VI. Metodologia badań własnych.

6.1 Problematyka pracy, cel badań, problemy.

Podstawowym warunkiem podejmowania wszelkich badań naukowych jest uświadomienie sobie przez badacza problemów, a często także hipotez określających w sposób możliwie precyzyjny cel i zakres planowanych przedsięwzięć badawczych. Mówiąc o problemach badawczych ma się na myśli nie każde pytanie jaki może postawić sobie człowiek.

S. Nowak sądzi, że „problem badawczy to tyle co pewne pytanie lub zestaw pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie.” J. Pieter natomiast problem badawczy traktuje jako „swoiste pytanie, określające jakość i rozmiar pewnej niewiedzy ( pewnego braku w dotychczasowej wiedzy ) oraz cel i granicę pracy naukowej”. Według Z. Cackowskiego „problemy badawcze, są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Wysuwając je zadajemy pytanie <<przyrodzie>>, <<otoczeniu>> a nie osobie drugiej”. Ich przeciwieństwem są problemy informacyjne, czyli „pytania, których celem jest otrzymanie gotowych odpowiedzi od innych osób jakimi mogą być na przykład rodzice, nauczyciele, uczniowie”.

Postawienie i sformułowanie problemu badawczego jest pierwszym krokiem do jego rozwiązania. Możemy wyróżnić problemy naukowo - badawcze zmierzające do całkowicie nowych odkryć, nieznanych dotąd w pedagogice, czy też podnoszące znane w nie zagadnienia, lecz dotąd niezbadane dostatecznie, lub problemy subiektywnie badawcze, które stanowia jedynie nowość dla samego badacza nie zorientowanego należycie w dokonanych już osiągnięciach pedagogicznych. Problemy można rozpatrywać między innymi z uwagi na to, czy dotyczą one samych tylko właściwości intereujących nas faktów i zjawisk czy też zachodzących między nimi różnych zależności. Pierwsze to pytania o zmienne, tj. o wartości zmiennych charakteryzujących zjawiska i przedmioty, które znalazły się w polu naszego zainteresowania, a drugie to pytania o relację między zmiennymi, czyli o to, czy zachodzą pewne relacje łączące zmienne naszego badania, bądź przedmioty przy pomocy tych zmiennych określane.

Innym podziałem problemów badawczych jest wyodrębnienie wśród nich pytań rozstrzygnięcia i pytań dopełnienia. Jest to podział ze względu na ich strukturę logiczno - gramatyczną. Pytania rozstrzygnięcia zaczynają się od partykuły „czy” poprzedzającej zdanie oznajmujące i dopuszczają jedynie dwie możliwe odpowiedzi : „tak” lub „nie” . Natomiast pytania dopełnienia rozpoczynają się od przysłówków i zaimków pytających takich jak : „kto”, „co”, „ile”, „gdzie”, „dlaczego”, itd.

W metodologii badań naukowych zwraca się szczególną uwagę na trzy podstawowe źródła problemów badawczych :

• osobiste preferencje badacza,

• potrzeby społeczne

• znajomość aspektów naukowo - metodologicznych.

Wyłaniające się problemy badawcze w pedagogice mają szczególne znaczenie jeśli dotyczą zwłaszcza wykrywania „zależności sprawczych w których rolę zmiennych niezależnych spełniają działania wychowawcze, zaś zmiennymi zależnymi są określone cele wychowania.” Problemy te mogą mieć różny zakres, na przykład pojedyncze działania wychowawcy, całe ciągi działań, działalność wychowawcza zespołu osób itd.

Przy opracowywaniu problemów badawczych na specjalną uwagę zasługują niektóre kryteria poprawności metodologicznej takiej jak:

• precyzyjność w sposobie formułowania problemów badawczych,

• usytuowanie tych problemów na tle dotychczasowych osiągnięć naukowych,

• ich empiryczna sprawdzalność,

W podsumowaniu powyższych rozważań dotyczących problematyki badań pedagogicznych, przedstawię główny problem mojej pracy, który ujmę w następujące pytanie : Czy i w jakim zakresie występuje zjawisko narkomanii wśród uczniów krakowskich szkół średnich ?

Z problemu tego wynikają następujące problemy szczegółowe :

1. Ile osób miało kontakt z narkotykami ?

2. W jakich okolicznościach zetknęli się z narkotykami ?

3. Ile osób sięgnęło po środki narkotyczne i dlaczego ?

4. Ile osób spośród nich używa nadal środki narkotyczne i dlaczego ?

5. Z jakich źródeł czerpią wiedzę o narkotykach i narkomani, i jaki jest jej poziom ?

6.2. Zmienne i wskaźniki.

Rozpatrując każde zjawisko, zdarzenie, dążymy do poznania charakterystycznych dla niego cech, jego genezy i zakresu. Proces ten jest niejednokrotnie skomplikowany i złożony, tak więc często zachodzi konieczność rozpatrywania go w poszczególnych etapach, biorąc pod uwagę cechy, zespoły cech, ich rodzaje, które następnie poddajemy analizie, obserwacji opisowi. Zdaniem T. Pilcha, „zdarzenie - to suma ontologicznych faktów i przysługujących im właściwości, okoliczności zaś to warunki i cechy wywołujące zdarzenie, towarzyszące mu oraz spowodowane przez nie. W sumie to co daje się zaobserwować w każdym zdarzeniu lub zjawisku - to kila podstawowych cech konstytutywnych dla danego zdarzenia, które przyjęło się w metodologii nazywać zmiennymi.”

Z uwagi na charakter danego zjawiska, czy też problem jaki pragniemy rozważyć, wyróżniać będziemy zmienne ilościowe ( procent respondentów przyznających fakt kontaktu z narkotykami, ilość badanych, którzy sięgnęli po narkotyki, grupa osób używających narkotyki ) i jakościowe ( przyczyny sięgnięcia po narkotyki, okoliczności , poziom wiedzy o narkotykach i narkomanii, źródła z jakich pozyskują tę wiedzę ) . W przypadku, gdy w badaniach pedagogicznych pragniemy poznać związek między poszczególnymi cechami ( zmiennymi ), kierunek zależności miedzy nimi, które wpływają na inne a jakie ulegają ich wpływom, wyróżnimy wśród nich odpowiednio zmienne zależne i zmienne niezależne.

Przedstawiona powyżej klasyfikacja zmiennych na dwa podstawowe i najczęściej spotykane typy jest bardzo ważna, gdyż właśnie od niej uzależniony jest kierunek badań i rozwiązania techniczne warsztatu badawczego.

Aby jasno, przejrzyście i prawidłowo określić zmienne musimy posłużyć się określonymi wartościami opisowymi nazywanymi wskaźnikami, zaś „ wskaźnik - to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko na podstawie zajścia którego wnioskujemy z pewnością, bądź określonym prawdopodobieństwem, bądź wreszcie z prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje”. Należy zwrócić uwagę, że w przypadku zmiennych ilościowych, wskaźnik jest jednocześnie zmienną, z tą jednak różnicą, że wskaźnik jest zespołem cyfr, natomiast zmienna to sformułowana przez nas tendencja ( wskaźnik rozwoju, nasilania się ). Wskaźnik ten nazywamy wskaźnikiem definicyjnym ( ilościowym ). Często jednak zmienne jakiegoś procesu lub zjawiska oceniamy, opisujemy, czy też uznajemy za istniejące na podstawie obserwacji cząstkowych zdarzeń ( wskaźników ), wskazujących na bezpośredni związek ze sobą. Taki rodzaj wskaźnika nazywamy empirycznym. Przykładowo, zaburzone zachowanie człowieka ( jego stan emocjonalny, nienaturalna średnica źrenic ) mogą świadczyć o używaniu środków narkotycznych w celu odurzania się, czyli na podstawie odczytanych przez nas wskaźników wnioskujemy jakieś zjawisko, którego się domyślamy. Aby to zjawisko potwierdzić lub wykluczyć, czy też określić rodzaj użytego środka będziemy poszukiwać innych wskaźników charakterystycznych dla danego zjawiska. Może się bowiem okazać, iż osoba o takich objawach może być osobą np. cierpiącą na jakąś chorobę i stąd jej nienaturalne zachowanie, objawy wywołane zmianami chorobowymi, działaniem leków, lub wynikające z przyjęciem niewłaściwych medykamentów. Wskaźniki te są szczególnymi rodzajami wskaźników empirycznych i nazywane są często wskaźnikami interferencyjnymi.

Biorąc pod uwagę tematykę pracy, problem główny i wynikające z niego problemy szczegółowe, za zmienną zależną przyjąć należy : zjawisko narkomanii wśród uczniów krakowskich szkół średnich. Odpowiednio, zmiennymi niezależnymi będą : płeć, wiek badanych, typ szkół do jakich uczęszczają, miejsce zamieszkania, sytuacja rodzinna ( kim są opiekunowie, ich wykształcenie, atmosfera w jakiej jest wychowywany ), relacje interpersonalne między rówieśnikami itp.

