygotowane do skoku w rzeczywistość symboliczną (warunek konieczny).

Mead nie maił odpowiedzi na pytanie co bezpośrednio wpłynęło na skok w rzeczywistość symboliczną.

Umysł funkcjonuje w ludzkich działaniach ( funkcjonalna teoria umysłu). To on umożliwia posługiwanie się symbolami. Umysł jest integralną częścią ludzkich działań, służy by podjąć działanie, zrozumieć sytuację.

Umysł wyraża się w naszym działaniu. Nasze działania są oficjalną reprezentacją naszego umysłu. Patrzymy na to co widoczne jako na przejaw interpretowania i definiowania. To jak się zachowujemy ucieleśnia to jak interpretujemy sytuację.

Nie tylko w skali mikro odbywa się wpływ umysłu na ludzkie działanie. Odbywa się to również w skali makro - w tym zakresie odbywa się ludzkie życie społeczne.

LUDZKA RZECZYWISTOŚĆ MA ZATEM CHARAKTER SYMBOLICZNY.

POJĘCIE CZYNU-AKTU

Jest to podstawowa jednostka ludzkiego działania.

Czyn jest procesem całościowym, zawiera w sobie swój początek, przebieg i koniec.

Wymiar indywidualny

Żaden ludzki czyn nie ma zewnętrznych przyczyn. Czyn od samego początku jest rezultatem tego, jak zinterpretowaliśmy sytuację.

Można to zrozumieć poprzez analizę procesu czynu.

FAZY CZYNU:

- impuls

- percepcja

- manipulacja

- konsumpcja

● IMPULS - odpowiada za to, że podejmujemy dalsze działania ale w tej biologicznej fazie są czynniki pozabiologiczne. Nie ma impulsów czysto biologicznych, zawsze są one związane kulturową mapą czytania własnego organizmu. W zależności od kultury odbieramy dane impulsy. Następuje nazywanie stanu, w którym jesteśmy, przez kulturę.

● PERCEPCJA - są to kulturowo ukształtowane procesy wyobrażania sobie, rozważania, planowania sposobu zaspokojenia potrzeby, którą zdefiniowaliśmy w fazie impulsu.

● MANIPULACJA - jest to już działanie ludzkie. Jednostka bądź podejmuje działanie by swoją potrzebę zaspokoić bądź też człowiek może zrezygnować z zaspokojenia potrzeby mimo że zarejestrował ją na poziomie impulsu i percepcji, np. ze względu na reguły normatywne, zakazy, nakazy.

● KONSUMPCJA - polega na tym, że potrzeba została zaspokojona lub zaniechana i znika z naszej świadomości jako potrzeba a nas zaczyna absorbować coś innego.

Ten model świadczy o tym, ze w gruncie rzeczy jesteśmy wyposażeni, w biologicznie uwarunkowaną impulsywność choć nigdy te potrzeby nie działają na nas tak jak na zwierzęta.

Rzeczywistość ludzka polega na istnieniu w rzeczywistości symbolicznej. Wszystkie nasze problemy są filtrowane przez normy kulturowe.

Tak samo można myśleć o czynie w oddziaływaniu, w wymiarze interakcyjnym.:

● IMPULS (GEST) - gest ręką, powiedzenie czegoś. Dociera do nas jakaś informacja, przy czym można jej nie zauważyć - cześć.

● PERCEPCJA - interpretacja tego co się usłyszało zgodnie z naszą kulturą, zgodnie z doświadczeniem związanym z daną osobą - interpretujemy co znaczy cześć

● MANIPULACJA - przystąpienie do działania poprzez swoje zachowanie komunikacyjne - np. odpowiedź na cześć

● KONSUMPCJA - koniec procesu, np. wymiany pozdrowień - odejście lub dalsza rozmowa.

Każda wymiana zachowań jest złożoną konstrukcją, która nie ma nic wspólnego z odruchowością.

Czyn wg Meada jest SAMOWYSTARCZALNY - sam powołuje się do istnienia, sam się rozwija i kończy.

Czyn ma takie cechy jak:

- nie jest możliwy do przewidzenia jego przebieg w punkcie wyjścia; ma charakter konstrukcyjny, tzn. nadbudowuje się nad samym sobą. Zawsze mamy do czynienia z rozdzielającymi się ścieżkami.

- czyny są otwarte na różne warianty, które ludzie wybierają.

- ma charakter kumulacyjny - poprzednie nasze wybory ograniczają w pewnym spectrum nasze dalsze wybory.

- nie ma tu całkowitej dowolności.

Wynika z tego bardzo ciekawa perspektywa społeczna - jednostka jest aktywna, odpowiedzialna za swoje czyny. W rzeczywistości społecznej ludźmi rządzą nagromadzone ludzkie decyzje a nie przypadek.

POJĘCIE PRZEDMIOTU

Przedmiot jest nierozerwalnie związany ze swoim znaczeniem. To znaczenie nie tkwi w nim wewnętrznie, ale jest efektem tego, jakie znaczenie my mu nadajemy. Sens wbudowujemy my a jest on związany z naszym działaniem względem tego obiektu.

Przedmioty mogą być;

- idealne- stworzone z idei (poglądy)

- fizyczne - np. budynek, krzesło

- społeczne - państwo, rodzina związki zawodowe

KWESTIA JĘZYKA (KOMUNIKOWANIE SIĘ)

Mowa ludzka jest podstawowym środkiem za pomocą którego ludzki umysł funkcjonuje. Język jest działaniem. Mowa jest jednocześnie aktem interpretacji i działaniem. Często jest substytutem innego działania np. rozkaz, przeprosiny (akty mowy).

Właśnie mowa jest nośnikiem symboli.

SYMBOL - to gest, któremu towarzyszy zamiar wywołania określonej reakcji.

Prosty gest jest bodźcem.

Dzięki ludzkiej mowie uzyskujemy możliwość kontroli nad naszym działaniem- podejmujemy zamiar wywołania określonej reakcji (intencja działania). Możemy także przewidywać różne konsekwencje naszych działań.

Działania dzięki mowie prowadzą do tego, że nasz poziom wiedzy, o tym co się może stać, rośnie; wzrasta nasza kontrola nad przyszłością. To co dotyczy mikrosytuacji , mikroświata jest modelem dla makroświata (a nawet społeczeństwa globalnego).

W skali makro rozwój społeczny zależy od komunikacji społecznej.

Kluczem do rozwoju społecznego w skali globalnej jest uniwersum symboliczne - zasób wspólnych symboli, w świetle którego podobne zachowania są podobnie interpretowane.

Wielu zarzucało Meadowi utopijne myśli w tym zakresie.

Rzeczywistość społeczna jest procesem, staje się, ma charakter emergentny. Jest powoływana do istnienia. Ten procesualny charakter rzeczywistości społecznej stał się kluczem do głównej teorii socjologicznej następnego stulecia.

3.03.2002

KLASYCZNA SOCJOLOGIA WIEDZY

Republika Weimarska w Niemczech → III Rzesza (1933 rok- Hitler przejmuje władzę). Dokonuje się bardzo duża wielorodność punktów odniesienia, punktów widzenia o charakterze obyczajowym, kulturowym, politycznym. Tę wielorodność perspektyw zniszczył faszyzm.

Socjologia wiedzy ukształtowała się w republice Weimarskiej a pomiędzy nią a szkołą chicagowską istnieje wiele podobieństw. Działacze szkoły chicagowskiej dokonali próby socjologicznego i intelektualnego ogarnięcia chaosu, chcieli zrozumieć co się dzieje ale także pomóc w reorganizacji rzeczywistości społecznej, mieli poczucie misji społecznej. Republika Weimarska rozwijała się w zbliżonych warunkach społecznych i kulturowych. Po I wojnie światowej wzrosła świadomość, ze dotychczasowe systemy wartości są podatne na zakwestionowanie; kultura fragmentaryzuje się, kawałkuje się, nie jest całością (w W.B.-2 narody - kultura wyższa i warstw upośledzonych). Kultura rozpada się, różnorodność uzewnętrznia się w postaci różnych propozycji ideologicznych, obyczajowych.

