2.Wychowanie harcerskie a życie osób dorosłych. Metodologia badań własnych
2.1.Przedmiot i cele badań
Wszelkie prowadzone badania zawsze odnoszą się do pewnych przedmiotów a także aspektu, pod kątem którego są one prowadzone .Każdy autor , w różny sposób określa cele i przedmiot badań.
Z. Skorny uważa, że „Przedmiotem badań naukowych jest określony zbiór zjawisk, przedmiotów lub osób. Badania psychologiczne i pedagogiczne dotyczą wybranej kategorii osób określanej mianem populacji”. W książce Stanisława Palki pod tytułem „Podstawy metodologii badań w pedagogice” przeczytać można, że kiedy używamy pojęcia przedmiot badań, myślimy zarówno o obiektach i rzeczach w sensie dosłownym czyli np. o uczniach, nauczycielach, rodzicach czy instytucjach oświatowych ale również o zdarzeniach i zjawiskach którym one podlegają np. zainteresowania uczniów, niepowodzenia szkolne oraz inne wydarzenia i sytuacje pedagogiczne. Według Palki przyjąć możemy że „przedmiotem badań pedagogicznych jest proces wychowania, na który składają się wszelkie sytuacje i procesy dydaktyczno - wychowawcze związane z wszechstronnym rozwojem jednostki oraz rezultat tego procesu , jakim jest wychowanie”.Według Jerzego Apanowicza przedmiotem badań może być „określony fakt ( informacja) ujęty w danym wyjaśnieniu naukowym podstawowego problemu badawczego. Mogą to być elementy i działania, które w toku badań podlegają wyjaśnieniu i opracowaniu, a także wszelkie informacje o opracowywanym przedmiocie przyjmującym formę nowych wiadomości”.
Przedmiotem badań niniejszej pracy będzie harcerskie wychowanie i jego wpływ na życie osób dorosłych w hufcu Trzcianka.
Według S. Palki : „celem badań jest poznanie i wykrycie istniejących prawidłowości stanowiących podstawę do wyjaśnienia i zrozumienia zjawisk.” Wyróżnia on 3 rodzaje celów. Pierwszy z nich to cel opisowy. Aby osiągnąć cel poznawczy autorzy badań starają się na podstawie obserwacji jak najlepiej i najdokładniej opisać jakąś sytuację lub wydarzenie. Badacz dąży do uzyskania odpowiedzi „Co?”, „Kiedy?”, „Jak?”. Badania takie często dostarczają wielu ważnych informacji z zakresu wyjaśnienia zjawisk oraz określenia związków przyczynowo - skutkowych między badanymi zjawiskami czy zdarzeniami. Kolejny cel to wyjaśnienie zjawisk, które są przedmiotem badań. Badacze starają się uzyskać odpowiedź na pytania: „Dlaczego jest tak jak jest?, „Jakie są przyczyny danego zachowania?”. Wyjaśnienie polega na określeniu przyczyn wywołujących pojawienie się danego skutku. Zdaniem S. Palki sprowadza się ono do wykazania, że jeśli istnieją określone przyczyny które powodują występowanie jakiegoś zjawiska, to wystąpi drugie zjawisko które będzie jego skutkiem. Trzeci cel to przewidywanie. Jest ono możliwe tylko wówczas, gdy znany jest pewien stan rzeczy a także związek między istniejącymi przyczynami będących ich skutkiem następstwami. Jeśli zatem wiedza na dany temat jest zbyt mała lub przyczyny zostały źle zinterpretowane, to przewidywanie jest niemożliwe.W. Dutkiewicz wypowiadając się na ten temat sądzi, że celem badań pedagogicznych jest poznanie naukowe istniejącej realnie, doświadczalnie rzeczywistości społecznej, opis jakiegoś zjawiska, instytucji lub jednostki. Oprócz funkcji poznawczej badania pedagogiczne spełniają także funkcje praktyczno-użyteczne.W pracy W.L. Neumana spotykamy się z podejściem które uwzględnia przede wszystkim treści uzyskane w badaniach i ich pragmatyczne, operacyjne znaczenie. Wyróżnia on następujące rodzaje celów : eksploracyjne, opisowe oraz wyjaśniające. Cele eksploracyjne charakteryzują się : tworzeniem ogólnych intelektualnych obrazów badanych warunków, dążeniem do rozpoznawania podstawowych faktów, zbiorowości oraz kwestii. Występuje tu także formułowanie i koncentrowanie się na problemach przeszłych badań oraz określanie wykonalności prowadzonych badań a także generowanie nowych idei , hipotez i przypuszczeń. Rozwijane są techniki opisu i pomiaru przyszłych danych. Cechy charakterystyczne dla celów opisowych to : przejrzysta kolejność stopni bądź stadiów badania , wytwarzanie bardzo szczegółowych opisów, tworzenie zbioru kategorii i klasyfikacji typów. Nowe dane są odnoszone do znanych uprzednio , wszelkie procesy są dokumentowane oraz opisywane są podstawy kontekstu sytuacyjnego badań. W celach wyjaśniających natomiast poszerzane są teorie dotyczące nowych kwestii i problemów, przesłanki i założenia teorii są testowane oraz wypracowywane i wzbogacane są wyjaśnienie teoretyczne. W tych celach następuje określanie , które z kilku wyjaśnień jest najlepsze. Kwestie i tematy wiązane są z ogólnymi zasadami. Ostatnią cechą jest wspieranie lub odrzucanie wyjaśnień poszczególnych przesłanek.Janusz Gnitecki sformułował trzy kategorie celów: poznawczy, teoretyczny i praktyczny. Cel poznawczy „związany […] głównie z opisem, wyjaśnieniem i przewidywaniem zjawisk pedagogicznych”. Cel teoretyczny „związany […] miedzy innymi z podejmowaniem zadań teoretycznych”. Cel praktyczny „związany […] miedzy innymi z realizacją zadań praktycznych”.
Celem badań będzie ukazanie jakie wartości były upowszechniane w harcerskim wychowaniu i które z nich stosowane są w życiu codziennym przez osoby dorosłe.
Cel poznawczy- zdobycie wiedzy na temat harcerskiego systemu wychowawczego oraz poznanie historii i zasad funkcjonowania hufca w Trzciance .
Cel teoretyczny- analiza literatury dotyczącej harcerskiego systemu wychowawczego.
Cel praktyczny- próba zbadania jaki wpływa ma harcerskie wychowanie na życie osób dorosłych.
2.2Problemy badawcze
Pierwszym etapem jakichkolwiek badań naukowych jest uświadomienie sobie
i określenie przez badacza problemów badawczych oraz hipotez. Bardzo ważne jest aby nie mylić ze sobą przedmiotu badań z problemem badawczym.
Samo słowo problem pochodzi z języka greckiego - problema- i oznacza dosłownie przeszkodę, która wymaga pokonania. Problem pojawia się w sytuacji kiedy nie potrafimy udzielić odpowiedzi na stawiane pytania. Problem badawczy jest to zagadnienie wymagające rozwiązania. J. Pieter stwierdza, że „(…) problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Wysuwając je zadajemy pytanie „przyrodzie” i „otoczeniu”. A nie osobie drugiej. Staramy się znaleźć odpowiedzi na postawione pytanie poprzez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka”. J. Giedymin zwraca uwagę na to, że: „Wszelkie badania naukowe prowadzi się dla rozwiązania jakiegoś problemu; sytuacje badawcze, którymi zajmuje się metodologia opisowa to sytuacje problemowe, a każdy problem to pytanie. Oczywiście chodzi tu zarówno o problemy teoretyczne, jak i praktyczne”.T. Buksiński stwierdza, że: „ Problemy naukowe wyrażone są w postaci pytań poznawczych. Problem jest treścią pytania. Stanowi on znaczenie logiczne pytania”.W książce M. Łobockiego „ Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych” S. Nowak pisze, że „Problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie”. Zaproponował on następujący podział problemów badawczych: pierwsza kategoria to pytania o przekrojowe i dynamiczne właściwości przedmiotów lub o zdarzenia i procesy jakim te przedmioty podlegają . Druga kategoria to pytania o to, czy zachodzą pewne relacje między właściwościami badanych przedmiotów. W nawiązaniu do powyższej klasyfikacji J. Brzeziński w książce Łobockiego wyróżnia problemy:1) dotyczące wartości zmiennych, 2) problemy dotyczące zależności między zmiennymi. Według J. Apanowicza w okolicznościach czy sytuacjach, które charakteryzują się określoną trudnością, nowością oraz niepewnością problem może występować w znaczeniu: potocznym, dydaktycznym oraz naukowym. Problem w aspekcie potocznym oznacza zadanie, które wymaga natychmiastowego rozwiązania czy załatwienia sprawy gdyż wymagają tego zaistniałe okoliczności. Rozwiązanie