Wskaźnikami charakteryzującymi zjawisko narkomanii są w tym przypadku :

• procent badanych, którzy mieli kontakt z narkotykami ( zarówno poprzez częstowanie i nakłanianie badanych do ich użycia, jak i używanie środków narkotycznych ( również w przeszłości ), propozycja kupna narkotyków,

• procent badanych używających narkotyki w przeszłości,

• powód sięgnięcia badanych po narkotyki,

• okoliczności kontaktu respondentów z narkotykami,

• procent badanych, używających aktualnie narkotyki,

• czerpanie wiedzy o narkotykach i narkomanii, jej źródła,

• znajomość środków narkotycznych, ich pochodzenia i wpływu na organizm człowieka.

Wskaźniki te będą ilościowymi i jakościowymi.

6.3 Metoda, techniki i narzędzia badań.

Celem badań społeczno - pedagogicznych jest poznanie naukowe realnie istniejącej empirycznej rzeczywistości społecznej. Postępowanie poznawcze jest integralnie związane z rozważaniami dotyczącymi sposobów ulepszenia wybranego odcinka tejże rzeczywistości. Jedną z metod badawczych, najczęściej stosowanych jest metoda sondażu diagnostycznego. Metoda ta zdaniem I. Muchnickej „pozwala na poznanie określonego zjawiska społecznego, ustalenie jego zasięgu, zakresu, poziomu i intensywnością, następnie ocenę i w wyniku tego zaprojektowanie modyfikacji, czyli zmian ulepszających negatywne sytuacje życia ludzi w badanym środowisku albo wzmagających pozytywne momenty wzajemnych oddziaływań jednostek.” Metoda sondażu daje nam opis i pozwala na wyjaśnienie pewnych zjawisk masowych czy ważniejszych procesów występujących w zbiorowościach. Metoda ta w swej części opisowej pozwala na uzyskanie odpowiedzi na następujące pytanie : Kto działa , dlaczego i jak się dzieje w pewnej interesującej nas dziedzinie pod takim, a takim względem. Przedmiotem badań sondażowych są poglądy badanych, opinie, poinformowanie, motywy, zachowanie się ich własne i osób drugich w opinii badanych.

Przy użyciu metody sondażu diagnostycznego, od respondenta można uzyskać następujące dane :

• dane osobiste,

• dane o środowisku respondenta,

• dane o sposobach zachowania,

• dane dotyczące posiadanych informacji, opinii, postaw, motywów, oczekiwań.

W literaturze spotyka się różnorodne typy badań sondażowych :

• sondaże jednorazowe na próbie nieważonej ( wybiera się co n - tą osobe z grupy ),

• sondaże jednorazowe na próbie ważonej ( świadome prezentowanie grup mających specjalne znaczenie z naszego punktu widzenia ),

• sondaże na próbach kontrastowych ( pobieranie prób z grup rózniących się z punktu widzenia pewnej ważnej w danym badaniu zmiennej ),

• sondaże powtarzane ( porównywanie tego samego zjawiska w określonym odstępie czasowym ).

Do głównych technik badawczych stosowanych w metodzie sondażu nalezą : technika ankiety i wywiad kwestionariuszowy. Ponadto w metodzie tej znajdują zastosowanie inne techniki, które pełnią zazwyczaj rolę pomocniczą, uzupełniającą. Należą tu takie techniki jak technika obserwacji, technika analizy dokumentów, techniki socjometryczne i inne.

Pierwsza z wymienionych technik należy do grupy technik standaryzowanych, w których badacz otrzymuje materiały w procesie wzajemnego komunikowania się z innymi osobami odpowiadającymi pisemnie na jego pytania. „ Ankieta zatem, jest techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera.”

Pytania ankiety są zawsze konkretne, ścisłe i jednoproblemowe. Najczęściej też pytania są zamknięte i zaopatrzone w tak zwana kafeterię, czyli zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi. Ankieta najczęściej dotyczy wąskiego zagadnienia bądź problemu szerszego, rozbitego na kilka zagadnień szczegółowych.

Kafeterie bywają zamknięte i półotwarte oraz koniunktywne i dysjunktywne. Kafeterią zamkniętą nazywamy ograniczony zestaw możliwych odpowiedzi, poza które odpowiadający wyjść nie może, lecz tylko wybiera wśród możliwości jakie daje sformułowany zestaw. Kafeterią półotwartą nazywamy taki zestaw możliwych do wyboru odpowiedzi, które zawierają jeden punkt oznaczony zazwyczaj słowem „inne” pozwalający na zaprezentowanie swej odpowiedzi jeśli nie mieści się w żadnym zaproponowanym sformułowaniu. Kafeteria koniunktywna pozwala na wybranie kilku możliwych odpowiedzi dając potem możność obliczenia częstotliwości wyboru poszczególnych odpowiedzi, a tym samym utworzenia hierarchii.

W ramach techniki ankietowej można wyróżnić rozmaite jej rodzaje. Do najczęściej stosowanych należą :

• ankieta pocztowa ( wysyłka i zwrot kwestionariusza pocztą ),

• ankieta prasowa ( kwestionariusz opublikowany jest w prasie i zwracany pocztą ),

• ankieta środowiskowa , czyli rozdawana ( badacz rozdaje kwestionariusze i wypełnione pod jego kierunkiem zbiera z powrotem lub oczekuje zwrotu za pośrednictwem poczty ).

Ankiety mogą być anonimowe ( zapewniają większe prawdopodobieństwo szczerości ) i imienne. Narzędzia badań ( w tym także kwestionariusz ankiety ) za każdym razem buduje się dla poznania określonej konkretnej sytuacji, zjawiska, czy problemu. Wszelkiego typu narzędzia werbalne, kwestionariusze, skale, arkusze są w pełni odpowiednie dla jednego i tylko dla tego właśnie przypadku, na użytek którego zostały skonstruowane..

Wykorzystując metodę sondażu diagnostycznego, starałem się poznać występowanie zjawiska narkomanii wśród uczniów krakowskich szkół średnich. Pragnąłem określić zakres tego zjawiska, jego przyczyny oraz poziom wiedzy badanych o narkotykach i ich szkodliwości. Na użytek zamierzonych badań, skonstruowałem kwestionariusz ankiety, składający się z czterdziestu różnorodnych pytań, zarówno zamkniętych, jak i półotwartych, zaopatrzonych w kafeterie : zamknięte, półotwarte i koniunktywne. Decydując się na użycie w kwestionariuszu pytań półotwartych, chciałem w ten sposób umożliwić respondentom swobodną odpowiedź na większą część pytań, bez narzucania im gotowych odpowiedzi, bądź też ich sugerowania.

6.4. Dobór próby i terenu badań.

Przygotowując się do przeprowadzenia badań, zdecydowałem, aby próbie poddać uczniów krakowskich liceów ogólnokształcących, znajdujących się w różnych rejonach miasta. Miało to na celu uzyskanie optymalnie wiarygodnych wyników badań poprzez odniesienie ich do większej społeczności , która w ten sposób mogłaby reprezentować badane środowisko. Jednocześnie za respondentów przyjąłem nie tylko jedną wybraną grupę wiekową, lecz uczniów z różnych klas.

6.4.1 Charakterystyka terenu badań.

Badania zostały przeprowadzone w trzech niżej wymienionych liceach ogólnokształcących znajdujących się na terenie miasta Krakowa, czyli w :

• III L. O. im. J. Kochanowskiego,

• XXVII L. O. im. Dra H. Jordana,

• XXIX L. O. im. K. Kieślowskiego.

Jak zaznaczyłem na wstępie, wybór terenu badań był losowy, jednakże nie przypadkowy. Wybrane przeze mnie placówki oświatowe znajdują się w różnych dzielnicach miasta. Dzielnice te różnią się między sobą nie tylko infrastrukturą ale i okresem powstawania, rozbudowy, zaludniania. Czy w chwili obecnej ma to znaczący wpływ na zamieszkującą w nich społeczność ? Pomimo dość intensywnej migracji części społeczeństwa, większość z nas nie zmienia tak często miejsca zamieszkania. Wynika to nie tylko z przywiązania do domu rodzinnego, ale i, a może przede wszystkim, z uwagi na koszty związane z takim przedsięwzięciem. Dlatego też uważam, że każda dzielnica, osiedle, miasto mają swoją specyfikę. Czy ma to aż tak istotne znaczenie i wpływ na wynik badań ? W pewnym sensie tak, gdyż klimat danego miejsca, regionu kształtuje przede wszystkim zamieszkująca tam społeczność. Postaram się po krótce przedstawić charakterystykę wybranych placówek, koncentrując się głównie na ich usytuowaniu wśród różnych środowisk.

