Sylwia Ryznar 29.03.2011

Szabat, szabas, sabat, sobota (hebr. שַׁבָּת, odpoczynek) - w judaizmie jest to ostatni (siódmy) dzień każdego tygodnia (czyli sobota).

W hebrajskim rzeczowniki šabbat i šabbaton ("š" - wymawiane jako "sz") pochodzą od czasownika šbt - skończyć, ustępować, zakończyć. W połączeniu z przedmiotami przyjmuje znaczenie coś zakończyć = od czegoś odpocząć jak również świętować. Może oznaczać również pozwolić na zakończenie. Rzeczownik šabbat jest rodzaju żeńskiego, oznaczał pierwotnie stały czas odpoczynku, określony w związku z żydowskimi świętami obchodzonymi w ciągu roku. Pierwsza pozabiblijna wzmianka o istnieniu szabatu została zanotowana na ostrakonie pochodzącym z 630 roku p.n.e.. W znalezionym tekście, pracujący przy żniwach rolnik wylicza prace, które wykonał przed czasem odpoczynku. W Tanach, w połączeniu z hajom (dzień), oznacza šabbat kolejny siódmy dzień tygodnia. Z upływem czasu przyjmuje ten dzień nazwę szabat. Rzeczownik (šabbat) šabbaton oznacza zawsze regularny dzień odpoczynku, w którym praca jest surowo zabroniona.

Szabat jest najważniejszym żydowskim świętem i znosi on wiele obowiązków związanych z innymi świętami, postami oraz okresem żałoby. Przepisy związane z szabatem nakazują żydom powstrzymać się od zakazanych aktywności oraz upamiętniać dwa wydarzenia: stworzenie świata oraz wyjście z Egiptu. Mówi się o obowiązku radości w szabat (oneg szabat) i przestrzegania praw szabatu (kawod szabat). Radość soboty, która ma być też przedsmakiem ery mesjańskiej, Talmud zaleca osiągać przez takie przyjemności jak jedzenie, śpiewanie, zebrania towarzyskie, a zwłaszcza spędzanie czasu z rodziną i pożycie seksualne z małżonkiem. Ponadto zalecane jest odwiedzenie synagogi, śpiewanie hymnów zmirot, czytanie i dyskutowanie Tory i komentarzy.

O Szabacie w Biblii:

Pierwsza wzmianka dotycząca siódmego dnia, określonego mianem dnia świętego, znajduje się w Pierwszej Księdze Mojżeszowej (Rdz 2,2-3).

(2) A gdy Bóg ukończył w dniu szóstym swe dzieło, nad którym pracował, odpoczął dnia siódmego po całym swym trudzie, jaki podjął. (3) Wtedy Bóg pobłogosławił ów siódmy dzień i uczynił go świętym; w tym bowiem dniu odpoczął po całej swej pracy, którą wykonał stwarzając.

W Starym Testamencie zwyczaj obchodzenia cotygodniowego szabatu został wprowadzony u Izraelitów na pustkowiu Sin w drugim miesiącu po wyjściu z Egiptu do Ziemi Obiecanej (Wj 16,22-30).

(22) W szóstym zaś dniu zbierali podwójną ilość pożywienia, dwa omery na każdego. I przybyli wszyscy przełożeni zgromadzenia, i donieśli to Mojżeszowi. (23) A on rzekł do nich: Oto, co Pan chciał wam powiedzieć: Dniem świętym spoczynku, szabatem poświęconym dla Pana, jest dzień jutrzejszy. Upieczcie, co chcecie upiec, i ugotujcie, co chcecie ugotować. Wszystko zaś, co wam zbywa, odłóżcie na dzień następny. (24) I odłożyli na następny dzień według nakazu Mojżesza. nie nastąpiło gnicie, ani też nie tworzyły się tam robaki. (25) Mojżesz powiedział: Jedzcie to dzisiaj, albowiem dzisiaj jest szabat ku czci Pana! Dzisiaj nie znajdziecie tego na polu. (26) Przez sześć dni możecie zbierać, jednak w dniu siódmym jest szabat i nie będzie nic tego dnia. (27) Niektórzy z ludu wyszli siódmego dnia, aby zbierać, ale nic nie znaleźli. (28) Wówczas Pan powiedział do Mojżesza: Jakże długo jeszcze będziecie się wzbraniali zachowywać moje nakazy i moje prawa? (29) Patrzcie! Pan nakazał wam szabat i dlatego w szóstym dniu dał wam pokarm na dwa dni. Każdy przeto z was pozostanie w domu! W dniu siódmym żaden z was niech nie opuszcza swego miejsca zamieszkania. (30) I stosownie do tego lud obchodził dnia siódmego szabat.

