1.POZIOMY GLÓWNE GLEB MINERALNYCH I MIN-ORG Poziom organiczny O - przypowierzchniowa warstwa utworu org. gleb leśnych,zaroślowych i podmokłych użytków zielonych. Tworzy się w warunkach dobrego natlenienia , miąższość do 30 cm. W skład wchodzi ściółka leśna oraz inne szczątki pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Stosuje się do niego podpoziomy f.l.,t Próchniczny A- zależy od niego żyzność, Występuje jako poziom przypowierzchniowy bądź pod poziomem organicznym . Odbywa się w nim akumulacja i przetwarzanie szczątek roślinnych i obumarłych org glebowych. Miąższość od 30 do 40 cm.Ciemne zabarwienie (od szarego do czarnego ) Zabarwienie zależy od ilosci i jakości zwiazków prochnicczych. Eluwialny E - obejmuje strefę wymywania substancje ulegają intensywnemu przemieszczaniu w głąb wraz z infiltrującą woda. Najbardziej charakterystyczne poziomy te powstają w glebach bielicowych, bielicach (o Sym Ees) zabarwienie jasnoszare lub jasnopopielate a nawet białe (pochodzi od krzemionki i ziaren kwarcu) i płowych (Eet) przemieszczanie się iłu koloidalnego posiada barwe płową-beżową. Poziom wzbogacenia B-osadzanie się w składników wymytych z wyższych poziomów . ma miejsce akumulacja głównie : tlenki żelaza i glinu oraz związkow próchnicznych a także cząstek iłu koloidalnego soli wapnie, fosforu .Posiadają barwę odcieni brunatnego w formie plam zaciekow,miąższośc zróżnicowana. Glejowy(G) Wykształca się w warunkach uwilgotnienia i słabego dostępu lub braku tlenu. Popielate, zielone, niebieskie zabarwienie (pochodz od zredukowanego żelaza i manganu) Do zaistnienia potrz. długotrwałe oddziaływanie wody gruntowej . Skały macierzyste (C)-poniżej poziomu morfologicznego zróżnicowania gleb, jednolite zabarwienie.Charakter. niższym stopniem zwietrzenia. POZIOMY GŁÓWNE GL. ORGANICZNE. Poziom bagienny P przypowierzchniowy poziom gleby gl. organicznej, zachodzi bagienny proces glebotwórczy, przebiega w warunkach silnego uwilgotnienia i niedotlenienia, wystę. Głównie w gl torfowych i mułowych Poziom murszowy M przypowierzchniowy poziom pobagiennych gleb org. ,tworzących się w wyniku odwodnienia częściowego gl torfowych i mułowych. Wydzielenie podpoziomów M1,M2.M3 itd. Poziom organiczny 0 wystę. pod poziomem bagiennym lub murszowym Oznaczamy go jako Ot lub Om zależy czy z torfowym czy z murszowym . Przejscia pomiedzy poziomami głównymi -ostre- granica jest ostra, a strefa przejscia z jednego poziomu do drugiego jest mniejsza od 2 cm -wyraźne- rozgraniczenie poziomow jest jednoznaczne, a strefa przejscia z jednego poziomu do drugiego wynosi 2-5 cm -rozmyte- nie można rozgraniczyć jednoznacznie poziomow, przekracza 5 cm , w takim przypadku należy wydzielić poziom przejściowy lub mieszany. MIĄŻSZOŚĆ łączna głębokość wszystkich jednolitych genetycznie poziomów zróżnicowania profilu od powierzchni do skały macierzystej BARWA jest ważną cechą morfologiczną. Zabarwienie poziomów glebowych jest związane ze składem oraz fizycznymi i chemicznymi właściwościami utworów glebowych. Barwę nadają określone związki chemiczne występujące w glebie. BIAŁA - pochodzi od grupy kaolinitu, wodorotlenku glinu, krzemionki, a także węglanu wapnia i gipsu CZARNA - pochodzi od związków humusowych, dwutlenku manganu oraz magnetytu. Gleba wilgotna zawsze sprawia wrażenie ciemniejsze. CZERWONA - dzięki tlenkom żelaza - im więcej wody w składzie wodorotlenków żelaza tym barwa jest bardziej żółta. Zabarwienie gleby może mieć charakter jednolity lub niejednolity. Brunatno-szare zabarwienie wskazuje na jej dostateczną przewiewność a smoliście czarne na niedostatek tlenu. Gleby o ciemnym zabarwieniu absorbują więcej ciepła niż jasne - szybciej też aktywują się biologicznie na wiosnę, ale też szybciej wysychają niż jasne. Do określenia barwy gleby stosuje się tabele Munsella [odcień, czystość, nasycenie] STRUKTURA GLEB dzielimy : Struktury proste (nieagregatowe): Struktura rozdzielno ziarnista - ziarna glebowe występują oddzielnie, nie są zlepione żadnym spoiwem [piasek, żwir] Struktura spójna - tworzy jednolitą masę - brak pęknięć i szczelin [piaski gliniaste] Struktury agregatowe: [występują grudki] Opisuje się je według cech: -Kształtu elementów -Sposobu ułożenia -Wymiaru agregatów -Stopnia wykształcenia struktury glebowej a) Struktury sferoidalne - kształt kulisty elementów -Kaprolitowa -Gruzełkowa -Ziarnista b) Struktura foremnowielościenna - wielościany foremne -Ostrokrawędzista -Zaokrąglona c) Struktury wrzecionowate - graniastosłupy -Pryzmatyczna -Słupowa d) Struktury dyskoidalne - forma dysków -Płytkowa -Skorupkowa UKLAD GLEBY 1) Luźny - czastki elementarne tworza agregatów i SA względem siebie luźno ułożone 2) Pulchny ułożone w specyficzny sposób dając duża porowatość miedzy agregatową 3)Zwięzły - agregaty przylegają do siebie dość sciśle tworząc nieliczne makropory. 4) Zbity - bezstrukturalna masa glebowa składajaca się ze szczelnie włożonych scementowanych czastek elementarnych różnej wielkości KONKRECJE widoczne gołym okiem skupienia różnych substancji, najczęściej w postaci plam i zacieków -próchnicze - ciemnoszare,ciemnobrunatne zabarwienie,występujące w poziomach próchnicznych w postaci językowatych nacieków -krzzemionkowate- białe plamy w postaci języków i żyłem gł w poziomach eluwialnych -
2.węglanowe- białawe wtrącenia CaCO3, różnorodne formy, spotyka się je w głębszych poziomach gl wytworzonych z lessow -żelaziste- różne formy skupień zw żelaza (plamy,zacieki) rdzawe lub zielonkawe zabarw. -kaprolitowe skupienia koprolitów PODSTAWOWE WŁ. FIZYCZNE GLEBY GĘSTOSC WŁASCIWA - jest to stosunek masy fazy stałej do jej objętości Średnia gęstość wł mineralnych gleb Polski wynosi 2,65 g/cm3, najczęściej wacha się w przedziale 2,3-2,8 w zależności od zawartości substancji organicznej i składu mineralnego. GĘSTOŚĆ OBJETOŚCIOWA - jest to stosunek suchej masy gleby o nienaruszonej strukturze do jej objętości, różnice miedzy gęstością wł. a objętościową określa jej porowatość. POROWATOŚĆ - procentowy udział sumy obj porów zajętych przez powietrze i wodę w określonej jednostce obj gleby. Zależy od - skł granulomet. - zawart. próchnicy - struktury - działalności mezofauny - uprawianych roślin - agrotechniki Dzieli się je na : -kapilarne 0,05-8,5 µm - niekapilarne >8,5 µm INNy podział mikropory <0,2 µm mezopory 0,2-8,5 µm makropory >8,5 µm ZWIĘZŁOŚĆ wskazuje stopien związania poszczególnych czastek i agregatow ze sobą, dzieki czemu gleba stawia mniejszy lub wiekszy opor siłą zew. (korzenia, narzędziom). ZW zalezy od składu granulometrycznego,struktury,ilości i jakości koloidów, atakże wilgotności gleby. LEPKOŚĆ - zdolność przylegania do innych przedmiotów, wpływa na nia skład granulom , struktura, zawartość prochnicy i wilgotność. PLASTYCZNOŚĆ - podatność uwilgotnionej gleby na formowanie, zależy od składu granulom i mineralnego, uwilgotnienia i zawartości próchnicy. PĘCZNIENIE - to zwiekszenie objętości gleby w wyniku pochłaniania wody, największe zdolności pęcznienia wykazują gleby organiczne (50-80%)