III L. O. im. J. Kochanowskiego znajduje się w dzielnicy Nowa Huta, pod adresem os. Wysokie 6, w północnej części miasta. Szkoła ta ma swą siedzibę w osiedlu o zabudowie wielorodzinnej. Budynek szkoły został zaprojektowany na potrzeby szkolnictwa, teren jest ogrodzony, swobodne wejście do budynku mają tylko uczniowie. Do szkoły można wejść po otwarciu drzwi przez portiera ( są one zamykane na samozatrzaskowy zamek elektromagnetyczny ), tak że osoby postronne mają do niej utrudniony wstęp. Osiedle mieszkaniowe otaczające szkołę powstawało w latach siedemdziesiątych i jest zamieszkiwane przez ludność napływową. Uczniami tej placówki są głównie mieszkańcy okolicznych osiedli.

XXVII L. O. im. J. Kochanowskiego ma swą siedzibę w budynku nr 17 przy ul. Krowoderskiej w dzielnicy Stare Miasto. Budynek szkoły stanowi jedna z kamienic będąca z pozostałymi w szeregowej zabudowie zaadoptowana na potrzeby szkolnictwa. Do szkoły tej uczęszczają uczniowie z różnych rejonów miasta, jak i spoza Krakowa, cieszy się ona uznaniem wśród młodzieży z uwagi na przyjazne relacje z kadrą pedagogiczną. W rejonie tej placówki panuje duży ruch uliczny, umożliwia to pojawianie się wielu osób anonimowych w jej pobliżu a także w szkole.

XXIX L. O. im. K. Kieślowskiego znajduje się na terenie osiedla Kurdwanów, w zaprojektowanym na potrzeby szkolnictwa budynku mieszczącego się przy ul. Cechowej 57. Placówka ta sąsiaduje z bardzo dużym osiedlem domów wielorodzinnych rozbudowywanym nieustannie od początku lat osiemdziesiątych i usytuowana jest w południowo - wschodniej części miasta. Teren szkoły jest ogrodzony. Z uwagi na nagminne przebywanie w budynku szkoły osób postronnych będących mieszkańcami osiedla, niejednokrotnie wprowadzanych przez uczniów tego liceum, dyrekcja zatrudniła pracownika ochrony, który czuwa nad bezpieczeństwem uczniów. Często też dochodziło do awantur wywoływanych w okolicach szkoły przez młodzież nie związaną z tą placówką oświatową. Do XXIX L. O. uczęszczają głównie osoby zamieszkujące osiedle Kurdwanów. Na potrzeby młodzieży zamieszkującej ten teren, w osiedlu działa druga szkoła średnia o takim samym profilu. W przeważającej części osiedle zamieszkiwane było początkowo przez ludność napływową.

6.4.2 Charakterystyka badanej grupy.

Podejmując decyzję dotyczącą wyboru grupy, jaką miałem zamiar poddać badaniom, stwierdziłem, iż winni to być uczniowie reprezentujący różne środowiska społeczne ( pochodzenie ). Uznałem, że tym wymaganiom sprostają uczniowie krakowskich liceów ogólnokształcących. W obecnych czasach zacierają się tendencje do kształcenia dzieci na wzór wykształcenia rodziców, dlatego też w szkołach średnich uczą się zarówno osoby pochodzące ze środowisk inteligenckich jak i robotniczych. Istotnym również był dobór grupy uczniów reprezentujących takie same rodzaje placówek oświatowych.

Zgodnie z moimi założeniami, dobór grupy był losowy. Starałem się uniknąć sytuacji, w wyniku której zostaną mi narzucone konkretne oddziały klasowe dla przeprowadzenia badań. Dlatego też nie planowałem, ile i jakich grup klasowych poddam ankiecie w danej szkole. Jedyną określoną przeze mnie regułą było przeprowadzenie badań wśród uczniów drugich, trzecich i czwartych klas wybranych placówek. Z uwagi na przeprowadzona reformę w szkolnictwie - utworzenie szkół gimnazjalnych - sporadycznie można spotkać się z funkcjonowaniem klasy pierwszej w danej szkole średniej, wobec czego nie brałem pod uwagę odpowiadającej jej grupy wiekowej młodzieży. Tak więc można wywnioskować, iż za respondentów przyjąłem osoby w wieku 16 - 19 lat. Jednakże jako kryterium podziału na grupy wiekowe, przyjmę przynależność badanych do poszczególnych grup oddziałów klasowych. Klasyfikacja taka moim zdaniem w tym przypadku jest właściwsza i bardziej czytelna z uwagi na fakt, iż każdy oddział klasowy reprezentują uczniowie dwóch grup wiekowych, ponadto należy również wziąć pod uwagę osoby, które powtarzają daną klasę.

Łącznie zbadano 346 osoby : 127 uczniów III L. O ( w tym 57 osób z klas drugich i 68 osób z klas trzecich ) ., 89 uczniów XXVII L. O. ( w tym 49 osób z klas drugich i 40 osób z klas czwartych ) i 130 uczniów XXIX L.O. ( w tym 15 osób z klas drugich, 17 osób z klas trzecich i 98 osób z klas czwartych ).

	Ilość badanych w poszczególnych szkołach			Łącznie uczniów w klasach	~ zapis procentowy
klasy	III LO	XXVII LO	XXIX LO
II	59	49	15	123	35,5 %
III	68	-	17	85	24,5 %
IV	-	40	98	138	40 %
Łącznie uczniów	127	89	130	346	100 %
~ zapis procentowy	36,75 %	25,75 %	37,5 %	100 %

Tabela nr 1. Podział badanej grupy na szkoły i oddziały klasowe.

Z przedstawionej powyżej tabeli wynika, iż 36,75 % respondentów uczęszcza do III LO, 25,75 % do XXVII LO, zaś 37,5 % badanych to uczniowie XXIX LO. Uczniowie klas II stanowią 35,5 %, III - 24,5 %, a IV - 40 % populacji badawczej.

Płeć	liczba	~ %
Chłopcy	107	31
Dziewczęta	239	69

Tabela nr 2. Płeć badanych.

Większość badanych ( wynika to z charakteru wybranych placówek, jakimi są licea ogólnokształcące ) bo aż 69 % stanowiły dziewczęta, natomiast na chłopców przypada pozostałe 31 %.

Miejsce zamieszkania	liczba	~ %
Duże miasto	305	88,15
Małe miasteczko	13	3,75
Wieś	28	8,1

Tabela nr 3. Miejsce zamieszkania badanych.

Ankietowani zapytani o miejsce zamieszkania, w 88,15 % odpowiedzieli, że zamieszkują w dużym mieście. W małych miasteczkach zamieszkuje 3, 75 %, na wsi zaś 8,1 %. Tak więc przeważająca większość uczniów objętych badaniami, to mieszkańcy Krakowa, a więc osoby mające kontakt z ogromną społecznością młodzieży, ułatwiony dostęp do wszelkiego rodzaju ośrodków kultury, sztuki, a także

Różnych miejsc spotkań, dyskotek, klubów, pubów. Skutkuje to okazją do przebywania w różnych środowiskach, wśród różnych ludzi wyznających jakże skrajne niekiedy wartości, a także uleganiu silnemu wpływowi grupy.

Opiekunowie	liczba	~ %
Rodzice	295	85,3
Matka	35	10,1
Ojciec	10	2,9
Inne osoby	6	1,7

Tabela nr 4.Opiekunowie osób badanych.

W 85,3 % przypadków, młodzież wychowywana jest w rodzinach pełnych, czyli przez matkę i ojca, w 10,1 % przez samotne matki, 2,9 % przez ojców, 1,7 % przez inne osoby.

Rodzeństwo	liczba	~ %
Tak	284	82,1
Nie	62	17,9

Tabela nr 5. Rodzeństwo badanych.

Większość, bo aż 82,1 % ma rodzeństwo, jedynacy stanowią natomiast 17,9 % ogółu badanych.

Wykształcenie opiekunów	liczba	~ %
Wyższe	128	37
Średnie	164	47,4
Zawodowe	53	15,3
Podstawowe	1	0,3

Tabela nr 6. Wykształcenie opiekunów.

Wykształcenie opiekunów przedstawia się następująco : 37 % przyjąłem jako wykształcenie wyższe, 47,4 % jako wykształcenie średnie, 15,3 % jako zawodowe i 0,3 % podstawowe. Widzimy zatem, ze ponad 80 % badanych wychowuje się w rodzinach, gdzie jeden z opiekunów ma wykształcenie co najmniej średnie.