Pojawia się więc pytanie czy istnieje możliwość ogarnięcia tego chaosu? Widać, więc że szkoła chicagowska i socjologia wiedzy miały ten sam obszar działania, choć socjologia wiedzy poszła bardziej w kierunku duchowym a nie społecznym (problemy ducha, ideologii).

Socjologia wiedzy rodzi się więc z podobnego, kluczowego doświadczenia - to, co się dzieje odczuwam jako chaos niemożliwy do całkowitego uregulowania. Trzeba go jednak przynajmniej zrozumieć, ogarnąć i spróbować zbudować nadperspektywę (metaperspektywę). Socjolodzy powinni zbadać wielorodności i zbudować nadperspektywę, umożliwiającą tłumaczenie różnorodności, różnych światopoglądów, wyjaśnienie jednych przez drugich (coś na kształt metajęzyka). Metaperspektywa będzie pełnić funkcję i polityczną i kulturową. Pozwoli to na porozumiewanie się między perspektywami, zrozumienie rozmaitych perspektyw.

Idea dystansu jest kluczowa dla klasycznej socjologii wiedzy (Max Scheler, Karl Mannheim). Jednym z kluczowych pojęć jest NIEZAKORZENIONA SPOŁECZNIE INTELIGENCJA, unosi się ona swobodnie nad powierzchnią społeczną; inne grupy społeczne są zakorzenione społecznie, mają swoje interesy grupowe, są powiązane stronniczością grupową, np. poprzez podział prac. Inteligencja może się wyzwolić z grupowych stronniczości, może być nośnikiem socjologii wiedzy.

Mannheim - jest grupa, która nosi socjologiczny projekt (inteligencja); ma to w sobie kontekst oderwania od ziemi; "unosząca się" jednostka ironicznie spogląda na ludzi uwikłanych w powiązania grupowe, jest ponad nimi.

PROBLEM MIEJSKOŚCI - Louis Wirth (uczeń Parka, stanowił pomost miedzy szkoła chicagowską a socjologią wiedzy Mannheima) opisywał miejski styl życia jako nową formę światopoglądu. Związany jest z dystansem wobec wszelkich postaw życiowych, z umiejętnością podejmowania różnych punktów widzenia. Ten kosmopolityzm jest produkcyjny kulturowo (w odróżnieniu od kosmopolityzmu prowincjonalnego). Kosmopolityzm to zespół cech charakteryzujących jednostkę o miejskim stylu życia - otwartość na inne perspektywy, dostrzeganie różnorodności, rozumienie różnic.

Mannheim wskazuje na pewną wspólnotę ponad przestrzenią i różnicami kulturowymi. Socjologia wiedzy to odpowiedź na problemy miejskości, świadomość, że jedna hierarchia życiowa, jeden światopogląd nie musi być podstawą do organizacji życia społecznego i dlatego potrzebna jest nowa postawa życiowa (lata 20-30-te).

W latach 30-tych zaznaczyło się to także w literaturze; ROBERT MUSIL "Człowiek bez właściwości" - człowiek, który nie chce i nie potrafi się utożsamić z jednym punktem widzenia, z jedną perspektywą. Wciąż poszukuje, nie jest zakorzeniony, przywiązanie do jednej perspektywy wydaje się mu rezygnacją z czegoś, utratą czegoś ważnego.

- zmysł rzeczywistości - ludzie związani z jedną wyznaczoną perspektywą,

- zmysł możliwości - człowiek ciągle poszukujący, niezakorzeniony

Człowiek bez właściwości nie ma już powrotu do dawnych wartości, do perspektyw kulturowych, nie może wybierać ,jest pozbawiony charakteru. Występuje tu ustawiczna gra, dystansowanie się wobec wszelkich możliwych punktów widzenia. Takie podejście jest podejściem nie tylko socjologicznym ale przede wszystkim kulturowym(prekursor wobec postmodernizmu).

Socjologia wiedzy interesuje się zagadnieniem stronniczości wiedzy.

Mannheim i Scheler twierdzili, że LUDZKA WIEDZA JEST STRONNICZA, naświetlając jedno, zaciemnia drugie. Jest aspektowa, związana z kątem widzenia oraz cząstkowa. Stronniczość wiedzy dotyczy nie tylko tego CO wiemy ale także tego JAK wiemy-wiedza może być w różny sposób zorganizowana. Nie różnicuje się tylko ze względu na ludzi posiadających wiedzę, na ilość informacji jakie posiadają Organizacja wiedzy jest związana z naszym widzeniem świata, naszym światopoglądem.

MAX SCHELER- wiedza wyraża nasz stosunek do bytu. Wyróżnił 3 typy wiedzy.:

1. wiedza panowania, np. mogę zbudować most, reklamę; jest to wiedza dająca osiągnięcie określonego celu, dająca władzę nad przyrodą i ludźmi, inaczej to wiedza dająca osiągnięcia; zawiera się w niej stosunek do świata jako obszar, który powinien być przez nią opanowany. Dojście do wiedzy to dojście do manipulowania światem (marketing, zarządzanie).

2. wiedza kształcąca - daje rozwój inteligencji, dostarcza nowych horyzontów ale może być nieprzydatna w opanowywaniu świata. Uczę się by rozwijać się intelektualnie, rozszerzać horyzonty. Jest to wiedza uprawiana bezinteresownie (np. filozofia).

3. wiedza dająca wyzwolenie - wprowadza nas w kontakt z absolutem, oznacza wykroczenie ponad rzeczywistość ziemską i wkraczanie w rzeczywistość boską. Jest to wiedza, której nie ma "tu i teraz".

Główna różnica między ludźmi z punktu widzenia wiedzy odnosi się do obszaru organizowania wiedzy, gdyż to wyraża nasz stosunek do rzeczywistości. Każda wiedza jest światopoglądem i zawiera w sobie postawę życiową.

Stronniczość wiedzy związana jest z pytaniem "JAK?". Aby ją poznać musimy zdystansować się do dotychczasowych światopoglądów. Jest to próba ratowania rozpadającej się kultury. Kultura rozpada się, powrotu do całości nie ma, ale jest możliwość zbudowania metaperspektywy służącej ludziom w rozumieniu świata, w organizacji życia społecznego i politycznego (Mannheim).

TYPOLOGIA SOCJOLOGICZNYCH BADAŃ NAD WIEDZĄ

Klasyczna socjologia wiedzy nie jest jedynym programem, w którym głównym problemem jest wiedza.

Socjologiczne badania wiedzy

1. społeczne uwarunkowania wiedzy 2. społeczne tworzenie

rzeczywistości

marksistowska klasyczna socjologia - socjologia fenomenologiczna

krytyka ideologii wiedzy (Mannheim, Scheler) - fenomenologia społeczna

- etnometodologia

SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA WIEDZY - wiedza jest stronnicza i ma społeczne uwarunkowania. Jest zróżnicowana społecznie i grupowo. Należy badać, jakie uwarunkowania wpływają na wiedzę ludzi, na ich myślenie. Systematyczny błąd - ludzka świadomość jest skazana na stronniczość. Różnice w posiadanej wiedzy pochodzą głównie z różnych perspektyw grupowych.

