Gleba jest to biologicznie czynna, powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej(litosfery), powstała z różnych skał, pod wpływem abiotycznych i biotycznych czynników środowiska, zdolna zapewnić roślinom wyższym niezbędne warunki wzrostu i rozwoju, dzięki specyficznym właściwościom fizycznym, chemicznym i biologicznym. Każda gleba jest skałą -odpowiednio przetworzoną i ożywioną przez zasiedlenie ogromną ilością organizmów żywych, natomiast nie każda skała jest glebą. Na rodzaj i dynamikę procesów zachodzących w tworzącej się glebie oraz różnorakie jej właściwości i żyzność wpływa szereg czynników glebotwórczych: skała macierzysta, klimat, woda, organizmy żywe, rzeźba terenu, działalność, czas działania tych czynników. SKAŁY MACIERZYSTE: to utwory geologiczne różnej genezy, z których w wyniku procesów geologicznych i glebotwórczych wytworzyły się gleby. Mogą to być zarówno skały lite różnego pochodzenia jak i luźne, mineralne i organiczne. Gleby mogą tworzyć się z trzech podstawowych rodzajów skał: magmowych, osadowych i metamorficznych. Skały magmowe: a)głębinowe(granity, sjenity, dioryty), b) żyłowe(porfiry) c)wylewne(porfiry, bazalty). Ze względu na ilość zawartej w skałach magmowych krzemionki SiO2 wyróżniamy skały: kwaśne>65% , obojętne>65-52%, zasadowe>52-45%, ultrazasadowe<45%. Ogólnie można stwierdzić, że: a) skały magmowe drobnokrystaliczne i kwaśne dają gleby płytkie i gruboziarniste(piaszczyste, szkieletowe) b) skały magmowe kwaśne, lecz grubokrystaliczne dają gleby głębokie, piaszczyste c) skały magmowe drobnokrystaliczne, zasadowe dają gleby gliniaste, płytkie lub średnio głębokie , grubokrystaliczne są skałami macierzystymi gleb gliniastych głębokich. Ze skał magmowych wytworzyły sie gleby w Sudetach i częściowo w Karpatach. Skały metamorficzne głównymi przedstawicielami tych skał są gnejsy, marmury, łupki krystaliczne. W minimalnym stopniu są skałami macierzystymi gleb Polski. Na ogół powstają z nich gleby płytkie lub średnio głębokie, o składzie mechanicznym piasków, z dużą domieszką zwietrzeliny skalnej. Najlepsze gleby tworzą się z łupków(piaski gliniaste i gliny). Sudety i tatry. Skały osadowe: należ ą do najważniejszych skał macierzystych gleb, powstały na skutek różnorodnych procesów egzogenicznych. Do głównych procesów egzogenicznych należą: a) wietrzenie mechaniczne - rozdrabnianie skał i minerałów bez zmiany ich właściwości chemicznych b) wietrzenie chemiczne- różnorodne procesy takie jak hydroliza, rozpuszczanie, hydratacja, utlenianie, redukcja w wyniku których następuje zmiana właściwości chemicznych gleby c) wietrzenie biologiczne- fizyczne i chemiczne wietrzenie skał wywołane działalnością organizmów żywych d) działanie wody jako środka transportu okruchów skalnych - procesy erozyjne e)sedymentacja- procesy osadzania substancji mineralnej lub organicznej f) działanie wiatrów- procesy eoliczne g) działanie lodowca- utwory lodowcowe zwałowe, wodno-lodowcowe, powstawanie iłów w zbiornikach polodowcowych, tworzenie się jezior i ich zarastanie. Podział skał osadowych: 1) okruchowe 2) węglanowe 3) pochodzenia chemicznego i biochemicznego 4) pochodzenia roślinnego. Ad 1) skały osadowe okruchowe są to zwietrzeliny skał magmowych, powstałe na miejscu lub przetransponowane przez lodowiec, wodę lub wiatr. Materiały okruchowe mogą występować jako: a)scementowane: osadzone na dnie zbiorników i uległy diagenezie(piaskowce zlepieńce), najlepsze lepiszcza to ilaste i w postaci węglany wapnia najgorsze: krzemionkowe i żelaziste b) luźne: w Polsce najbardziej rozpowszechnione, należą do nich utwory kamieniste, żwirowe, piaski, gliny, utwory pyłowe i iły. Skały te ze względu na pochodzenie, rodzaj transportu i osadzania dzielą się na: wietrzeniowe, aluwialne, deluwialne, zwałowe, eoliczne. Ad 2) skały osadowe węglanowe - a)wapienie: tworzy je głównie kalcyt, posiadają różną wartość jako skały macierzyste. Zależy ona od ich właściwości fizycznych i chemicznych oraz domieszek różnych substancji. Im większa domieszka substancji ilastych im mniej zawierają krzemionki oraz im są bardziej miękkie tym lepsze tworzą się gleby. B)margle-zawierają duże domieszki minerałów ilastych, powstały na dnie zbiorników wodnych. Tworzą się z nich bardzo dobre gleby, występują na kujawach, Wielkopolsce, Śląsku c)dolomity-głównym minerałem jest dolomit, posiadają często domieszkę materiałów ilastych. Powstają z osadów wapiennych w wyniku procesów chemicznych. Są twardsze od wapieni wapienie, margle i dolomity są skałami macierzystymi rędzin. Ad 3) do skał osadowych pochodzenia chemicznego i biochemicznego zalicza się: pokłady halitu, sylwinu, kainitu, karnalitu, gipsu i rudy darniowej. A) gipsy- występują w okolicach Wiślicy, Pińczowa i buska