KATECHEZA DZIECKA W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM ( 7-12 lat)

Dominującym środowiskiem katechetycznym, w którym doko­nuje się katechizacja dzieci w młodszym i średnim wieku szkolnym jest środowisko szkolne. Kościół zawsze upatrywał w środowisku szkolnym partnera w całokształcie nauczania i wychowania

W momencie osiągnięcia przez dziecko dojrzałości szkolnej, szkoła zaczyna pełnić rolę drugiego - obok rodziny - środowiska wychowawczego, wywierającego bezpośredni wpływ na rozwój dziecka. Szkoła staje się nowym terenem aktywności dziecka.

Ważnym zadaniem szkolnej katechezy jest to, aby była ona nie tylko nauczaniem, ale i wychowaniem

Katecheza szkolna, chcąc realizować podstawowe zadania przygo­towania do dawania chrześcijańskiego świadectwa, do uczestnictwa w liturgii i diakonicznej posługi wobec bliźnich w poczuciu odpo­wiedzialności za Kościół i świat, musi dążyć do tego, aby stawała się wspólnotą wiary. Dlatego szczególne zadanie spoczywa na kate­chetach.

DOKUMENTY:

• Według "Dyrektorium", katecheza szkolna speł­nia zróżnicowaną funkcję:

1. "nauczanie religii w szkole pomaga uczniom wierzącym w lep­szym zrozumieniu orędzia chrześcijańskiego w odniesieniu do wielkich problemów egzystencjalnych wspólnych religiom i cha­rakterystycznych dla każdej istoty ludzkiej";

2. uczniowie, którzy poszukują lub doświadczają wątpliwości reli­gijnych, będą mogli odkryć w nauczaniu religii w szkole, czym właściwie jest wiara w Jezusa Chrystusa, jakie są jej odpowiedzi, których Kościół udziela na ich pytania, i skorzystają z okazji lep­szego przeanalizowania własnej decyzji";

3. ,Jeśli uczniowie są niewierzący, nauczanie religii w szkole na­biera cech misyjnego głoszenia Ewangelii" (DOK 75; por. CT 56-57,69).

• Według Cateehesi tradendae,

dziecko w młodszym wieku szkolnym, uczestnicząc w procesie katechetycznym, winno być Prowadzone w życie Kościoła oraz, w sposób uporządkowany i regularny, bezpośrednio przygotowane do przyjęcia sakramentów.

• "Dyrektorium ogólne o katechizacji"

akcentuje istotne znacze­nie wieku dzieciństwa, który dostarcza cennych możliwości działa­nia, które to działanie przyczynia się zarówno do budowania Ko­ścioła, jak i do humanizacji społeczeństwa (DOK 177).

• "Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce,,13,

oprócz ukazania szkoły jako środowiska nauczania religii (por. PDK 82-96), mocno akcentuje potrzebę katechezy przyparafialnej dzieci.

OSOBOWOŚĆ KATECHETY:

- postawa miłości

- postawa życzliwości

-dobra znajomość wychowanków

- takt pedagogiczny

-komunikatywność

-empatia

-twórcze nastawienie

- świadectwo wiary

- pogłębiona formacja

FAZY ROZWOJOWE:

Faza pierwsza (7-9 rok życia) charakteryzuje zjawiska związane z przekraczaniem przez dziecko progu szkoły, a następnie z jego adap­tacją do środowiska szkolnego, do jego wymagań, do nauczycieli i rówieśników. Okres ten wymaga od niego dużego wysiłku psychicz­nego i fizycznego. Bardzo intensywne są przede wszystkim jego prze­życia natury społecznej

Faza druga (10- I2 rok życia) charakteryzuje wyraźne zmiany w sferze intelektualnej i całej osobowości ucznia. Rozwija się inten­sywnie jego mowa i myślenie. Język staje się nie tylko środkiem porozumiewania się, ale także przedmiotem głębszego i systema­tycznego poznawania

• ROZWÓJ FIZYCZNY

Jako kryterium dojrzałości szkolnej przyjmuje się osiągnięcie odpowiedniego wzrostu i wagi, dobre zdrowie, nawyki ruchowe.Aktywność i ruchliwość dziecka (problemy z dyscypliną) należy do jego cech charakterystycznych i najzupełniej normalnych.