FORMY WYST WODY W GL WODA w gl - jest składnikiem tworzącym trójfazowy układ gleby -bierze udział we wszystkich zachodzących w niej procesach, -wywiera wpływ na życie roślin, -ilość i jakość wody uzależniona jest od klimatu, rzeźby terenu, warunków hydrologicznych, budowy, sposobu użytkowania. POSTACIE WODY W GLEBIE: 1) woda w postaci pary wodnej wchodzi w skład powietrza glebowego zajmującego przestwory glebowe. Następuje ciągła jej wymiana pomiędzy powietrzem glebowym a atmosferycznym. Ruch pary wodnej odbywa się od obszarów wilgotnych do suchych lub też od temperatury wyższej do niższej. Przemieszczaniu się wody glebowej w postaci pary wodnej nie towarzyszy przemieszczanie się substancji chemicznych.2) woda molekularna ogół wody glebowej. Drobiny wody mają budowę dipolową. Ilość wody molekularnej zależy od:- składu granulometrycznego, chemicznego i mineralnego, - zawartości substancji organicznej, - od ilości i rodzaju koloidów glebowych. woda higroskopowa - Wh- jest to woda tworząca na powierzchni cząstek glebowych powłokę bezpośrednio do nich przylegającą. Może pochodzić z pary wodnej powietrza glebowego i jest związana z cząstkami glebowymi dużą siłą. Woda ta jest niedostępna dla roślin. woda błonkowata - jest to woda związana siłami molekularnymi przez zewnętrzne warstwy wody higroskopowej - powstaje z wody powietrza glebowego silnie nasyconego parą wodną. Jest bardzo trudno dostępna dla roślin. - 3) woda kapilarna Na granicy fazy stałej i ciekłej oraz ciekłej i gazowej w kapilarach o ø = setnych mm, występują siły kapilarne - objawiające się wciąganiem lub wypychaniem cieczy z kanalików glebowych. woda kapilarna właściwa - woda kapilarna występująca w strefie podsiąku kapilarnego - pozostająca w kontakcie z wodą gruntowo-glebową. Wysokość podsiąku kapilarnego oraz ilość wody, jaka w jednostce czasu może zostać przemieszczona z głębszych warstw gleby do płytszych, uzależnione są przede wszystkim od składu granulometrycznego i struktury gleby. Podnoszenie się wody w kapilarach ma ogromne znaczenie dla wegetacji roślin, gdyż ubytki wody ze strefy korzeniowej mogą być uzupełniane przez podsiąkanie z warstw głębszych. Dostępna dla roślin.woda kapilarna przywierająca - są to formy wody kapilarnej, których źródłem zasilania jest woda przenikająca do gleby - pochodząca z opadów atmosferycznych lub spływu powierzchniowego lub nawodnienia. Dostępna dla roślin -woda kapilarna właściwa -woda kapilarna przywierająca [zawieszona] 4) woda wolna -woda infiltracyjna (przesiąkająca) -woda gruntowo-glebowa Jest to woda wypełniająca w glebie pory większe od kapilarnych oraz przemieszczająca się pod wpływem sił grawitacji - nie jest związana z cząstkami gleby ani siłami kapilarnymi.woda wolna infiltracyjna - zwana grawitacyjną, pojawia się w glebie po obfitych opadach [ilość zależy od rzeźby terenu] lub dzięki bocznemu napływowi podpowierzchniowemu. Dostępna dla roślin.Woda przenikająca w głąb gleby zostaje zatrzymana przez warstwę nieprzepuszczalną - tworzy się wtedy nad nią poziom wodonośny wody podziemnej, stały lub okresowy. Płytko zalegającą wodę podziemną nazywamy wodą gruntową. Jeśli zwierciadło wody gruntowej zalega bezpośrednio w glebie lub poza nią, lecz na tyle płytko, że podsiąkanie kapilarne wywiera istotny wpływ na procesy zachodzące w glebie, wówczas wodę taką nazywa się gruntowo-glebową 5) woda chemiczna - inaczej krystalizacyjna, wchodzi w skład różnych minerałów ( CaSO4 * 2H2O), nie utlenia się przy szuszeniu probki w temp. 105 C, nie bierze
3.bezpośrednio udziału w procesach glebowych i nie może być wykorzystywana prze rośliny wyższe i organizmy glebowe. Jej Ilość w glebie może dochodzic do 7% i zależy od składu mineralnego i granulometrycznego gleby. 6)Woda w postaci lodu - mało aktywna pod względem chemicznym , odgrywa znaczaca role w procesach wietrzenia fizycznego skał i minerałów, zatem wpływa na procesy glebowe i glebotwórcze. Nie jest dostepna dla roślin . 7) woda gruntowa - poziom wodonośny, zalegajacy nizbyt głęboko pod powierzchnia terenu, występujący na utworach nieprzepuszczalnych. Wyróżniamy wode gruntowo-glebową właściwą ( jest to trwały poziom wodonośny, którego źródłem może być przesiąkanie boczne z rzek i jezior, wyciskanie wody z położonych niżej poziomów wodonośnych znajdujących się pod cisnieniem ) i zaskórną okresowy poziom wodonośny, tworzący się na utworach nieprzepuszczalnych, zasilany wodą z wiosennych roztopów i długotrwałych dreszczów, jeśli wystepuje zbyt płytko wywołuje często zjawisko odgornego oglejenia
GOSPODARKA WODNA GL -typ gruntowo-wodny (GW) charakt warunki w których zwierciadło wody gruntowo-glebowej lub strefa wody kapilarnej właściwej znajduje się stale w górnej lub środkowej części profilu glebowego. Wahania sezonowe zwierciadla wody są małe, zaopatrzenie roślin w wode nie jest uzależnione od ilości opadów i zdolności retencyjnych wody -typ opadowo-gruntowo-wodny(OGW) charakt się zróżnicowana dostępnościa do roślin wody gruntowo-glebowej, co wynika z dużych sezonowych wahań jej poziomu. W okresie wiosennym woda grun-gleb zalega płytko i jest głównym źródłem wilgoci w strefie korzeniowej roślin, natomiast latem i jesienia, głębiej zalega ,główna role odgrywa woda opadowa retencjonowana w glebie. -typ opadowo retencyjny (OR) charakt gleby w których ze względu na duża głębokość zalegania wody gruntowej jedynym źródłem wilgoci dla roślin jest retencjonowana woda opadowa.FAZA GAZOWA GLEBY to powietrze glebowe wypełniające niezajęte przez wode pory glebowe, tlen odgrywa duża role w glebie, jest koniecznym czynnikiem oddychania korzeni roślin i przeważającej części organizmów glebowych , wpływa na aktywnośc biologiczna gleby i kierunek zachodzących w niej procesów bilologicznych,biochemicznych i chemicznych. W optymalnym modelu gleby powietrze powinno zajmowac ok. ¼ jej objętości.AKTYWNOŚĆ RESPIRACYJNA GLEBY to całkowite zapotrzebowanie na tlen korzeni roślin i organizmow glebowych, zależy od gatunku, fazy rozwojowej i kondycji roślin oraz aktywności biologicznej gleby. Najczesciej zapotrzebowanie na tlen wynosi 0,2-10 mg/kg suchej masy gleby w ciagu godz., największe zapotrzebowanie i najwieksza wrażliwość na jego niedobor wykazują Konce korzeni i korzenie młode. Niedotlenienie korzeni powoduje w pierwszym etapie zahamowanie wzrostu roślin. Wiekszość roślin zaopatruje się w tlen z powietrza glebowego. Niektóre rośliny są jednak zdolne do wymiany gazów na drodze dyfuzji z powietrza atmosferycznego do korzeni poprzez łodygę np. ruż lub rośliny bagienne. Zdolnośc gleby do aopatrzenia korzeni roślin w tlen, zwana natężeniem dyfuzji tlenu ODR jest możliwa do okreslenia i stanowi uniwersalny wskaźnik stanu natlenienia korzeni roślin w glebie, uwzględniający wpływ czynników pośrednich : wilgotnośc, tempera, struktura i aktywnośc respiracyjna gleby. STOSUNKI WODNO POWIETRZNE zdolnośc do zapewnienia roślinom odpowiedniej ilości wody i powietrza .Relacje miedzy faza ciekła a gazowa różnia się w zależności od jej składu granulomet,zawartości subst organicznej, struktury,usytuowania w reliefie, glebokości zalegania wod gruntowej oraz przebiegu warunków pogodowych.Modelowe proporcje : substancja mineralna 45%,woda 20%, powietrze 20% , woda lub powietrze 20%, materia org 5%, . korzystnymi stosunkami W-P charakt średnio zwięzłe gleby próchnicze(glp,płz,płi) o trwałej gruzełkowatej struktórze. Gleby lekkie(piaszczyste) charakt się dominacja makroporów wypełninych zwykle powietrzem SA zatem glebami dobrze przewietrzonymi, ale o słabych zdolnościach retencji wodnej. Gleby ciężkie posiadaja w przeważającej cześci mezo- i makropory stad charakteryzuja się duza retencja wodna i zbyt slabym napowietrzeniem. WŁASCIWOSCI CIEPLNE GLEBY Źródłem ciepła w glebie jest przede wszystkim energia promieni słonecznych i w niewielkim stopniu także zachodzące w niej procesy egzotermiczne. Dopływ i odpływ ciepła gleby zależy od klimatu i właściwości gleby, natomiast dynamika nagrzewania się gleby głównie od jakości fazy stałej, porowatości i uwilgotnienia. Głównymi parametrami odzwierciedlającymi właściwości cieplne gleby są : - ciepło właściwe : ilość ciepla wyrażona w dżulach (J) potrzebna do ogrzania 1 g fazy stałej gleby lub 1 cm3 gleby o nienaruszonej strukturze o 1K. Ciepło właściwe fazy stałej gleby wynosi średnio 0,8-1,0 J - przewodnictwo cieplne - zdolność do przemieszczania się ciepła wewnątrz gleby, Jego miara jest współczynnik przewodnictwa cieplnego λ oznaczajacy ilość ciepła, jak przenika w ciagu 1 s pomiedzy przeciwległymi scianami sześciennej kostki gleby o boku 1 cm przy założeniu że różnica temp obu scian wynosi 1K . Spośród składników gleby najlepiej przewodza ciepło czastki mineralne, około 5-10 razy gorzej woda, jeszcze słabiej substancja organiczna a najsłabiej powietrze. Szczególnie małą przewodnościa będzie się charakt.