Miesiąc później nakaz świętowania szabatu Jahwe podał Mojżeszowi w Dekalogu na górze Synaj (Wj 20,8-11).

(8) Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. (9) Sześć dni będziesz pracować i wykonywać wszystkie twe zajęcia. (10) Dzień zaś siódmy jest szabatem ku czci Pana, Boga twego. Nie możesz przeto w dniu tym wykonywać żadnej pracy ani ty sam, ani syn twój, ani twoja córka, ani twój niewolnik, ani twoja niewolnica, ani twoje bydło, ani cudzoziemiec, który mieszka pośród twych bram. (11) W sześciu dniach bowiem uczynił Pan niebo, ziemię, morze oraz wszystko, co jest w nich, w siódmym zaś dniu odpoczął. Dlatego pobłogosławił Pan dzień szabatu i uznał go za święty.

Druga Księga Mojżeszowa wzmiankuje, iż Pan rozmawiając z Mojżeszem nakazał świętowanie szabatu, gdyż jest to znak między Bogiem, a wszystkimi pokoleniami Izraela (Wj 31,12-17).

(12) Potem tak rzekł Pan do Mojżesza: (13) Powiedz Izraelitom: Przestrzegajcie pilnie moich szabatów, gdyż to jest znak między Mną a wami dla wszystkich waszych pokoleń, by po tym można było poznać, że Ja jestem Pan, który was uświęcam. (14) Przeto zachowujcie szabat, który winien być dla was świętością. I ktokolwiek by go znieważył, będzie ukarany śmiercią, i każdy, kto by wykonywał pracę w tym dniu, będzie wykluczony ze swojego ludu. (15) Przez sześć dni będzie się wykonywać pracę, ale dzień siódmy będzie szabatem odpoczynku, poświęconym Panu, i dlatego ktokolwiek by wykonywał pracę w dniu szabatu, winien być ukarany śmiercią. (16) Izraelici winni pilnie przestrzegać szabatu jako obowiązku i przymierza wiecznego poprzez pokolenia. (17) To będzie znak wiekuisty między Mną a Izraelitami, bo w sześciu dniach Pan stworzył niebo i ziemię, a w siódmym dniu odpoczął i wytchnął.

W Trzeciej Księdze Mojżeszowej wśród Świąt ustanowionych przez Boga dla Izraelitów, szabat znajduje się na pierwszym miejscu; jest on nazwany uroczystym, świętym zwołaniem, w którym nie należy wykonywać żadnej pracy (Kpł 23,1-3)

(1) Dalej Pan powiedział do Mojżesza: (2) Mów do Izraelitów i powiedz im: Oto czasy święte Pana, na które będziecie wzywać ich zwołaniami świętymi, to są moje czasy święte! (3) Przez sześć dni praca będzie wykonywana, ale siódmego dnia jest uroczysty szabat, jest zwołanie święte, nie będziecie wykonywać w tym dniu żadnej pracy - to jest szabat dla Pana we wszystkich waszych siedzibach.

W każdy szabat trzeba było złożyć ofiarę w świątyni (Lb 28,9-10).

(9) W dzień szabatu winniście złożyć w ofierze dwa jagnięta roczne bez skazy z dwiema dziesiątymi efy najczystszej mąki zaprawionej oliwą, jako ofiarę z pokarmów, i należącą do tego ofiarę z płynów. (10) To jest ofiara całopalna sobotnia na każdy szabat, oprócz całopalenia ustawicznego i ofiary z płynów.

W tym dniu obowiązki w Przybytku obejmowała nowa grupa kapłanów, wymieniano również chleby pokładne. Nakaz Boży mówiący o przestrzeganiu Dekalogu, w tym święcenia szabatu jest po raz drugi powtórzony w 5 Księdze Mojżeszowej (Pwt 5,12).

(12) Będziesz zważał na szabat, aby go święcić, jak ci nakazał Pan, Bóg twój.