OBÓZ MARKSISTOWSKI - wszelka forma wiedzy jest stronnicza a stronniczość jest związana z grupowymi interesami, powiązanymi ze strukturą społeczno-ekonomiczną. Myślenie musi być stronnicze bo wyraża myślenie grupowe. Wyjątkiem jest proletariat gdyż świadomość proletariacka jest nośnikiem dziejów, wyraża tworzącą się w toku dziejów, piramidę życiową. Wszelka forma wiedzy jest aspektowa a jedynie świadomość proletariacka stanowi piramidę dziejową, związaną z przejściem od kapitalizmu do komunizmu.

KLASYCZNA SOCJOLOGIA WIEDZY - odrzuca marksistowskie przekonania o ekonomicznej bazie i wyjątkowości świadomości proletariatu. Przez marksistów była uważana za pseudomarksizm burżuazyjny, ostra krytyka wynikała z zajmowania się w odmienny sposób tym samym. Nie dążyła do żadnej rewolucji ale pracowała nad wykształceniem metaperspektywy. W czasach PRL Mannheim był krytykowany jako wróg numer 1. Z marksistowskiego punktu widzenia klasyczna socjologia wiedzy była rozpatrywana jako naganna politycznie i nieuzasadniona.

SPOŁECZNE BADANIE RZECZYWISTOŚCI:

- brak zainteresowania stronniczością wiedzy

- obiektem zainteresowania jest wiedza elit (przedmiot badań w społecznym uwarunkowaniu wiedzy). W społecznym badaniu wiedzy zajmujemy się wiedzą potoczną, traktując ją jako tworzenie rzeczywistości. Żyjemy w zinterpretowanej przez siebie rzeczywistości; wiedza potoczna to mechanizm społecznego tworzenia rzeczywistości. To jak interpretujemy świat wpływa na tworzenie tego świata, rzeczywistość wciąż się staje.

INSPIRACJE KLASYCZNEJ TEORII WIEDZY

1. W. DILTHEY (XIX/XX wiek) nie wszyscy ludzie myślą tak samo. Różnice polegają na tym co wiedzą i jak wiedzą a zatem nie istnieją ogólne sposoby patrzenia na świat (światopoglądy). Stworzył 3 podstawowe światopoglądy (postawy życiowe, sposoby patrzenia na świat):

• naturalizm - dla tego o czym myślimy, szukamy zewnętrznych, tzw. obiektywnych przyczyn, np. przyrodniczych, ekonomicznych. Intelektualne ogarnięcie świata, budowanie praw i wyjaśnień przyczynowych.

• Idealizm wolności - szuka ładu w świecie wewnątrz człowieka, jego aktach woli, aspiracjach, dążeniach; jednostka jest autonomiczna, wolna, odpowiedzialna sama za siebie (od Kanta i Sokratesa); szukamy w sobie uwarunkowań tego, co się dzieje.

• Idealizm dialektyczny - zakłada harmonijną całość czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Opiera się na dialektycznym rozumowaniu czynników dwustronnych (Hegel). W rozwiązywaniu zagadek spierają się różne światopoglądy.

Ludziom jest się trudno porozumieć, ponieważ istnieją te różne światopoglądy a sporu między nimi nie da się zniwelować. Są to trzy różne sposób patrzenia na świat. Zawsze wyrastają one z kontekstów życiowych, doświadczeń życiowych. W tym obszarze doświadczeń nie da się wyróżnić jakościowo odrębnych od siebie czynników i powiedzieć, że któreś są ważniejsze, np. ekonomii czy kultury. Wszystkie czynniki kontekst życiowego stanowią całość.

Dilthey nie zajmował się zróżnicowaniem świata.

2. Klasyczna socjologia wiedzy zrodziła się także dzięki demistyfikacjom wiedzy (odarciom z przesądów - to co się ludziom wydaje, jest iluzją, którą sami wytworzyli)

1. Karol Marks, wczesny marksizm antropologiczny ("Rękopisy filozoficzno-ekonomiczne"). Czerpała inspirację z rozważań nad społecznymi uwarunkowaniami władzy. W jaki sposób to co człowiek wytwarza, zaczyna na niego oddziaływać i w ludzkiej fałszywej świadomości nabiera mocy sprawczej wobec swoich wytwórców. Ludzie to co wytwarzają np. poglądy, traktują jako fakty. Pojawia się motyw alienacji, człowiek sam siebie uprzedmiotawia, ludzie wprowadzają siebie w świat uprzednio przez nich samych wytworzonych. . Ludzie zapominają, że to co im się wydaje -iluzję-sami stworzyli.

2. Fryderyk Nietsche - filozof wolności, propagator idei swobody i wolności, autonomii jednostki. Człowiek jest się w stanie wyzwolić z przymusów kulturowych, konwencjonalizmu, przymusów stadnych, jeżeli okaże swoja wielkość. Jednostki wybitne potrafią wydobyć się z marazmu, potrafią zadawać pytania typu:" dlaczego tak sądzę?". Wymagana jest postawa poszukiwania własnego poglądu. Hermeneutyka o przesłaniu emancypacji jednostki. Przesłanie moralności jednostki, do czego nawiąże później Foucault (nazywać się ją powinno myśleniem anarchicznym). W jego opinii wszelkie formy systematycznej wiedzy są związane z władzą stąd należy poszukiwać źródeł wiedzy. To, co panuje społecznie jest ILUZJĄ.

3. Zygmunt Freud - przekonania ludzkie dotyczące sfery erotyczno-seksualnej. Kultura budowana jest poprzez wyparcie impulsów seksualnych. Kulturowe obyczaje są tylko przetworzeniem wewnętrznych ukrytych czynników.

KLASYCZNE SOCJOLOGIA WIEDZY - PODSTAWOWE TEZY

Max Scheler 91874-1928) - Umiarkowana wersja socjologii wiedzy

Karl Mannheim (1893-1947) - Radykalna wersja socjologii wiedzy

• Scheler był dualistą a Mannheim był wrogiem dualizmu.

• Scheler uważał, że można oddzielić od siebie dwa rodzaje czynników kształtujących ludzką wiedzę: czynniki realne i czynniki idealne. Mannheim nie zgadzał się z tym stwierdzeniem.

• Czynniki realne (popędowe, warunkujące), zawierają 3 obszary:

a) popędliwość ludzka związana z rozmnażaniem

b) popędliwość ludzka związana z odżywaniem

c) popędliwość ludzka związana z władzą (czynnik przedkulturowy popychający ludzi do działania)

(a+b+c=PĘD)

• Czynniki idealne, jakościowo odmienne; duchowe ≠ pęd

Czynniki duchowe i realne wpływają na wiedzę w różny sposób. Sfera duchowa jest absolutnie wolna, nieograniczona w możliwościach ludzkich (myśli, dzieła sztuki, przekonania). Rządzi się prawami kreacji intelektualnej. Nie wszystkie twory ludzkiego ducha mają jednak szanse zaistnieć i uzewnętrznić się w życiu społecznym ('nawet Rafael potrzebuje pędzla do namalowania obrazu"- musi udowadniać, że to co robi ma sens, nawet on potrzebuje mecenasa, który zapewni mu warunki życiowe). Pęd działa jak maszyna selekcjonująca - decyduje, które wytwory będą uzewnętrznianie w świecie społecznym.

• Mannheim uważał, ze historia (całościowy kontekst życia) to splot różnych uwarunkowań, które "tworzą sferę związków sensu". Historia jest dynamicznym, przekształcającym się kontekstem dla kultury, a nie tylko fazą realizacji, w abstrakcyjnej sferze ducha, niezależnych od historii, uprzednio istniejących, możliwych do pomyślenia związków sensu.