4.Gleba sucha o luźnym ułożeniu cząstek. Własciwości cieplne gleby w warunkach klimatu umiarkowanego maja szczególnie duze znaczenie w okresie wiosennym kiedy to od szybkość nagrzewania się gleb zależy moment rozpoczęcia wegetacji i przystapienia do prac polowych w rolnictwie. Gleby porowate,suchsze, o małej pojemności cieplnej nagrzewaja się szybciej i nazywa się je ciepłymi, natomiast zwiezłe, silniej uwilgotnione -zimnymi. WŁAŚC. CHEM. I FIZYK. GLEB mają zasadnicze znaczenie dla zaspokojenia potrzeb pokarmowych roślin i odporność gleby na degeneracje. 4 główne grupy tych właściwości: a) skład chemiczny - przybliżony skład chemiczny litosfery: (wykres kołowy) O2 49,15%, Si 26%, Al 7,45% Fe 4,2% Ca 3,25% Na 2,4% Mg i K 2,35% H2 1% i pozostałe 2% . Zawartość i rozmieszczenie poszczególnych pierwistkow w profilu glebowym zależy od rodzaju gleby, składu granulometrycznego, przebiegu procesów glebotwórczych. 17 pierwiastkow uznawanych jest za niezbędne dla normalnego rozwoju wszystkich roslin, dzielimy je na 3 grupy a) mikropierwiastki pokarmowe pobierane z powietrza i wody O2,C,H2 b) makropierw. pokarm. pobierane z gleby N,P,K,Ca,Mg,S c) mikropierwiastki pokarmowe pobierane z gleby Fe,Mn,B,Mo,Zn,Cu,Cl,Co. Składniki pokarmowe roślin mogą występować w formie: minerałów, bezpostaciowych związkow chemicznych, jonów, substancji organicznej, w połączeniach kompleksowych mineralno-organicznych(chylaty) Wyróżnia się trojakiego rodzaju zasobność gleby w poszczególne składniki : 1) zasobnosc ogólna - całkowita zawartośc pierwiastka w jednostce wagowej suchej masy gleby niezależnie od formy, w jakiej występuje. 2) zasobnośc w przyswajalne formy pierwiastka - sumaryczna zawartość pierwiastka w jednostce wagowej gleby w postaci związków i jonow, które mogą być przez rośliny pobrane. 3) zasobność w formy potencjalnie przyswajalne danego pierwiastka to sumaryczna jego zawartośc w postaci związków i minerałów, które są aktualnie niedostępne dla roślin, ale stosunkowo łatwo mogą ulec rozkładowi i przejść w formy przyswajalne. MAKROSKŁADNIKI azot - potrzebny roślinom jako materiał budulcowy białek, wchodzi w skład witamin, nukleotydów, kwasów nukleinowych ,chlorofilu. wpływa na wzrost roślin, zwieksza w roślinie zawartość karotenu i witamin reguluje składniki pokarmowe zwlaszcza K i P . Źródła w glebie: substancja organiczna, biologiczne wiązanie wolnego azotu ,nawożenie,wyładowania atm,zanieczyszczenia atm, Warstwa orna gleb Polski zawiera 0,02%-0,35% N. Rośliny pobierają N w ppostaci : NH4+ , NO3- , mocznika,chylatów oraz niektórych aminokwasow. W największych ilościach jest pobierany w formach mineralnych - NH4+ , NO3- , przy czym w środowisku kwasnym dominuje pobieranie azotanow NO3- w obojętny i alkaicznym formy amonowej NH4+ . Forma amonowa pozostająca w roztworze glebowym może zostac pobrana przez rośliny i inne organizmy żywe, ulec nitryfikacji lub przejść w NH3 i ulotnicie do atmosfery. Forma NO3- praktycznie nie jest zaczytywana przez kompleks sorpcyjny i w całości pozostaje w roztworze glebowym, z którego, jeżeli nie zostanie pobrana przez rosliny łatwo ulega wypłukaniu. Zbyt wysoka zawartość form N zmniejsza ich odporność na choroby grzybowe oraz obniza jakość uzyskiwanych produktow.Przemiany w glebie: -amonifikacje mikrobiologiczny rozkład organicznych związków azotowych do amoniaku i innych prostych związków mineralnych , zachodzi w warunkach tlenowych i bezt. - nitryfikacje, utlenianie amoniaku do kwasu azotowego, zachodzi w warunkach tlenowych - denitryfikacje, redukcja azotanow i azotynow do wolnego N lub amoniaku. fosfor - wchodzi w skład związków budujących komórki i bierze udział w procesie oddychania org. wpływa na rozwój generatywny roślin,wzmacnia systemy korzeniowe roś,zwieksza sztywność łodyg,ogranicza przyswajanie metali ciężkich, zwieksza odpornośc na choroby roś,Zawartość w poziomach ornych 0,01-,2%,Źródła: materia organiczna oraz występujące w skale macierzystej mineraly fluoroapatyt,apatyt weglowy,hydroksyapatyt, oksyapatyt fosforany wapnia, rosliny pobierają fosfor głównie w postaci H2PO4- , nieco słabiej HPO42- i najsłabiej PO43- , . Zjawisko uwsteczniania lub retrogradacji fosforu - w odczynie kwaśnym tworza się głównie fosforany glinu i żelaza, zaś w alkalicznym - wapnia i magnezu Al3+ + H2PO4- + 2H2O ↔Al(OH)2 H2PO4 + 2H+ (zachodzi w glebie kwasnej) oraz 3HPO42- + 5CaCO3 + 2H2O +F - → Ca5(PO4)3F + 5HCO3- + 2OH- (zachodzi w glebie obojętnej i alkalicznej). Substancje próchniczne natomiast zwiększają dostępność fosforu dla roslin, wywołując EFEKT próchniczno-fosforanowy. potas - reguluje gospodarke wodna roslin ,bierze udział w procesie fotosyn i oddychania.zmniejsz negatywne skutki przeazotowania gleby, jest aktywatorem około 60 enzymów,wpływa na metabolizm węglowodanowy zwieksza odpornosc na choroby ros i susze. Polepsza smak owocow zwieksza zawartośc cukru, Żródło: pierwiastki, ortoklaz, miki, wtórne mineraly ilaste. Może bys sorbowany niewymiennie w przestrzeniach miedzy pakietowych niektórych minerałów ilastych ( illit, wermikulit) ulegając uwstecznieniu. Pobieranie K przez rosliny jest ograniczane przez duza koncentracje H,Ca,Mg i Na , dlatego gleby silnie kwasne i alkaliczne odznaczaja się niska zasobnością w przyswajalne formy K, natomiast aniony NO3- , Cl- i OH- sprzyjaja
5.pobieraniu potasu wapń - pobierany przez rośliny w postaci jonów Ca2+ . Na roślinę wpływa głównie poprzez glebę, poprawiając jej właściwości fizyczne, chemizcne i biologiczne. Utrzymuje pH na odpowiednim poziomie, poprawia strukturę wpływa na gosp wodna,inkrustuje błone komorkowa, Nadmiar powoduje zahamowanie syntezy białka,zawartośc waha się od 0,07 do 3,6 % Źródła: minerały hornblenda,kalcyt,dolomit i apatyt, znaczna czes wapnia glebowego wystepuje w postaci dostępnej dla roslin Ca++, w roztworze glebowym i kompleksie sorpcji wymiennej. Cenna postacia wapnia w glebie jest Ca CO3 , który łatwo reaguje z H2CO3 dajac rozpuszczalny w wodzie Ca(HCO3)2 wiec może być łatwo przemieszczany do warst głębszych. Znaczna ilość Ca jest odprowadzana z plonem roślin. magnez - wchodzi w skład chlorofilu , reguluje właściwości fizykochemiczne plazmy, wpływa na proces syntezy ATP i ADP oraz na przemieszczanie P w roślinie, źródłem są minerały : oliwin, serpentyn, biotyt, hornblenda,dolomit, POstac przyswajalna to Mg2+. siarka udzial w procesie Osydoredukcyjnych komorki oraz w procesie fotosyntezy, dobre zaopatrzenie roslin w siarke zwieksza ich odporność na mroz i susze, poprawia jakość plonow, źródłem w glebie są siarczki(piryt, markazyt) gips i anhydryt, atak ze imisje odprzemyslwe i nawożenie. Zredukowane związki siarki przy dostępie tlenu łatwo ulegają mikrobiologicznemu utlenieniu: 2FeS2+2H2O+7O2 → 2FeSO4 + 2H2SO4 . Pobierana jest przez rosliny w postaci SO42-, może być przyswajana przez liscie w postci SO2 . MIKROSKLADNIKI żelazo udział w procesach oksydacyjno-redukcyjnych, rosliny pobieraja go w postaci Fe3+, Fe2* i chelatow. Zrodla limonit,hematyt,syderyt,magnezyt,piryt . Pierwiastki wyst. w glebach w znacznych ilościach krzem - nie wykorzystywany glin - zakwasza glebę, pobierany w małych ilościach mangan spełni fukcje katalizatora w procesie oddychania, przyswajalny w formie Mn2+ cynk na jego niedobor SA wrażliwe drzewa owocowe i zboza, pobierany z gleby w formie Zn2+ oraz chelatow. Miedz pobierana przez rosliny w postaci kationu Cu2+ oraz chelatow, jej niedobor może wywołać u zboz fizjologiczna chorobe „nowin”- rosliny slabo się kosza i nie związują ziarna, krzem pobierany przez rosliny w postaci kwasu mono-orto-krzemowego, konieczny dla m.in. dla skrzypu ryzu i zboz glin wystepuje w postaci glinokrzemianow oraz wodorotlenkow i fosforanow glinu.Podwyszzona zawartość glinu jest szkodliwa a nawet toksyczna , potrzebny grzybom, widlakom i mchom. Sod Na jest koniczny dla zwierzat wpływa na fizykochemiczne właściwości plazmy oraz na gospod wodna , podwyzszona zawartość Na pogarsza jej właściwości sorpcyjne i strukture. ODCZYN jest określany stosunkiem jonów wodorowych H+, do jonów wodorotlenowych OH-, na które dysocjuje woda. Jony wodoru warunkują odczyn kwaśny, a jony wodorotlenowe odczyn zasadowy. Stężenie jonów wodorowych przyjęto wyrażać ujemnym logarytmem wartości tego stężenia i oznaczać symbolem pH: - log [H+] = pH W glebach skrajne wartości pH nie występują. Gleby Polski mają odczyn wahający się w szerokich granicach - od kwaśnego do zasadowego. Odczyn gleb wyraża się wartością pH i oznacza: 1mol KCL/dm3, stosując następującą skalę: gleby kwaśne 4,6 - 5,5 (bielicowe, rdzawe, płowe, glejowe) gleby lekko kwaśne 5,6 - 6,5 (czarnoziemy leśno-stepowe, deluwialne) gleby obojętne 6,6 - 7,2 (czarnoziemy leśno-łąkowe, mady) gleby zasadowe > 7,2 (rędziny, słone) W Polsce przeważają gleby o odczynie kwaśnym (50%), słabo kwaśne (30%), a gleby obojętne i zasadowe 20 Wplyw odczynu : wpływa na - pojemność kompleksu sorpcji wymiennej kationow i stopien wysycenia go zasadami (kompleks sorpcyjny) - funkcjonowanie sorpcji wymiennej anionow (sorpcja wymienna anionow) - przyswajalnosc skladnokow pokarmowych - pobieranie i akumulacje w roslinach metali ciezkich - rozwoj organizmow glebowych -strukture gleby - wzrost i rozwoj roslin . regulowanie odczynu do okwszaszania gleb uzywa się zwykle wapna rolniczego weglanowego CaCO3 i tlenkowego CaO lub kredy jeziornej Potrzebna dawke czystego składnika nawozowego wyliczamy ze wzoru : dawka kg/ha CaCO3= Hh il. Kartez(x) 0.5 x m x rov x 103 Hh kwasowość hydrolit. m-miazszosc KWASOWOŚĆ GL - stan gleby, w którym odczyn jej jest kwaśny (przewaga jonów wodorowych). Kw czynna - pochodzi z jonów wodorowych roztworu glebowego. Mierzymy ją w wyciągach wodnych gleb (pH w H2O). Zmienna w ciągu roku. Kw potencjalna - spowodowana przez wymienne jony wodoru i glinu zasorbowane przez koloidy glebowe. Ujawnia się w glebach po potraktowaniu ich roztworami soli obojętnych (KCl) KW wymienna wywoływana jonami H+ i Al 3+ słabo związanymi w kompleksie sorpcyjnym, które przechodza do roztworu pod wpływem obojętnych soli KW hydrolityczna obejmuje jony H+ i Al3+ silniej zatrzymane w kompleksie sorpcyjnym które nie zostaly wybite 1M KCl, oraz jony H+ odszczepione z ulegajacych dysocjacji grup funkcjonalnych związków próchnicznych. Do ekstrakcji stosuje się octan sodu lub wapnia - sole ulegaja hydrolizie.