Kwestia przestrzegania Szabatu jest kilka razy poruszona przez starotestamentowego proroka Izajasza (Iz 56,6-7)

(6) Cudzoziemców zaś, którzy się przyłączyli do Pana, ażeby Mu służyć i ażeby miłować imię Pana i zostać Jego sługami - wszystkich zachowujących szabat bez pogwałcenia go i trzymających się mocno mojego przymierza, (7) przyprowadzę na moją Świętą Górę i rozweselę w moim domu modlitwy. Całopalenia ich oraz ofiary będą przyjęte na moim ołtarzu, bo dom mój będzie nazwany domem modlitwy dla wszystkich narodów.

Poruszył on temat dotyczący zachowywania szabatu w następujących słowach (Iz 58,13-14):

(13) Jeśli powściągniesz twe nogi od przekraczania szabatu, żeby w dzień mój święty spraw swych nie załatwiać, jeśli nazwiesz szabat rozkoszą, a święty dzień Pana - czcigodnym, jeśli go uszanujesz przez unikanie podróży, tak by nie przeprowadzać swej woli ani nie omawiać praw swoich (14) wtedy znajdziesz twą rozkosz w Panu.

Księga Izajasza kończy się zapowiedzią daną od Boga (Iz 66,23).

(23) Sprawdzi się to, że każdego miesiąca podczas nowiu i każdego tygodnia w szabat, przyjdzie każdy człowiek, by Mi oddać pokłon - mówi Pan.

Temat szabatu występuje również w Księdze Ezechiela. (Ez 20,12)

(12) Dałem im także szabaty, aby były znakiem między Mną a nimi, aby poznano, że Ja jestem Pan, który ich uświęca.

Jak wygląda obchodzenie Szabatu?

Szabat zaczyna się o zmierzchu w piątek i trwa do zmierzchu w sobotę, jego godziny są więc ruchome i zależą od pory roku i szerokości geograficznej.

Przygotowania do szabatu rozpoczynają się w piątkowy wieczór. Mężczyźni udają się do synagogi, kobiety zaś przygotowują wieczerzę lub idą na przechadzkę. Posiłki są już wcześniej przygotowane, włączając w to posiłki na dzień sobotni, gdyż w szabat nie wolno gotować. Jedzenie wstawia się do piekarnika, czyli szabaśnika, a jeżeli dania są zimne, ustawia je na stole.

Kuchnia na wieczór jest dokładnie sprzątnięta, a naczynia pochowane. Na stole nakrytym białym obrusem kładzie się dwie chały i nóż do chleba. Obok stoi świecznik, kielich kiduszowy, karafka z winem, sól w solniczce i dwie świece w lichtarzu. Wszyscy powinni być odświętnie ubrani. Przed zapaleniem świec jest zwyczaj wkładania pieniędzy do puszki z jałmużną.

W piątek, osiemnaście minut przed zachodem słońca, zapala się świece szabasowe. Jedna symbolizuje pamiętanie o Szabacie druga zaś jego przestrzeganie. Zapalenie tych dwóch świateł szabasowych przez matkę, oznacza, że rozpoczął się szabat i należy zaniechać wszelkich prac. Świecące świece szabasowe są symbolem świateł jaśniejących w domu w dzień Pański. Zapalenie ich przez matkę podkreśla ważność kobiety w rodzinie. Kobieta zamężna zwyczajowo zapala dwie świece, a także może zapalić dodatkowo po jednej dla każdego ze swoich dzieci. Panna (niezamężna) może zapalić jedną świecę z szacunku dla swojej matki. Dziewczynki są uczone zapalania świec od trzeciego roku życia.

Następnie matka wypowiada formuły błogosławieństwa, ogarniając świece trzykrotnym ruchem i zakrywa oczy. Czas zapalania świec jest specjalnie poświęcony modlitwom o zdrowie i szczęście rodziny: " Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, nasz Bóg, Król Świata, który uświęcił nas swoimi przykazaniami i nakazał nam zapalać świecę na Szabat. ".

Z kolei ojciec rodziny wygłasza błogosławieństwo nad kielichem wina. Modlitwa ta nazywa się "kidusz". Odmawia się ją w piątki i soboty oraz po modlitwach przedpołudniowych w sobotę i święta. Do wina używane są specjalne kieliszki (czarki), przeważnie srebrne, nazywane od modlitwy kiduszowymi.

