KRAJOZNAWSTWO
Wykład 1.
Krajoznawstwo podobnie jak pojęcia typu kultura, cywilizacja, informacja należy do grupy pojęć trudnych do zdefiniowania ze względu na rozwarstwienie jego zakresu i funkcji. Należy podkreślić, że żadna z licznych istniejących dotychczas definicji krajoznawstwa nie oddaje w pełni jego istoty przy czym pojęcie to uległo znacznej ewolucji, np. słownik warszawski z 1902 r. określa krajoznawstwo jako zbiór wiadomości o danym kraju. Na początku XX w. krajoznawstwo traktowano jako naukę, a Stanisław Pawłowski uważał ją za jedną z gałęzi geografii - geografię stosowaną kraju ojczystego.
W okresie międzywojennym została sformułowana definicja krajoznawstwa w wielkiej ilustrowanej encyklopedii powszechnej w której stwierdzono że krajoznawstwo jest zbiorem wiadomości o pewnym większym lub mniejszym obszarze ponieważ chodzi tu o wiadomości z najrozmaitszych dziedzin, tj. archeologii, historii, biologii, etnografii, statystyki, ekonomii itp. zatem krajoznawstwo nie tworzy osobnej nauki, a oznacza raczej praktyczną działalność jak zbieranie materiałów bez dążenia do stworzenia jakiejś naukowej syntezy. Obszar działalności krajoznawstwa został podkreślony w encyklopedii powszechnej, która ujmuje to pojęcie w następujący sposób:
Krajoznawstwo to ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości geograficznych, historycznych, etnicznych i innych o kraju lub regionie m.in. przez urządzanie wycieczek. Komisja krajoznawcza zarządu głównego Polskiego Towarzystwa Turystyczno - Krajoznawczego przyjęła następujące sformułowanie:
Krajoznawstwo jest wielostronną kompleksową znajomością kraju, jego przeszłości, teraźniejszości i przyszłości ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu, który osiąga się i rozwija zarówno indywidualnie jak i zespołowo w czasie wycieczek po kraju oraz uzupełnia lekturą i innymi środkami. Autorzy międzynarodowego słownika Turystycznego opracowanego przez Akademię Turystyki w Monte Carlo oraz Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki określają krajoznawstwo jako: opis szczegółowy kraju bądź jego regionu jako wszechstronną wiedzę o kraju rodzinnym a w szczególności o swoim regionie (1961 r.).
Krajoznawstwo łączy się z rekreacją i turystyką. Najszerszym pojęciem jest rekreacja w obrębie którego można zlokalizować cały zakres pojęć krajoznawstwo i turystyka.
Działalność turystyczna i krajoznawcza prowadzona w czasie wolnym i przyjemności lub zaspokajania potrzeby społecznej należy do podstawowych form szeroko pojętej rekreacji. Część działalności turystycznej i krajoznawczej wykonywanej np. w pracy zawodowej nie można zaliczyć do rekreacji.
Zarys krajoznawstwa w Polsce.
Krajoznawstwo w Polsce podobnie jak i w innych krajach Europy wyrosło w dobie oświecenia na podstawach silnego dążenia do poznania własnego kraju i regionu.
Początki polskiego krajoznawstwa są związane z działalnością KEN, w dobie oświecenia 1773, która zwróciła uwagę na potrzebę poznania własnego kraju, a także wytyczyła kierunki działalności krajoznawczej. Komisja zmierzała do przeobrażenia starego systemu oświaty powszechnej i wychowania przez oparcie ich na racjonalnej wiedzy i uczuciu szacunku dla wszystkiego co narodowe. Zdaniem komisji poznanie kraju miało polegać na podróżowaniu, czyli należało w bezpośredni sposób poznawać różnorodność, osobliwość, bogactwo i piękno ojczyzny, aby umieć z niej korzystać dla jej i własnego dobra.
Ówczesne szkoły wykorzystywały w coraz większym stopniu wiedzę przyrodniczą, a ideałem wychowania było kształtowanie światłego obywatela.
Zainteresowanie krajoznawcze w Polsce w oświeceniu wyrażało się również zapoczątkowaniem zgromadzenia zbiorów związanych z historią i kulturą narodową oraz powstawaniem muzeów. Należy wspomnieć o Izabeli Czartoryskiej, założycielce zbiorów muzealnych w Puławach.