6.SORPCJA WYMIENNA KATIONÓW : większość czastek koloidalnych gleby charakteryzuje się zdolnością zatrzymywania na swojej powierzchni kationow dzieki posiadanym
ujemnym ładunkom elektrycznym, wszystkie czastki fazy stalej gleby posiadające taka zdolność tworza kompleks sorpcyjny , składają się na niego glpwnie następujące koloidy glebowe : - mineraly ilaste z grupy smektytu ilitu i kaolintu - swoiste związki próchniczne - związki kompleksowe ilasto-prochniczne - krystaliczne uwodnione tlenki żelaza i glinu . Ujemne ładunki elektryczne powstaja w wyniku 1) izomorficznego podstawiania jonow w warstwach strukturalnych mineralow ilastych dotyczy zastepowania Si4+ przez Al3+ i jonow Al3+ przez Mg2+ lub Fe2+ 2) dysocjacji protonow wodorowych z grup -OH . Pojedyncza czastka koloidalna gleby w zaadsorbowanymi w sposób wymienny jonami nosi nazwe miceli . W warstwie miceli można wyroznic dwie podwarstwy 1) cienka podwarstwe kompensacyjna która stanowia zdehydratyzowane kationy 2) znacznie grubsza podwarstwe dyfuzyjna w ktorej kationy podlegaja oddziaływaniu sil kinetycznych i znajduja się w ciągłym ruchu. Fizykochemiczna sorpcja glebowa kationow polega na ich zatrzymywaniu przez koloidy glebowe w sposób umożliwiający ich wymiane pomiedzy warstwa dyfuzyjna miceli a roztworem glebowym. Sila i wybiorczosc sorpcji kationow to energia wejścia do kompleksu wzrasta wraz z ich wartościowością i zmniejszaniem się średnicy kationu w stanie uwodnionym. Energia wyjscia im kation latwiej jest wychwytywany z roztworu glebowego i zatrzymywany na powierzchni koloidu tym trudniej jest go z powrotem przeprowadzic do roztworu. Czynniki wpływające na sorpcję wymienną: Sorpcja wymienna jest uzależniona od:-Budowy sorbenta -Odczynu gleby -Rodzaju kationu -Rodzaju towarzyszącego anionu -Stężenia kationu w roztworze -Stężenia roztworu -Temperatury Pojemność sorpcyjna T całkowita ilość kationów wymiennych którą jest w stanie zaabsorbowac 1kg (lubb 100g) gleby, wyraża się ja w cmol(+)/kg lub mmol(+)/100g.Zatrzymane w kompleksie sorpcyjnym kationy mogą mieć charakter _zasadowy Ca2+,Mg2+,K+,Na+,NH4+ suma ich zawartości S kwaśny H+,Al3+, oznaczamy H , T=S+H ZALEZY od właściwości i ilości koloidów glebowych oraz odczynu . Pojemność sorp zwieksza się wraz ze wzrostem pH . STOPIEN WYSYCENIA GL ZASADAMI V procentowy udział zawartości kationów zasadowych S w całkowitej pojemnośc sorpcyjnej T V=S/T *100% Gleby zawierające w swym kompleksie 80-100% kationów alkalicznych nazywa się sorpcyjnie nasyconym, a gdy mniejszy sorpcyjnie nienasyconym. Pojemnosc kompleksu sorpcyjnego i stopien wysycenia go zasadami swiadcza o żyzności gleby SORP WYMIENNA ANIONÓW tworza koloidy posiadajacy na powierzchni ładunek dodatni naleza do nich amfoteryczne uwodnione tlenki glinu i żelaza.Najsilniejsza sorpcja anionow wystepuje w odczynie kwasnym , sila zatrzymywania anionow jest zroznicowana i można ja uszeregowac: SiO44- > PO43->SO42->MoO42->H2BO3->NO3->Cl- .SORPCJA CHEMICZNA - powstanie w glebie nierozpuszczalnych związków wskutek reakcji chemicznych, polega na wytrącaniu nierozpuszczalnych osadów z roztworów glebowych. SORPCJA BIOLOGICZNA - sorbentami są organizmy żywe (rośliny i drobnoustroje), które pobierają i zatrzymują jony w ich organizmach na okres życia - po obumarciu ulegają rozkładowi i uwalniają pobrane składniki. Zbyt intensywna sorpcja może doprowadzić do okresowego niedoboru pewnych składników u roślin w glebach np. azotu oraz konieczności wprowadzania ich z nawozami. SORPCJA FIZYCZNA - pochłanianie par i gazów. Zależna od porowatości, struktury, ciśnienia, temperatury, wilgotności i charakteru zatrzymywanych cząstek. SORPCJA MECHANICZNA - można ją porównać z działaniem sączka, który zatrzymuje mechanicznie stałe cząstki zawieszone w wodzie. Dzięki temu woda przesączając się przez glebę jest oczyszczana nawet z bakterii. Sorpcja ta zależy od składu granulometrycznego, budowy i miąższości gleb. Im gleba ma więcej frakcji drobniejszych, tym silniej sorbuje mechanicznie. BUFOROWOŚĆ -zdolność gleby do przeciwstawiania się zmianie odczynu. Jony wodorowe występujące w glebach oddziałują jako bufor w stosunku do zmiany odczynu. Oddziaływanie to polega na tym, że usuwane z roztworu glebowego jony wodorowe są uzupełniane z kompleksu sorpcyjnego, a wprowadzane do roztworu - przechodzą do kompleksu sorpcyjnego, przy czym w obu przypadkach
7.odczyn roztworu glebowego nie ulega większym zmianom. bufor weglowy dziala tylko w glebach zawierajacych CaCO3 dzialanie bufory jest bardzo szybkie i utrzymuje pH gleby w przedziale 8.0-6.2 , reakcja w glebie slabego kwasu weglowego powoduje przechodzenie weglanow w weglowodory i jest odwracalna CaCO3 + H2CO3 ↔ Ca(HCO3)2 w przypadku mocnych kwasow zachodzi neutralizacja i rozklad weglanow CaCO3+H2SO4 →CaSO4+CO2+H2O bufor wymiany jonowej wystepuje we wszystkich glebach wydajnosc jest zroznicowana i zalezy od pojemnosci , stopnia wysycenia zasadami , najwieksza zdolnosc buforowa posiadaja zwiazki prochniczne i mineraly ilastw Właściwości buforowe gleb określa się poprzez miareczkowanie jej wzrastającymi ilościami 0,1 mol\dm3 ługu i kwasu uzyskując charakterystyczne krzywe. Dla porównania wykreśla się krzywą miareczkowania czystego piasku, nie mającego zdolności buforowych. Im większe są właściwości buforowe gleby, tym większa odległość między krzywymi. Pole zawarte pomiędzy krzywymi nosi nazwę ''powierzchni zbuforowania'' i jest miarą stopnia zbuforowania gleby.Właściwości buforowe gleb mają znaczenie np. dla efektów wapnowania. Przy słabej zdolności buforowania nawet niewielka dawka nawozu wapniowego może wywołać znaczną zmianę odczynu. Gleby o dużej zawartości koloidów będą potrzebować znacznie więcej nawozu wapniowego do zmiany pH o tę samą wartość. Podobne zmiany zachodzą w glebach zakwaszonych niektórymi nawozami. Na gleby o lekkim składzie mechanicznym należy zatem stosować małe dawki nawozów wapniowych w formie trudno rozpuszczalnej, npCaCO3 ,na gleby o dużej zawartości koloidów można stosować duże dawki energicznie działających nawozów wapniowych (CaO). SUBST ORGANICZNA GL podst i charakterystyczny skladnik gleby. W jej sklad wchodza szczątki roślin, zwierzat i innych org glebowych oraz ich wydzieliny w różnym stopniu przetworzone.Ma różnorodny i złożony skład, występuja w niej mało zmienione szczatki jak również substancje na różnych etapach rozkładu i resyntezy. DWA KIERUNKI TYCH przemian MINERALIZACJA - W czasie rozkładu można wyróżnić 3 fazy, które przenikają się wzajemnie lub przechodzą jedna w drugą.1. faza inicjalna - hydroliza i utlenianie, zachodzi w materiałach organicznych bezpośrednio po obumarciu. Największym zmianom podlegają związki aromatyczne i białkowe.Zewnetrznie przemiany te SA widoczne w postaci zmiany barwy. 2. faza mechanicznego rozkładu - rozdrobnienie ,czesciowe przetworzenie i przemieszczenie substancji organicznej z mineralnymi frakcjami gleby glownie przez mezo- i makrofaune glebowa . 3. faza mikrobiologicznego rozkładu - polega na przemianie substancji organicznej powodowanej przez mikroorganizmy glebowe glownie bakterie i grzyby,Czesc składników przechodzi do roztworu i kompleksu sorpcyjnego gleby a czesc jest przyswajana przez mikroorganizmy . W zależności od warunkow przebiegu procesu mineralizacji może on mieć charakter butwienia ( proces mineralizacji zachodzi w warunkach aerobowych o charakterze egzotermicznym, Rozklad subst. org. przebiega przy dostępie tlenu dajac produkty pelnego utlenienia CO2,H2O,H2O2,SO42-,PO43-,NO3- ,Ca2+ i inne) lub gnicia (proces anaerobowy beztlenowy ,, Produktami gnicia sa NH4+, CH4,H2S a także indol i skatol oraz w niewielkim zakresie CO2 ,H2O HUMIFIKACJA czesciowy rozklad a nastepnie synteza do jakościowo nowych specyficznych substancji organicznych. (swoiste zawiaski próchniczne) ELEMENTARNE WŁAŚCIWOŚCI PRÓCHNICY GLEBOWEJ: Substancja organiczna gleby ma różnorodny i złożony skład, gdyż występują w niej materiały „wyjściowe” roślinne i zwierzęce w różnych fazach rozkładu oraz wielkocząsteczkowe związki o specyficznych właściwościach które nie zostały jeszcze dokładnie poznane. Obumarłe substancje gleb, określane mianem próchnicy można podzielić na dwie podstawowe grupy: 1. swoiste substancje próchnicze stanowiące 85-90% ogólnej ilości substancji organicznej , zwana także prochnica wlasciwa lub humusem tworza się w procesie czesciowego rozkladu wyjsciowych substancji organicznych pochodzenia roslinnego i zwierzecego oraz wtornej syntezy produktow tego rozkladu do nowych jakosciowo substancji(humifikacja) i jest skutkiem dzialalnosci zyciowej mikroorganizmow.Wyroznia się nastepujace grupy swoistych … Kwasy fulwowe wyroznia się wśród nich jasnożółte kwasy krenowe i żółtobrunatne kwasy apokrenowe, sa subst. latwo rozpuszczalnymi we wszystkich stosowanych do ekstrakcjizwiazkow humusowych rozpuszczalnikach - kwasach,zasadach,alkoholach,a