tego problemu czy też załatwienie danej sprawy zależy od naszych kompetencji. Jeśli posiadamy odpowiednią wiedzę sprawa zostanie załatwiona a problem usunięty, jeśli jej nie posiadamy wtedy problem pozostaje nie rozwiązany. W aspekcie dydaktycznym aby rozwiązać dany problem należy posiadać odpowiednie kompetencje oraz umiejętności. Sens naukowy to stan niewiedzy, który posiada charakter obiektywny. Zatem problem naukowy w rzeczywistości to stan naszej niewiedzy, którą należy usunąć za pomocą przeprowadzenia badań naukowych. Problemem badawczym jest zatem stan subiektywnego odzwierciedlenia niedostatków w danej dyscyplinie naukowej. Niedostatki mogą występować jako braki odpowiedzi naukowych na stawiane pytania wynikające logicznie z aktualnego stanu wiedzy, względnie błędy w odpowiedziach. Sformułowanie problemu w danych badaniach polega na określeniu i objaśnieniu pewnego, obiektywnego stanu niewiedzy na gruncie dotychczasowej wiedzy. Ujmując bardziej praktycznie określenie znaczenia pojęcia problemu naukowego w danych badaniach można stwierdzić, że są to swoiste pytania i jako takie zakładają pewna wiedzę, coś się wie formułując odpowiedź na postawione pytanie i czegoś się nie wie udzielając odpowiedzi i właśnie chodzi o to, aby się dowiedzieć, czyli poznać prawdę w obrębie tego, czego się nie wie. Nie każde pytanie może być problemem badawczym. Jest nim tylko takie pytanie, które stanowi punkt wyjścia do badań naukowych lub chociażby do badań częściowych w zakresie szeroko pojętej metody naukowej. Aby uzyskać wiarygodną odpowiedź koniecznym staje się aktywne studiowanie literatury, gromadzenie spostrzeżeń i faktów naukowych, ich selekcja i szereg procesów myślowych oraz pisemne opracowanie sprawozdania naukowego. Problemy badawcze ze względu na przedmiot, zakres, stan badań, rolę i inne czynniki środowiskowe mogą być: teoretyczne, praktyczne, podstawowe, cząstkowe, ogólne oraz szczegółowe. Należy zawsze uzmysłowić sobie, jakie znaczenie ma w danych badaniach i dla danej pracy rozwiązywany problem.Problemy badawcze powinny być formułowane w prosty, przejrzysty i zrozumiały sposób. J. Brzeziński pisze w dziele Łobockiego między innymi, że poprawnie sformułowany problem badawczy w dużej mierze decyduje o sukcesie badawczym.W procesie tworzenia problemów badawczych, należy pamiętać, że mogą się wśród nich pojawić pytania o różnym stopniu złożoności i różnej liczbie alternatywnych rozwiązań. Wszystkie one powinny być powiązane ze sobą w system pytań które koncentrują się wokół głównej problematyki badawczej. Oznacza to, że główne problemy czyli te które mają większy stopień trudności należy rozłożyć na pytania szczegółowe. Pozwala to między innymi na dokładniejsze opracowanie planu badań oraz trafniej dobrać narzędzia i metody badawcze.Podczas formułowania problemów badawczych warto pamiętać o podstawowych kryteriach poprawności metodologicznej. Kryteria takie określił w książce M. Łobockiego między innymi F.N Kerlinger. W jego opinii istnieją następujące 3 kryteria poprawnego formułowania problemów badawczych:
problem ma wyrażać relację zachodzącą między dwiema lub więcej zmiennymi, co może przybrać postać takich pytań, jak: Czy A pozostaje w relacji
z B? W jakiej relacji A i B pozostają do C? W jakiej relacji A pozostaje do B w warunkach C i D ? ,
problem ma być sformułowany jasno i jednoznacznie, i to koniecznie w formie pytania , a nie stwierdzenia, że np. „ Problemem badania jest(…)”,
problem ma dotyczyć zmiennych , dających się zbadać ( zmierzyć), pozbawiony takiej możliwości przestaje być problemem badawczym.
Główny problem niniejszej pracy brzmi następująco: Jaki wpływ wychowanie harcerskie w hufcu Trzcianka ma na życie osób dorosłych?
Problemy szczegółowe pracy:
Czy harcerskie wartości mają wpływ na życie byłych harcerzy?
Czy harcerski system wychowawczy daje możliwości wszechstronnego rozwoju?