zdroju. Są skałami macierzystymi rędzin b) rudy darniowe- to skały o różnym składzie mineralnym , charakteryzujące się dużą akumulacją związków żelaza(powyżej 15%), nie są samodzielnymi skałami macierzystymi, w niektórych glebach mogą tworzyć nieprzepuszczalne warstwy (gleby bagienne, murszowe i glejowe). Ad 4) do skał osadowych pochodzenia roślinnego należą: węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf i muł a) torfy- są rozpowszechnione na terenie całej polski natomiast gytie występują tylko na terenach pojeziorowych. KLIMAT: im klimat jest cieplejszy i bardziej wilgotny tym intensywniej przebiega wietrzenie chemiczne skały i procesy glebotwórcze. Szczególnie ważnymi elementami klimatu są ilość i rozkład opadów atm. oraz wysokość i rozkład temperatur, znaczącą rolę odgrywają wiatry i wilgotność powietrza Polsce dominuje zstępujący ruch wody, którego skutkiem jest przemieszczanie składników wgłąb profilu. Odwrotna sytuacja ma miejsce w klimacie suchym. POZOSTAŁE CZYNNIKI GLEBOTWÓRCZE a)woda- funkcje w glebie życiodajne, destrukcyjne jak erozja powierzchniowa i wgłębna b)organizmy żywe c) rzeźba terenu d) działalność człowieka. CZAS POWSTAWANIA GLEBY za początkową fazę uważa się okres wietrzenia biologicznego polegającego na przetwarzaniu skały macierzystej przez organizmy żywe. Zwietrzelinę zasiedlają glony i porosty, powstają drobne skupienia koloidów mineralnych i substancji organicznej. Zaczyna się tworzyć kompleks sorpcyjny, wzrastają zdolności retencyjne, poprawiają się stosunki wodno-powietrzne. Z biegiem czasu z substancji nieorganicznej i próchnicy tworzy się wielodyspersyjny, dynamiczny okład w którym nieustannie przebiegają procesy glebowe, rządzone różnymi prawami przyrody w wyniku których wszystkie związki organiczne i mineralne podlegają gruntownej przemianie. Czas tworzenia się gleby zależy od klimatu, skały macierzystej i usytuowania w reliefie. W naszym klimacie jest szacowany na setki nawet tysiące lat. PROCESY GLEBOWE I GLEBOTWÓRCZE: wszystkie procesy zachodzące w glebie niezależnie od ich charakteru określamy mianem procesów glebowych. Jakość i dynamika tych procesów decydują wespół ze skałą macierzystą o przynależności gleby do jednostki systematycznej i bonitacyjnej. Do najważniejszych procesów glebowych zaliczamy: akumulację materii organicznej, mineralizację substancji organicznej, humifikację, czyli przetwarzanie szczątków roślin i organizmów glebowych w swoiste związki próchnicze, przemiany azotu glebowego, przemiany związków siarki, żelaza i wielu innych składników, przemieszczanie się składników w profilu. Niektóre z procesów glebowych nadają rozwojowi gleby jednoznaczny kierunek i prowadzą do powstania określonego jej typu, takie procesy nazywamy glebotwórczymi. Do najważniejszych z nich należą: brunatnienie, płowienie, bielicowanie, bagienne, murszowe.
Gleba jest to biologicznie czynna, powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej(litosfery), powstała z różnych skał, pod wpływem abiotycznych i biotycznych czynników środowiska, zdolna zapewnić roślinom wyższym niezbędne warunki wzrostu i rozwoju, dzięki specyficznym właściwościom fizycznym, chemicznym i biologicznym. Każda gleba jest skałą -odpowiednio przetworzoną i ożywioną przez zasiedlenie ogromną ilością organizmów żywych, natomiast nie każda skała jest glebą. Na rodzaj i dynamikę procesów zachodzących w tworzącej się glebie oraz różnorakie jej właściwości i żyzność wpływa szereg czynników glebotwórczych: skała macierzysta, klimat, woda, organizmy żywe, rzeźba terenu, działalność, czas działania tych czynników. SKAŁY MACIERZYSTE: to utwory geologiczne różnej genezy, z których w wyniku procesów geologicznych i glebotwórczych wytworzyły się gleby. Mogą to być zarówno skały lite różnego pochodzenia jak i luźne, mineralne i organiczne. Gleby mogą tworzyć się z trzech podstawowych rodzajów skał: magmowych, osadowych i metamorficznych. Skały magmowe: a)głębinowe(granity, sjenity, dioryty), b) żyłowe(porfiry) c)wylewne(porfiry, bazalty). Ze względu na ilość zawartej w skałach magmowych krzemionki SiO2 wyróżniamy skały: kwaśne>65% , obojętne>65-52%, zasadowe>52-45%, ultrazasadowe<45%. Ogólnie można stwierdzić, że: a) skały magmowe drobnokrystaliczne i kwaśne dają gleby płytkie i gruboziarniste(piaszczyste, szkieletowe) b) skały magmowe kwaśne, lecz grubokrystaliczne dają gleby głębokie, piaszczyste c) skały magmowe drobnokrystaliczne, zasadowe dają gleby gliniaste, płytkie lub średnio głębokie , grubokrystaliczne są skałami macierzystymi gleb gliniastych głębokich. Ze skał magmowych wytworzyły sie gleby w Sudetach i częściowo w Karpatach. Skały metamorficzne głównymi przedstawicielami tych skał są gnejsy, marmury, łupki krystaliczne. W minimalnym