Widoczne jest tu przywiazanie do tradycji dlithey'owskiej. Kultura jest ściśle powiązana z kontekstem życiowym a w nim nie można wyróżnić żadnych czynników duchowych.

Wiedza to nie tylko poznanie świata ale, w pierwszym rzędzie, forma relacji do

świata. To jak wiemy, zdradza nasz stosunek do świata. Wiedza może być formą nieświadomości (ludzie wiedzą coś, ale nie wiedzą jak to wiedzą). Taka myśl pojawia się także u Habermasa (świadomość technokratyczna). Głównym problemem dla socjologii wiedzy jest sposób wiązania ludzkiej wiedzy z bytem, to jak wiedza wyrasta z kontekstu kulturowo-społecznego i jak wyraża nasz stosunek do tego kontekstu.

• Scheler wyróżnił 3 formy wiedzy i stosunku do rzeczywistości. Wyraźne jest tu postawa antypozytywistyczna.

• wiedza władzy, wiedza użytkowa to najniższa forma wiedzy. Służy tylko

zaspokojeniu potrzeb i opanowywaniu świata, obsługuje człowieka ale nie stanowi

podstawy dla duchowego rozwoju człowieka.

• wiedza kształcąca i wyzwalająca są wyższe od wiedzy władzy. Pozwalają one na

przekroczenie pragmatycznego punktu widzenia, przekroczenie instrumentalizmu.

• Scheler był przywiązany do idei środowisk (@@@). Uważał, że wiedza kształtuje się w ograniczonych przestrzennie kontekstach życia (relacjach, przedmiotach, osobach, zachowaniach innych). Z tego też powodu pewne rzeczy są zrozumiałe i oczywiste. Scheler interesował się fenomenologią z czego wynikały liczne napięcia w jego myśleniu, dramatyzm w jego spojrzeniu na świat.

• Scheler (myśliciel- moralista) był także filozofem- etykiem. Twierdził, ze wartości w relacjach międzyludzkich poznajemy emocjonalnie (nie przez umysł). Pojawia się także pojecie empatii- ludzie są w stanie odczuwać niekiedy tę samą emocje. Antropologia filozoficzna związana jest z istnieniem człowieka.

KARL MANNHEIM

Urodził się W Budapeszcie. Można wyróżnić 3 fazy jego pracy.

1. węgierska (młodzieńcza)

2. niemiecka (dojrzała)

3. angielska (późna)

FAZA WĘGIERSKA - W jaki sposób nasze rozumienie danego dzieła sztuki zawartego w kodzie niewerbalnym, np. obrazu, związane jest z naszym rozumieniem szerszego kontekstu, np. stylu, epoki rozwoju?

FAZA NIEMIECKA - w 1919 Mannheim ucieka z Węgier do Niemiec. Tu problem interpretacji dzieł sztuki odbywa się jako interpretacja całości kulturowych. Aby zrozumieć obraz odbieramy jednocześnie kilka warstw - nie tylko to, co widzimy, ale też to czego nie widzimy, posługujemy się pewnymi schematami interpretacyjnymi. To co widzimy, wpisujemy w to czego nie widzimy, właśnie w te schematy.

W Niemczech Mannheim łączy się ze zwolennikami Webera, a następnie ze szkołą frankfurcką. Mannheim jest jednak niemarksistowski. Do najważniejszych dzieł należy "Myśl konserwatywna", ukończona w 1925 roku, wydana dopiero w 1980. Książka zawiera program socjologii wiedzy Mannheima. Pokazuje tam na przykładzie nowatorską drogę analizy w 3 etapach:

1) Identyfikacja (opis) stylu myślenia

2) identyfikacja całości kulturowej

3) kontekst społeczny

Mannheim analizuje tu konserwatyzm polityczny w I połowie XIX wieku- obiektem jest przedmiot historyczny.

1) jak myśleli konserwatyści?; W tym zakresie jego twórczość cechowała chęć pokazania na czym polega morfologia myślenia- elementy stylu myślenia, anatomia myślenia: typ argumentów i pojęć. styl myślenia jest kreowany przez grupę- własność grupowa.

2) jaką podstawową intencję realizował ten styl myślenia? U konserwatystów była to próba przeciwstawienia się liberalnemu oświeceniu (romantyzującemu myśleniu oświecenia).

3) Jakie konteksty społeczno- ekonomiczne są z tym związane? Liberalne Oświecenie związane było z modernizacją i kształtowaniem się relacji kapitalistycznych, dopuszczeniem tzw. trzeciego stanu. Tradycyjna szlachta i inteligencja nie potrafiły się odnaleźć pod tym nowym dyktatem i potrzebowały nowej, przeciwstawiającej się idei (romantyczny konserwatyzm). Inteligencja niezakorzeniona społecznie została zinstrumentalizowana, dała się wynająć szlachcie i arystokracji, tworząc ideologie na społeczne zamówienie. Sama ta grupa jest jednak zdolna do zupełnie czegoś innego, jednak ta szansa nie zostaje wykorzystana.

W tej pracy występują idee socjologii wiedzy ale sama nazwa tam nie pada.

- myślenie to wartość grupowa (ma charakter grupowy)

- myślenie ma swoją morfologię

- należy opisać styl myślenia, ulokować go w całości kulturowej, znaleźć kontekst społeczny

owego stylu myślenia.

"Ideologia i utopia"- opublikowana w 1929 roku w 3 rozdziałach z 5, 1936 w 5 rozdziałach w wersji angielskiej ze wstępem Louisa Wirtha.

Odnosi się do podstawowych form społecznej nieświadomości. Gdybyśmy nie zagłębiali się wstecz a aranżowali teraźniejszość, okazałoby się, że ludzie żyją w świecie zbiorowych iluzji. Kultura uległa fragmentacji a niemożliwy jest powrót do całości. Należy zrozumieć i ogarnąć wielorodność- tu właśnie pojawia się socjologia wiedzy (wiessen sociology). Warto ją uprawiać gdyż gdy zostawimy kulturę w takim stanie, to będzie się pogrążała w chaosie. Dofragmentowane elementy, poszczególne światopoglądy mają tendencje do absolutyzacji, roszczą sobie ogólną, najwyższą wartość, choć przysługuje im ważność częściowa. Poszczególne punkt widzenia nie znają swoich ograniczeń, są destrukcyjne- "ja mam rację". Nie można dlatego zostawić kultury taką jaką jest. Sposobem na reorganizację jest więc socjologia wiedzy (próba ogarnięcia chaosu rzeczywistości kulturowej).

2 formy zbiorowej nieświadomości:

1. ideologia- myślenie służące zachowaniu status quo, zwrócone w przeszłość, uprawomocnienie istniejącego porządku, blokowanie zmiany, nie otwiera nowych horyzontów.

2. utopia- nastawiona jest na przyszłość i na zmiany; ma dwie odmiany:

- utopie absolutne, kompletnie nierealistyczne, nie mające szans na realizację

- utopie względne (relatywne), projekty społeczne- w pewnym stopniu ulegają realizacji, zwrócone w przyszłość, projektujące przyszłość, zmieniające świat.

FAZA ANGIELSKA (koniec lat 30-tych, lata 40-te). Mannheim zastanawia się nad warunkami kształtowania społeczeństwa demokratycznego (uniknięcie totalitarnych ścieżek rozwoju- degradacji). Pod wpływem zbrodni hitlerowskich i stalinowskich zmienił swoje poglądy.

Następuje odejście od kilku wątków socjologii wiedzy:

- odbudowa nie spoczywa już w społecznie niezakorzenionej inteligencji (ona jest sprzedajna)

- demokratyzacja kultury marginalizuje grupę nowych zawodów a prowadzi do masowego rozwoju pracowników umysłowych; rekonstrukcja społeczna nie wymaga już elit ale dużych grup pracowników umysłowych. Nacisk jest kładziony na planowanie społeczne.