Atmosfera rodzinna	liczba	~ %
Panuje miłość, harmonia i wzajemne zrozumienie	212	61,27
Każdy zajmuje się sobą, atmosfera jest oziębła	63	18,21
Często dochodzi do kłótni i awantur	36	10,4
Inne	35	10,12

Tabela nr 7. Atmosfera rodzinna.

Zdaniem ankietowanych ( 61,27 % ) w ich rodzinach panuje miłość, harmonia i wzajemne zrozumienie, rzadziej ( 18,21 % ) można się spotkać z rodzinami gdzie każdy zajmuje się sobą, a atmosfera jest raczej oziębła lub często dochodzi do kłótni i awantur ( 10, 4 % ). Wśród respondentów, 10,12 % badanych, określiło, iż atmosfera w ich rodzinach jest inna niż we wspomnianych przypadkach i były to odpowiedzi wyczerpujące częściowe elementy przytoczonych.

Opiekunowie	liczba	~ %
Są również przyjaciółmi, żyją z wychowankami w relacjach partnerskich	231	66,76
Zaspokajają jedynie podstawowe potrzeby wychowanka	69	19,94
Stawiają zbyt wysokie wymagania wychowankom	50	14,45
Nie interesują się wychowankiem	4	1,15

Tabela nr 8. Relacje między opiekunami a wychowankami.

Adekwatnie do powyższych odpowiedzi uczniowie wypowiadali się na temat stosunków panujących miedzy nimi a opiekunami. I tak dla 66,76 % opiekunowie są również przyjaciółmi, dla 19,94 % zaspokajają tylko ich podstawowe potrzeby, 14,45 % uważa, ze stawiają im zbyt wysokie wymagania, zaś w 1,15 % nie interesują się nimi.

O swych problemach mówi	liczba	~ %
Rodzicom / Opiekunom	137	39,5
Rodzeństwu	75	21,6
Przyjaciołom	205	59,2
Innym osobom	10	2,9

Tabela nr 9. Osoby, których ankietowani proszą o pomoc w przypadku problemów.

Młodzi ludzie spotykają się z wieloma problemami, z którymi nie potrafią sobie sami poradzić. Ponad połowa ankietowanych ( 59,2 % ) o swoich problemach rozmawia przede wszystkim z przyjaciółmi, kolegami, znacznie mniejsza grupa ( 39,6 % ) w trudnych sytuacjach życiowych radzi się rodziców bądź opiekunów. Sporadycznie tez młodzież o swych problemach rozmawia z rodzeństwem ( 21,6 % ). Jednostki radzą się innych osób ( 2,9 % ). Jak zatem widać, w obecnych czasach jedynie niewielka grupa ludzi za autorytet uważa swych rodziców.

O problemach nie mówi rodzicom / opiekunom	liczba	~ %
Nie rozumieją ich problemów	164	47,4
Nie ufa im	56	16,9
Wynika to z konfliktu pokoleń	47	13,6
Inne przyczyny	62	17,9
Mówi o wszystkim	20	5,8

Tabela nr 10. Powody ukrywania problemów przed rodzicami.

.Rozwinięciem tego zagadnienia było postawione pytanie : Dlaczego o pewnych problemach nie mówi rodzicom ? jako podstawowy powód podawany był brak ich strony ( 47,4 % ). W dalszej części pojawiały się wyjaśnienia typu : nie ufam im ( 16,9 % ), wynika to z konfliktu pokoleń ( 13,6 % ) lub inne przyczyny ( 17,9 % ). Jedynie 5,8 % badanych mówi rodzicom / opiekunom o wszystkich swych problemach i troskach.

Wolny czas spędza	liczba	~ %
W domu rodzinnym	99	28,6
Z przyjaciółmi	224	64,7
Z chłopakiem / dziewczyną	95	27,4

Tabela nr 11. Sposoby spędzania wolnego czasu.

Ulubiona rozrywka	liczba	~%
Dyskoteka , klub, spotkania towarzyskie	174	50,3
Sport	55	15,8
Lektura książki, czasopisma	35	10,1
Wycieczki	23	6,6
Inne	96	27,7

Tabela nr 12.Ulubiona rozrywka.

Jak więc można się domyślać ( co zostało z reszta potwierdzone przez 64,7 % respondentów ) młodzież, najchętniej spędza wolny czas w gronie swych przyjaciół i sympatii ( 27,4 % ). W domu rodzinnym najlepiej czuje się 28,6 % badanych. Jak deklarowali młodzi ludzie, najchętniej w wolnym czasie oddają się uciechom spotkań towarzyskich, w dyskotekach, klubach ( 50,3 % ). Sport uprawia, bądź fascynuje się nim 15, 8 %, w wycieczkach uczestniczy bądź organizuje je z przyjaciółmi 6,6 % badanych, zaś w wolnym czasie, lekturze książki czy też czasopism oddaje się 10,1 % respondentów. Inne niż wspomniane sposoby spędzania wolnego czasu wymieniło 27,7 % badanych. Wśród odpowiedzi padały takie rozrywki jak : telewizja, sen, jedzenie, komputer, słuchanie muzyki, sex, zakupy modnej odzieży itp. Zdecydowałem się wszystkie te zajęcia określić mianem inne, z uwagi na dużą ich różnorodność i stosunkowo małą powtarzalność wśród ankietowanych.

Uważa, że jest osobą	Liczba	~ %
Wesołą, otwartą, lubianą przez innych	252	72,8
Skrytą, mam trudności w nawiązywaniu kontaktów	53	15,3
Nie lubianą i nie akceptowana przez innych	13	3,7
Inne	24	6,9
Brak odpowiedzi	3	0,9

Tabela nr 13. Samoocena badanych.

Po tej dość szczegółowej charakterystyce badanej grupy, skusiłem się na poddanie respondentów samoocenie ich osobowości. I tak, zdecydowana większość, bo aż 72,8 % uważa się za osoby wesołe, otwarte i lubiane przez innych, jako osoby skryte, mające trudności w nawiązywaniu kontaktów ocenia się 15,3 %, zaś nie lubiane przez innych jedynie 3,7 %. Inne cechy charakteryzuje 6,9 %, jednak należy zwrócić uwagę, iż osoby te wyczerpały w swej ocenie składowe części powyższych odpowiedzi, lub uzupełniały je własnymi słowami.

Reasumując cechy badanej grupy, uznać należy, iż nie cechuje jej jakaś szczególna specyfika jeśli chodzi ilość osób powtarzających klasy, pochodzących z rodzin rozbitych czy też dotkniętych jakimiś patologiami. Ogólnie pozwolę sobie ocenić respondentów jako przeciętną grupę młodzieży.

6.5 Organizacja i przebieg badań.

Przed przystąpieniem do przeprowadzenia badań, poddałem narzędzie badawcze próbie, poprzez przeprowadzenie w XXIX LO badań pilotażowych na grupie 27 uczniów klasy czwartej. Z uwagi na fakt, iż użyta ankieta spełniła założone wymagania, uzyskane dzięki niej wyniki zostały wykorzystane dla potrzeb niniejszej pracy i włączone do pozostałych.

Badania zostały przeprowadzone we wspomnianych placówkach oświatowych w okresie 14 - 18. 01. 2002 roku po uprzednim uzyskaniu zgody przez dyrekcję tychże szkół. Udając się na rozmowę z dyrektorami, obawiałem się, iż zgoda na przeprowadzenie tych badań wyrażona zostanie niechętnie, bądź też spotkam się z odmową. Uważałem tak, gdyż temat, jaki pragnąłem poruszyć, bez wątpienia jest trudny dla pedagogów, wręcz drażliwy. Niejednokrotnie spotykałem się z opinią, iż to, że uczniowie sięgają po narkotyki, które nierzadko można nabyć w szkole lub jej okolicach, jest przede wszystkim wina nauczycieli, pedagogów, dyrekcji szkół. Absolutnie nie podzielam tego zdania, gdyż uważam, iż źródeł takich zachowań należy poszukiwać głównie w najbliższym środowisku młodego człowieka, a także w jego zdolności do ulegania wpływom. Wbrew moim obawom, spotkałem się ze serdecznym przyjęciem ze strony kadry kierowniczej, jak i nauczycielskiej. Określiłem dokładnie tematykę pracy, cel i warunki w jakich chciałbym przeprowadzić badania. Stworzono mi ku temu bardzo dobre warunki, szczególnie wyrażając zgodę na to, aby na czas wypełnienia ankiet uczniowie nie czuli się skrępowani obecnością nauczycieli, tak więc młodzież wypełniała ankiety w swych klasach jednakże w mojej obecności.