stopniu są skałami macierzystymi gleb Polski. Na ogół powstają z nich gleby płytkie lub średnio głębokie, o składzie mechanicznym piasków, z dużą domieszką zwietrzeliny skalnej. Najlepsze gleby tworzą się z łupków(piaski gliniaste i gliny). Sudety i tatry. Skały osadowe: należ ą do najważniejszych skał macierzystych gleb, powstały na skutek różnorodnych procesów egzogenicznych. Do głównych procesów egzogenicznych należą: a) wietrzenie mechaniczne - rozdrabnianie skał i minerałów bez zmiany ich właściwości chemicznych b) wietrzenie chemiczne- różnorodne procesy takie jak hydroliza, rozpuszczanie, hydratacja, utlenianie, redukcja w wyniku których następuje zmiana właściwości chemicznych gleby c) wietrzenie biologiczne- fizyczne i chemiczne wietrzenie skał wywołane działalnością organizmów żywych d) działanie wody jako środka transportu okruchów skalnych - procesy erozyjne e)sedymentacja- procesy osadzania substancji mineralnej lub organicznej f) działanie wiatrów- procesy eoliczne g) działanie lodowca- utwory lodowcowe zwałowe, wodno-lodowcowe, powstawanie iłów w zbiornikach polodowcowych, tworzenie się jezior i ich zarastanie. Podział skał osadowych: 1) okruchowe 2) węglanowe 3) pochodzenia chemicznego i biochemicznego 4) pochodzenia roślinnego. Ad 1) skały osadowe okruchowe są to zwietrzeliny skał magmowych, powstałe na miejscu lub przetransponowane przez lodowiec, wodę lub wiatr. Materiały okruchowe mogą występować jako: a)scementowane: osadzone na dnie zbiorników i uległy diagenezie(piaskowce zlepieńce), najlepsze lepiszcza to ilaste i w postaci węglany wapnia najgorsze: krzemionkowe i żelaziste b) luźne: w Polsce najbardziej rozpowszechnione, należą do nich utwory kamieniste, żwirowe, piaski, gliny, utwory pyłowe i iły. Skały te ze względu na pochodzenie, rodzaj transportu i osadzania dzielą się na: wietrzeniowe, aluwialne, deluwialne, zwałowe, eoliczne. Ad 2) skały osadowe węglanowe - a)wapienie: tworzy je głównie kalcyt, posiadają różną wartość jako skały macierzyste. Zależy ona od ich właściwości fizycznych i chemicznych oraz domieszek różnych substancji. Im większa domieszka substancji ilastych im mniej zawierają krzemionki oraz im są bardziej miękkie tym lepsze tworzą się gleby. B)margle-zawierają duże domieszki minerałów ilastych, powstały na dnie zbiorników wodnych. Tworzą się z nich bardzo dobre gleby, występują na kujawach, Wielkopolsce, Śląsku c)dolomity-głównym minerałem jest dolomit, posiadają często domieszkę materiałów ilastych. Powstają z osadów wapiennych w wyniku procesów chemicznych. Są twardsze od wapieni wapienie, margle i dolomity są skałami macierzystymi rędzin. Ad 3) do skał osadowych pochodzenia chemicznego i biochemicznego zalicza się: pokłady halitu, sylwinu, kainitu, karnalitu, gipsu i rudy darniowej. A) gipsy- występują w okolicach Wiślicy, Pińczowa i buska zdroju. Są skałami macierzystymi rędzin b) rudy darniowe- to skały o różnym składzie mineralnym , charakteryzujące się dużą akumulacją związków żelaza(powyżej 15%), nie są samodzielnymi skałami macierzystymi, w niektórych glebach mogą tworzyć nieprzepuszczalne warstwy (gleby bagienne, murszowe i glejowe). Ad 4) do skał osadowych pochodzenia roślinnego należą: węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf i muł a) torfy- są rozpowszechnione na terenie całej polski natomiast gytie występują tylko na terenach pojeziorowych. KLIMAT: im klimat jest cieplejszy i bardziej wilgotny tym intensywniej przebiega wietrzenie chemiczne skały i procesy glebotwórcze. Szczególnie ważnymi elementami klimatu są ilość i rozkład opadów atm. oraz wysokość i rozkład temperatur, znaczącą rolę odgrywają wiatry i wilgotność powietrza Polsce dominuje zstępujący ruch wody, którego skutkiem jest przemieszczanie składników wgłąb profilu. Odwrotna sytuacja ma miejsce w klimacie suchym. POZOSTAŁE CZYNNIKI GLEBOTWÓRCZE a)woda- funkcje w glebie życiodajne, destrukcyjne jak erozja powierzchniowa i wgłębna b)organizmy żywe c) rzeźba terenu d) działalność człowieka. CZAS POWSTAWANIA GLEBY za początkową fazę uważa się okres wietrzenia biologicznego polegającego na przetwarzaniu skały macierzystej przez organizmy żywe. Zwietrzelinę zasiedlają glony i porosty, powstają drobne skupienia koloidów mineralnych i substancji organicznej. Zaczyna się tworzyć kompleks sorpcyjny, wzrastają zdolności retencyjne, poprawiają się stosunki wodno-powietrzne. Z biegiem czasu z substancji nieorganicznej i próchnicy tworzy się wielodyspersyjny, dynamiczny okład w którym nieustannie przebiegają procesy glebowe, rządzone różnymi prawami przyrody w wyniku których wszystkie związki organiczne i mineralne podlegają gruntownej przemianie. Czas tworzenia się gleby zależy od klimatu, skały macierzystej i usytuowania w