Jakie wartości były upowszechniane w harcerskim wychowaniu?
Które z wartości zawartych w harcerskim systemie wychowawczym osoby dorosłe stosują w życiu codziennym?
Jak przejawiają się skutki harcerskiego wychowania w życiu codziennym osób dorosłych?
Czy harcerskie wychowanie ułatwia start w życie dorosłe?
Czy osoby poddane harcerskiemu wychowaniu w latach młodzieńczych bardziej zaradnie radzą sobie w życiu dorosłym?
Czy osoby dorosłe, które były poddane harcerskiemu wychowaniu stały się bardziej otwarte na ludzi i kontaktowe?
Czy harcerskie wychowanie daje większe poczucie własnej wartości?
Czy osoby dorosłe dostrzegają jak duża rolę odegrało harcerskie wychowanie w ich życiu?
2.3. Hipotezy badawcze
Określenie problemów badawczych wyznacza dalszy proces myślowy w fazie koncepcji. Stanowią one podstawę tworzenia hipotez. Hipoteza z greckiego- hypothesis- oznacza dosłownie: przypuszczenie.
Według Stanisława Palki hipoteza: „to zakładana przez badacza wstępna i niesprawdzona odpowiedź na sformułowany problem, którego prawdziwość lub fałszywość chcemy potwierdzić w toku badań”. Tworząc tą hipotezę badacz nie wie czy zostanie ona potwierdzona czy też nie. Nadaje ona badaniom właściwy kierunek. Hipoteza jest podstawą doboru zdarzeń do obserwacji, zmiennych oraz modelu badawczego. Aby była ona poprawnie sformułowana, powinna spełniać kilka warunków:
musi poddawać się weryfikacji, aby w drodze badań można było stwierdzić, czy wysunięte przypuszczenia są słuszne czy też nie,
powinna być twierdzeniem wyrażonym jednoznacznie , po to aby występujące w niej pojęcia, zmienne i związki były jednoznacznie i jasno sformułowane,
musi wnosić coś nowego do dotychczasowej wiedzy, wzbogacając dotychczasowy dorobek naukowy,
powinna być przypuszczeniem wysoce prawdopodobnym, mającym swoje uzasadnienie w dotychczasowym dorobku naukowym oraz w literaturze przedmiotu,
powinna określać związki pomiędzy dającymi się zbadać zmiennymi oraz występujący między nimi kierunek - dodatni lub ujemny.
Wyżej wymieniony autor wyróżnił dwa typy hipotez: wyjściową i roboczą.
Hipoteza wyjściowa formułowana jest w postaci zdania ogólnego, które określa zasadnicze tendencję dotyczące przejawiania się badanego zjawiska. Ze względu na swoją ogólność hipotezy wyjściowe muszą zostać zweryfikowane przez hipotezy robocze.
Hipoteza robocza jest to przypuszczenie jakie przyjmuje badacz w celach realizacyjnych. Wysunięte w niej przypuszczenie podlega sprawdzeniu w toku badań. Badacz musi zatem przekształcić sformułowane pytania badawcze dotyczące związków między zmiennymi w zbiór hipotez, po to aby możliwe było zweryfikowanie prawdziwości lub fałszywości przyjętej hipotezy roboczej.W książce „Zasady badań pedagogicznych” wyróżnione są 2 rodzaje hipotez: hipotezy proste oraz hipotezy złożone.
Hipotezy proste - powstają na podstawie przeprowadzenia prostych obserwacji.
Hipotezy złożone - zakładają , że istnieją powiązania między zdarzeniami
a nawet łańcuchy przyczyn i skutków.
Hipoteza jest pierwszym i koniecznym elementem naukowego badania jakiegokolwiek wycinka rzeczywistości. Naukowe poznanie rzeczywistości podejmujemy bowiem po to, by wytłumaczyć w sposób bezsporny źródła pojawiania się nowych, dotąd nie obserwowalnych zdarzeń, lub po to, by powszechnie znane jednostkowe fakty jednoznacznie określić przez wskazanie ich pełnego uwarunkowania.Według Jerzego Apanowicza: „hipoteza jest przypuszczeniem lub prawdopodobieństwem istnienia lub nie, danej rzeczy, zdarzenia, czy też procesu w określonym miejscu lub czasie. Stanowi prawdopodobieństwo zależności danych zjawisk od innych lub związku wielkości statystycznie empirycznie ustalonych, opierając się na faktach znanych i dostatecznie sprawdzonych można przypuszczać, że badane zjawisko jest „tam a tam” zlokalizowane, że w określonym czasie działo się lub nadal dzieje, że powstaje w konkretnych warunkach bądź też, że jest składnikiem określonych przyczyn i działań”. T. Kotarbiński pojęcie hipotezy określa jako „(…) takie przypuszczenie dotyczące zachodzenia pewnych zjawisk lub zależności między nimi, które pozwalają wyjaśnić jakiś nie wytłumaczony dotąd zespól faktów będących problemem”. K. Ajdukiewicz uważa natomiast, że hipoteza to nie przyjęta jeszcze racja rozważana w trakcie prób wyjaśnienia jakiegoś, faktu którą poddajemy dopiero procedurze sprawdzania. J. Pieter określa hipotezę w następujący sposób: jako naukowe przypuszczenie co do istnienia lub nieobecności danej rzeczy czy zjawiska w określonym miejscu lub czasie.