Przed rozdaniem ankiet wytłumaczyłem respondentom szczegółowo czemu ma służyć wypełniona prze nich ankieta i dzieliłem instruktażu w jej wypełnieniu, zwracając uwagę na dużą ilość pytań otwartych, dających im możliwość swobodnej wypowiedzi. Nie ukrywam, że młodzież z niechęcią przyjmowała tematykę ankiety uczniowie wymieniali między sobą uwagi krytyki, powątpiewali w anonimowość obawiając się, iż wyniki badań z poszczególnych klas zostaną przedstawione nauczycielom. Prawdę mówiąc trudno było przekonać ankieterów do szczerego odpowiadania na zamieszczone w niej pytania, jednak nie zniechęcało mnie to i poprzez wesołą, sympatyczna rozmowę starałem się dotrzeć do młodzieży. Trudno jest mi ocenić wiarygodność z jaka odpowiadali respondenci, jednakże należy zaznaczyć, iż de facto nie ma żadnych podstaw podważyć wiarygodności odpowiedzi, pomimo faktu rozmów między niektórymi uczniami, którzy sugerowali sobie wzajemnie, że nie ma powodu dla którego mieliby uzewnętrzniać swoje przeżycia z narkotykami. Chcąc dać im dodatkowe zabezpieczenie anonimowości, proponowałem złożenie ankiet w dowolny sposób ( na przykład na jednej z ostatnich ławek ) i sugerowałem ,aby nie spoglądali w ankiety kolegów, tak aby uszanować ich anonimowość. W czasie gdy badani wypełniali ankiety nie przemieszczałem się w klasie, odpowiadałem na ich pytania. W każdym oddziale klasowym na czas sporządzenia ankiet, wraz z wprowadzeniem poświęcałem 30 - 45 minut i był on uzależniony tylko i wyłącznie od respondentów. Pragnę zaznaczyć, iż pomimo zgody dyrekcji na przeprowadzenie badań, decyzja poświęcenia mi jednostki lekcyjnej była ostatecznie uzależniona od nauczyciela prowadzącego i w przypadku realizacji istotnych, czy też planowanych wcześniej zajęć nie ingerowałem w ich realizację.

Uważam, iż dzięki pomocy pedagogów, badania zostały przeprowadzone sprawnie i w dobrych warunkach, spotkałem się z ich życzliwością i zrozumieniem.

Rozdział VII. Zagrożenie narkomanią uczniów krakowskich szkół średnich na podstawie badań własnych.

Rozważając problem narkomanii, jego rozmiar i charakter, pragnę zwrócić uwagę nie tylko na fakt używania przez daną grupę osób środków narkotycznych. Istotnym jest między innymi spostrzeżenie ilości badanych, którzy mieli kontakt z narkotykami w różnych sytuacjach, ich poziom wiedzy o narkotykach, źródła z których czerpią tę wiedzę. Rozpoznając te poszczególne problemy, jesteśmy wówczas w stanie zrozumieć postępowanie młodzieży, pobudki jakimi się kierują sięgając po środki odurzające i z czego one wynikają - czy to z sytuacji domowej, towarzyskiej, swawoli, czy też z niewiedzy ?

Formy kontaktu badanych z narkotykami przedstawia poniższa tabela.

	III LO		XXVII LO		XXIX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
Był częstowany lub nakłaniany do użycia narkotyku.	54	15,6 %	38	11 %	74	21,4 %	166	48 %
Spróbował / używał narkotyki.	24	6.9 %	17	4.9 %	56	16,2 %	97	28 %
Używa narkotyki.	5	1,4 %	1	0.3 %	21	6 %	27	7,8 %
Proponowano mu kupno narkotyków.	42	12,1 %	29	8,4 %	52	15 %	123	35,5 %

Tabela nr 14. Formy kontaktu z narkotykami.

Jak wynika z przedstawionych wyników, 48 % populacji badawczej było częstowanych, lub nakłanianych do użycia narkotyku, 28 % ogółu spróbowało bądź używało środki narkotyczne, 6,9 % używa narkotyki, a kupno narkotyków proponowano 35,5 % badanym.

Rozważając problem kontaktu młodzieży z narkotykami, scharakteryzuję poszczególne jego formy. Otóż, w przypadku osób częstowanych narkotykami lub nakłanianych do ich przyjęcia, należy zwrócić uwagę przede wszystkim na okoliczności w jakich miało to miejsce i rodzaj narkotyku jakim częstowano.

	III LO		XXVII LO		XXIX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
Podczas spotkania towarzyskiego	23	13,85 %	22	13,25 %	43	25,9 %	88	53 %
W dyskotece, klubie, pubie	10	6 %	10	6 %	8	4,8 %	28	16,8 %
W gronie przyjaciół	5	3 %	3	1,8 %	8	4,8 %	16	9,6 %
W szkole	4	2,4 %	1	0,6 %	10	6 %	15	9 %
W okolicach szkoły	2	1,2 %	-	-	-	-	2	1,2 %
Brak odpowiedzi	4	2,4 %	1	0,6 %	7	4,2 %	12	7,2 %
Inne	6	3,6 %	4	2,4 %	5	3 %	15	9 %
Ogółem	54	32,5 %	41	24,7 %	81	48,8 %	176	106 %

Tabela nr 15. Miejsca w jakich proponowano użycie narkotyku.

Zdecydowana większość, bo aż 53 % badanych z propozycją spróbowania narkotyku spotkała się podczas spotkań towarzyskich ( prywatek ), w 16,8 % sytuacja taka miała miejsce w dyskotece, klubie lub pubie, w 9,6 % przypadków w gronie znajomych, a w 9 % w szkole i 1,2 % w okolicy szkoły. W innych miejscach niż wymienione częstowanych lub nakłanianych do użycia narkotyku było 9 % badanych, odpowiedzi nie udzieliło 7,2 %.

	III LO		XXVII LO		XXIX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
Marihuana	29	17,5 %	13	7,8 %	45	27,1 %	87	52,4 %
Haszysz	5	3 %	9	5,4 %	5	3 %	19	11,4 %
Amfetamina	9	5,4 %	4	2,4 %	14	8,4 %	27	16,2 %
Extasy	4	2,4 %	-	-	5	3 %	9	5,4 %
Kokaina	1	0,6 %	-	-	2	1,2 %	3	1,8 %
Heroina	1	0,6 %	-	-	2	1,2 %	3	1,8 %
Brown sugar	-	-	1	0,6 %	-	-	1	0,6 %
Grzyby halucynogenne	1	0,6 %	1	0,6 %	1	0,6 %	3	1,8 %
LSD	3	1,8 %	1	0,6 %	5	3 %	9	5,4 %
Nie wie co to było	4	2,4 %	4	2,4 %	9	5,4 %	17	10,2 %
Nie podaje	4	2,4 %	6	3,6 %	10	6 %	20	12 %

Tabela nr 16. Rodzaje narkotyków, jakimi byli częstowani respondenci, bądź byli nakłaniani do ich użycia.

Najliczniejszej grupie badanych ( 52,4 % ) oferowano marihuanę, 11,4 % haszysz, 16,2 % amfetaminę, 5,4 % extasy; kokainę, heroinę i grzyby halucynogenne 1,8 % badanym. Z propozycja spróbowania LSD spotkało się 5,4 % ,a brown sugar 0,6 %. W 10,2 % przypadków, uczniowie nie wiedzieli z czy mieli do czynienia, a 12 % nie podało rodzaju środka.

Wiek inicjacji	III LO		XXVII LO		XXIX LO		Ogółem
		Liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
14 lat	2	2 %	4	4,1 %	7	7,2 %	13	13,3 %
15 lat	10	10,3 %	6	6,2 %	16	16,5 %	32	33 %
16 lat	10	10,3 %	5	5,1 %	18	18,6 %	33	34 %
17 lat	2	2 %	-	-	11	11.4 %	13	13.4 %
18 lat	-	-	2	2 %	4	4,1 %	6	6,2 %

Tabela nr 18. Wiek inicjacji narkotykowej badanych.

Powyższa tabela przedstawia obrazuje wiek badanych, w jakim po raz pierwszy sięgnęli po narkotyk. Najczęściej wiek inicjacji narkotykowej wynosił 15 ( 33 % ) i 16 ( 34 %) lat. Na równym poziomie przedstawia się również wiek inicjacji 14 latków ( 13,3 % ) i 17 latków ( 13,4 % ). W wieku 18 lat, narkotyków po raz pierwszy użyło 6,2 % badanych.