reliefie. W naszym klimacie jest szacowany na setki nawet tysiące lat. PROCESY GLEBOWE I GLEBOTWÓRCZE: wszystkie procesy zachodzące w glebie niezależnie od ich charakteru określamy mianem procesów glebowych. Jakość i dynamika tych procesów decydują wespół ze skałą macierzystą o przynależności gleby do jednostki systematycznej i bonitacyjnej. Do najważniejszych procesów glebowych zaliczamy: akumulację materii organicznej, mineralizację substancji organicznej, humifikację, czyli przetwarzanie szczątków roślin i organizmów glebowych w swoiste związki próchnicze, przemiany azotu glebowego, przemiany związków siarki, żelaza i wielu innych składników, przemieszczanie się składników w profilu. Niektóre z procesów glebowych nadają rozwojowi gleby jednoznaczny kierunek i prowadzą do powstania określonego jej typu, takie procesy nazywamy glebotwórczymi. Do najważniejszych z nich należą: brunatnienie, płowienie, bielicowanie, bagienne, murszowe.
Gleba jest to biologicznie czynna, powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej(litosfery), powstała z różnych skał, pod wpływem abiotycznych i biotycznych czynników środowiska, zdolna zapewnić roślinom wyższym niezbędne warunki wzrostu i rozwoju, dzięki specyficznym właściwościom fizycznym, chemicznym i biologicznym. Każda gleba jest skałą -odpowiednio przetworzoną i ożywioną przez zasiedlenie ogromną ilością organizmów żywych, natomiast nie każda skała jest glebą. Na rodzaj i dynamikę procesów zachodzących w tworzącej się glebie oraz różnorakie jej właściwości i żyzność wpływa szereg czynników glebotwórczych: skała macierzysta, klimat, woda, organizmy żywe, rzeźba terenu, działalność, czas działania tych czynników. SKAŁY MACIERZYSTE: to utwory geologiczne różnej genezy, z których w wyniku procesów geologicznych i glebotwórczych wytworzyły się gleby. Mogą to być zarówno skały lite różnego pochodzenia jak i luźne, mineralne i organiczne. Gleby mogą tworzyć się z trzech podstawowych rodzajów skał: magmowych, osadowych i metamorficznych. Skały magmowe: a)głębinowe(granity, sjenity, dioryty), b) żyłowe(porfiry) c)wylewne(porfiry, bazalty). Ze względu na ilość zawartej w skałach magmowych krzemionki SiO2 wyróżniamy skały: kwaśne>65% , obojętne>65-52%, zasadowe>52-45%, ultrazasadowe<45%. Ogólnie można stwierdzić, że: a) skały magmowe drobnokrystaliczne i kwaśne dają gleby płytkie i gruboziarniste(piaszczyste, szkieletowe) b) skały magmowe kwaśne, lecz grubokrystaliczne dają gleby głębokie, piaszczyste c) skały magmowe drobnokrystaliczne, zasadowe dają gleby gliniaste, płytkie lub średnio głębokie , grubokrystaliczne są skałami macierzystymi gleb gliniastych głębokich. Ze skał magmowych wytworzyły sie gleby w Sudetach i częściowo w Karpatach. Skały metamorficzne głównymi przedstawicielami tych skał są gnejsy, marmury, łupki krystaliczne. W minimalnym stopniu są skałami macierzystymi gleb Polski. Na ogół powstają z nich gleby płytkie lub średnio głębokie, o składzie mechanicznym piasków, z dużą domieszką zwietrzeliny skalnej. Najlepsze gleby tworzą się z łupków(piaski gliniaste i gliny). Sudety i tatry. Skały osadowe: należ ą do najważniejszych skał macierzystych gleb, powstały na skutek różnorodnych procesów egzogenicznych. Do głównych procesów egzogenicznych należą: a) wietrzenie mechaniczne - rozdrabnianie skał i minerałów bez zmiany ich właściwości chemicznych b) wietrzenie chemiczne- różnorodne procesy takie jak hydroliza, rozpuszczanie, hydratacja, utlenianie, redukcja w wyniku których następuje zmiana właściwości chemicznych gleby c) wietrzenie biologiczne- fizyczne i chemiczne wietrzenie skał wywołane działalnością organizmów żywych d) działanie wody jako środka transportu okruchów skalnych - procesy erozyjne e)sedymentacja- procesy osadzania substancji mineralnej lub organicznej f) działanie wiatrów- procesy eoliczne g) działanie lodowca- utwory lodowcowe zwałowe, wodno-lodowcowe, powstawanie iłów w zbiornikach polodowcowych, tworzenie się jezior i ich zarastanie. Podział skał osadowych: 1) okruchowe 2) węglanowe 3) pochodzenia chemicznego i biochemicznego 4) pochodzenia roślinnego. Ad 1) skały osadowe okruchowe są to zwietrzeliny skał magmowych, powstałe na miejscu lub przetransponowane przez lodowiec, wodę lub wiatr. Materiały okruchowe mogą występować jako: a)scementowane: osadzone na dnie zbiorników i uległy diagenezie(piaskowce zlepieńce), najlepsze lepiszcza to ilaste i w postaci węglany wapnia najgorsze: krzemionkowe i żelaziste b) luźne: w Polsce najbardziej rozpowszechnione, należą do nich utwory kamieniste, żwirowe, piaski, gliny, utwory pyłowe i iły. Skały te ze względu na pochodzenie, rodzaj transportu i osadzania dzielą się na: wietrzeniowe, aluwialne, deluwialne, zwałowe, eoliczne. Ad 