8.nawet wodzie. Wykazuja duza heterogeniczność, maja prosta monometryczna budowe, maja silnie kwasny charakter. Wchodza w polaczenie z Fe i Al co ma duze znaczenie w procesie bielicowania, duzym udzialem kwasow fulwowych charakteryzuje się prochnica gleb bielicowych i brunatnych kwasnych -Kwasy huminowe wykazuja duza różnorodność, substancje kolodalne skaldajace się z polimerow które z kolei zbudowane sa z monomeroww sklad których wchodzi jadro aromatyczne ( tworza go związki aromatyczne typu fenoli,zwaizki cykliczne zawierające azot i aminokwasy alifatyczne), mostek łańcuchowy (najczęściej oddzielne atomy tlenu i azotu lub grupy atomow =NH,=CH2),grupy funkcjonalne (karboksylowa -COOH ,hydroksylowa -OH,aminowa -NH2,metoksylowi -OCH3. -Kwasy hymatomelanowe uproszczona forma K.huminowych barwa brunatna, sa rozpuszczalne w alkoholu i NaOH -Kwasy huminowe brunatne sa bogatsze w N niż k.hymato. nie rozpuszczaja się w alkoholu, barwa ciemnobrunatna Kwasy huminowe szare sa bogate w N barwa ciemnoszara, slaby charakter kwasny i najwieksza masa czasteczkowa..Huminy - grupa związków humusowych nie przechodząca do roztworu podczas ekstrahowania gleb rozcieńczonymi kwasami.2. nieswoiste substancje próchnicze, które stanowią ok. 10-15% ogólnej ilości sub orga ( obejmują one produkty częściowo lub daleko posuniętego rozkładu resztek organicznych oraz związki chemiczne będące wynikiem resyntezy powodowanej przez mikroorga występujące w gl; w skład tych substancji wchodzą : węglowodany, białka, tłuszczowce, węglowodory i ich pochodne oraz wiele innych składników organicznych. Prochnica slodka- zawiera substancje dobze shumifikowane o duzym udziale kwasow huminowych ,adsorpcyjnie nasycona (Ca2+-prochnica), Tworzy się w warunkach odczynu obojetnego lub alkalicznego. Prochnica kwasna-adsorpcyjnie nienasycona (H+-prochnica) posiada jasny kolor, wystepuje w glebach kwasnych Prochnica slona wysycona jonami Na+ w ilosci ponad 15% pojemnosci sorpcyjnej, latwo peptyzuje, szybko pecznieje, pogarsza właściwości fizyczne gleby, w glebach slonych. Troficznosc siedliska lesnego mull w siedliskach eutroficznych przy udziale wielogatunkowych lasow lisciastych. Duza aktywnosc rozkladu i humifikacji subst. , lekko kwasny odczyn, waski stosunek C:N dosc wysokie wysycenie zasadami. Moder w glebach mezotroficznych przy udziale jedno lub wielogatunkowych lasow lisciastych i lisciasto iglastych, srednia aktywnosc biologiczna rozkladu subst. , wyniku czego tworzy się poziom organiczny surowinowy i detrytusowy, posiada kwasny odczyn, dosc szeroki stosunek C:N i niski stopien wysycenia, Mor siedliska oligotroficzne pod roslinnoscia borowa , mala aktywnosc biologiczna rozkladu subst. Silnie kwasy odczyn, bardzo iski poziom wysycenia zasadami i szeroki stosunek C:N, wyst w glebach bielicowych . ŻYZNOŚC - naturalna zdolność gleby do zaspokajania potrzeb roślin. Stanowi ona zespół morfologicznych, fiz, che, fizykochem, bioche i biolo właś gl, zapewniających roślinom odpowiednie warunki wzrostu. Jest wypadkową naturalnej zasobności i właściwości gleby. Miarą żyzności jest liczba gatunków roślin na danym areale. Naturalna żyzność gleby jest wynikiem procesu glebotwórczego i zależy od zawartości w glebie m.in. koloidów glebowych, związków mineralnych, próchnicy, drobnoustrojów. Żyzność gleby zwiększa się m.in. poprzez odpowiednie nawożenie, uprawę, stosowanie płodozmianu i meliorację. Przydatność gleby do produkcji roślinnej określa się na podstawie jej żyzności, urodzajności i produktywności. Dla rolnika najważniejsza jest właśnie żyzność gleby, czyli zawartość składników zaspokajających życiowe potrzeby roślin. URODZAJNOŚĆ- zmodyfikowana przez działalność rolnika zdolność gl do zaspokajania potrzeb roślin. Jest wypadkową żyzności i agrotechniki. Urodzajność jest to cecha określająca wartość produkcyjną gleby. Wyróżnia się: - urodzajność potencjalna (siedliska w jakich gleba występuje) - urodzajność aktualną ( która może się zmieniać) Miarą urodzajności jest plon (urodzaj). Na glebach urodzajnych, przy sprzyjających warunkach atmosferycznych można osiągać wysokie plony
9.ORGANIZMY GLEBOWE(edafony)- Gleba jest naturalnym środowiskiem życia różnych organizmów [mikroflora, mikrofauna, mezofauna, makrofauna,makroflora] Mikroorganizmy potencjalnie występują wszędzie i są niezbędnym czynnikiem ciągłości przemiany materii w przyrodzie. Mikroorganizmy mineralizują związki organiczne, mają podstawowe znaczenie w krążeniu węgla, azotu, fosforu i siarki. Gleba stanowi doskonałe podłoże dla życia i rozwoju mikroorganizmów. Jest ona dostatecznie zaopatrzona w organiczne i mineralne składniki pokarmowe i ma zwykle odpowiednią wilgotność, odczyn i korzystne warunki tlenowe. Dzięki tym warunkom fizykochemicznym jest naturalnym siedliskiem różnych form mikroflory i mikrofauny, bytujących w niej w olbrzymich ilościach. Życie mikroorganizmów glebowych jest ściśle związane z życiem roślin [odżywiają rośliny, uczestniczą w symbiozie bakterii z roślinami wyższymi]. Są podstawowym czynnikiem decydującym o żyzności gleb.MIKROORGANIZMY GLEBOWE- WIRUSY Są mikroorganizmami o najmniejszych wymiarach. O ich obecności wnioskujemy na podstawie objawów chorobowych.Znane są wirusy zwierzęce, roślinne i bakteryjne. W glebach mogą występować wszystkie formy wirusów. Dla rolników szczególne znaczenie mają bakteriofagi atakujące bakterie brodawkowe żyjące w symbiozie z roślinami motylkowymi.BAKTERIEStanowią podstawową masę mikroorganizmów glebowych. Są najczynniejsze pod względem metabolicznym. Nie wykazują dużej różnorodności kształtów. Przetrwalniki [bakterie w stanie życia utajonego] są zdolne do przeżycia w tym stanie dziesiątków lat i są odporne na wiele czynników jak: wysuszanie czy też temperatura.AUTOTROFYDo autotrofów zaliczane są bakterie zdolne do syntezy połączeń organicznych ze składników mineralnych w procesie fotosyntezy, wykorzystujące jako źródło energii promieniowanie słoneczne. Pobierają one węgiel z CO2. Są to bakterie beztlenowe, rozwijające się tylko na świetle. Stanowią stosunkowo małą grupę znanych form bakteryjnych. BAKTERIE CUDZOŻYWNE - HETEROTROFYBakterie, które odżywiają się substancją organiczną, utleniając ją w warunkach tlenowych lub beztlenowych. Wyróżniamy prototrofy i auksotrofy. Pierwsze bytują w naturalnych środowiskach ubogich w pokarm [wystarczają im proste związki organiczne] a drugie potrzebują także skomplikowanych związków organicznych jak: aminokwasy, witaminy. W pożywieniu bakterii heterotroficznych obok źródeł węgla, azotu, wodoru i tlenu muszą znajdować się związki mineralne fosforu, potasu, siarki, magnezu, żelaza, wapnia, manganu, cynku, miedzi, kobaltu i innych. Bakterie wiążącewolny azot - są to bakterie wolno żyjące w glebie lub współżyjące z roślinami wyższymi - głównie motylkowatymi. Są to tlenowce z rodzaju Azotobacter [wolno żyjące] i Rhizobium [współżyjące z motylkowatymi] Bakterie nie wiążące wolnego azotu - należą tu liczne grupy fizjologiczne bakterii korzystających wyłącznie z mineralnych lub organicznych związków azotu np. tlenowe i beztlenowe bakterie błonnikowe.PROMIENIOWCE Organizmy tworzące długie, rozgałęzione nitki lub pałeczkowate komórki - bardzo szeroko rozpowszechnione. Występują licznie w glebach, kompostach, torfach, mule rzek i jezior. Tworzą konidie. Nie są tak odporne jak przetrwalniki bakterii. Gleby łąkowe zawierają więcej promieniowców niż gleby uprawne. Rozkładają aminokwasy, tłuszcze, polisacharydy. Niektóre gatunki współżyją z roślinami wyższymi - wiążą azot atmosferyczny. Promieniowce wytwarzają liczne antybiotyki, barwniki, witaminy. GRZYBY Ciało grzybów składa się ze strzępek. Rozmnażają się wegetatywnie przez rozpad strzępek. Brak chlorofilu. Są to heterotrofy żyjące na martwej materii organicznej, albo żyją w symbiozie z roślinami wyższymi. Do rozwoju grzybów w glebach konieczna jest optymalna wilgotność i dostęp powietrza oraz obecność substancji organicznej jako źródła energii. Biorą udział w rozkładzie błonnika, pektyn, związków aromatycznych, ligniny, keratyny, czynne są w niektórych syntezach. Mają duże znaczenie w procesach glebotwórczych i odżywianiu roślin. Wyróżniamy glonowce, workowce, podstawczaki, grzyby niedoskonałe.ŚLUZOWCE Zbliżone do grzybów. Najczęściej można je znaleźć w lasach. Warunkiem ich występowania jest obecność w środowisku dostępnych dla nich węglowodanów, jak też innych materiałów pokarmowych oraz odpowiednia wilgotność. Czynne w syntezie witamin z grupy B. PIERWOTNIANKI Jednokomórkowe organizmy. Wyróżniamy korzenionóżki, wiciowce, orzęski. Pierwotniaki glebowe