Główna hipoteza pracy: Harcerskie wychowanie ma pozytywny wpływ na życie osób dorosłych w hufcu Trzcianka.
Hipotezy szczegółowe pracy:
Harcerskie wartości mają duży wpływ na życie byłych harcerzy.
Harcerski system wychowawczy daje możliwość wszechstronnego rozwoju.
Główne wartości jakie były upowszechniane w harcerskim wychowaniu to patriotyzm, braterstwo, przyjaźń, służba, wiara, praca, sprawiedliwość, wolność ,pokój, rycerskość, karność, , pogoda ducha, oszczędność , szacunek, odpowiedzialność, uczciwość i rzetelność, życie w zgodzie i poszanowaniem wobec przyrody.
Osoby dorosłe w życiu codziennym stosują niemalże wszystkie wartości zaczerpnięte z harcerskiego wychowania. Najczęściej wymieniają: patriotyzm, braterstwo, pogodę ducha oraz uczciwość i rzetelność.
Harcerskie wychowanie u osób dorosłych przejawią się między innymi po przez uczestnictwo w akcjach charytatywnych oraz uroczystościach patriotycznych , bezinteresowną pomoc osobą potrzebującym, pozytywne podejście do życia, dbałość o środowisko naturalne, stosowanie w życiu codziennym zasad recyklingu, bezustanną pracę nad własnym charakterem.
Harcerskie wychowanie ułatwia start w dorosłe życie.
Osoby poddane harcerskiemu wychowaniu są bardziej zaradne w życiu dorosłym.
Osoby poddane harcerskiemu wychowaniu z łatwością nawiązują kontakty i są otwarte na ludzi.
Harcerskie wychowanie daje duże poczucie własnej wartości.
Osoby dorosłe dostrzegają, że harcerskie wychowanie odegrało bardzo duża rolę
w ich całym życiu.
2.4Metody, techniki i narzędzia badawcze
W różnych opracowaniach metodologicznych spotkać możemy się z bardzo różnymi definicjami oraz klasyfikacjami metod , technik i narzędzi badawczych.
„Najczęściej w pedagogice definiuje się metodę jako zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza, zmierzających do rozważenia określonego problemu naukowego: określony powtarzalny sposób rozwiązania problemu”. Według Pilcha „[…] metoda jest pojęciem najszerszym i nadrzędnym w stosunku do techniki narzędzia badawczego. Technika z kolei jest pojęciem podrzędnym wobec metody i nadrzędnym w stosunku do narzędzia badawczego. To ostatnie zaś ma zakres najwęższy i jest pojęciem podrzędnym zarówno wobec pojęcia metody jak i pojęcia techniki badawczej”. Najczęściej stosowane metody badawcze według Jerzego Apanowicza to między innymi:
Metoda monograficzna,
Metoda obserwacyjna,
Metoda analizy i konstrukcji logicznej,
Metoda badania dokumentów,
Metoda sondażu diagnostycznego,
Metoda symulacji komputerowej .
W niniejszej pracy zostaną zastosowane następujące metody : metoda monograficzna oraz metoda sondażu diagnostycznego.