2) skały osadowe węglanowe - a)wapienie: tworzy je głównie kalcyt, posiadają różną wartość jako skały macierzyste. Zależy ona od ich właściwości fizycznych i chemicznych oraz domieszek różnych substancji. Im większa domieszka substancji ilastych im mniej zawierają krzemionki oraz im są bardziej miękkie tym lepsze tworzą się gleby. B)margle-zawierają duże domieszki minerałów ilastych, powstały na dnie zbiorników wodnych. Tworzą się z nich bardzo dobre gleby, występują na kujawach, Wielkopolsce, Śląsku c)dolomity-głównym minerałem jest dolomit, posiadają często domieszkę materiałów ilastych. Powstają z osadów wapiennych w wyniku procesów chemicznych. Są twardsze od wapieni wapienie, margle i dolomity są skałami macierzystymi rędzin. Ad 3) do skał osadowych pochodzenia chemicznego i biochemicznego zalicza się: pokłady halitu, sylwinu, kainitu, karnalitu, gipsu i rudy darniowej. A) gipsy- występują w okolicach Wiślicy, Pińczowa i buska zdroju. Są skałami macierzystymi rędzin b) rudy darniowe- to skały o różnym składzie mineralnym , charakteryzujące się dużą akumulacją związków żelaza(powyżej 15%), nie są samodzielnymi skałami macierzystymi, w niektórych glebach mogą tworzyć nieprzepuszczalne warstwy (gleby bagienne, murszowe i glejowe). Ad 4) do skał osadowych pochodzenia roślinnego należą: węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf i muł a) torfy- są rozpowszechnione na terenie całej polski natomiast gytie występują tylko na terenach pojeziorowych. KLIMAT: im klimat jest cieplejszy i bardziej wilgotny tym intensywniej przebiega wietrzenie chemiczne skały i procesy glebotwórcze. Szczególnie ważnymi elementami klimatu są ilość i rozkład opadów atm. oraz wysokość i rozkład temperatur, znaczącą rolę odgrywają wiatry i wilgotność powietrza Polsce dominuje zstępujący ruch wody, którego skutkiem jest przemieszczanie składników wgłąb profilu. Odwrotna sytuacja ma miejsce w klimacie suchym. POZOSTAŁE CZYNNIKI GLEBOTWÓRCZE a)woda- funkcje w glebie życiodajne, destrukcyjne jak erozja powierzchniowa i wgłębna b)organizmy żywe c) rzeźba terenu d) działalność człowieka. CZAS POWSTAWANIA GLEBY za początkową fazę uważa się okres wietrzenia biologicznego polegającego na przetwarzaniu skały macierzystej przez organizmy żywe. Zwietrzelinę zasiedlają glony i porosty, powstają drobne skupienia koloidów mineralnych i substancji organicznej. Zaczyna się tworzyć kompleks sorpcyjny, wzrastają zdolności retencyjne, poprawiają się stosunki wodno-powietrzne. Z biegiem czasu z substancji nieorganicznej i próchnicy tworzy się wielodyspersyjny, dynamiczny okład w którym nieustannie przebiegają procesy glebowe, rządzone różnymi prawami przyrody w wyniku których wszystkie związki organiczne i mineralne podlegają gruntownej przemianie. Czas tworzenia się gleby zależy od klimatu, skały macierzystej i usytuowania w reliefie. W naszym klimacie jest szacowany na setki nawet tysiące lat. PROCESY GLEBOWE I GLEBOTWÓRCZE: wszystkie procesy zachodzące w glebie niezależnie od ich charakteru określamy mianem procesów glebowych. Jakość i dynamika tych procesów decydują wespół ze skałą macierzystą o przynależności gleby do jednostki systematycznej i bonitacyjnej. Do najważniejszych procesów glebowych zaliczamy: akumulację materii organicznej, mineralizację substancji organicznej, humifikację, czyli przetwarzanie szczątków roślin i organizmów glebowych w swoiste związki próchnicze, przemiany azotu glebowego, przemiany związków siarki, żelaza i wielu innych składników, przemieszczanie się składników w profilu. Niektóre z procesów glebowych nadają rozwojowi gleby jednoznaczny kierunek i prowadzą do powstania określonego jej typu, takie procesy nazywamy glebotwórczymi. Do najważniejszych z nich należą: brunatnienie, płowienie, bielicowanie, bagienne, murszowe.
Gleba jest to biologicznie czynna, powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej(litosfery), powstała z różnych skał, pod wpływem abiotycznych i biotycznych czynników środowiska, zdolna zapewnić roślinom wyższym niezbędne warunki wzrostu i rozwoju, dzięki specyficznym właściwościom fizycznym, chemicznym i biologicznym. Każda gleba jest skałą -odpowiednio przetworzoną i ożywioną przez zasiedlenie ogromną ilością organizmów żywych, natomiast nie każda skała jest glebą. Na rodzaj i dynamikę procesów zachodzących w tworzącej się glebie oraz różnorakie jej właściwości i żyzność wpływa szereg czynników glebotwórczych: skała macierzysta, klimat, woda, organizmy żywe, rzeźba terenu, działalność, czas działania tych czynników. SKAŁY MACIERZYSTE: to utwory geologiczne różnej genezy, z których w wyniku procesów geologicznych i glebotwórczych wytworzyły się gleby. Mogą to być zarówno skały lite różnego pochodzenia jak i luźne, mineralne