Rodzaj używanych środków	III LO		XXVII LO		XXIX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
Marihuana	19	19,6 %	11	11,3 %	57	58,7 %	87	89,6 %
Haszysz	5	5,1 %	6	6,2 %	6	6,2 %	17	17,5 %
Amfetamina	5	5,1 %	2	2 %	12	12,4 %	19	19,5 %
Extasy	-	-	-	-	1	1 %	1	1 %
Brown sugar	-	-	-	-	1	1 %	1	1 %
Grzyby halucynogenne	-	-	3	3,1 %	-	-	3	3,1 %
LSD	-	-	-	-	4	4,1 %	4	4,1 %
Leki psychotropowe	-	-	-	-	2	2 %	2	2 %
Nie wie co to było	1	1 %	-	-	1	1 %	2	2 %
Nie podaje	3	3 %	-	-	6	6 %	9	6 %

Tabela nr 19. Rodzaj środków odurzających, które były używane przez respondentów.

Spośród grupy osób, które sięgnęły po narkotyki, 89,6 % używało marihuanę, 17,5 % haszysz, 19,5 % amfetaminę, 4,1 % LSD, 3,1 % grzyby halucynogenne, 2 % leki psychotropowe. 1 % extasy i brown sugar. Pozostałe 2 % nie wie jakiego użyło środka, a 6 % nie podaje.

Używa narkotyki	III LO		XXVII LO		XXIX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
Regularnie	-	-	1	0,3 %	2	0,6 %	3	0,9 %
Czasami / okazjonalnie	5	1,4 %	1	0,3 %	18	5,2 %	24	6,9 %
Brak odpowiedzi	1	0,3 %	1	0,3 %	2	0,6 %	4	1,2 %
Nie używa	121	35 %	86	24,8 %	108	31,2 %	315	91 %

Tabela nr 20. Używanie narkotyków przez badanych.

Ankietowani przyznający się do używania narkotyków w 0,9 % przypadków twierdzą, iż używają ich regularnie, 6,9 % oświadczyło, iż czyni to czasami - okazjonalnie, natomiast 1,2 % nie udzieliło odpowiedzi. Pozostałe 91 % utrzymuje, iż nie używa narkotyków.

	III LO		XXVII LO		XXIX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
Marihuana	5	18,5 %	1	3,7 %	13	48,1 %	19	70,3 %
Haszysz	3	11,1 %	1	3,7 %	4	14,8 %	8	29,6 %
Amfetamina	2	7,4 %	1	3,7 %	5	18,5 %	8	29,6 %
Extasy	-	-	-	-	2	7,4 %	2	7,4 %
LSD	-	-	-	-	1	3,7 %	1	3,7 %
Brak odpowiedzi	1	3,7 %	-	-	9	33,3 %	10	37 %

Tabela nr 21. Narkotyki jakich używają badani.

Spośród grupy używającej narkotyki, 70,3 % sięga po marihuanę, 29,6 % po haszysz, 29,6 stosuje amfetaminę, 7,4 % exstasy, 3,7 % LSD, a 37 % nie podało rodzaju środka.

Należy zwrócić uwagę, że 22,2 % badanych, które kiedykolwiek sięgnęły po narkotyki, przyznały, iż potrzebowały pomocy lekarskiej, 55,5 % z nich odczuwało potrzebę ponownego sięgnięcia po narkotyk, 22,2 % uważa się za osoby uzależnione, bądź miały problem narkotykowy, a z pomocy specjalistów ( terapeutów ) korzystało 11,1 % spośród nich.

Przyczyny sięgnięcia po narkotyk.	III LO		XXVII LO		XXIX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
Ucieczka od rzeczywistości	7	7,2 %	10	10,3 %	18	18,5 %	35	36 %
Ciekawość, chęć przeżycia czegoś nieznanego.	18	18,5 %	9	9,3 %	45	46,4 %	72	74,2 %
Dla lepszego samopoczucia.	9	9,3 %	-	-	19	19,6 %	28	28,9 %
Dla towarzystwa, umożliwia to lepszą zabawę.	6	6,2 %	10	10,3 %	16	16,5 %	32	33 %
Chęć zaimponowania komuś.	5	5,1 %	-	-	3	3,1 %	8	8,2 %
W celu ułatwienia nawiązywania znajomości.	3	3,1 %	3	3,1 %	4	4,1 %	10	10,3 %
Nuda	2	2 %	1	1 %	-	-	3	3 %
Głupota	1	1 %	-	-	1	1 %	2	2 %

Tabela nr 22. Przyczyny sięgnięcia po narkotyki zdaniem respondentów, którzy ich używali.

Powodem sięgnięcia po narkotyki przez osoby, które ich używały, w 36 % była to chęć ucieczki od rzeczywistości, w 74,2 % ciekawość i chęć przeżycia czegoś nieznanego, 28,9 % czyniło to w celu poprawy samopoczucia, 33 % dla towarzystwa i urozmaicenia zabawy, 8,2 % w ten sposób pragnęło komuś zaimponować, 10,3 % uznało, iż miało to pomóc w nawiązaniu znajomości, 3 % jest zdania, że kierowali się nudą, a 2 % - głupotą.

Przyczyny sięgnięcia po narkotyk.	III LO		XXVII LO		XXIX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
Ucieczka od rzeczywistości	55	15,9 %	44	12,7 %	51	14,7 %	150	43,3 %
Ciekawość, chęć przeżycia czegoś nieznanego.	38	11 %	17	4,9 %	34	9,8 %	89	25,7 %
Dla lepszego samopoczucia.	17	4,9 %	2	0,6 %	13	3,8 %	32	9,3 %
Dla towarzystwa, umożliwia to lepszą zabawę.	23	6,6 %	16	4,6 %	30	8,7 %	69	19,9 %
Chęć zaimponowania komuś.	19	5,5 %	4	1,1 %	26	7,5 %	49	14,1 %
W celu ułatwienia nawiązywania znajomości.	10	2,9 %	2	0,6 %	5	1,4 %	17	4,9 %
Nuda	2	0,6 %	-	-	8	2,3 %	10	2,9 %
Inne przyczyny	8	2,3 %	5	1,4 %	5	1,4 %	18	5,2 %
Brak odpowiedzi	3	0,9 %	1	0,3 %	5	1,4 %	9	2,6 %

Tabela nr 23. Przyczyny sięgnięcia po narkotyki, zdaniem ogółu badanych.

Zdaniem 43,3 % ogółu badanych, młodzież sięga po narkotyki w celu oderwania się od rzeczywistości, 25,7 % jest zdania, iż jest to zwyczajna ciekawość i chęć przeżycia czegoś nieznanego, 9,3 % ankietowanych sądzi, iż w ten sposób chcą poprawić swe samopoczucie, 19,9 % twierdzi, że robią to dla towarzystwa i lepszej zabawy. Dla 14,1 % postępowanie takie wynika z chęci zaimponowania komuś, 4,9 % uważa, że w ten sposób przełamują bariery przy nawiązywaniu znajomości (dzięki odurzeniu ), 2,9 % jest przekonana, że do takich zachowań posuwa ich nuda. Inne przyczyny podało 5,2 %, natomiast 2,6 % nie udzieliło odpowiedzi.

Rozważając pozostały aspekt kontaktu respondentów z narkotykami w kontekście składanej im propozycji kupna tych środków, stwierdzono, iż sytuacje takie nastąpiły w różnych miejscach i okolicznościach.

	III LO		XXVII LO		XXIX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
W dyskotece, klubie, pubie	26	21,1 %	23	18,7	21	17,1 %	70	56,9 %
W szkole	2	1,6 %	-	-	17	13,8 %	19	15,4 %
W okolicach szkoły	6	4,9 %	7	5,7 %	9	7,3 %	22	17,9 %
Na ulicy	13	10,5 %	2	1,6 %	21	17,1 %	36	29,2 %
W gronie znajomych	4	3,2 %	7	5,7 %	2	1,6 %	13	10,5 %
Podczas prywatki	3	2,4 %	6	4,9 %	1	0,8 %	10	8,1 %

Tabela nr 24. Miejsca, gdzie respondenci spotkali się z propozycją kupna narkotyków.

Jak wynika z przedstawionej powyżej tabeli, zdecydowana większość - bo aż 56,9 % - osób, które spotkały się z propozycją kupna narkotyków ( przypomnę, iż stanowią oni 35,5 % populacji badawczej ) ofertę taką otrzymali w lokalu ( dyskoteka, klub, pub ), 15,4 % w szkole, 17,9 % w okolicach szkoły, 29,2 % na ulicy, 10,5 % w gronie znajomych, zaś 8,1 % w czasie spotkania towarzyskiego ( prywatki ). Należy zwrócić uwagę, że aż 33,3 % osób wspomnianej grupy propozycję kupna narkotyków otrzymało w szkole lub w okolicy szkoły.

Respondentów zapytano również o możliwość nabycia narkotyków w szkole lub jej pobliżu.