10. wytwarzają cysty odporne ba suszę. Większość to heterotrofy o zróżnicowanych wymaganiach pokarmowych. Bez dostępu tlenu giną. Występują w górnych warstwach gleby. GLONY Zawierają chlorofil i asymilują CO2 z atmosfery. Zasadniczo są to organizmy wodne. W postaci zielonkawego nalotu spotykamy je na powierzchni świeżo zoranych gleb, na wilgotnych skałach, murach. Największa różnorodność gatunków i bardzo silny ich rozwój stwierdzono na glebach obojętnych lub słabo zasadowych. Na powierzchni gleby żyją - sinice, okrzemki, zielenice asymilują CO2 z powietrza i syntetyzują substancję organiczną tak jak rośliny wyższe. Wzbogacają gleby w bezazotową substancję organiczną. MEZO- I MIKROFAUNA I JEJ WPŁYW NA GLEBĘ NICIENIE - Żywią się treścią komórek roślin. Ekologiczne znaczenie nicieni może być trojakie, a przejawia się we wpływie na:- produkcję pierwotną - nicienie odżywiają się roślinami wyższymi,- pierwotny rozkład - nicienie żywiące się mikroorganizmami,- konsumpcję organizmów należących do wyższych rzędów.WAZONKOWCE - spełniają dużą rolę w mieszaniu resztek roślinnych z mineralną częścią gleby, gdyż żywią się rozkładającymi się szczątkami organicznymi. Czynne w glebach wilgotnych.DŻDŻOWNICE - Wymagają gleb o odczynie zbliżonym do obojętnego lub słabo kwaśnego, odpowiednio wilgotnych i ciepłych o dużej ilości martwej materii organicznej. Wpływają na przewiewność i przepuszczalność gleb, co polepsza właściwości fizyczne. Odżywiając się martwą materią organiczną przyczyniają się do jej rozkładu i wywierają duży wpływ na krążenie składników pokarmowych roślin w glebie. Przygotowują resztki roślinne do rozkładu mikrobiologicznego.INNE ZWIERZĘTA - stawonogi, roztocza, skoczogonki, przyczyniają się do rozkładu materii organicznej w glebie. Roztocze ponadto uczestniczą w przemieszczaniu produktów rozkładu do strefy korzeniowej roślin. Susły, krety, chomiki, świstaki, króliki - rozdrabniają materiał glebowy, przenoszą go na znaczne głębokości, spulchniają i drążą glebę [naturalny drenaż].GLOWNE PROCESY GLEBOWE PRZY UDZIALE MIKROORGANIZMOW -mineralizacja subst. organicznej - proces prowadzony w glebie nieustannie przez bakterie,promieniowce i grzyby, zarówno w warunkach tlenowych jak i beztlen. -humifikacja materii organicznej uczestnicza glownie bakterie i promieniowce przy współudziale innych organizmow, produktem tego procesu sa swoiste substancje próchnicze korzystnie wpływające na glebe -przetwarzanie substancji mineralnej w organiczna rosliny porastające glebe jak i wiele spośród zasiedlających ja mikroorganizmow pobiera mineralne składniki pokarmowe z gleby, przetwarzając je w związki organiczne które po ich obumarciu ulegaja mineralizacji, dzieki nim możliwy jest obieg pierwiastkow w przyrodzie. -wiazanie wolnego azotu z powietrza cenny proces może być prowadzony przez bakterie wolno żyjące lub pozostające w symbiozie z niektórymi roslinami wyższymi, najbardziej znanymi bakteriami symbiotycznymi sa bakterie z rodzaju Rhizobium żyjące w symbiozie z roslinami motylkowatymi, Rh. Trifolii z koniczyna Rh. Lupini z z łubinem i saradela Rh.phaseoli z fasola, Do najbardziej znanych bakterii wolno żyjących wiążących azot należż bakterie z rodzaju Azotobacter i Artrobacter. - nitryfikacja- utlenienie NH3 do HNO3 przebiega dwuetapowo : NH3→HNO2 (za sproawą bakterii z rodzaju Nitrosomonas) oraz HNO2→HNO3 ( bakterii Nitrobacter) zachodza w glebach przewiewnych zasobnych w P.Ca,Mg,Fe, proces korzystny. -denitryfikacja zachodzi w glebach słabo przewietrzonych, o odczynie od słabo kwasnego do zasadowego, Przykladem bakterii uczestniczącej w procesie jest Bacillus denitrificans. Może być czesciowa HNO3→HNO2→NH3 lub całkowita HNO3→N2 , proces uznaje się za powszechnie niekorzystny. KATEGORIE UŻYTKOWE GL ORNE gleby użytkowane rolniczo, na których sa uprawiane rośliny jednoroczne lub najwyżej kilkuletnie, ułożone w odpowiedni płodozmian, wymaga częstych zabiegow mechanicznych w tym także orki, Sa w największym stopniu przeobrażone przez człowieka, W Polsce stanowia 76% użytkow rolnych . DARNIOWE gleby trwałych użytkow zielonych, porośnięte wieloletnią roślinnością trawiasta i zielną,Dobrze wykształcony poziom próchniczny, w tym darniowy, odgrywa ogromną rolę w zapenieniu roślinom wilgoci, składników pokarmowych i ciepła. GLEBY LEŚNE występują pod naturalnymi bądź hodowlanymi kompleksami leśnymi, Najmniej przekształcone przez człowieka, poziom organiczny wystepuje nad poziomem próchnicznym, Rozkładana i
11.mumifikowana ściółka stanowi źródło składników pokarmowych , jest regulatorem wilgotności i temperatury w glebie.Klasyfikacja bonitacyjna gl gruntow ornych KL I - GLEBY ORNE NAJLEPSZE. Gleby te występują zawsze w dobrych warunkach fizjograficznych. Są zasobne w składniki odżywcze, mają dobrą, naturalną strukturę, nawet na znacznej głębokości, są łatwe w uprawie, ciepłe, czynne, przepuszczalne i przewiewne. Są dostatecznie wilgotne i nie zaskorupiają się. Posiadają w dobrze wykształconym poziomie akumulacyjnym słodką próchnicę nie wykazującą większych zakwaszeń. Mają dobre stosunki wodne. Osiąga się na nich wysokie plony bez większych nakładów. Nadają się też na sady. KL II - GLEBY ORNE BARDZO DOBRE. Są zbliżone właściwościami do gleb kl. I, ale występują w gorszych war. Fizjograficznych. Mogą też mieć nieco gorsze właściwości fizyczne. Z reguły są zmeliorowane lub nie wymagają melioracji. Udają się na nich te same rośliny, co na glebach kl. I lecz przy średniej kulturze rolnej osiąga się niższe plony. KL IIIa - GLEBY ORNE DOBRE. Gleby te mają wyraźnie gorsze właściwości fizyczne, chemiczne lub występują w gorszych warunkach fizjograficznych. Dotyczy to szczególnie stosunków wodnych. Dobór roślin jest ograniczony, a plony zróżnicowane. Większość z nich wykazuje oznaki procesu degradacji.KL IIIb - GLEBY ORNE ŚREDNIO DOBRE. Gleby te dodatkowo mogą być narażone na erozję i posiadać wyraźne oznaki procesu degradacji. Niektóre są trudniejsze do uprawy. Wysokie plony osiąga się tylko przy sprzyjających warunkach. KL IVa - GLEBY ORNE ŚREDNIEJ JAKOŚCI. Gleby o mniejszych możliwościach doboru roślin, średnich plonach uzależnionych od opadów atmosferycznych. Występują na większych spadkach przez co narażone są na erozję wodną. Gleby ciężkie tej klasy cechuje zasobność w skł. pokarmowe i duża żyzność potencjalna, lecz bez ulepszeń są wadliwe, mało przewiewne, zimne i mało czynne. Poziom wód gruntowych jest tu okresowo zbyt wysoki i wymagają melioracji. KL IVb - GLEBY ORNE ŚREDNIEJ JAKOŚCI (GORSZE). Są zbyt suche, gdy podścielone są zbyt płytko przepuszczalnym podłożem lub zbyt wilgotne gdy poziom wód gruntowych jest zbyt wysoki przez dłuższy czas. Gleby ciężkie są często podmokłe, zbyt ciężkie do uprawy, położone np. na silnych spadkach, zerodowanych szczytach, zagłębieniach terenu. Gleby lekkie są wrażliwe na suszę. KL V - GLEBY ORNE SŁABE. Gleby te są zawodne, mało żyzne i mało urodzajne. Należą tu gleby zbyt suche i lekkie, a także płytkie i kamieniste, najczęściej ubogie w materię organiczną oraz mokre nie zmeliorowane lub nie nadające się do melioracji. Są bardzo uzależnione od stosunków wodnych i stopnia kultury rolnej. KL VI -GLEB Y ORNE NAJSŁABSZE. Gleby są wadliwe i zawodne, dają niskie i niepewne plony. Należą tu gleby suche i nie spójne, bardzo płytkie, kamieniste oraz zbyt wilgotne o stale za wysokim poziomie wód gruntowych, często ze storfiałą lub murszatą próchnicą. Z zasady nie nadają się pod sady. Wykorzystuje się je jako pastwiska lub pod zalesienie. KL VI RZ - GLEBY POD ZALESIENIE. Są to gleby bardzo ubogie, zbyt suche, nieprzydatne do prowadzenia upraw polowych. Poziom próchniczny o ile istnieje stanowi poziom próchniczny inicjalny, bardzo słabo zaznaczony o miąższości około 15cm. Powinny być zalesione Klasyfikacja bonitacyjna gleb pod trwałymi użytkami zielonymi KLASA I Do tej klasy należą użytki zielone na glebach mineralnych zasobnych w próchnicę, o trwałej strukturze gruzłkowatej-ziarnistej, przewiewnych, przepuszczalnych, zasobnych w składniki pokarmowe roślin, które zapewniają bez nawożenia wysoki plon siana. Łąki są przeważnie 3-kośne. Trwałe użytki zielone tej klasy znajdują się w warunkach naturalnych o najkorzystniejszym układzie stosunków wodnych lub możliwe jest dowolne regulowanie tych stosunków. Jeżeli występują zalewy, to w okresach umożliwiających użyźnienie, nie przeszkadzających w eksploatacji. Położenie umożliwia dostęp w każdej porze roku, powierzchnia użytków jest równa, darń zwarta, równa i gładka, nie ma kamieni, kęp i zarośli. Warunki te pozwalają na dowolną uprawę i całkowite zmechanizowanie zbioru. Plon siana wynosi ponad 5 t z 1 ha przy przeciętnych nakładach. Pastwiska, występujące wyjątkowo w tej klasie, dają możliwość pełnego wyżywienia co najmniej 3 krów wysokomlecznych w okresie wegetacyjnym nie krótszym niż 150 dni, a w przypadku wypasu kwaterowego umożliwiają 5-krotne spasanie.KLASA II Trwałe użytki zielone na glebach mineralnych i mułowo-torfowych o właściwościach i położeniu jak w klasie I, lecz