Po kiduszu wszyscy obmywają ręce, polewając wodą trzykrotnie jedną, a potem drugą rękę. Głowa domu recytuje błogosławieństwo nad chałą, odkrawa kawałek, moczy w soli i zjada. Następnie obdziela chałą pozostałych uczestników. Dwie chały symbolizują dwie porcje manny, które Bóg dawał Żydom podczas wędrówki przez pustynię w przeddzień szabatu. Znaczyło to, iż dnia siódmego należy spożywać to, co przygotowano dnia poprzedniego. Okrycie chał białą serwetką symbolizuje rosę, która pokrywała pokarm na pustyni.

Chały są pieczone przez kobiety w przeddzień szabatu. Są to pieczone bułki z najlepszej mąki wzbogaconej jajkami oraz dla koloru - w miarę możności - szafranem. Bywa posypywana makiem lub ziarnem sezamowym.

W wieczór szabatowy tradycyjnie jako pierwszą podaje się rybę faszerowaną albo pulpety w galaretowanym sosie. W krajach europejskich najczęściej jest to szczupak albo karp. Następnie podaje się siekaną wątróbkę z jajkiem, nóżki w galarecie, rosół z knedelkami, farfelkami lub kluseczkami albo barszcz czerwony, kura lub mięso, cymes, jarzyny, sałata, kugel (zapiekana babka z ziemniaków, makaronu lub ryżu, podawana na słono lub słodko) i kompot.

W sobotę, w południe szabatowe, przed posiłkiem obowiązkowy jest drugi "kidusz". W południe szabatowe podaje się wino do kiduszu, chałę, rybę albo inne zimne danie, zimny barszcz czerwony, czulent (danie z ziemniaków, fasoli, cebuli i knedli), kompot albo sałatkę owocową.

Ostatnim posiłkiem szabatowym jest "Szalosz Seudot", spożywany w wieczór sobotni przed zapadnięciem zmroku, po modlitwie przedwieczornej. Ten ostatni posiłek różni się od dwóch poprzedzających posiłków skromniejszym jedzeniem oraz brakiem odmawiania kiduszu. Najczęściej spożywa się chleb, kanapki, ciasta, ciasteczka, groch lub ciecierzycę z solą i pieprzem, orzechy oraz migdały.

Po ostatnim posiłku szabatowym odchodzi się do pożegnania szabatu (hebr. Melawe Malka). Jest to towarzyskie spotkanie, przy którym okazuje się radość po zaręczynach albo "bar micwie". Podaje się różnego rodzaju przystawki, śledzie albo wędzone ryby, frytki, jarzyny, sałatki, ciasta, owoce. Ponieważ jest to spotkanie po posiłku szabatowym, gdy były podawane potrawy mięsne, nie podaje się potraw mlecznych. Końcowym akcentem dnie jest wąchanie aromatycznych ziół przechowywanych w balsamince.

Hawdala, czyli rozdzielenie czasu uświęconego od czasu powszedniego jest koniecznym elementem zakończenia Szabatu. Może się odbywać w dowolnej chwili po zapadnięciu zmroku. W synagodze ma miejsce po nabożeństwie wieczornym. Powinna odbywać się także w domu, jeśli któryś z członków rodziny nie miał okazji uczestniczyć w niej w synagodze.

Czynności zabronione w Szabat:

Popularne przeświadczenie głosi, że w Szabat zabronione jest wykonywanie wszelkiej pracy. Jest to przeświadczenie błędne, ponieważ zakazane jest na przykład wyjście na ulicę z igłą w kieszeni, a dozwolone przesunięcie w domu ciężkiej szafy pod inną ścianę. Widać więc wyraźnie, że kryterium wysiłku wkładanego w wykonywaną czynność (które przesądza, czy czynność tę nazywamy pracą) nie obowiązuje w przypadku ograniczeń związanych z Szabatem.

Uzasadnienie zakazu wykonywanych w Szabat czynności jest inne. W Torze - w Księdze Wyjścia (Szemot), znajduje się wydane Mojżeszowi przez Boga polecenie zbudowania na pustyni Namiotu Wyznaczonych Czasów (inaczej Miszkan, czyli Przybytek), w którym miała zostać umieszczona Arka. Nakazując budowę tej przenośnej świątyni, Bóg polecił jednocześnie Mojżeszowi: "A ty powiedz synom Izraela: Ale przestrzegajcie Moich Szabatów. Bo to jest znak między Mną a wami na wasze pokolenia, abyście wiedzieli, że Ja jestem Bogiem, który was uświęca" (Ks. Wyjścia 31:13). Nieco dalej w tekście Tory znów pojawia się nakaz przestrzegania Szabatu i znów powiązany z budową Namiotu. Na podstawie tych dwóch fragmentów Tory wyprowadzony został wniosek, że czynności zabronione w Szabat, to czynności wykonywane właśnie przy budowie Namiotu Wyznaczonych Czasów. Ponieważ opis konstruowania i wyglądu Namiotu jest bardzo szczegółowy, można było te czynności dokładnie wyliczyć i zdefiniować.