• ROZWÓJ UMYSŁOWY

Rozwój ten obejmuje poziom myślenia,. mowy, pamięci, wyobraźni oraz uwagi dowolnej, która gwarantuje możliwość dłuższej koncentracji na przedmiotach i zjawiskach, umiejętność ich porów­nywania analizowania i syntetyzowania, prawidłowego ujmowania stosunków przestrzennych, operowania znakami i symbolami.

1. SPOSTRZEGANIE

Spostrzeżenia ucznia są coraz dokładniejsze, podlegają kiero­waniu, przestają być mimowolne. Rozwija się zdolność do przepro­wadzenia obserwacji. W okre­sie tym spostrzeżenia wzrokowe decyduje o gromadzeniu przez dziecko około 75% ogólnej wiedzy o otaczającym świecie, podczas gdy spostrzeżenia słuchowe prowadzą do około 20% tej wiedzy.

2. UWAGA

Bez uwagi niemożliwy jest systematyczny proces poznawczy. Czas słuchania, w którym dzieci mogą "przytrzymać" swą uwagę na słowach katechety wynosi od około 7 minut dla młodszych, do 25 minut dla starszych. Aktywizo­wanie uwagi dokonuje się przez urozmaicenie treści nauczania, róż­norodność metod, postawę katechety, jego mimikę, gest, wyrazistość mowy, zaangażowanie.

3. PAMIĘĆ

Pamięć dziecka zmienia się pod wpływem nauki szkolnej. W pierwszym okresie nauki powstają często problemy, m.in.: nie pa­nuje ono jeszcze nad swoją pamięcią, nie umie zapamiętywać i przy­pominać sobie podanego poprzednio "materiału". W zapamiętywa­niu często przeszkadza mu brak zrozumienia treści (nie wystarcza już pamięć mechaniczna jak do wierszyków czy piosenek). Rozpo­czyna się okres systematycznego wyrabiania pamięci dowolnej (całe cztery lata).

W sposób trwały uczeń zapamiętuje to, na co skierowana jest jego uwaga. Z wyeksponowanych 15 słów może zapamiętać w I klasie od 6 do 8. Nieustannie wzrasta pojemność, trwałość i szybkość zapamiętywania mechanicznego i logicznego. Dziecko opanowuje do 12 roku życia od 7 do 40 tys. słów i ich znaczeń

4. MYŚLENIE

W miarę rozwoju zmniejsza się u dziecka zależność myślenia od bezpośredniej sytuacji, a rozwija postać myślenia oglądowo­-obrazowego, opartego na wyobrażeniach. Myślenie staje się coraz bardziej samodzielną, wewnętrzną czynnością poznawczą, operującą pojęciami (uczyć pojęć religijnych), realizowaną w słowach i prze­biegającą zgodnie z zasadami logiki. Przeciętnie ok. 11-12 roku ży­cia pojawia się myślenie abstrakcyjne.

2.3.3 Rozwój motywacyjno-emocjonalny

• ROZWÓJ MOTYWACYJNO-EMOCJONALNY

W wieku wczesnoszkolnym rozszerza się krąg przedmiotów, zja­wisk, zdarzeń i spraw, które wywołują u dziecka reakcje emocjonalne. Występują także znaczne różnice w przeżywaniu stanów emocjonal­nych u poszczególnych dzieci (różnice indywidualne). Pojawiają się złożone przeżycia emocjonalne (np. zmartwienie i lęk).

Coraz większą przewagę zdobywają uczucia wyższe. Istnieje u niego szczególna podatność na kształtowanie uczuć związaną ze sferą wartości moralnych i religijnych.

• ROZWÓJ SPOŁECZNY

Dziecko u początku swej szkolnej kariery szuka oparcia w oso­bach dorosłych, przy czym szczególnego znaczenia nabiera w jego oczach nauczyciel-wychowawca, którego autorytet w sprawach szkolnych przewyższa nawet autorytet rodziców ("moja pani").

Między sobą ,dzieci nawiązują kontakty indywidualne, stopnio­wo ucząc się współdziałania, współpracy i wspólnych zespołowych gier. Życie społeczne w tym czasie przebiega pod kierunkiem na­uczyciela i podporządkowane jest zadaniom szkoły

Do zadań katechety należy: kształtowanie takich cech osobowo­ści, które ułatwią wychowankowi społeczne kontakty, uczenie po­stawy wdzięczności i życzliwości, tolerancji i empatii ("zauważ po­trzeby innych"), zachęcanie do koleżeństwa i przyjaźni.