W badaniach pedagogicznych przyjęto, że metoda monograficzna ma znaczenie przy instytucjach wychowawczo - oświatowych lub zjawiskach edukacyjnych które są instytucjonalnie zlokalizowane. W naukach społecznych monografia nazywana jest nie tylko opisem instytucji ale także opisem zjawisk i procesów społecznych, które odznaczają się swoistą jednorodnością tematyczną np. terytorialną. Przedmiotem badań w monografii jest instytucja wychowawcza lub inna instytucja badana dla celów wychowawczych. Chodzi tu zarówno o instytucje w rozumieniu konkretnej placówki , jak również o instytucjonalne formy działalności wychowawczej oraz określone zjawiska wychowawcze. Podczas przeprowadzania badań monograficznych dąży się do sięgnięcia w głąb danej instytucji oraz do gruntownego wejrzenia w jej funkcjonowanie jako system społeczny, jak również jako związanego ze sobą zbioru osób. Według Pilcha pod aspektem merytorycznym metoda ta prowadzi do rozpoznania struktury oraz efektywności działań wychowawczych , do postawienia diagnozy określonych niedomogów a także opracowania koncepcji ewentualnych udoskonaleń. Metoda monograficzna jest łatwa w realizacji, nadaje się do systematycznej weryfikacji funkcji złożonych danej instytucji oraz planowania ulepszeń i kontroli ich funkcjonowania. Metoda ta może być realizowana za pośrednictwem różnorodnych technik. Prawie zawsze posługuje się badaniem dokumentacji, bardzo często wprowadza elementy obserwacji uczestniczącej, ankiety lub wywiady.
Wg Jerzego Apanowicza metoda sondażu diagnostycznego to: „To przedsięwzięcie naukowe polegające na statystycznym gromadzeniu faktów i informacji (danych) o zjawiskach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice ich rozwoju. Zebrane i pogrupowane informacje (dane) dotyczące określonego zjawiska społecznego pozwalają ustalić ich zasięg, zakres, poziom i intensywność. To z kolei umożliwia ocenić ich przyczyny i skutki, a w rezultacie zaprojektować inne (nowe) rozwiązania. Metoda sondażu diagnostycznego umożliwia statystyczny opis i sprzyja wyjaśnieniu pewnych zjawisk masowych, jak również ważniejszych procesów występujących w wielkich zbiorach na podstawie reprezentowanych prób statystycznych. Wiedzę o badanym przedmiocie osiąga się przeważnie w oparciu o dobrane próby reprezentatywne, które powinny charakteryzować się ogólną zbiorowością statystyczną. Reprezentatywność a w tym liczebność powinna pozwalać na uogólnienia oraz wysunięcie wniosków a także opracowanie i przyjęcie odpowiedniej teorii. W badaniach sondażowych najczęściej występujące techniki to wywiad, ankieta, analiza dokumentów osobistych, techniki statystyczne i inne.Według Pilcha „metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawisk posiadających znaczenie wychowawcze w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje”.
Według A. Kamińskiego „Techniki badawcze to przede wszystkim sposoby zbierania materiału oparte na starannie opracowanych dyrektywach (dokładnych, jasnych, ścisłych), weryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu posiadających walor użyteczności międzydyscyplinarnej. Mają charakter instrukcji - tym użyteczniejszej im wierniej stosowanej”. Według. J Apanowicza techniki badań naukowych to czynności postępowania przeznaczone do specjalnego celu, elementu lub okresu. Są to szczegółowe czynności wykonywania różnych prac cząstkowych. Pozwalają one między innymi zebrać i uporządkować potrzebne dane. W sensie logicznym techniki są pojęciem podrzędnym w stosunku do metod, w sensie rzeczowym natomiast o znacznie węższym zakresie niż metoda.
T. Pilch wyróżnia następujące techniki badawcze:
Obserwacja,
Wywiad,
Ankieta,
Techniki socjometryczne,
Badanie dokumentów,
Techniki projekcyjne.
Według Pilcha: „Badanie dokumentów i materiałów jest techniką badawczą służącą do gromadzenia wstępnych, opisowych, także ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym. Jest także techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach. Samodzielnie rzadko może występować w roli instrumentu naukowego poznania.
Na potrzeby badań pedagogicznych wyróżnić należy dwa typy dokumentów. Za Stefanem Szostkiewiczem dokumenty dzielimy na kronikarskie i opiniodawcze.
Dokumenty kronikarskie - to wszelkiego rodzaju materiały statystyczne, które obrazują określone sytuacje, dokumentują fakty i działania. To każdy dokument badanej instytucji, badanej placówki czy zjawiska.
Dokumenty opiniodawcze- to wszelkie osobiste materiały które powstają bez udziału badającego w ogóle lub tylko jako czynnika inspirującego. Zaliczają się do nich między innymi pamiętniki, listy, wypracowania, wypowiedzi na piśmie na określony temat.