Karl Mannheim:

1. Myślenie jest faktem grupowym (radykalizm socjologiczny→ w świetle socjologizmu zjawiska społeczne i indywidualne są warunkowane i kształtowane przez czynniki społeczne)

2. Jednostką analizy myślenia grupowego jest styl myślenia (jak się myśli). Styl myślenia to własność grupowa. Style myślenia są

• zawsze stronnicze- uwikłane w związki społeczne, w kontekst społeczny, wiodący

do grupowego interesu (grupy myślą ze swojej stronniczej perspektywy)

• aspektowe- zawierają pewien aspekt, kąt widzenia- jedne rzeczy doceniamy,

dostrzegamy a inne nie.

• dążą do absolutyzacji - ogólnej ważności, roszczenia do przypisywania sobie

ważności szerszej, podczas gdy mają ważność ograniczona, praktyczną, związaną z

daną grupą.

W kulturze wielorodnej może dojść do kryzysu myślenia. Kryzys ten nie polega na deficytach poszczególnych punktów widzenia, ale na ogólnej sytuacji istnienia wielu perspektyw, z których każda dąży do absolutyzacji. Wielorodna kultura wytwarza mnóstwo różniących się perspektyw, z których każda uważa się za słuszną. Ponadto należy, mając u podstaw wiele różnorodnych stylów myślenia, wydobyć się ponad nie i wypracować syntezę. Socjologia wiedzy była i socjologią badawczą i posiadała misję społeczną. To jej zaproponowano dokonanie syntezy wielorodnych punktów widzenia. Socjologia wiedzy miała służyć nie tylko do analizy stylów myślenia ale miała także przekroczyć te style i dokonać ich syntezy.

Socjologia wiedzy jako program badawczy wymaga wykonania 3 kroków:

1. Opis stylu myślenia- morfologia myślenia, jaka metaforyka, jakie argumenty, stosunek do czasu, różne cechy rozumowań

2. Jaką intencję podstawową dany styl wyraża- np. protest przeciwko Oświeceniu; Zaliczanie na poziomie sensu- przypisujemy styl myślenia w obszarze sensownych całości kulturowych.

3. Badanie czy i na ile ten a nie inny autor, krąg, odezwa wyraża podstawową intencję- faktyczne przypisania; typy idealne są sprawdzane w analizie.

Misja socjologii wiedzy wkracza w sferę życia publicznego. Zajmuje się tym jak pomóc przywróceniu ładu myślenia: współczesne czasy charakteryzuje zbiorowa nieświadomość. Produkcja wiedzy jest wzmożona ale pogłębia się jednocześnie nieświadomość myślenia, gdyż ludzie nie zdają sobie sprawy z absolutyzacji, stronniczości itp. Socjologia wiedzy może pomóc w wydobyciu z tej zbiorowej nieświadomości, ma pomóc znaleźć odpowiedzi na pytania "kim jesteśmy?, dokąd zmierzamy?".

Poza zadaniem badawczym socjologia wiedzy mogłaby też pozytywnie oddziaływać na życie polityczne, mogłaby dostarczać zdystansowanych analiz przydatnych politykom. Politycy myślą stronniczo, aspektowo, posługują się absolutyzacją. Socjologia wiedzy powinna wspierać racjonalną politykę, która winna się opierać na syntezie różnych punktów widzenia. Każde racjonalne wybory w polityce wymagają namysłu, opóźnienia, przejrzenia perspektyw. Politycy nie traktują jednak socjologii jako wskazówki, drogowskazu. Bardziej ta idea jest realizowana nie w polityce ale w życiu społecznym (debaty publiczne, spory).

Podstawowe formy wiedzy społecznej:

1) ideologia- są za nią ci, których zadowala stan obecny rzeczy; ideologie blokują zmianę, służą utrzymaniu status quo, są zwrócone wstecz, zabezpieczają przed zmianami.

2) utopia- faktyczne wpływanie na przyszłość poprzez formułowanie zmian; związane z rewolucją, radykalnym protestem. Zwrócone są do przodu, dążą aby projekty zmian stały się rzeczywistością.

Mannheim wyróżnił 4 odmiany myślenia utopijnego (czynnik rozwoju kulturowego). Bez impulsu utopijnego kultura zamiera. Kryzys w kulturze polega na urzeczowieniu świadomości, będącego wynikiem braku wiary w utopię.

Z ideologiami warto walczyć, większe spustoszenie sieje instrumentacja myślenia, przyziemności, sceptycyzm, odejście od utopii.

Zmierzch ideologii nie jest tak groźny jak zmierzch utopii (choć często uważa się, że to utopie są niebezpieczne- zwłaszcza w myśleniu antymarkistowskim).

10.03.2003

Mannheim a wcześniej Scheler zajmowali się społecznymi uwarunkowaniami wiedzy. Jest to klasyczna, niemarksistowska socjologia wiedzy.

Mechanizm kształtowania wiedzy;

• Scheler- czynniki społeczne oraz czynniki podstawowe (np. ludzka impulsywność) należą do czynników realnych, które wiedzy nie tworzą, nie kształtują. Czynniki realne tylko dopuszczają lub blokują dostęp światopoglądów do życia społecznego. Dopuszczają one lub nie idee, twory artystyczne, zaś same idee należą do sfery ducha. Czynniki społeczne nie mają prawa ingerować w sferę kulturową (dualizm).

• Mannheim- brak podziału na czynniki realne i idealne. Są one powiązane ze sobą tworząc nierozerwalny kontekst historyczny (historia). Idea ta pochodzi od Diltheya.

Zagadnienie społecznego uwarunkowania wiedzy wywodzi się z hermeneutyki demistyfikacji (P. Ricoeur)- w kulturze europejskiej są dwie tradycje intelektualne w odniesieniu do interpretacji znaczeń:

1. zawsze traktuj to co widzisz jako iluzję, a szukaj pod spodem ukrytych mechanizmów; (Nietzsche, Marks, Freud- heurystyki demistyfikacji, tradycja podejrzliwości)

2. hermeneutyka prawdy, słuchania- nie szuka drugiego dnia ale poszukuje podstawowych struktur komunikacyjnych. Należy je ujawnić gdyż są one stłumione. Mistrzem tej hermeneutyki jest Husserl, twórca fenomenologii (rekonstrukcja podstawowych struktur komunikacyjnych).

IDEOLOGIA:

Partykularna (1) totalna (2)

W sensie szczególnym (3) w sensie ogólnym (4)

Wartościująca (5) wolna od wartościowania (6)

Relatywizm (7) relacjonizm (8)

1. Partykularna- świadoma próba wprowadzania kogoś w błąd, np. poprzez kłamstwo, mówienie nie całej prawdy. Dla socjologa wiedzy jest zupełnie nieważna.

2. Totalna- to całościowa perspektywa opierająca się na zbiorowej nieświadomości; jest nieświadoma siebie, nie zdajemy sobie sprawy z tego, że ja formułujemy; Jest całościowa, totalna, nie dotyczy tylko jednej sprawy ale całości spraw (np. konserwatyzm, socjalizm, liberalizm jako poglądy sterujące postawą życiową). Brak tu zamiaru wprowadzenia kogoś w błąd.

3. w sensie szczegółowym- wyłączanie siebie z ideologii, przypisywanie jej innym. Istnieje nieideologiczny punkt widzenia MÓJ (np. marksizm). Jest odrzucona przez Mannheima.

4. w sensie ogólnym- nikt nie jest wolny od myślenia ideologicznego.