• ROZWÓJ ESTETYCZNY

Przez kontakt dziecka z przyrodą i sztuką (plastyką, literaturą, muzyką, teatrem, filmem) dokonuje się w nim rozwój estetyczny, Kształtują się jego zdolności percepcji, rozumienia i odczuwania piękna oraz umiejętności wyrażania przeżyć artystycznych. Rozwój ten ujawnia się w odbiorze i własnej twórczości

Zadaniem katechety jest w tym względzie: umożliwienie kontaktu z pięknem (wycieczki, zabawy, kolekcjonowanie, obserwa­cje), wyzwalanie coraz bogatszych przeżyć (dlaczego to ci się podo­ba?), budzenie zainteresowań i dostarczanie wiedzy, rozwijanie zdolności skupienia uwagi na dziele, rozumienia treści, stwarzanie możliwości ekspresji przeżyć estetycznych.

• ROZWÓJ MORALNY

PRZYGOTOWANIE DZIECKA DO SAKRAMENTU POKUTY

Nie zawsze zachowanie poprawne jest zachowaniem moralnie dojrzałym. Poprawność oparta na strachu przed karą lub w nadziei otrzymania nagrody, albo też zakorzeniona w chęci bycia w zgodzie z autorytetem (jednostkowym czy grupowym) jest etapem, w którym źródło decyzji moralnych jest na zewnątrz osoby

Wychowanie moralne (także w ramach katechezy) sprowadza się do następujących zadań wychowawców: umożliwienie poznania, zrozumienia i przyswojenia norm i wartości moralnych, tworzenie hierarchii wartości, wdrażanie do samodzielnego dokonywania wy­boru czynów moralnie wartościowych, rozwijanie wrażliwości mo­ralnej (sumienie), uczenie rozumienia cudzych stanów psychicznych (analiza motywów, potrzeb), uczenie empatii, rozbudzanie i umac­nianie motywów prospołecznych (zwłaszcza bezinteresowność), zwiększanie dowolności w działaniach moralnych (uświadamianie motywów, celów, środków), organizowanie sytuacji stymulujących do samooceny, zmiany zachowań niepożądanych, wspieranie poczu­cia własnej wartości (im ono większe, tym większa autonomia my­ślenia, oceniania i postępowania), zapobieganie powstawaniu nega­tywnych uczuć i zachowań, aktywizowanie zachowań pozytywnych, uczenie dobrych (wartościowych) nawyków.

Metodami wychowania moralnego mogą być: własny przykład, zabawy i gry (zwłaszcza zespołowe), aktywny udział w zajęciach domowych i klasowych, współdziałanie, wspólne i jawne tworzenie norm grupowych, systematyczne pouczenia z uzasadnieniami w konkretnych sytuacjach (przykłady, opowiadania), ocenianie zacho­wań swoich i cudzych, zachęta do samowychowania (np. lektury baśni, opowiadań).

• WYCHOWANIE SUMIENIA

Sumienie jako „zdolność wyboru dobra” staje się samodzielne w miarę jak dziecko przyswaja sobie wewnętrznie zawsze obowiązujące normy Bożego prawa moralnego i utożsamia się z nim.

W wychowaniu sumienia nie można jednak poprzestać wyłącznie na przekazie treści. Proces interioryzacji norm moralnych dokonuje się stopniowo i przebiega łącznie z rozwojem uczuć społeczno - moralnych. Wychowanek musi najpierw normy przejąć od dorosłych, zrozumieć je, a następnie uczynić własnymi.

Sumienie może tylko wtedy skutecznie wskazywać i kontrolować, gdy dobro było przeżywane jako wartość, a zło jako cos po­zbawionego wartości. Np. nie wystarczy tylko informacja „trzeba mówić prawdę, a nie wolno kłamać . Dopiero jeśli dziecko przeżyje, jak bardzo godna podziwu i zaszczytna jest prawdomówność, i jak podłe, tchórzliwe i niskie jest kłamstwo, wówczas osąd sumienia będzie mógł działać prawidłowo. Kształtowanie sumienia (wychowanie moralne) powinno odby­wać się zawsze na dwóch płaszczyznach: poznawczej (nauczenie norm) oraz wolitywno-emocjonalnej.