W szkole lub jej pobliżu można nabyć narkotyki	III LO		XXVII LO		XXIX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
TAK	103	29,75 %	72	20,8 %	103	29.75 %	278	80,3 %
NIE	1	0,3 %	6	1,7	8	2,3 %	15	4,3 %
NIE WIEM	23	6,6 %	11	3,2 %	19	5,5 %	53	15,3

Tabela nr 25. Możliwość nabycia narkotyków w szkole lub jej pobliżu.

Zdecydowana większość ( 80,3 % ) uważa, że tak. Odmiennego zdania jest jedynie 4,3 %, zaś 15,3 % tego nie wie.

Mając na uwadze uzyskane wyniki badań, należy również zastanowić się nad poziomem ogólnej wiedzy respondentów o narkotykach i narkomanii, czyli, czym są ich zdaniem narkotyki, jak wpływają na organizm człowieka, czym jest narkomania i skąd czerpią tę wiedzę ?

Badaną grupę młodzieży zapytano, czym ich zdaniem są narkotyki ?

Narkotyki to :	III LO		XXVII LO		XIXX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
Środki odurzające, używki prowadzące do uzależnienia.	60	17,3 %	59	17 %	39	11,3 %	158	45,6 %
Źródło tragedii,, nieszczęść i śmierci.	27	7,8 %	6	1,7 %	19	5,5 %	52	15 %
Środki pozwalające oderwać się od rzeczywistości.	15	4,3 %	9	2,6 %	9	2,6 %	33	9,5 %
Używki zapewniające dobrą zabawę, pozwalające się rozluźnić	6	1,7 %	3	0,9 %	11	3,2 %	20	5,8 %
Inne	14	4 %	10	2,9 %	49	14,1 %	73	20 %
Brak odpowiedzi.	6	1,7 %	-	-	11	3,2 %	17	4,9 %

Tabela nr 25. Pojęcie narkotyków zdaniem badanych.

Zdaniem 45,6 % narkotyki to środki odurzające, bądź używki prowadzące do uzależnienia, 15 % uważa je za źródło tragedii, nieszczęść i śmierci. Dla 9,5 % badanych są to używki zapewniające dobra zabawę i pozwalające się rozluźnić, natomiast 20 % badanych udzielało różnych odpowiedzi, często w bardzo spontaniczny sposób określając je jako zło, występowały także odpowiedzi absurdalne, bądź wyrażające skrajne i nierzadko kontrowersyjne poglądy.

Na zadane pytanie : „ Czy potrafisz wyjaśnić co to jest narkomania ? ”, 32,4 % stwierdziło, że tak i jest w stanie scharakteryzować ten problem; 61,3 % uważa, że raczej tak; 6,9 %, że raczej nie, natomiast 3,3 % badanych nie potrafi wyjaśnić tego pojęcia.

Narkomania to :	III LO		XXVII LO		XXIX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
Uzależnienie od środków odurzających.	91	26,3 %	76	22 %	61	17,6 %	228	65,9 %
Poważny problem społeczny.	6	1,7 %	2	0,6 %	25	7,2 %	33	9,5 %
Przyjmowanie różnych substancji w celu odurzania.	16	4,6 %	11	3,2 %	10	2,9 %	37	10,7 %
Zażywanie środków odurzających, aby przywrócić życiu sens.	2	0,6 %	-	-	2	0,6 %	4	1,2 %
Brak odpowiedzi.	4	1,2 %	-	-	17	4,9 %	21	6,1 %
Inne	11	3,2 %	2	0,6 %	15	4,3 %	28	8,1 %

Tabela nr 25. Pojęcie narkomanii zdaniem badanych.

Ankietowani w zdecydowanej większości ( 65,9 % ) uważają, iż narkomania to uzależnienie od środków odurzających, 9,5 % określa to zjawisko jako poważny problem społeczny, a 10,7 % jako przyjmowanie różnych substancji w celu odurzania. Odpowiedzi nie udzieliło 6,1 % badanych; zdaniem 1,2 % jest to zażywanie środków odurzających, aby przywrócić życiu sens. W 8,1 % odpowiedzi, ankietowani wyrażali różne opinie, w większości przyjmując negatywne stanowisko do tegoż zjawiska. Ponadto 91,6 % badanych uważa narkomanię za chorobę, 3,5 % jest odmiennego zdania, zaś 4,3 % nie wie czy narkomanię należy traktować w tej kategorii, 0,6 % nie udzieliło odpowiedzi.

Przyjmowanie narkotyków jest szkodliwe dla zdrowia :	III LO		XXVII LO		XIXX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
zawsze,	99	28,6 %	72	20,8 %	95	27,5 %	266	76,9 %
tylko w dużych ilościach,	16	4,6 %	1	0,3 %	16	4,6 %	33	9,5 %
regularne	13	3,8 %	10	2,9 %	16	4,6 %	39	11,3 %
zależy od rodzaju narkotyku,	8	2,3 %	10	2,9 %	12	3,5 %	30	8,7 %
nie jest szkodliwe jeżeli potrafisz to kontrolować,	7	2 %	-	-	4	1,1 %	11	3,1 %
brak odpowiedzi	3	0,9 %	-	-	-	-	3	0,9 %

Tabela nr 26. Szkodliwość używania narkotyków według oceny badanych.

Zdaniem 76,9 % badanych, przyjmowanie narkotyków jest szkodliwe zawsze, 9,5 % uważa, że tylko w dużych ilościach, a 11,3 % jest zdania, iż szkodliwość ich wynika z regularnego używania. Zdaniem 8,7 % uzależnione jest to od rodzaju narkotyku, zaś według 3,1 % badanych nie mają one ujemnego wpływu na organizm, jeżeli posiada się nad nimi kontrolę. Na ten temat nie wypowiedziało się jedynie 0,9 % badanych. Poruszono również kwestie okazjonalnego przyjmowania narkotyków.

Okazjonalne używanie narkotyków może doprowadzić do uzależnienia:	III LO		XXVII LO		XIXX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
tak	93	26,9 %	61	17,6 %	89	25,7 %	243	70,2 %
nie	14	4,1 %	17	4,9 %	23	6,6 %	54	15,6 %
nie wiem	20	5,8 %	11	3,2 %	16	4,6 %	47	13,6 %
brak odpowiedzi	-	-	-	-	2	0,6 %	2	0,6 %

Tabela nr 27. Ocena okazjonalnego przyjmowania narkotyków.

O tym, iż okazjonalne przyjmowanie narkotyków może doprowadzić do uzależnienia, przekonanych jest 70,2 % badanych, zaprzecza im 15,6 %, natomiast 13,6 % stwierdziło, iż tego nie wie. Odpowiedzi nie udzieliło jedynie 0,6 % .

Respondenci wypowiadali się również w kwestii używania przez ich rówieśników środków odurzających. Zdaniem 91,6 % uczniowie szkół średnich używają narkotyki, odmiennego zdania jest zaledwie 0,6 %, zaś 7,8 % nie zastanawiało się nad tym. Uzasadniali swą opinie w następujący sposób.

	III LO		XXVII LO		XIXX LO		Ogółem
		Liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
Są to ich znajomi.	55	15,9 %	26	7,5 %	34	9,8 %	115	33,2 %
Słyszą jak o tym rozmawiają.	14	4 %	9	2,6 %	17	4,9 %	40	11,5 %
Byli tego świadkiem.	6	1,7 %	-	-	21	6 %	27	7,7 %
Na podstawie ich obserwacji.	39	11,3 %	49	14,1 %	26	7,5 %	114	32,9 %
Brak odpowiedzi	6	1,7 %	4	1,2 %	15	4,3 %	25	7,2 %
Inne	12	3,5 %	4	1,2 %	12	3,5 %	28	8,2 %

Tabela nr 28. Powody stwierdzenia używania narkotyków przez rówieśników

Osoby używające narkotyki są znajomymi 33,2 % badanych, 11,5 % słyszy jak o tym rozmawiają, 7,7 % badanych było tego świadkiem, a 32,9 % badanych twierdzi tak na podstawie własnych obserwacji, zaś 8,2 % podaje inne przyczyny swego stwierdzenia. Odpowiedzi nie udzieliło 7,2 %.

Ankietowani ustosunkowali się również do zjawiska narkomanii wśród młodzieży.

Wśród młodzieży można zaobserwować zjawisko narkomanii.	III LO		XXVII LO		XIX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
tak	74	21,4 %	57	16,5 %	94	27,2 %	225	65,1 %
raczej tak	37	10,7 %	20	5,8 %	31	9 %	88	25,5 %
raczej nie	10	2,9 %	10	2,9 %	3	0,9 %	23	6,7 %
nie	5	1,4 %	2	0,6 %	1	0,3 %	8	2,3 %
brak odpowiedzi	1	0,3 %	-	-	1	0,3 %	2	0,6 %

Tabela nr 29. Ocena występowania zjawiska narkomanii wśród młodzieży.