i organiczne. Gleby mogą tworzyć się z trzech podstawowych rodzajów skał: magmowych, osadowych i metamorficznych. Skały magmowe: a)głębinowe(granity, sjenity, dioryty), b) żyłowe(porfiry) c)wylewne(porfiry, bazalty). Ze względu na ilość zawartej w skałach magmowych krzemionki SiO2 wyróżniamy skały: kwaśne>65% , obojętne>65-52%, zasadowe>52-45%, ultrazasadowe<45%. Ogólnie można stwierdzić, że: a) skały magmowe drobnokrystaliczne i kwaśne dają gleby płytkie i gruboziarniste(piaszczyste, szkieletowe) b) skały magmowe kwaśne, lecz grubokrystaliczne dają gleby głębokie, piaszczyste c) skały magmowe drobnokrystaliczne, zasadowe dają gleby gliniaste, płytkie lub średnio głębokie , grubokrystaliczne są skałami macierzystymi gleb gliniastych głębokich. Ze skał magmowych wytworzyły sie gleby w Sudetach i częściowo w Karpatach. Skały metamorficzne głównymi przedstawicielami tych skał są gnejsy, marmury, łupki krystaliczne. W minimalnym stopniu są skałami macierzystymi gleb Polski. Na ogół powstają z nich gleby płytkie lub średnio głębokie, o składzie mechanicznym piasków, z dużą domieszką zwietrzeliny skalnej. Najlepsze gleby tworzą się z łupków(piaski gliniaste i gliny). Sudety i tatry. Skały osadowe: należ ą do najważniejszych skał macierzystych gleb, powstały na skutek różnorodnych procesów egzogenicznych. Do głównych procesów egzogenicznych należą: a) wietrzenie mechaniczne - rozdrabnianie skał i minerałów bez zmiany ich właściwości chemicznych b) wietrzenie chemiczne- różnorodne procesy takie jak hydroliza, rozpuszczanie, hydratacja, utlenianie, redukcja w wyniku których następuje zmiana właściwości chemicznych gleby c) wietrzenie biologiczne- fizyczne i chemiczne wietrzenie skał wywołane działalnością organizmów żywych d) działanie wody jako środka transportu okruchów skalnych - procesy erozyjne e)sedymentacja- procesy osadzania substancji mineralnej lub organicznej f) działanie wiatrów- procesy eoliczne g) działanie lodowca- utwory lodowcowe zwałowe, wodno-lodowcowe, powstawanie iłów w zbiornikach polodowcowych, tworzenie się jezior i ich zarastanie. Podział skał osadowych: 1) okruchowe 2) węglanowe 3) pochodzenia chemicznego i biochemicznego 4) pochodzenia roślinnego. Ad 1) skały osadowe okruchowe są to zwietrzeliny skał magmowych, powstałe na miejscu lub przetransponowane przez lodowiec, wodę lub wiatr. Materiały okruchowe mogą występować jako: a)scementowane: osadzone na dnie zbiorników i uległy diagenezie(piaskowce zlepieńce), najlepsze lepiszcza to ilaste i w postaci węglany wapnia najgorsze: krzemionkowe i żelaziste b) luźne: w Polsce najbardziej rozpowszechnione, należą do nich utwory kamieniste, żwirowe, piaski, gliny, utwory pyłowe i iły. Skały te ze względu na pochodzenie, rodzaj transportu i osadzania dzielą się na: wietrzeniowe, aluwialne, deluwialne, zwałowe, eoliczne. Ad 2) skały osadowe węglanowe - a)wapienie: tworzy je głównie kalcyt, posiadają różną wartość jako skały macierzyste. Zależy ona od ich właściwości fizycznych i chemicznych oraz domieszek różnych substancji. Im większa domieszka substancji ilastych im mniej zawierają krzemionki oraz im są bardziej miękkie tym lepsze tworzą się gleby. B)margle-zawierają duże domieszki minerałów ilastych, powstały na dnie zbiorników wodnych. Tworzą się z nich bardzo dobre gleby, występują na kujawach, Wielkopolsce, Śląsku c)dolomity-głównym minerałem jest dolomit, posiadają często domieszkę materiałów ilastych. Powstają z osadów wapiennych w wyniku procesów chemicznych. Są twardsze od wapieni wapienie, margle i dolomity są skałami macierzystymi rędzin. Ad 3) do skał osadowych pochodzenia chemicznego i biochemicznego zalicza się: pokłady halitu, sylwinu, kainitu, karnalitu, gipsu i rudy darniowej. A) gipsy- występują w okolicach Wiślicy, Pińczowa i buska zdroju. Są skałami macierzystymi rędzin b) rudy darniowe- to skały o różnym składzie mineralnym , charakteryzujące się dużą akumulacją związków żelaza(powyżej 15%), nie są samodzielnymi skałami macierzystymi, w niektórych glebach mogą tworzyć nieprzepuszczalne warstwy (gleby bagienne, murszowe i glejowe). Ad 4) do skał osadowych pochodzenia roślinnego należą: węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf i muł a) torfy- są rozpowszechnione na terenie całej polski natomiast gytie występują tylko na terenach pojeziorowych. KLIMAT: im klimat jest cieplejszy i bardziej wilgotny tym intensywniej przebiega wietrzenie chemiczne skały i procesy glebotwórcze. Szczególnie ważnymi elementami klimatu są ilość i rozkład opadów atm. oraz wysokość i rozkład temperatur, znaczącą rolę odgrywają wiatry i wilgotność powietrza Polsce dominuje zstępujący ruch wody, którego skutkiem jest przemieszczanie składników wgłąb profilu. Odwrotna sytuacja