5. wartościująca- nie interesuje Mannheima

6. wolna od wartościowania- bezstronna, nieoceniająca

7. relatywizm- z danego punktu widzenia istnieją powody do takiego a nie innego sądu; istnieje względna ważność, trafność poglądów (różne punkty widzenia). Wraz ze zmianą punktu widzenia będziemy mieć inny pogląd na daną sprawę. Mannheim był oskarżany o relatywizm, zwłaszcza przez Curtiusa. Mannheim bronił się przed tym poglądem, twierdził, że nie jest relatywistą a relacjonistą Curtius twierdził, że Mannheim przyczynia się do kryzysu kultury, że jest relatywistą. Mannheim twierdził, że on chce przezwyciężyć kryzys oraz że go diagnozuje. Według Mannheima Curtius nie przyjmował do wiadomości nieusuwalności wielorodności. Mannheim twierdził, że choć procesu pluralizacji nie zatrzymamy to jednak możemy zdobyć nad nim kontrolę poprzez socjologię wiedzy. Tym samym socjologia nie jest przyczyną kryzysu.

8. .relacjonizm- reakcja między systemami, myśleniem a kontekstami społecznymi, w których one powstają. Brak pytania "kto ma rację?". Ważna jest relacja: co jest myślane i kontekst społeczny, w którym owe "co" powstaje (również "jak?" powstaje).

MYŚLENIE UTOPIJNE:

1. względne- znajdują przynajmniej częściową realizację w życiu społecznym.

2. absolutne- absolutna utopia po upływie czasu może przerodzić się w utopię względną gdy realizuje się w życiu społecznym.

4 typy form myślenia utopijnego: bez nich nie można poznać kultury:

1. chiliazm, myślenie chiliastyczne- forma heretycka, faza głęboko religijna; oczekiwanie sądu ostatecznego, zstąpienia królestwa bożego na ziemię co miało uwieńczyć istnienie ludzkości. Zalążek protestantyzmu.

2. Idea liberalno --humanitarna- idea rozumu, natury ludzkiej, wolności, równości, oświeceniowej rewolucji (bez względu na urodzenie).

3. Konserwatyzm jako utopia- utopia introspektywna; zmiana rzeczywistości jako powrotu stanu, rzekomo kiedyś, istniejącego. Chęć zmiany w kierunku takiego stanu rzeczy, który ponoć kiedyś istniał (np. do stabilnego rynku pracy). Często ta sama myśl ma cechy ideologiczne i utopijne (tak jak tutaj).

4. Utopia socjalistyczno - komunistyczna- marzenie o zmianie społecznej, a kiedy staje się ona ideologią polityczną, konserwuje ład społeczny. To czy idea jest ideologią czy utopią zależy więc często od kontekstu społecznego.

PROCEDURY SOCJOLOGII WIEDZY:

Żeby uprawiać socjologię wiedzy należy wytrenować w sobie 3 procedury myślenia:

1. dystansowanie

2. ustanawianie relacji (powiązanie pomiędzy systemami myślenia a kontekstami

społecznymi)

3. partykularyzacja

1. DYSTANSOWANIE- pozbawianie siebie samego naiwnej wiary w swój dotychczasowy światopogląd, zdystansowanie się wobec uprzedniego światopoglądu Tracimy bezpośredniość przeżycia gdyż uznajemy je za naiwność. Socjolog wiedzy jest autoironiczny, zawsze tropi bezpośrednie spojrzenie i próbuje je przełamać (świat w którym żyjemy to tylko jeden z elementów rzeczywistości).

U źródeł dystansowania leży podział myślenia przez Mannheima na myślenie

- koniunktywne- łączenie; nieświadome przyjmowanie kolejnych informacji jako potwierdzenie tego rodzaju myślenia, w jakim do tej pory tkwię, nie zdając sobie sprawy, że jest to światopogląd; jest to myślenie naiwne, bezpośrednie.

- komunikacyjne- nie chcę i nie mogę przyjąć żadnego punktu widzenia ale chcę zrozumieć myśleniowe różnice punktów widzenia. Punkty widzenia są traktowane jako perspektywy.

DYSTANSOWANIE- zdobywanie dystansu do własnego światopoglądu, utrata bezpośredniości przeżycia i poczucia wspólnoty; odłączanie od grupy solidarności.

2. USTANAWIANIE RELACJI- kontekstowanie, wyszukiwanie i opisywanie relacji dwojakiego rodzaju:

a) pomiędzy danym stylem myślenia a całością kulturową, której styl jest wyrazem (myślenie konserwatywne a romantyczno- konserwatywne intencje kulturowe)

b) szukanie powiązania społecznego związanego z uwikłaniem grup w strukturę społeczną.

3. PARTYKULARYZACJA- uszczegółowianie. Trzeba przeciwstawić się absolutyzacji obciążającej style myślenia, polegającej na roszczeniu do ogólnej ważności. Należy dążyć do odnalezienie stronniczej, cząstkowej, konkretnej "racji", która to jest społecznym kontekstem takiego a nie innego stylu myślenia.

1+2+3

- wyzwalają ze stronniczości i naiwności

- odbierają nasz bezpośredni udział w przeżyciu (Mannheim nie postrzega tego jako ceny, ale jako "poszukujące zaniepokojenie"; to nie jest dla niego deficyt ale wartość, świadectwo dystansu, pierwszy krok w kierunku analizy).

PROBLEM INTELIGENCJI- inteligencja ma szczególną rolę do odegrania w życiu społecznym. Jest ona społecznym nośnikiem socjologii wiedzy w sensie pozabadawczym. Nośnikiem rozwoju jest ta grupa społeczna, która jest społecznie niezakorzeniona; wolne zawody, ludzie potrafiący posługiwać się abstrakcyjnymi ideami. Inteligencja ma przekraczać nieświadomość i sprawiać, ze polityka przybierze charakter racjonalny. W tradycji polskiej i rosyjskiej inteligencja jako kategoria społeczna związana jest z tradycją emancypacji, niezależności, tożsamości narodowej (etos inteligencji).

Mannheim uważa, że w dwóch podstawowych formach społecznych XX wieku: w nowoczesnej demokracji i w systemach totalitarnych, inteligencja starego typu nie ma miejsca, ulega etatyzacji i umasowieniu (dostęp do szkolnictwa), traci swój etos, poczucie odrębności i misji. Nie można już mówić o niezakorzenionej społecznie inteligencji ale o wielkiej grupie zawodowej pracowników umysłowych. Są oni bezimienni, mają jednak nadal pewną rolę do spełnienia: są wykorzystywani do nabywania kontroli nad samą sobą poprzez planowanie, projekty, diagnozy itp.

Negatywny obraz inteligencji- konserwatyzm I połowy XIX wieku. Inteligencja daje się wynająć do bronienia nie swoich idei społecznych i interesu grupowego (obrona arystokracji i szlachty). Stąd 2 wyobrażenia inteligencji jako grupy niezakorzenionej społecznie. Z niezakorzenienia wynikają 2 scenariusze (nośnik postępu, ale i sprzedaż własnych poglądów i służba obcym ideom).

DIAGNOZA CZASÓW WSPÓŁCZESNYCH- ogólne tezy

1. zbiorowa nieświadomość to podstawowy element diagnozy

2. kryzys myślenia utopijnego- redukcja skłonności do myślenia utopijnego oceniana przez Mannheima negatywnie. Myślenie utopijne stanowi element rozwoju i witalności w kulturze.