• RACHUNEK SUMIENIA

W przygotowaniu do rachunku sumienia należy: .

12. Podawać przykłady (np. jeden, wymyślony bohater). wszystkie dzieci mogą stawiać pytania dotyczące rachunku sumienia bo­hatera. Potem proponować dzieciom, aby robiły to w domu. Nigdy nie należy zmuszać dzieci do publicznych wyznań swoich grzechów (dyskrecja!). .

2. Warto, np. w ramach utrwalenia treści katechez o przykazaniach, uczyć dzieci osobistego rachunku sumienia: "Połóżcie dłoń na sercu. Proszę, aby każdy w ciszy (podkreślić to!) odpowiedział na pytania, które teraz postawię ... Niech nikt nie mówi głośno! Każdy sam odpowiada Panu Bogu ... " Taki rachunek sumienia można potraktować jako modlitwę końcową razem z aktem po­kutnym (np. "Ach żałuję za me złości ... ").

Ucząc o żalu za grzechy należy zawsze po­woływać się na najważniejszy motyw: z miłości do Boga. Należy od razu uczyć żalu doskonałego. Koniecznie trzeba także wyjaśnić jego owoce (odpuszczenie grzechów i łaska). W żalu doskonałym mieści się chęć pójścia do spowiedzi przy najbliższej okazji.

Cel - Wychowanek sam troszczy się o własne sumienie

zdolności rozwijają się przez aktywność. Zdolność do myślenia rozwija się poprzez myślenie, pytania, dyskusje. Podobnie też rozbudzone i samodzielne sumienie można osiągnąć tylko przez jego aktywność. Na progu okresu dorastania (ok. 11/12 roku życia) dziecko powinno już samo starać się o kształtowanie swego sumienia (codzienny rachunek sumienia, często przyjmowany sakrament pokuty). Katecheza może mu w tym skutecznie pomóc

• ROZWÓJ RELIGIJNY

Początkowo akty wiary są jedynie uczestnictwem w wierze dorosłych (rodziców, później katechety), dlatego postawą wiary dziecka jest środowisko rodzinne. Rodzice tworzą odpowiedni klimat dla wiary swojego dziecka.

Świadome odróżnienie Boga od rodziców następuje u dzieci w wie­ku 4-6 lat. Dziecko odkrywa wówczas ograniczoność swoich rodzi­ców, którzy nie na wszystkie pytania znają odpowiedzi, zauważa w ich życiu pewne sprzeczności. Wytwarzając w sobie bardziej trans­cendentny obraz Boga, zaczyna (ok. 6 roku życia) pojmować Go jako Stwórcę wszystkiego, co istnieje na świecie, oraz jako potęgę dobra w walce ze złem. Wiek 6-7 lat (nazywany "pierwszym wie­kiem filozoficznym") charakteryzuje się poszukiwaniem przez dziecko przyczyn sprawczych świata ("dlaczego?"), szczególnym upodobaniem do wszystkiego, co niezwykłe i cudowne, oraz poszu­kiwaniem samo potwierdzenia i uznania ze strony innych osób.

Zgodnie z rozwojem religijnym uczeń na początku szkoły pod­stawowej przechodzi od religijności magicznej (ok. 4-7 roku życia) do tzw. religijności autorytarno-moralnej (7-12 roku życia.

• OBRAZ BOGA

Dziecko tworzy i nieustannie modyfikuje swój obraz Boga w oparciu o zdobyte wiadomości. Dzięki symbolice religijnej (z po­czątku nie rozumianej), przedstawiającej Boga jako osobę podobną do ludzi, dziecko przypisuje Bogu cechy ludzkie - antropomorfizm. W zależności od wychowania, dziecko w młodszym wieku szkolnym tworzy sobie obraz Boga troskliwego, czułego i miłego (antropomorfizm uczuciowo pozytywny) albo surowego i karcącego (antropomorfizm negatywny).

W wieku 5-8 lat obraz Boga traci cechy wizualne, a zawiera coraz więcej elementów myślowych. Cechuje go mniejszy antropo­morfizm i bardziej świadoma transcendentność Boga.