Przedstawicielami krajoznawstwa i oświecenia byli S. Staszic i J. Ursyn Niemcewicz, których działalność przypada na II połowę XVIII i początek XIX w. S. Staszic (1755-1826) był jednym z czołowych przedstawicieli polskiego oświecenia. Urodzony w Pile, w rodzinie mieszczańskiej, w młodości przyjął święcenia kapłańskie, współpracował z Zamoyskim, brał udział w pracach KEN i Sejmu Wielkiego, zorganizował Towarzystwo Przyjaciół Nauk, zajmował się badaniami ziem polskich, a zwłaszcza zasobami surowców.
W 1805 r. napisał fundamentalną pracę „O ziemiorództwie dawnej Sarmacji”. W okresie Królestwa Polskiego 1815-1830 poświęcił się działalności ekonomicznej i jako minister utworzył zespół urządzeń i zakładów przemysłowych na kielecczyźnie. Jego zasługą jest rozwój przemysłu hutniczego w okręgu hutniczym. Staszic przewędrował duże połacie Polski, był w Beskidach, Tatrach, wszedł na szczyt Babiej Góry, zwiedzi Francję, Włochy i Niemcy. Z każdej podróży przywoził ogromne materiały w postaci notatek, eksponatów stanowiących podstawę do pracy naukowej. Do dziś uważany jest za ojca polskiego krajoznawstwa.
J. U. Niemcewicz (1808-141) pochodził z szlachty litewskiej, był posłem na Sejmie Wielkim, a w czasie Insurekcji Kościuszkowskiej najbliższym współpracownikiem Kościuszki, z nim dostał się do niewoli i potem wyjechał do (?). do kraju wrócił (?). po śmierci Staszica został prezesem Towarzystwa Nauk. Wydał szereg ksiąg patriotycznych i historycznych, a po upadku powstania listopadowego wyemigrował z kraju. Bogaty dorobek literacki Niemcewicza wypełniają opracowania historyczne, w jego licznych pamiętnikach tego czasu opisał podróże po Polsce, Europie i USA.
Organizacja krajoznawstwa w Polsce.
Szerokie pojęcie krajoznawstwa, a także wielorakie jego funkcje społeczne sprawiają, ze formy działalności krajoznawczej występują w wielu jednostkach i organizacjach - wyróżnić przy tym można 3 jego nurty:
Krajoznawstwo w instytucjach i jednostkach administracji państwowej PAN, wyższe uczelnie, muzea, centra informacji turystycznej, środki masowego przekazu.
Krajoznawstwo szkolne, tj. ZHP, kluby szkolne oraz koła zainteresowań.
Krajoznawstwo w organizacjach społecznych: PTTK, uniwersytety ludowe, organizacje młodzieżowe.
Zdecydowanie najsilniejszym do tej pory nurtem jest 3), a wśród nich w działalności w PTTK. Łącznie w PTTK działa ponad 300 komisji, tj. komisja ochrony zabytków, przyrody i inne.
Podstawową kadrę organizacji krajoznawstwa stanowią instruktorzy - razem ponad 500 osób. Szeroką działalność krajoznawstwa rozwija ponad 600 oddziałów PTTK stanowiących podstawową jednostkę towarzystwa. Rozwój zainteresowań fotografią i kolekcjonerstwem spowodował powstanie Komisji Fotografii Krajoznawczej --ponad 80.
Drugim wiodącym nurtem organizacji krajoznawstwa jest środowisko szkolne, polega na współpracy władz oświatowych, np. z ZHP poprzez prowadzeni szkoleń dla organizacji turystyki.
Wykład 2.
Krajobraz.
W sposobie pojmowania tego terminu można wyróżnić 2 wyraźne kierunki. Pierwszy z nich reprezentowany najwcześniej przez geografów, a później uzupełniony poglądami biologów, traktuje krajobraz jako pojęcie przyrodnicze, odnoszące się do podstawowych składowych elementów środowiska przyrodniczo - geograficznego.
Drugi kierunek, którego zwolennikami są głównie architekci ogranicza treść i zakres tego pojęcia tylko do zewnętrznych widokowych i wartości estetycznych właściwych dla danego obszaru.