* kontynuacja tego wątku: H. Albert, E. Topitzsch (lata 50,60)- stworzyli oni w RFN nurt zwany krytycznym racjonalizmem. Obaj uprawiali pozytywistyczną krytykę ideologii a więc dokonywali dekonstrukcji myślenia ideologicznego. W dziedzinie myśli społecznej i politycznej obaj byli antykomunistyczni; w obszarze społecznego funkcjonowania wiedzy wskazywali w jaki sposób ogólne tezy Hegla i Marksa ulegają nadużyciu w życiu politycznym systemu komunistycznego. Formuły ogólnikowe, rzekome wyjaśnienia dotyczące np. kształtowania się komunizmu, stanowią puste formuły, które mogą być instrumentalizowane dla uzasadnienia systemu czy też zbrodni. Zamazywanie rzeczywistości przy pomocy ogólnych formuł, co dla pozytywizmu jest sprzeczne z rzeczywistością- brak konkretów służy ubezwłasnowolnieniu ludzi i podporządkowaniu go rzekomej władzy kolektywu. Prymat wszelkich formuł zwalcza wszelki opór.

DILTHEY- prekursor socjologii wiedzy Mannheima

1. jawne wystąpienie przeciwko temu, by ignorować wielorodność światopoglądową, kulturową

2. wielorodność sama w sobie nie stanowi zagrożenia; tylko wtedy jest destruktywna, gdy prowadzi do kryzysu w myśleniu (poszczególne światopoglądy ulegają absolutyzacji); jest ona nieusuwalnym elementem naszych czasów.

3. historyzm (jako osiowa cecha myślenia Mannheima)- nie ma jednej ponadkulturowej perspektywy społecznej, ale istnieją konkretne, różne od siebie realizacje kulturowego życia, zależne od kontekstu społecznego.

Nietzsche z kolei mówił o czymś zupełnie innym. Chciał mówić o człowieku absolutnie wolnym od koncepcji kulturowych.

Dilthey uważa to przekonanie za iluzję. Gdy pozbawiamy człowieka kultury to to nie jest naturą ludzką, ale jest jedną z kulturowych formacji- jest to renesansowa apoteoza człowieka władzy. Wszystkie realizacje postawy życiowej są zawsze historyczne, związane z kontekstem ich powstania, z ich przeszłością.

Dilthey nie śledził rozwoju światopoglądów w dziejach. To zadanie próbował częściowo realizować Mannheim.

4. anarchia myślenia- nieusuwalna różnorodność światopoglądowa, wywołująca cierpienie, destruktywne zaniepokojenie, poczucie lęku. Nie jest sensowna perspektywa oceniająca., postuluje się wycofanie się z ocen. Rozwój kultury polega na rozpoznaniu i analizie jak największej ilości światopoglądów; połączeniu maksymalnej ilości różnorodnych punktów widzenia. Wszystkie punkty widzenia podlegają syntezie i mają wszystkie cząstkową rację (jako rezultat tej tolerancji- hitleryzm i stalinizm).

5. historia jako główna nauczycielka- w toku XIX wieku narasta w społeczeństwie świadomość kulturowego uformowania (mądrzejszy jest ten później), nie jesteśmy w stanie na żywo analizować rzeczywistości społecznej: „consensus ex post”- synteza wiedzy zawsze możliwa jest po czasie, jest możliwa w odniesieniu do procesu historycznego, który już nastąpił. Skrzyżowanie historii i socjologii.

6. Mannheim dodaje technikę myślenia do wyobrażeń Diltheya. M. W przeciwieństwie do D. nie uważał, że światopoglądy są zależne od naszych nastrojów (brak psychologizmu)

7. przekroczenie dualizmu, całościowy kontekst życiowy, relacjonizm.

* Kultura i osobowość m. Mead- impuls w kierunku rozumienia różnorodności kultur, relatywności i wyobrażeń kulturowych.

SOCJOLOGIA CHICAGOWSKA I SOCJOLOGIA WIEDZY

Pozostają one w podobnej relacji do postmodernizmu: akceptacja wielorodności ale i próba jej przekroczenia. Postmodernizm nie widzi sensu w przekraczaniu wielorodności i budowaniu metajęzyka. Zbliżenia miedzy s. Chicagowską i wiedzy nie przeczą temu, że wnioski są zupełnie odmienne, dyktowane duchem nowoczesności- planowane, projektowane.

• socjologia wiedzy i chicagowska- „ogarniając chaos i całość”

• utrzymując ład i równowagę- konflikt wyznacza strukturalny funkcjonalizm

• „pytania o krytyczne podstawy socjologii”- socjologia interpretatywna: socjologia zapomniała, że warto pytać się na jakich przesłankach jest formułowana, na jakich przesłankach wiedza socjologiczna jest uprawiana.

17.03.2003

3 RAMY ODNIESIENIA SOCJOLOGII INTERPRETATYWNEJ

1 RAMA

• Socjologia interpretatywna związana była z krytycyzmem w specyficznym sensie, z tzw. krytycyzmem tzw. poznawczym, filozoficznym, fenomenologicznym. W XX wieku- 2 odmiany krytycyzmu:

• 1. społeczny- nurt myśli socjologicznej, ważna orientacja myśli społeczno- filozoficznej związana ze szkołą frankfurdzką (szkoła krytyczna). Była to krytyka relacji społecznych w nowoczesnym kapitalizmie (lata 20-te, Frankfurt, Erich Fromm, Teodor Adorno itp.). Główny nurt to krytyka społeczna związana z krytyką socjologii. Powstała w kręgu filozofii społecznej i socjologii niemieckiej. Jest to kanon lewicowy krytyki XX wieku (Habermas- teoria działania komunikacyjnego).

• 2. poznawczy- jest to nurt podporządkowany krytyce społeczne, wyrasta z tradycji filozofii Kanta i Husserla. Myśleć krytycznie to znaczy nie przyjmować bezmyślnie, bezrefleksyjnie do wiadomości tego, co przynoszą sądy, fakty, informacje- a raczej zastanowić się jak podmiot poznaje czyli warunkuje swój przedmiot. I tu odnajdziemy pewne cząstki krytyki społecznej (w fenomenologii czy etnometodologii czysta krytyka praktyczna, bez krytyki społecznej). Pojawia się pytanie o podstawowe struktury umysły, np. doświadczenie potoczne. Wątki spojrzenia krytycznego w sensie filozoficznym wiążą się z krytyką społeczną, we współ. interakcjonizmu symbolicznego (socjologia nieudaczników- zarzuca się mu sympatyzowanie z grupami dotkniętymi przez los (nędza, patologia, narkomania), zastanawianie się nad powodem tego stanu i utożsamiania się z nim.

W XX wieku były też nurty niezainteresowane krytycyzmem, np. funkcjonalizm. W opozycyjnych nurtach wobec tradycyjnego sposobu uprawiania socjologii kształtuje się zainteresowanie krytycyzmem w tych dwóch wymiarach (bądź istniejących osobna, bądź zazębiających się).

Krytycyzm społeczny- inna forma to amerykańskie orientacje socjologiczne z lat 60-tych. Radykalna socjologia refleksyjna związana była z osobą GOULDNERA, który głosił, że wszelkie poznanie jest stronnicze, każda forma uprawiania socjologii jest ukrytą ideologią.

• Był on neomarksistą, radykalnie lewicowym socjologiem amerykańskim. Twierdził, że możliwa jest tylko partyzantka ideologiczna. Uważał, że każda socjologia służy ideologii, szczególnie strukturalny funkcjonalizm, który jest ideologią w państwach zachodnich. Prowadził polemikę z Zannerem, zwolennikiem fenomenologii. Gouldner twierdził, że każda ideologia służy interesom grupowym, zwłaszcza funkcjonalizm. Zanner twierdził, że krytycyzm Gouldnera jest pozorny- nieważne jest społeczne zakorzenienie wiedzy, stronniczość ale ważne jest głębokie poszukiwanie podstawowych struktur ludzkiego doświadczenia, ludzkiego umysłu, np. wiedzy potocznej. Zanner był zwolennikiem Schutza. Ten krytycyzm poznawczy podejmuje pytanie o warunkowanie przedmiotu przez podmiot (w jaki sposób podmiot warunkuje przedmiot?). Odpowiedź na to pytanie brzmiała: istnieją pewne struktury doświadczenia, trzeba je poznać i zastanowić się czym jest poznanie socjologiczne, jak się mają reguły socjologicznego doświadczenia świata do reguł doświadczenia potocznego (jak się mają reguły socjologicznego doświadczania świata w repertuarze społecznych stron doświadczania?).