• UDZIAŁ W PRAKTYKACH RELIGIJNYCH

Religijno-moralną powinność dziecko ujmuje jako obowiązek i posłuszeństwo ze względu na starszych. Bóg pojmowany jest jako Stróż tej powinności, a nie jej Źródło.

W religijnych zachowaniach do­minuje czynne uczestnictwo w nabożeństwach. Prawdy wiary z reguły nie mają jeszcze większego wpływu na jego zachowanie, gdyż nie zo­stały jeszcze zinterioryzowane. W modlitwach przeważają prośby o odnalezienie rzeczy zagubionych, powodzenie w aktualnych zamierze­niach oraz przebaczenie za złe czyny. Dziecko rzadko dziękuje, gdyż otrzymanie dobra uważa za samo przez się uzasadnione. Jeśli natomiast prośba nie zostanie spełniona, to zazwyczaj pretensje żywi do Boga, podobnie jak do rodziców, gdy odmówią spełnienia prośby.

• WYCHOWANIE RELIGIJNE

Wychowanie religijne (celowe i świadome kształtowanie reli­gijności) dziecka dokonuje się przez organizowanie dla niego moż­liwości uczestnictwa w życiu religijnym innych osób i religijnej in­terpretacji zdarzeń, dostarczanie świadectwa żywej wiary przez do­strzegalne dla dziecka akty modlitwy, czyny miłosierdzia i pokuty, ukazywanie postawy autentyzmu, szczerości i prawdy, nasycanie wartościami religijnymi różnych momentów życia, wprowadzanie w liturgiczne życie Kościoła.

Przekazywanie wiedzy religijnej domaga się kształtowania praw­dziwego obrazu Boga bez neurotycznego oddziaływania na uczucia (np. straszenie Bogiem, piekłem, śmiercią) i właściwych pojęć religij­nych bez infantylizmu (bez zdrobnień typu "Bozia", "kościółek", "pa­ciorek") i zbytniej antropomorfizacji, stopniowego nauczania prawd wiary, ukazywania w religijnym wymiarze celu istnienia człowieka i świata, zasadności przestrzegania norm i wypełniania obowiązków wynikających z religii, a także istoty cierpienia (zbawczy sens krzyża), kształtowania umiejętności rozpoznawania obecności Boga w świecie (widzialnych znaków tego, co niewidzialne), rozbudzania i pomocy w zaspokajaniu zainteresowań i potrzeb religijnych.

PRZYGOTOWANIE DO EUCHARYSTII

Dyspozycje do przyjęcia Komunii świętej

1. Dyspozycja podstawowa - dziecko jest:

ochrzczone (nie zawsze jest to oczywiste - świadectwo chrztu); wolne od grzechów ciężkich (por. KPK kan. 914 i 916).

2. Dyspozycja bezpośrednia - dziecko posiada: wiarę (nie tylko wiedzę!);

wolę przyjęcia sakramentu (motywacja).

Zadanie podstawowe to: doprowadzić wychowanka do pełnego, tj. świadomego, czynnego i owocnego udziału we Mszy świętej (por. KL 11).

Pośrednie przygotowanie do sakramentów dokonuje się w ramach szkolnej nauki religii, bezpośrednie w parafii. Ogromna rola rodziców.

ZADANIA SZCZEGÓŁOWE DOTYCZĄCE WYCHOWANKA:

1. Rozwijać wiarę dziecka

2. Rozwijać motywację przyjmowania Komunii świętej

3. Rozwijać poczucie szacunku wobec Bożej rzeczywistości

4. Rozwijać podstawowe zdolności do uczestniczenia w liturgii

5. Rozwijać świadomość ważności Eucharystii niedzielnej

6. Rozwijać u ucznia zdolność składania ofiar, np. podzielić się prezentem, zabawkami (Caritas), konfrontacja z dziećmi biednymi.

7. Rozwijać potrzebę i praktykę osobistych adoracji

METODY:

Opowiadanie

Pokaz

Wykład

Pogadanka

Praca w grupie

Gry dydaktyczne

Zabawa

Uczenie się na pamięć

Rysunek

Inscenizacja biblijna

Praca z obrazami

Formy muzyczne

- Katecheza dziecka w młodszym wieku szkolnym (7-12 lat) -

1

---