Godząc oba kierunki można powiedzieć, że krajobrazem jest całość przyrody wraz z elementami wprowadzonymi przez człowieka na naturalnie ograniczonym odcinku ziemi, oceniana jako układ warunków przyrodniczych reprezentujących zewnętrzne cechy estetyczno - widokowe.
Rodzaje krajobrazów.
W zależności od zniekształcenia stosunków naturalnych w środowisku przyrodniczym i zmian spowodowanych przez człowieka wyróżnia się;
Krajobraz pierwotny,
Krajobraz naturalny,
Krajobraz kulturowy.
Ad.1.
Jest wynikiem działalności wyłącznie czynników przyrodniczych, bez ingerencji człowieka. Należy podkreślić, że spotykamy go bardzo rzadko. Ze względu na ukształtowanie powierzchni może to być krajobraz płaski, sfalowany, pagórkowaty lub górski. Ze względu na nawodnienie może on być: pustynny, bagienny, rzeczny, pojezierny, nadmorski. Ze względu na rodzaj pokrycia roślinnością: stepowy, zadrzewiony lub leśny z całą gamą odmian zależnych od typu siedliskowego, roślinności, klimatu itp.
Ad.2.
Występuje na obszarach pozostających pod wpływem działalności człowieka. W tym typie krajobrazu działalność przyrody z reguły harmonijnie i organicznie wiąże się z gospodarką człowieka. W pierwszym rzędzie dotyczy to pierwotnych cywilizacji, a więc pasterskiej, zbierackiej, łowieckiej i prymitywnej rolniczej.
Ad.3.
Najczęściej występuje na obszarach będących terenami intensywnej gospodarki człowieka. Jego trwałe istnienie może być utrzymane tylko dzięki stałym zabiegom człowieka. Występuje on w 2 głównych typach: jako krajobraz kulturowy harmonijny , gdzie sposób jego użytkowania jest dostosowany do charakteru środowiska przyrodniczo - geograficznego oraz zgodny z prawami nimi rządzącymi oraz krajobraz kulturowy zdewastowany powstający wtedy gdy człowiek przez nowe czynności gospodarcze w wyniku nieświadomości lub chęci nadmiernych korzyści narusza naturalną równowagę składników fitocenozy wywołując trwałe, niekorzystne dla naturalnego środowiska zmiany. Przemiany krajobrazu są dokonywane przez 3 zasadnicze działania kształtujące, które występować mogą zarówno oddzielnie jak i równocześnie. Są to:
Działania żywiołowe, wynikające z określonej sytuacji społecznej lub gospodarczej. Klasycznym przykładem jest XIX w., a konkretnie industrializacja.
Działania funkcjonalne, świadomie przekształcające krajobraz, np. harmonijny rozwój gospodarki rolnej w okresie średniowiecza lub osadnictwo.
Działania estetyczne zmierzające do nadania krajobrazowi określonych walorów zgodnie z panującymi w danym okresie potrzebami i normami estetycznymi.
Kolejność przekształceń typów krajobrazu jest zawsze ta sama zatem po krajobrazie pierwotnym może tylko nastąpić krajobraz naturalny, a po nim kulturowy. Na odwrót rekultywując np. kulturowy zdewastowany możemy uczynić to tylko poprzez formowanie najpierw krajobrazu harmonijnego a potem ewentualnie przekształcić go w krajobraz naturalny. Okres przemian mogą być skrócone, ale nie wyeliminowane.
Wykład 3.
Formy ochrony przyrody w Polsce.
Ochrona przyrody w Polsce ma stare tradycje sięgające początków państwa polskiego, np. od czasów Bolesława Chrobrego datuje się ochronę bobra, za panowania Władysława Jagiełły 1423 r. wprowadzono ograniczenia polowania na dzikie konie, tury i łosie, a początki zorganizowanego ruchu ochrony przyrody sięgają końca XIX w., gdy w 1885 r. podjęto starania o ochronę Tatr przez utworzenie na ich obszarze dużego rezerwatu przyrody, zaś w 1888 r. Parku Narodowego. Niestety skomplikowane stosunki własnościowe nie pozwoliły na sfinansowanie tych projektów przez długie lata.