ma miejsce w klimacie suchym. POZOSTAŁE CZYNNIKI GLEBOTWÓRCZE a)woda- funkcje w glebie życiodajne, destrukcyjne jak erozja powierzchniowa i wgłębna b)organizmy żywe c) rzeźba terenu d) działalność człowieka. CZAS POWSTAWANIA GLEBY za początkową fazę uważa się okres wietrzenia biologicznego polegającego na przetwarzaniu skały macierzystej przez organizmy żywe. Zwietrzelinę zasiedlają glony i porosty, powstają drobne skupienia koloidów mineralnych i substancji organicznej. Zaczyna się tworzyć kompleks sorpcyjny, wzrastają zdolności retencyjne, poprawiają się stosunki wodno-powietrzne. Z biegiem czasu z substancji nieorganicznej i próchnicy tworzy się wielodyspersyjny, dynamiczny okład w którym nieustannie przebiegają procesy glebowe, rządzone różnymi prawami przyrody w wyniku których wszystkie związki organiczne i mineralne podlegają gruntownej przemianie. Czas tworzenia się gleby zależy od klimatu, skały macierzystej i usytuowania w reliefie. W naszym klimacie jest szacowany na setki nawet tysiące lat. PROCESY GLEBOWE I GLEBOTWÓRCZE: wszystkie procesy zachodzące w glebie niezależnie od ich charakteru określamy mianem procesów glebowych. Jakość i dynamika tych procesów decydują wespół ze skałą macierzystą o przynależności gleby do jednostki systematycznej i bonitacyjnej. Do najważniejszych procesów glebowych zaliczamy: akumulację materii organicznej, mineralizację substancji organicznej, humifikację, czyli przetwarzanie szczątków roślin i organizmów glebowych w swoiste związki próchnicze, przemiany azotu glebowego, przemiany związków siarki, żelaza i wielu innych składników, przemieszczanie się składników w profilu. Niektóre z procesów glebowych nadają rozwojowi gleby jednoznaczny kierunek i prowadzą do powstania określonego jej typu, takie procesy nazywamy glebotwórczymi. Do najważniejszych z nich należą: brunatnienie, płowienie, bielicowanie, bagienne, murszowe.
Gleba jest to biologicznie czynna, powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej(litosfery), powstała z różnych skał, pod wpływem abiotycznych i biotycznych czynników środowiska, zdolna zapewnić roślinom wyższym niezbędne warunki wzrostu i rozwoju, dzięki specyficznym właściwościom fizycznym, chemicznym i biologicznym. Każda gleba jest skałą -odpowiednio przetworzoną i ożywioną przez zasiedlenie ogromną ilością organizmów żywych, natomiast nie każda skała jest glebą. Na rodzaj i dynamikę procesów zachodzących w tworzącej się glebie oraz różnorakie jej właściwości i żyzność wpływa szereg czynników glebotwórczych: skała macierzysta, klimat, woda, organizmy żywe, rzeźba terenu, działalność, czas działania tych czynników. SKAŁY MACIERZYSTE: to utwory geologiczne różnej genezy, z których w wyniku procesów geologicznych i glebotwórczych wytworzyły się gleby. Mogą to być zarówno skały lite różnego pochodzenia jak i luźne, mineralne i organiczne. Gleby mogą tworzyć się z trzech podstawowych rodzajów skał: magmowych, osadowych i metamorficznych. Skały magmowe: a)głębinowe(granity, sjenity, dioryty), b) żyłowe(porfiry) c)wylewne(porfiry, bazalty). Ze względu na ilość zawartej w skałach magmowych krzemionki SiO2 wyróżniamy skały: kwaśne>65% , obojętne>65-52%, zasadowe>52-45%, ultrazasadowe<45%. Ogólnie można stwierdzić, że: a) skały magmowe drobnokrystaliczne i kwaśne dają gleby płytkie i gruboziarniste(piaszczyste, szkieletowe) b) skały magmowe kwaśne, lecz grubokrystaliczne dają gleby głębokie, piaszczyste c) skały magmowe drobnokrystaliczne, zasadowe dają gleby gliniaste, płytkie lub średnio głębokie , grubokrystaliczne są skałami macierzystymi gleb gliniastych głębokich. Ze skał magmowych wytworzyły sie gleby w Sudetach i częściowo w Karpatach. Skały metamorficzne głównymi przedstawicielami tych skał są gnejsy, marmury, łupki krystaliczne. W minimalnym stopniu są skałami macierzystymi gleb Polski. Na ogół powstają z nich gleby płytkie lub średnio głębokie, o składzie mechanicznym piasków, z dużą domieszką zwietrzeliny skalnej. Najlepsze gleby tworzą się z łupków(piaski gliniaste i gliny). Sudety i tatry. Skały osadowe: należ ą do najważniejszych skał macierzystych gleb, powstały na skutek różnorodnych procesów egzogenicznych. Do głównych procesów egzogenicznych należą: a) wietrzenie mechaniczne - rozdrabnianie skał i minerałów bez zmiany ich właściwości chemicznych b) wietrzenie chemiczne- różnorodne procesy takie jak hydroliza, rozpuszczanie, hydratacja, utlenianie, redukcja w wyniku których następuje zmiana właściwości chemicznych gleby c) wietrzenie biologiczne- fizyczne i chemiczne wietrzenie skał wywołane działalnością organizmów żywych d) działanie wody jako środka transportu okruchów skalnych - procesy erozyjne e)sedymentacja- procesy osadzania substancji mineralnej lub