Krytyczne podstawy socjologii: budowa fundamentu poznania socjologicznego, krytyczne

podstawy dla nauk społecznych. Fenomenologia społeczna była pod tym względem

najbardziej radykalna.

PRZESŁANKI SOCJOLOGII INTERPRETATYWNEJ

- Dominacja krytycyzmu poznawczego nad krytycyzmem społecznym - 2 RAMA

- różnice między paradygmatem normatywnym i interpretatywnym:

• socjologia interpretatywna powstała w sporze wobec nurtu socjologii normatywnej

• socjologia normatywna to strukturalny funkcjonalizm T. Parsonsa.

Adaptacja- A

Osiąganie celów- G

Integracja (instytucja społeczna)- I

Podtrzymywanie wzorów (kultura jako skarbnica norm i wartości)- L

Każdy system (społeczeństwo, system gospodarczy, człowiek, osobowość) musi spełniać te 4 funkcje- wymogi funkcjonalne systemu.

Najważniejsza jest kultura nadająca kierunek; od niej zależy porządek społeczny, mający swe źródło w normach i wartościach. L to sterownik całego systemu społecznego. Socjologia normatywna upatruje źródła porządku społecznego w systemie norm i wartości.

- socjologia interpretatywna odrzuca powyższy pogląd. Dla niej źródłem porządku społecznego są procesy interpretacji między ludźmi krok po kroku.

JAK JEST MOŻLIWE SPOŁECZEŃSTWO, ŁAD SPOŁECZNY?

- socjologia normatywna- kultura, zawieszona ponad rzeczywistością społeczną

- socjologia interpretatywna- interakcje realne, rzeczywiste. W procesach interpretacji między ludźmi krok po kroku normy są ważne ale w ten sposób, iż służą one do interpretacji sytuacji jako zgodnej z normą/ odchylającej się od normy, np. normy grzeczności (w jaki sposób zostają one uruchomione by podsunąć pewną interpretację sytuacji). Normy są bardzo ważnym elementem zasobu interpretacyjnego; stanowią schemat , za pomocą którego możemy dokonać interpretacji, normy nie są narzędziami za pomocą których ład społeczny jest interpretowany Normy mogą ale nie muszą zaistnieć w sytuacji.

Dalsze różnice (WILSON)

RÓŻNICE TEORETYCZNE

1. • socjologia normatywna:

- interakcja między ludźmi jest uporządkowana; to uporządkowanie określone jest przez

prawa rządzące rzeczywistością społeczną. Przebieg interakcji jest określony jeszcze przed

jej rozpoczęciem, np. poprzez zajmowania miejsca w strukturze społecznej (interakcja

między pacjentem a lekarzem znana już w poczekalni). Istnieją w związku z tym po obu

stronach zespoły dopuszczalnych zachowań

- rola związana jest ze statusem społecznym; rola jest odgrywana (role- playing).

• socjologia interpretatywna- interakcja jest uporządkowana ale uporządkowanie nie jest

określone przed samą interakcją. Przez czynniki ponadjednostkowe, ale jest ono

wytwarzane przez uczestników interakcji, którzy nawzajem się interpretują, dopasowując

definicje sytuacji partnera interakcji. Przekazujemy sobie nie tylko informacje, ale i to jak

rozumiemy sytuację.

- przekaz odbywa się na dwóch poziomach:

a) przekaz, wymiana komunikatów

b) metaprzekaz- sygnalizujemy jak rozumiemy sytuację; jest on jawny bądź niejawny; to

metaprzekaz wytwarza uporządkowanie. Cały proces jest wiec otwarty

- role są tworzone, konstruowane, robione” przez uczestników interakcji, poprzez ciągłe

badanie siebie, monitorowanie. Jest ono możliwe dzięki ciągłemu podejmowaniu punktu

widzenia innego, ludzie zawsze patrzą na siebie oczami innych - jak jesteśmy

postrzegani?

2. zgoda poznawcza (consensus)

• socjologia normatywna- założenie zgodności poznawczej; w toku socjalizacji ludzie uczą się takiego samego rozumienia pojęć; język jest medium w życiu społecznym;

• socjologia interpretatywna- zgoda poznawcza jest ustawicznie wytwarzana (nawet w chwili kłótni); nieład, anomia polegają na braku porozumienia na poziomie metaprzekazu (np. nie wiemy czy ktoś coś mówi jako żart czy poważnie)

3, normy

• socjologia normatywna- normy są rzeczywistością obiektywną, są źródłem kontroli. Możemy je internalizować, uwewnętrzniać. Gdy tego brak- dochodzi do anomii.

• socjologia interpretatywna- normy to składniki zasobów interakcji za pomocą których próbujemy zinterpretować świat. Interpretacja nigdy nie jest punktowa (np. dotycząca gestu, słowa) ale zawsze jest związana ze wzorem interakcji. Później ten wzór jest sprawdzany i modyfikowany (mechanizm zdrowego rozsądku). Normy mają pomóc w dopasowywaniu wzorców do rzeczywistości; mają ułatwiać budowę hipotez dotyczących sytuacji. Normatywny sens wpisujemy w rzeczywistość społeczną.

RÓŻNICE METODOLOGICZNE

1. • socjologia normatywna- dominują techniki ilościowe

• socjologia interpretatywna- dominują techniki jakościowe- wywiad swobodny, narracyjny, technika jakościowa, analiza

2. postępowanie z pojęciami

• socjologia normatywna:

- operacjonalizacja pojęć (termin a rzeczywistość empiryczna połączone wskaźnikami)

- zdrowy rozsądek w postępowaniu: badacz wie jak interpretować rzeczywistość, nie pyta

ludzi o ich interpretacje

• socjologia interpretatywna;

- dyskusja i wykazanie wpływu reguł myślenia potocznego na metodologię ilościową, np. w

czasie kodowania materiałów ilościowych ludzie rozumują potocznie- wady metodologii

ilościowej

- nie zajmować się tym, a kształtować procedury badawcze bez "szufladkowania"- wciskanie

w klatki "z góry znane". Nie zakładać z góry siatki pojęciowej, w która chcemy "wciskać"

rzeczywistość

- to ludzie interpretują świat- rekonstrukcja procesów interpretacji (jak najmniej założeń,

wsłuchanie się, odkrycie kodów, którymi ludzie się posługują)

*PIKE- wyróżnił 2 typy pojęć w naukach humanistycznych

- kategorie etyczne- z góry narzucone przez badacza

- kategorie emiczne- posługują się nimi ludzie funkcjonujący w rzeczywistości, którą

badamy; to je powinniśmy najpierw zbadać, gdyż badacz nie może zajmować się

rzeczywistością, której nie zna, nie może zabierać zdarzenia, którego kodu kulturowego nie

zna.

3. • socjologia normatywna- zainteresowanie głównie problematyką strukturalną. Rzeczywistość to struktura, uporządkowana całość elementów, pomiędzy którymi zachodzą pewne relacje, obustronne

• socjologia interpretatywna- rzeczywistość jest rozumiana jako proces; rzeczywistość się dzieje, staje się.

39

---