12.bez pełnej możliwości regulowania stosunków wodnych. Odpływ wody dobry, darń zwarta i gładka. Warunki te pozwalają na stosowanie dowolnych zabiegów uprawowych i ich całkowitą mechanizację. Łąki co najmniej 2-kośne, o wydajności nie mniejszej niż 4 t z ha siana dobrej jakości. W składzie runi bardzo dobre i dobre trawy. Wydajność pastwisk umożliwia 4-krotne spasanie i wyżywienie 3 krów w ciągu okresu wegetacyjnego.KLASA III Trwałe użytki zielone na glebach mineralnych i mułowo-torfowych o właściwościach fizycznych i chemicznych gorszych niż w klasie I i II oraz na glebach torfowych wytworzonych z torfów niskich o uregulowanych stosunkach wodnych. Uwilgocenie gleb mineralnych może być okresowo niewłaściwe (za mokro lub sucho). Jeżeli zdarzają się zalewy, to w mniej odpowiedniej porze niż na użytkach klasy II, mniej żyznymi wodami lub o gorszym odpływie. Na ogół odpływ ewentualnych wód zalewowych jest powolny. Uprawa powierzchniowa możliwa jest prawie przez cały okres wegetacyjny, a zmechanizowanie zbioru przynajmniej podczas połowy okresu. Użytki tej klasy mają powierzchnię równą. Dostęp do nich jest zazwyczaj łatwy, ale okresowo może być utrudniony przez roztopy i długotrwałe deszcze. Plon średnio wynosi ponad 3 t z 1 ha siana średniej jakości. Pastwiska tej klasy umożliwiają pełne wyżywienie co najmniej 2 krów w okresie wegetacyjnym.KLASA IV Trwałe użytki zielone na glebach mineralnych, mułowo - torfowych, torfowych i murszowych o właściwościach fizycznych i chemicznych podobnych jak w klasie III, ale występujące w gorszych warunkach, utrudniających zagospodarowanie na skutek występowania krzaków, obecności większej ilości kamieni lub pni, ukształtowania powierzchni lub utrudnionego dostępu. Stosunki wodne w glebach tej klasy są najczęściej w zależności od przebiegu pogody i stosunków wilgotnościowych panujących w danym roku. Pastwiska występujące na niżu oraz pastwiska górskie położone w strefie górnego i dolnego regla (bez bliżniczki, śmiałka i turzyn) mają wydajno wystarczającą na wyżywienie 1 - 2 krów przez około 130 dni.KLASA V Trwałe użytki zielone na glebach mineralnych słabo próchniczych, ubogich w składniki pokarmowe, zbyt suchych lub zbyt wilgotnych w ciągu dłuższego czasu podczas okresu wegetacyjnego. Należą tu również użytki zielone na glebach mułowo - torfowych i torfowych zbyt mokrych (podtapianych) oraz na glebach torfowych zdegradowanych (zmurszałych). Powierzchnia gleb jest najczęściej nierówna i kępiasta. Uprawa i eksploatacja są tu bardzo utrudnione. Gdy stosunki wodne są jeszcze niezbyt złe, wówczas czynnikiem obniżającym wartość użytkową jest zakrzaczenie, obecności pni i kamieni, niekorzystne ukształtowanie terenu itp. Łąki tej klasy są przeważnie jednokośne, turzycowe i trawiaste, zachwaszczone, dające około 1,5 t z ha siana słabej jakości. Pastwiska na terenach nizinnych i górskich mogą w pełni wyżywić jedną krowę w przeciągu 120 dni. Do klasy V należy zaliczyć trwałe użytki zielone o bardzo nieregularnych zalewach i z trudnym odpływem, zbyt mokre, porośnięte krzakami, śródleśne. Ponadto należą tu trwałe użytki zielone górskie, użytkowane głównie jako pastwiska trudno dostępne, kamieniste i z krzakami, na których okres wypasu jest krótszy niż 100 dniKLASA VI Trwałe użytki zielone na glebach torfowych mocno zdegradowanych (zmurszałych), rozpylonych, na których roślinność nie tworzy zwartej darni (pozostawia) puste płaty bez porostu) oraz na glebach mineralnych lub torfowych stale podtapianych, trudno dostępnych, gdzie zbiór siana odbywa się w trudnych warunkach i nie corocznie. W górach mokre łąki porośnięte są turzycami i chwastami w miejscu występowania źródlisk - tzw. młaki, rzadko koszone. Zastosowanie mechanicznej uprawy i mechanicznego zbioru jest wręcz niemożliwe. Łąki tej klasy mogą dawać do 1,5 t z ha siana najgorszej jakości. Wydajność pastwisk nie wystarcza na wyżywienie jednej krowy w okresie 100 dni Klasyfikacja gleb pod lasami dzieli się na 6 klas bonitacyjnych, różnicując je przez określenie jednostek fizjograficznych gleb. Zasadnicze znaczenie w klasyfikacji gruntów pod lasami ma kompleks czynników przyrodniczych towarzyszących roślinności drzewiastej oraz wpływających na rodzaj i dynamikę jej rozwoju. Gleba w klasyfikacji gruntów pod lasami, podobnie jak w klasyfikacji użytków zielonych, stanowi tylko jeden z czynników przyrodniczych warunkujących zaliczenie danego użytku do określonej klasy bonitacyjnej. KLASYFIKACJE SIEDLISKOWE GLEB 1.Kompleksy przydatności rolniczej gleb gruntów ornych:1. pszenny bardzo dobry głęboki pozim próchniczy zasobne w składniki pokarmowe
13.zawierające CaCO3 2. pszenny dobry nieco mniej urodzajny, nieco trudniejszy do uprawy gorzej przewietrzany 3. pszenny wadliwy (suchy lub erodowany)Kompleksy żytnie :4. żytni b. dobry (pszenno-żytni)- najb. uniwersal. 5. żytni dobry 6. żytni słaby7. żytnio-łubinowy 8. zbożowo-pastewny mocny - w obniżeniach terenu 9. zbożowo-pastewny słaby - płytkie zw. wody 10 pszenny górski 11 zbożowy gór 12 owsiano-ziemniaczany gór 13 owsiano pastewny 14. kompleks gruntów ornych które powinny być urzytkowane jako urzytki zielone GLEBY ANTROPOGENICZNE. Kształtują się pod wpływem intensywnej działalności człowieka. Działalność ta może zmierzać w kierunku wzbogacenia w próchnicę i znacznego podnoszenia żyzności gleb, prowadząc do wydzielenia rzędu gleb kulturoziemnych (np. ogrody). Może też zmierzać w kierunku ujemnym, dając gleby zaliczane do industrioziemnych i urganoziemnych (działalność przemysłowa, zasolenie, zanieczyszczenie, nasypy, odsłonięcia, kopalnie). 2.Kompleksy gl-rolnicze trwałych użytków zielonych -1z. Kompleks użytków zielonych bardzo dobrych i dobrych Do tego kompleksu zalicza się użytki zielone (łąki i pastwiska) na glebach mineralnych i mułowo-torfowych. Użytki te znajdują się w warunkach, które pozwalają na regulowanie stosunków wodnych lub też w warunkach naturalnych o najkorzystniejszym układzie tych stosunków. Łąki te są co najmniej dwukośne, o wydajności nie mniejszej niż 5 t dobrego siana z 1 ha. Pastwiska mają wydajność pozwalającą na 4-krotne spasanie, można na nich wyżywić 3 krowy w okresie wegetacyjnym. Należą tu użytki zielone zaliczane do I i II klasy bonitacyjnej.2z. Kompleks użytków zielonych średnich.Do tego kompleksu zalicza się użytki zielone występujące zarówno na glebach mineralnych i mułowo-torfowych, jak i na glebach torfowych i murszowych. Stosunki wodne tych gleb nie są w pełni uregulowane (gleby okresowo suche lub nadmiernie uwilgotnione). Łąki są przeważnie dwukośne, dają przeciętnie około 2,5-3,0 t z 1 ha siana średniej jakości. Pastwiska mają wydajność wystarczającą na wyżywienie 2 krów przez okres 130 dni. Pod względem bonitacyjnym należą tu użytki zielone klasy III i IV.3z. Kompleks użytków zielonych słabych i bardzo słabych.Do kompleksu trzeciego zalicza się użytki zielone na glebach mineralnych zbyt suchych lub zbyt wilgotnych, na glebach mułowo - torfowych i torfowych przesuszonych lub podtapianych. Łąki są jednokośne, turzycowe i trawiaste, dające plon około 1,5 t z 1 ha siana słabej jakości. Pastwiska mogą wyżywić najwięcej jedną krowę w ciągu 120 dni. Należą do tego kompleksu użytki zielone V i VI klasy bonitacyjnej. 3 Typy siedliskowe trwalych uzytków zielonych 1) grądy niski poziom zwierciadła wody gruntowo glebowej, gromadzona dzieki przyrostowi masy roślinnej substancja organiczna ulega szybkiej mineralizacji w skutek dobrago przewietrzenia gleby , 2) łęgi leża w dolinach rzecznych rynnach przepływowych wsród pól uprawnych i lasów, 3) łąki bagienne wysoki poziom zwierciadla wody gruntowej lub wsiakającej SYSTEMATYKA GLEB POLSKI, GLÓWNE TYPY GLEB. 1. LITOGENICZNE a) mineralne bezwęglanowe słabo wykształ. - inicjalne skaliste (litosole)- tworzywem lita skała niezasobna w węglan wapnia(AC-C) - in. luźne (regosole) - tworzywem są piaski, pyły, utw. luźne (AC-C) - in. ilaste (plastole) - z iłów - sł. wykszt. ze skał masywnych (A-AC-C) - arenosole - słabo wykształcone ze skał lużnych b) wapniowcowe - - rędziny - skałą macierzystą jest skała zaw. węglan węglowy lub gips (AC-C), mają skład mechaniczny gleb ciężkich - pararędziny - podobne, wytworzone ze skał w których występuje węglan wapnia 2. AUTOGENICZNE a) czarnoziemne - czarnoziemy - powstałe z lessów (gleby strefowe ,związane z klimatem ;krótka, mokra wiosna, długie, ciepłe lato) (A-C) b) brunatnoziemne - tworzenie się kompleksowych połączeń tlenków żelaza i subst. próchnicznych (proces brunatnienia pod lasami liściastymi i w lasach mieszanych) - brunatne właściwe A-B-C - brunatne kwaśne A-B-C (C- skała kwaśna) - płowe (lessive)- przemyte, A-E-Bt-C c) bielicoziemne - pdo roślinnością borową ze skał ubogich w składniki zasadowe; proces bielicowania podobny do wymywania, tylko ma charakter biochemiczny - bielicowe - O-A-Efe-B-C - rdzawe - O-A-Bv-C - bielice - O-Efe-Bv-C 3. SEMIHYDROGENICZNE a) glejobielicowe - wyodrębniony poziom glejowy Ol-Of-Oh-AhEes-Ees-Bhfeoxgg-G b) czarne ziemie - powstają z zasobnych w subst. organiczną utworów mineralnych zawierających węglan wapnia. Mają silnie rozw. poziom próchniczy. Mogły powstać w wyniku obniżenia zwierciadła wody. O-OA-C(G) c)