„Ankieta zatem jest techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera”. Pytania które zawarte są w ankiecie zazwyczaj są ,ścisłe, konkretne i dotyczą jednego problemu. Najczęściej dotyczą wąskiego zagadnienia lub problemu szerszego, który jest rozbity na kilka szczegółowych zagadnień. Szuka się zatem ścisłych skategoryzowanych, jednoznacznych oraz porównywalnych danych na temat jednego zagadnienia. Może ona zwierać pytania otwarte jak i zamknięte, zaopatrzona jest również w tak zwaną kafeterię, czyli zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi. Kafeterie dzielimy na zamknięte, półotwarte, koniunktywne oraz dysjunktywne.
Kafeteria zamknięta - to ograniczony zestaw możliwych odpowiedzi spośród których odpowiadający musi wybrać odpowiedź.
Kafeteria półotwarta - to taki zestaw możliwych do wyboru odpowiedzi , wśród których znajduje się jeden punkt oznaczony słowem „inne” , który pozwala osobie badanej na zaprezentowanie swojej odpowiedzi , jeśli nie mieści w żadnym zaproponowanym sformułowaniu.
Kafeteria koniunktywna - pozwala ona na wybór kilku możliwych odpowiedzi , dając tym samym możność do obliczenia częstotliwości wyboru poszczególnych odpowiedzi. To z kolei pozwala na utworzenie hierarchii.
Poprawne wypełnienie ankiety polega na podkreśleniu właściwych odpowiedzi bądź stawianiu określonych znaków przy odpowiednich zadaniach kafeterii. Technika ta wykorzystywana jest w badaniach pedagogicznych w celu poznania cech danej zbiorowości, faktów, opinii o zdarzeniach czy danych liczbowych.
„ Narzędziami badawczymi w badaniach naukowych są przedmioty, instrumenty, urządzenia techniczne, aparatura pomiarowa, (…) służąca do realizacji technik badań. Jest to wszystko to, co można wykorzystać do zbierania i rejestrowania badanych faktów, informacji i zjawisk. O ile technika badawcza oznacza czynność, to narzędzie badawcze jest instrumentem służącym do gromadzenia danych z badań naukowych .Narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań”
T. Pilch wyróżnia następujące narzędzia badawcze:
Kwestionariusz wywiadu,
Kwestionariusz ankiety,
Test socjometryczny,
Skale.
Według Jerzego Apanowicza „Kwestionariusz ankiety jest jednym z ważniejszych narzędzi badawczych przeznaczonych do rejestracji odpowiedzi respondentów. Zawiera ona świadomą i logiczną kompozycję pytań. Pytania w kwestionariuszu powinny dotyczyć tylko jednego zjawiska ( procesu) w podjętym problemie badawczym ( naukowym). Muszą być tak ułożone, aby tworzyły zwartą i konsekwentną całość. Zasadą jest by pytań było jak najmniej. Im mniej pytań tym lepiej. Uzyskane odpowiedzi muszą całkowicie zapewniać pożądaną informację”. Pytania zawarte w ankiecie powinny być jasne, krótkie i zrozumiałe po to aby odpowiedź była jednoznaczna. Osoba która wypełnia kwestionariusz ankiety musi rozumieć o co jest pytana. Kwestionariusz ankiety zazwyczaj składa się z:
Informacji na temat instytucji która przeprowadza badanie,
Instrukcji jak należy odpowiadać na pytania,
Pytań właściwych,
Krótkiej charakterystyki osób które są badane,
Wzmianki o zapewnieniu anonimowości oraz podziękowania respondentom za czas przeznaczony na udzielenie odpowiedzi.
Zazwyczaj na początku lub końcu arkusza ankiety zawarta jest metryczka w, której zawarte są następujące dane:
Pochodzenie społeczne,
Wiek,
Wykształcenie,
Płeć,
Miejsce zamieszkania.
2.5.Charakterystyka badanej grupy oraz terenu badań
Terenem badań będzie Hufiec Związku Harcerstwa Polskiego w Trzciance.
W drużynach tego hufca wśród dorosłych instruktorów zostanie przeprowadzona ankieta dotycząca harcerskiego systemu wychowawczego. Ankieta zostanie przeprowadzona na grupie pięćdziesięciu instruktorów. Badania te pozwolą poznać opinię instruktorów na temat wpływu harcerskiego wychowania na ich dorosłe życie.
Bibliografia
Apanowicz J. , Metodologia nauk, Wyd. Dom Organizatora, Toruń 2003.