organicznej f) działanie wiatrów- procesy eoliczne g) działanie lodowca- utwory lodowcowe zwałowe, wodno-lodowcowe, powstawanie iłów w zbiornikach polodowcowych, tworzenie się jezior i ich zarastanie. Podział skał osadowych: 1) okruchowe 2) węglanowe 3) pochodzenia chemicznego i biochemicznego 4) pochodzenia roślinnego. Ad 1) skały osadowe okruchowe są to zwietrzeliny skał magmowych, powstałe na miejscu lub przetransponowane przez lodowiec, wodę lub wiatr. Materiały okruchowe mogą występować jako: a)scementowane: osadzone na dnie zbiorników i uległy diagenezie(piaskowce zlepieńce), najlepsze lepiszcza to ilaste i w postaci węglany wapnia najgorsze: krzemionkowe i żelaziste b) luźne: w Polsce najbardziej rozpowszechnione, należą do nich utwory kamieniste, żwirowe, piaski, gliny, utwory pyłowe i iły. Skały te ze względu na pochodzenie, rodzaj transportu i osadzania dzielą się na: wietrzeniowe, aluwialne, deluwialne, zwałowe, eoliczne. Ad 2) skały osadowe węglanowe - a)wapienie: tworzy je głównie kalcyt, posiadają różną wartość jako skały macierzyste. Zależy ona od ich właściwości fizycznych i chemicznych oraz domieszek różnych substancji. Im większa domieszka substancji ilastych im mniej zawierają krzemionki oraz im są bardziej miękkie tym lepsze tworzą się gleby. B)margle-zawierają duże domieszki minerałów ilastych, powstały na dnie zbiorników wodnych. Tworzą się z nich bardzo dobre gleby, występują na kujawach, Wielkopolsce, Śląsku c)dolomity-głównym minerałem jest dolomit, posiadają często domieszkę materiałów ilastych. Powstają z osadów wapiennych w wyniku procesów chemicznych. Są twardsze od wapieni wapienie, margle i dolomity są skałami macierzystymi rędzin. Ad 3) do skał osadowych pochodzenia chemicznego i biochemicznego zalicza się: pokłady halitu, sylwinu, kainitu, karnalitu, gipsu i rudy darniowej. A) gipsy- występują w okolicach Wiślicy, Pińczowa i buska zdroju. Są skałami macierzystymi rędzin b) rudy darniowe- to skały o różnym składzie mineralnym , charakteryzujące się dużą akumulacją związków żelaza(powyżej 15%), nie są samodzielnymi skałami macierzystymi, w niektórych glebach mogą tworzyć nieprzepuszczalne warstwy (gleby bagienne, murszowe i glejowe). Ad 4) do skał osadowych pochodzenia roślinnego należą: węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf i muł a) torfy- są rozpowszechnione na terenie całej polski natomiast gytie występują tylko na terenach pojeziorowych. KLIMAT: im klimat jest cieplejszy i bardziej wilgotny tym intensywniej przebiega wietrzenie chemiczne skały i procesy glebotwórcze. Szczególnie ważnymi elementami klimatu są ilość i rozkład opadów atm. oraz wysokość i rozkład temperatur, znaczącą rolę odgrywają wiatry i wilgotność powietrza Polsce dominuje zstępujący ruch wody, którego skutkiem jest przemieszczanie składników wgłąb profilu. Odwrotna sytuacja ma miejsce w klimacie suchym. POZOSTAŁE CZYNNIKI GLEBOTWÓRCZE a)woda- funkcje w glebie życiodajne, destrukcyjne jak erozja powierzchniowa i wgłębna b)organizmy żywe c) rzeźba terenu d) działalność człowieka. CZAS POWSTAWANIA GLEBY za początkową fazę uważa się okres wietrzenia biologicznego polegającego na przetwarzaniu skały macierzystej przez organizmy żywe. Zwietrzelinę zasiedlają glony i porosty, powstają drobne skupienia koloidów mineralnych i substancji organicznej. Zaczyna się tworzyć kompleks sorpcyjny, wzrastają zdolności retencyjne, poprawiają się stosunki wodno-powietrzne. Z biegiem czasu z substancji nieorganicznej i próchnicy tworzy się wielodyspersyjny, dynamiczny okład w którym nieustannie przebiegają procesy glebowe, rządzone różnymi prawami przyrody w wyniku których wszystkie związki organiczne i mineralne podlegają gruntownej przemianie. Czas tworzenia się gleby zależy od klimatu, skały macierzystej i usytuowania w reliefie. W naszym klimacie jest szacowany na setki nawet tysiące lat. PROCESY GLEBOWE I GLEBOTWÓRCZE: wszystkie procesy zachodzące w glebie niezależnie od ich charakteru określamy mianem procesów glebowych. Jakość i dynamika tych procesów decydują wespół ze skałą macierzystą o przynależności gleby do jednostki systematycznej i bonitacyjnej. Do najważniejszych procesów glebowych zaliczamy: akumulację materii organicznej, mineralizację substancji organicznej, humifikację, czyli przetwarzanie szczątków roślin i organizmów glebowych w swoiste związki próchnicze, przemiany azotu glebowego, przemiany związków siarki, żelaza i wielu innych składników, przemieszczanie się składników w profilu. Niektóre z procesów glebowych nadają rozwojowi gleby jednoznaczny kierunek i prowadzą do powstania określonego jej typu, takie procesy nazywamy glebotwórczymi. Do najważniejszych z nich należą: brunatnienie, płowienie, bielicowanie, bagienne, murszowe.