Jest ich 39 i nazywają się melachot. Istnieją także inne czynności zabronione, które zostały wywnioskowane z tych 39 kategorii. Te nazywają się toladot. Nie są to czynności wykonywane przy budowie Miszkanu, ale są to działania osiągające ten sam skutek lub podobne. W Szabat nie wolno wykonywać prac należących do obu tych kategorii.

1. Obsiewanie pola zbożem - rzucanie jakichkolwiek nasion na ziemię w miejscu, w którym mogą zakiełkować, sadzenie roślin, ich podlewanie, wlewanie wody do wazonu, wyrywanie chwastów.

2. Oranie pola - kopanie, zamiatanie powierzchni ziemi, robienie bruzd w ziemi, nawożenie, osuszanie gleby.

3. Zbieranie plonów - zrywanie owoców, koszenie trawy, piłowanie gałęzi drzew, zrywanie kwiatów, zbieranie jagód, grzybów. Ogólnie: oddzielanie jakichkolwiek roślin od źródła ich życia. Także przenoszenie roślin.

4. Wiązanie snopów zboża - zbieranie opadłych owoców, robienie wieńców, zbieranie chrustu. Zakaz dotyczy wyłącznie produktów natury, a nie przedmiotów wytworzonych przez człowieka.

5. Młócenie ziarna - wyciskanie soku z owoców, wyjmowanie nasion ze strąków, dojenie zwierząt.

6. Przewiewanie ziarna - rozdzielanie przedmiotów przez rozdmuchiwanie ich.

7. Wybieranie - rozdzielanie, sortowanie przedmiotów, cedzenie płynów, moczenie warzyw tak, aby zanieczyszczenia wypłynęły na powierzchnię lub opadły na dno naczynia.

8. Mielenie - mielenie kawy, pieprzu, piłowanie metalu, krojenie owoców lub warzyw.

9. Przesiewanie przez sito - oddzielanie niepotrzebnych składników od pokarmu.

10. Wyrabianie ciasta - mieszanie drobnych substancji spożywczych z jakimkolwiek płynem.

11. Pieczenie - gotowanie, smażenie, topienie wosku, metalu.

12. Strzyżenie - wyrywanie piór, obcinanie paznokci.

13. Wybielanie (czyszczenie) - moczenie tkanin, wytrząsanie kurzu z ubrań, czyszczenie plam, rozwieszanie prania.

14. Czesanie surowych materiałów - młócenie lnu.

15. Farbowanie - malowanie przedmiotów, robienie makijażu, także używanie lakieru do paznokci.

16. Przędzenie nici - wyrabianie lin, naprawianie uszkodzonych.

17. Przygotowywanie krosna do tkania

18. Robienie pętli

19. Tkanie - robienie na drutach, plecenie koszy.

20. Rozdzielanie na pojedyncze nici - prucie, usuwanie nici z ubrania.

21 i 22. Zawiązywanie i rozwiązywanie węzłów

23. Szycie - klejenie kawałków papieru, używanie zszywaczy do papieru.

24. Rozdzieranie - papieru, materiału, oddzielanie przedmiotów sklejonych.

25. Chwytanie zwierzęcia w pułapkę - zaganianie w miejsce zamknięte, zamykanie okna, aby ptak nie wyfrunął. Domowe koty i psy uważane są za zwierzęta już „schwytane”, więc można je np. zamknąć w pokoju.

26. Zarzynanie - jakiekolwiek zabijanie, zadawanie ran, siniaków.

27. Obdzieranie zwierzęcia ze skóry

28. Solenie/garbowanie skóry - marynowanie, solenie mięsa, stosowanie roztworów chemicznych w celu przeróbki jakiegokolwiek materiału.

29. Zaznaczanie linii - rysowanie farbą, atramentem, tuszem, zaznaczanie czymkolwiek na powierzchni przedmiotu, aby podzielić lub pociąć przedmiot na mniejsze części.