Dutkiewicz W., Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Wyd. Stachurski, Kielce 2001.
Gnitecki J., Wstęp do metod i przetwarzania wyników badań w naukach pedagogicznych, Wyd. Naukowe PTP, Poznań 2003.
Kamiński A., Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej, [w:] Metodologia pedagogiki społecznej, (red.) R. Wroczyński, T. Pilch, Wyd. Ossolineum, Wrocław -Warszawa -Kraków-Gdańsk 1974.
Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Wyd. IMPULS, Kraków 2007 .
Palka S., Metodologia. Badania. Praktyka pedagogiczna, Wyd. GWP, Gdańsk 2006 .
Palka S. ,Podstawy metodologii badań w pedagogice, Wyd. GWP, Sopot 2008.
Pieter J., Ogólna metodologia pracy naukowej. Zakł. Nar. im. Ossolińskich, Wyd. Polskiej Akademii Nauk, Wrocław -Warszawa -Kraków 1967.
Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa 1998 .
Rachalska W. ,Wybór zawodu a wychowanie przez pracę w rodzinie, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1984 .
Rubacha K. ,Metodologia badań nad edukacją, Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008.
Skorny Z. ,Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Wyd. WSiP, Warszawa 1984.
Zaczyński W. ,Praca badawcza nauczyciela, Wyd. WSiP, Warszawa 2000 .
Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Warszawa 1984, s. 107.
S. Palka, Podstawy metodologii badań w pedagogice, Sopot 2008, s. 158.
J. Apanowicz, Metodologia nauk, Toruń 2003, s. 52-54.
S. Palka, Podstawy metodologii…, wyd. cyt. s. 157.
W. Dutkiewicz, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Kielce 2001, s. 50.
W.L Neuman, Social research methods.Qualitative and quantitative approaches, Boston 2000, Allyn and Bacon, s. 22,tłum. Z. Kwieciński cyt. za T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 2001, s.22- 23.
J. Gnitecki, Wstęp do metod i przetwarzania wyników badań w naukach pedagogicznych ,Poznań 2003, s. 17-19.
S. Palka, Podstawy metodologii…, wyd. cyt. s. 158
J. Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Wrocław - Warszawa 1997, s. 67.
J. Giedymin, Problemy, założenia, rozstrzygnięcia. Studia nad logicznymi podstawami nauk społecznych. Poznań 1964, s.12, cyt. za S. Palka, Metodologia. Badania. Praktyka pedagogiczna, Gdańsk 2006, s. 12.
T. Buksiński ., Metodologiczne problemy uzasadniania wiedzy historycznej, Warszawa- Poznań 1982, s. 8. cyt. za S. Palka, Metodologia. Badania…, wyd. cyt. str 12.
M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badan pedagogicznych, Kraków 2007, s.103.
Tamże s.110.
J. Apanowicz, Metodologia nauk, wyd. cyt, s. 52-54.
M. Łobocki, Wprowadzenie do…, wyd. cyt, s. 104-105.
S. Palka, Podstawy metodologii…, wyd. cyt, s. 160.
M. Łobocki, Wprowadzenie do..., wyd. cyt, s. 119.
S. Palka, Podstawy metodologii…, wyd. cyt, s. 161-162.
T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań…, wyd. cyt, s. 47.
W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 2000, s. 60-61.
J. Apanowicz, Metodologia nauk, s wyd. cyt,.57-58.
W. Dudkiewicz, Podstawy metodologii…, wyd. cyt, s. 69.
T. Pilch, Zasady badań…, wyd. cyt, s.43.
J. Apanowicz , Metodologia nauk, wyd. cyt, s.72.
T. Pilch, Zasady badań…, wyd. cyt, s.75-77.
J. Apanowicz, Metodologia nauk, wyd. cyt, s.84-85.
T. Pilch, Zasady badań…, wyd. cyt, s.80.
A. Kamiński, Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej, [w:] R. Wroczyński, T. Pilch (red.), Metodologia pedagogiki społecznej, Wrocław 1974, s. 54.
J. Apanowicz, Metodologia nauk, wyd. cyt, s.110.
T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań…, s. 85-101.
Tamże, s.98.
Tamże, s. 98-99.
Tamże, s. 96-97.
J. Apanowicz, Metodologia nauk, wyd. cyt, s.110.
T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań…, wyd. cyt, s. 71.
Tamże, s.148- 176.
J. Apanowicz, Metodologia nauk, wyd. cyt, s.110-112.
18