Zdecydowana większość, bo aż 65,1 % jest przekonana, że można zaobserwować to zjawisko, „ raczej tak ” odpowiedziało 25,5 %, „ raczej nie ” 6,7 %, 2,3 % nie dostrzega tego problemu. Odpowiedzi nie udzieliło 0,6 % badanych.

Zastanawiającym jest fakt, na jakiej podstawie tak uważają. Otóż 77,1 % stwierdziło, iż swój pogląd wyraziło opierając się na własnych spostrzeżeniach, obserwacji znajomych i innych ludzi, 15,2 % sugerowało się wypowiedziami młodzieży, 4,9 % nie potrafiło uzasadnić swego zdania , zaś pozostałe 2,8 % udzieliło innych odpowiedzi ( wśród nich padały między innymi: „ z własnych doświadczeń ” ).

Ponadto 72,5 % badanych przyznało, iż mieli oni kontakt z osobami używającymi narkotyki, 85,8 % uznaje narkomanię za poważny problem społeczny, odmiennego zdania jest jedynie 5,2 %, natomiast 8,9 % nie zastanawiało się nad tym. Nasuwa się w tym momencie pytanie : „ Jaki jest stosunek respondentów do osób uzależnionych ? ”

Stosunek respondentów do osób uzależnionych.	III LO		XXVII LO		XXIX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
Współczuje im, gdyż uzależnienie to choroba.	104	30 %	67	19,4 %	76	21,9 %	247	71,3 %
Są mu obojętni, to nie jego problem.	8	2,3 %	10	2,9 %	11	3,2 %	29	8,4 %
Nie rozumie dlaczego doprowadzili się do takiego stanu.	29	8,4 %	21	6 %	38	10,1 %	88	24, 5 %
Potępia ich	1	0,3 %	-	-	3	0,9 %	4	1,2 %
Inne	5	1,45 %	-	-	5	1,45 %	10	2,9 %

Tabela nr 30. Stosunek respondentów do osób uzależnionych

.

Okazuje się, iż młodzi ludzie ( 71,3 % respondentów ), współczują uzależnionym, traktując ich jako ludzi chorych, obojętnych w stosunku do nich jest zaledwie 8,4 %, a 24,5 % nie jest w stanie zrozumieć dlaczego doprowadzili się oni do takiego stanu, natomiast 1,2 % potępia ich. Sporadycznie, bo w przypadku 2,9 % młodzież udzieliła innych odpowiedzi, uważając miedzy innymi, iż spotkało ich to na co sobie zasłużyli.

Ankietowanych poddano również próbie polegającej na sprawdzeniu ich wiedzy o wpływie narkotyków na organizm człowieka oraz ogólnej wiedzy o nich.

	III LO		XXVII LO		XXIX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
Posiadł ogólna wiedzę o narkotykach.	8	2,3 %	-	-	3	0,9 %	11	3,2 %
Potrafi wymienić niektóre rodzaje narkotyków	111	32 %	89	25,7 %	108	31,2 %	308	89 %
Nie jest w stanie określić wpływu narkotyków na organizm człowieka.	111	32%	89	25,7 %	96	27,7	296	85,6 %
Wykazał się błędną wiedzą.	2	0,6 %	-	-	3	0,9 %	5	1,5 %
Brak odpowiedzi	6	1,7 %	-	-	17	4,9 %	23	6,6 %

Tabela nr 31. Poziom ogólnej wiedzy badanych o narkotykach.

Spośród grupy badanych, jedynie 3,2 % wykazało się znajomością środków odurzających, ich rodzajów i wpływie na organizm człowieka, 89 % potrafiło wymienić jedynie nazwy niektórych z nich, 85,6 % nie podjęło się próby określenia wpływu narkotyków na organizm ludzki, 1,5 % wykazało się całkowicie błędną wiedzą, a 6,6 % nie udzieliło odpowiedzi. Skąd zatem badani czerpią tę wiedzę ?

	III LO		XXVII LO		XXIX LO		Ogółem
		liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %	liczba	~ %
Rodzice/ opiekunowie	19	5,5 %	13	3,8 %	14	4 %	46	13,3 %
Literatura fachowa	25	7,2 %	24	6,9 %	34	9,8 %	83	23,9 %
Koledzy/ koleżanki	54	15,6 %	43	12,4 %	62	17,9 %	159	45,9 %
Szkoła	45	13 %	11	3,2 %	47	13,6 %	103	29,8 %
Media	17	4,8 %	12	3,5 %	29	8,4 %	61	17,7 %
Inne	2	0,6 %	4	1,2 %	7	2 %	13	3,8 %

Tabela nr 32. Źródła wiedzy o narkotykach.

Jak się okazało, głównym źródłem wiedzy o narkotykach ( dla 45,9 % ) są informacje uzyskane od kolegów i koleżanek, z literatury fachowej korzysta 23,9 % badanych, z wiedzy rodziców / opiekunów 13,3 %, a 17,7 % z informacji przekazanych przez media. Z zajęć w szkole skorzystało 29,8 % respondentów, a z innych źródeł ( między innymi z internetu ) 3,8 %. Ankietowani w 16,4 % odpowiedzi przyznali, iż w ich szkołach problem narkomanii poruszany jest regularnie, 61,3 % uważa że sporadycznie, a 19,3 % twierdzi, iż w ogóle nie jest poruszany. Ponadto 43,3 % badanych deklarowało chęć pogłębienia swej wiedzy o narkotykach i narkomanii,, 56,6 % było zdania, iż nie musi tego czynić, gdyż ich wiedza jest wystarczająca.

Jaki jest więc ich stosunek do prowadzenia tego typu zajęć w szkołach ? Otóż zdaniem 23,9 % uczniów, nie ma takiej potrzeby. Pozostałe 76,1 % uznało, iż zajęcia takie powinny być prowadzone. Jako właściwych wykładowców typowali : pracowników ośrodka terapeutycznego ( 37,5 % ), osoby, które przeszły przez piekło uzależnienia ( 17 % ), psychologów ( 16,5 % ). Wśród kadry pedagogicznej wytypowali pedagoga szkolnego (8,1%) i wychowawców ( 4 % ).

M.Łobocki, Metody badań pedagogicznych, PWN, Warszawa 1984, s. 55

Tamże, s. 55

Tamże, s. 56

H. Muszyński, Wstęp do metodologii pedagogiki, PWN, Warszawa, 1970, s.191

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa, 1998, s. 31

T. Pilch, Zasady ..., op. cit., s. 32 - 33

definicję taką podaje T. Pilch, Zasady ..., op. cit., s. 33 za S. Nowak, 1970

T.Pilch, Zasady..., op. cit., s. 35 - 36

I. Muchnicka, Metoda sondażu w pedagogice empirycznej, [ w: ] Metodologia pedagogiki społecznej, Red. T. Pilch, R. Wroczyński, Zakład Naukowy im. Ossolińskich, Wrocław 1974 s. 134

I. Muchnicka, Metoda ..., op. cit., s.140

J. Lutyński, Ankieta i jej rodzaje na tle podziału technik otrzymywania materiałów, [ w: ] Analizy i próby technik badawczych w socjologii, Red. Z Gostkowski, J. Lutyński, Wrocław 1968, t. II, s. 43

T. Pilch, Zasady ..., op. cit., s. 86-87

T. Pilch, Zasady ..., op. cit., s. 87

Tamże, s.135

Przedstawione w tej tabeli i dalszych zapisy procentowe zostały przybliżone tak, aby ułatwić ich zapis i są one przyjęte jako najbardziej optymalne.

Określając wykształcenie opiekunów, z uwagi na dużą ilość różnorodnych odpowiedzi, przyjąłem kryterium podziału, w którym „ wykształcenie wyższe ” oznaczać będzie, iż obaj, lub jedno z opiekunów ma wykształcenie wyższe, analogicznie w pozostałych przypadkach : „ wykształcenie średnie ” oznaczać będzie, iż obaj opiekunowie lub jedno z nich ma wykształcenie średnie, drugi zaś ma wykształcenie o niższym poziomie.

W tym przypadku istnieje niezgodność ilości odpowiedzi z liczbą osób badanych. Wynika ona z tego, iż w dziewięciu przypadkach, ankietowani wybrali więcej niż jedna odpowiedź. W dalszej części pracy, niezgodności liczbowe na płaszczyźnie : liczba badanych - ilość odpowiedzi wynikały będą z tych samych przyczyn.

Niezgodności liczbowe z tabelą nr 14 wynikają analogicznie jak we wcześniejszych przypadkach, tj. respondenci udzielali więcej niż jedna odpowiedź. W tym przypadku podali więcej niż jedna propozycję poczęstunku lub nakłaniania do przyjęcia narkotyku.

40

---