14.zabagnione - opadowo - glejowe (stadnoglejowe) A-Ag-Gg - gruntowo-glejowe (wysokie lustro wody) A-Agg-Cgg 4. HYDROGENICZNE Powstają w warunkach wysokiego uwilgotnienia) a) bagienne - mułowe - osady poch. org. Bezpostaciowe (w dolnej strefie zb. wodnych) - torfowe - osady poch. roślinnego Pot b) pobagienne - odmłodzone - murszowe (proces murszenia polega na gwałtownym utlenianiu , uwalnianiu zw. odżywczych mających strukturę koksikową ) A-MO-.. - murszowate - warst. org. >30 cm 5. NAPŁYWOWE a) aluwialne - mady rzeczne - gleby dolinne pows. w wyniku wylewów (charakt. warstwowanie) A-AC-C - mady morskie b) deluwialne - nanoszenie mat. przez wody spływające ze zboczy gór przez wody opadowe 7. ANTROPOGENICZNE a) kulturoziemne - hartisole - gleby ogrodowe - rigosole - gleby regulówkowe - zamiana warstw glebowychb) industrio- i urbanoziemne - w związku z działalnością przemysłową i budowlaną (wykopy, nasypy)CZARNOZIEMY.Proces tworzenia się czarnoziemów jest zawsze związany z udziałem roślinności łąkowi stepowej. Wytworzyły się prawie z typowych lessów w krótkim czasie. Miąższość poziomu próchnicy przekracza często 100 cm , a zawartość próchnicy w górnej części tego poziomu przekracza 4%. Polskie czarnoziemy w odróżnieniu od typowych są uboższe w próchnice , maja mniejszą miąższość. Występują w Polsce w okolicy Tomaszowa Lubelskiego, Przemyśla, Sandomierza, i w innych niewielkich obszarach południowej i poł-wsch części Polski. W typie czarnoziemów w Polsce występują cz. zdegradowane i niezdegradowane. Gleby reliktowe - jako typ uformowały się dawno i teraz ulegają tylko degradacji. Gleby strefowe - krótka, mokra wiosna, długie ciepłe i suche lato. RĘDZINY.Powstały z wapieni , margli ,opok i dolomitów różnych formacji geologicznych i z gipsu. Pod względem geologicznym gleby wapnicowe odznaczają się zasadniczą budową profilu AC - C. Rędziny obejmują 0,75% Polski. Rędziny zarówno węglanowe(CaCO3 kredowe) jak i siarczanowe(CaSO4 gipsowe) są to gleby rozwijające się przede wszystkim pod wpływem skały macierzystej opierające się w pewnym stopniu wpływowi klimatu. Rędziny inicjalne (poziom płytki) stanowią pierwsze stadium rozwojowe gleb wytworzonych z utworów wapiennych. Odznaczają się one budową AC ca-Cca. Poziom próchniczny nie przekracza zazwyczaj 10 cm..Rędziny właściwe o profilu ACa-Cca stanowią dalsze stadium rozwojowe rędzin inicjalnych. . Poziom próchniczny do 40 cm .Rędziny czarnoziemne (poziom głęboki) o budowie profilu A-Cca; większa miąższość profilu próchniczego w porównaniu z rędzinami właściwymi (ponad 40 cm .); GLEBY BIELICOZIEMNE.Na obszarze Polski powstały w warunkach klimatu chłodnego i wilgotnego pod roślinnością borową ze skał ubogich w składniki zasadowe. Głównym ich składnikiem jest kwarc, udział skaleni do 20%. Są to gleby silnie zakwaszone o małej i bardzo małej pojemności sorpcyjnej i małych zdolnościach buforowych w rzędzie tych gleb wyróżnia się trzy typy: rdzawe, bielicowe, bielice. Gleby rdzawe tworzą się z piasków zwałowych i innych. Odczyn kwaśny, budowa profilu: O-ABv-Bv-C . Miąższość poziomu próchniczo rdzawego ABv dochodzi do 20 cm i więcej.Gleby bielicowe tworzą się z ubogich skał macierzystych różnego pochodzenia geologicznego, przede wszystkim z piasków wydmowych rozsianych na całym obszarze kraju. W terenach górskich powstają głównie z granitu. Poziom genetyczny: O-A-Ees-Bfe-C.Bielice do tego typu zalicza się zbielicowane gleby o budowie profilowej: O-Ees-Bfe-C . Wytworzyły się one z piasków luźnych kwarcowych na terenach nizinnych lub w górach ze zwietrzelin granitów i innych skał bezwęglanowych.GLEBY BRUNATNOZIEMNE (gleby brunatne i płowe)Na obszarze kraju powstały w warunkach klimatu umiarkowanego oceanicznego lub umiarkowanego kontynentalnego ze skał różnego poch. geologicznego i uziarnienia. Są to gleby bogate w glinokrzemiany a często zasobne też w węglan wapnia. Charakteryzują się intensywnym wietrzeniem fizycznym a także biochemicznym. Dzielimy je na nast. typy: brunatne właściwe, brunatne kwaśne, płowe. Gleby brunatne właściwe. Powstały pod roślinnością lasów liściastych z różnych utworów macierzystych zasobnych w zasady. Budowa profilu glebowego: O-A-Bbr-C. Gleby brunatne kwaśne. Budowa profilu każdej
15.gleby w dużym stopniu zależy od rodzaju skały macierzystej. Zostały one wyróżnione jako specyficzne gleby brunatne terenów górskich. Nie znaczy to jednak ze występują tyko w terenach górskich.Gleby płowe. Wytworzyły się pod lasami liściastymi i mieszanymi z utworów różnego pochodzenia geologicznego. Ich skałami macierzystymi są głównie gliny zwałowe, utwory pyłowe a niekiedy piaski. Tworzyły się w klimacie umiarkowanym wilgotnym. Budowa profilu glebowego: A-Eet-Btg-C.CZARNE ZIEMIE.Zostały wytworzone przy udziale roślinności łąkowej lub leśnej w warunkach dużej wilgotności. Budowa profilu glebowego A-AC-C. Mają odczyt zbliżony do obojętnego oraz strukturę gruzełkowatą. W czarnych ziemiach zachodzą na różnych głębokościach procesy redukcyjne, uwarunkowane albo wysokim zwierciadłem wody gruntowej bądź też okresowym stagnowaniem wody opadowej. Są zazwyczaj utworzone z niezbyt ciężkich utworów i położone dość wysoko na równym terenie.GLEBY TORFOWE I MURSZOWE.Gleby torfowe. Gleby organiczne. Powstałe w warunkach bagiennych, które sprzyjają rozwojowi roślinności hydrofilowej, która corocznie obumiera, ale rozkład jej jest niezupełny. Ten skomplikowany proces zachodzćcy w warunkach beztlenowych przy czynnym współudziale mikroflory zwie się procesem torfotwórczym. Przekształcenie się podziemnych i nadziemnych części roślin w torf przebiega różnie. Poza tym różne gatunki roślin ulegają rozkładowi w różnym stopniu i w różnym tempie. Na szybkość i przebieg rozkładu istotny wpływ mają warunki nawodnienia torfowiska. Torf narasta stopniowo w wyniku odkładania się częściowo rozłożonych szczątków roślin torfotwórczych. Uwidacznia się to w budowie profilu glebowego w formie stopniowego przechodzenia od żywej roślinności porastającej powierzchnię gleby w masę szczątków obumarłych roślin częściowo rozłożonych, które stanowią utwór macierzysty gleby. Wyróżniamy torfowiska wysokie(występują na wododziałach, często wznoszą się nad otaczający teren, zasilane m. in. deszczem), niskie (położone zazwyczaj w dolinach rzecznych lub na terenach źródliskowych) i przejściowych (charakteryzują się roślinnością t. wysokich i niskich). Gleby murszowe powstają z zabagnianych i bagiennych gleb organicznych. W wierzchniej warstwie profilu tych gleb wyst. subst. org. Istotną ich cechą jest wyst. procesu murszowego (powodującego zmiany struktury organicznej). Obsychanie przypowierzchniowych warstw organicznych gleb zabagnionych i bagiennych bywa mniej lub bardziej intensywne, zależnie od głębokości odwodnienia i pogody. W okresach ciepłych, bezdeszczowych masa organiczna torfu kurczy się w miarę intensywnego odparowywania wody. Tworzą się początkowo drobne szczeliny na powierzchni, które z czasem podczas długotrwałej suszy zamieniają się w pęknięcia. MADYWyróżniamy mady rzeczne i morskie Mady rzeczne. Charakterystyczną cechą jest ich budowa warstwowa. W poszczególnych warstwach osadzany jest materiał zróżnicowany pod względem składu mechanicznego i mineralnego. Bardzo dużą rolę przy powst. tych gleb odgrywa jakość niesionego przez wody rzeczne materiału, składającego się nie tylko z części skalnych ale też organicznych. Rzeka niesie ponadto produkty wietrzenia fiz, chem i biol różnych skał.Mady morskie(marsze) Tworzą się z osadów morskich na terenach podlegających zalewaniu. Odznaczają się one warstwowaniem. Cechą odróżniającą ich od mad rzecznych jest obecność w marszach muszelek oraz innej fauny morskiej. Występują w Zatoce Gdańskiej.