30. Obcinanie zbędnych kawałków - rozsmarowywanie kremów na skórze, używanie mydła w kostce, zdrapywanie błota z butów, używanie papieru ściernego.

31. Wycinanie właściwych kształtów - przycinanie skóry, tkaniny, papieru, ostrzenie ołówka.

32. Pisanie - stawianie liter, wyszywanie, grawerowanie, drukowanie, pieczętowanie.

33. Wymazywanie napisów - zdrapywanie, wycieranie, usuwanie chemiczne liter.

34. Budowanie - kopanie ziemi, aby postawić fundament, wbijanie gwoździ, wiercenie, wylewanie cementu, naprawianie narzędzi, używanie parasola.

35. Burzenie - rozbiórka czegokolwiek zbudowanego, jakakolwiek czynność odwrotna wobec działań budowania (patrz: punkt 34): np. wyciąganie gwoździ.

36. Gaszenie ognia - zmniejszanie płomienia.

37. Rozpalanie ognia - zapalanie zapałki, zapalniczki, dokładanie do ognia już płonącego.

38. "Ostatnie uderzenie młotem" - wszystkie czynności, które mają za zadanie zakończenie wytwarzania jakiegokolwiek produktu: nadawanie połysku, ostrzenie noża, wygładzanie, przymocowanie uchwytu.

39. Przenoszenie przedmiotów - ze strefy prywatnej do publicznej i transport czegokolwiek w przestrzeni publicznej na odległość większą niż 4 amot (około 2 metrów).

Powyższy zbiór zakazanych prac został w Talmudzie poszerzony o tzw. chazerot. Są to czynności, które same w sobie nie łamią zakazu pracy w Szabat, ale są bardzo zbliżone do zakazanych i nie powinny być wykonywane, aby przez nieuwagę nie przekroczyć tej cienkiej bariery (i nie naruszyć nakazów Tory).

Choć melahot w swej pierwotnej formie brzmią nieco archaicznie, to jednak ich współczesna interpretacja i poszerzenie o chazerot pozwala na skuteczne stosowanie w dzisiejszym świecie. Na przykład praca 3. - żniwa. Oznacza ona każde usunięcie rośliny z miejsca, w którym wyrosła, do czego możemy zaliczyć: ścinanie, zrywanie kwiatów, liści, gałęzi, jagód, grzybów, owoców, wyrywanie krzewów rosnących w ziemi lub w doniczkach. Jesli poszerzymy tę kategorię o chazerot, w jej skład będą wchdzić także np. wchodzenie na drzewo (bo można przy tym złamać gałąˇ, a to oznacza zrywanie gałęzi, liści), opieranie się o drzewo (bo przez to może spaść owoc - co byłoby czynnością zakaaną), jazda konna (bo w jej wyniku mógłby zostać wyrwany grzyb lub strącony owoc z gałęzi), etc.

Ortodoksi skrupulatnie przestrzegają zasad, które zabraniają pisania, dokonywania operacji pieniężnych i używania jakichkolwiek urządzeń. Często zatrudnia się szabesgoja (czyli nie-Żyda), który wykonuje za opłatą czynności zabronione wyznawcom judaizmu podczas szabatu. Spis zajęć zabronionych jest bardzo obszerny: obejmuje zakaz podróżowania oraz zapalania ognia, (np. papierosów, świec, kominka i kuchenki gazowej, a także używania urządzeń elektrycznych, np. telefonów, żarówek, komputerów, wind, dzwonków elektrycznych). Zakaz zapalanie ognia spowodował powstanie specjalnych przepisów kulinarnych, w których dania (np. czulent) dogotowują się przez całą noc i podawane są w sobotę na obiad. Obecnie w Izraelu w budynkach użyteczności publicznej znajdują się windy, które w okresie szabatu automatycznie zatrzymują się na każdym piętrze - dzięki temu nie trzeba naciskać przycisków - czyli wykonywać pracy. Żydowskie osiedla tworzą dość zwarte skupiska domów, tak by wszyscy Żydzi mieli blisko do synagogi. W szabat bowiem zabronione jest kierowanie pojazdami, korzystanie ze środków transportu publicznego, a nawet dłuższe spacery. Najdłuższa trasa to tzw. Droga szabatowa - według Miszny odległość, którą wolno było przejść Izraelitom w szabat. Jej długość określa się na 2000 łokci (około 900 metrów).

---