Inspiracją do tych działań była nieracjonalna gospodarka leśna w przypadku Tatr - wycięcia dużych połaci lasu, co miało bezpośredni związek z katastroficzną powodzią jaka nawiedziła Podhale w 1884 r. Aktualnie zgodnie z ustawą o Ochronie przyrody z 16.10.1991 r. stosuje się formy ochrony przyrody:
Parki Narodowe; 23 (świat 3000);
Rezerwaty przyrody; 1300;
Parki krajobrazowe; 120 → 150; 3,9 mln ha;
Obszary chronionego krajobrazu;
Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt;
Ochrona indywidualna → pomniki przyrody; 33 tys.;
Stanowiska dokumentacyjne;
Użytki ekologiczne;
Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe.
Parki Narodowe zgodnie z ustawą to obszar chroniony wyróżniający się szczególnymi wartościami naukowymi; przyrodniczymi, społecznymi, kulturalnymi i wychowawczymi, o powierzchni min. 1000 ha.
Park narodowy obejmuje ekosystemy o charakterze naturalnym lub zbliżonym. Stanowią najwyższą i najskuteczniejszą formę ochrony.
Historia Parków Narodowych sięga w Polsce 1921 r., gdy powstało nadleśnictwo - rezerwat w Białowieży przekształcone w 1932 r. w Park narodowy. Obecnie są 23 PN zajmujące ponad 314 tys. ha co stanowi 1,1% powierzchni geograficznej kraju. Wielkość ta nie lokuje Polski nawet w połowie list światowych, europejskich, np. w Czechosłowacji - 1,3%, w Szwecji - 2,4%, Anglii - 5,4%, Norwegii - 12%. Jedynie niższy niż nasz kraj ma Bułgaria - 0,6%. Uwzględniając warunki przyrodnicze i fizjologiczne Polski moglibyśmy mieć 1,2-1,5%.
Największym polskim parkiem narodowym jest Biebrzański, o powierzchni 59 tys. ha obejmujący część kotliny Biebrzańskiej - największy i najnaturalniejszy w Europie Środkowej kompleks torfowisk.
Drugim jest Kampinoski PN (38 tys. ha). Na świecie są 2 parki narodowe obok stolic: Kampinoski i Nairobi National Park.
Najmniejszymi parkami narodowymi są: Ojcowski (2,1 tys. ha) i Pieniński (2,3 tys. ha).
Istniejące parki narodowe są względnie równomiernie rozmieszczone na obszarze kraju reprezentując najważniejsze regiony geograficzne, a więc w strefie Pobrzeża Bałtyku są 2 PN: Woliński i Słowiński. W strefie Pojezierzy - ujście Warty - Drawiński, Tucholski, Wielkopolski i Wigierski. W strefie Nizin Środkowopolskich - Kampinoski, Białowieski, Poleski, Biebrzański, Narwiański. W strefie Wyżyn Południowych - Ojcowski i Roztoczański. W strefie Starych Gór - karkonoski, Gór Stołowych, Świętokrzyski. Strefa Karpat - Babiogórski, Tatrzański, Pieniński, Gorczański, Magurski i Bieszczadzki.
Z oceny walorów przyrodniczych i krajobrazowych naszych parków narodowych uwzględniających 17 elementów, w tym obecność unikatowych zbiorowisk roślinnych, bogactwo roślin i zwierząt chronionych, zróżnicowanie krajobrazu, wielkość powierzchni, atrakcyjność turystyczna wynika, że w 7-stopniowej skali najwyższą średnią oceną wynoszącą 6,9 uzyskał Białowieski PN. należy dodać, że park ten obok Wieliczki, renesansowego Zamościa, Starego Miasta w Warszawie, obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, Zamku Krzyżackiego w Malborku, Starego Miasta w Toruniu oraz kościołów barokowych w Świdnicy i Jaworze obiekty te zostały wpisane na Światową Listę Dziedzictwa Ludzkości.
Spośród 23 PN 6 z nich (Białowieski, Bieszczadzki, Babiogórski, Karkonoski, Tatrzański, Słowiński) zostało uznanych za światowe rezerwaty biosfery UNESCO.
Na świecie tego typu obiektów jest ponad 300. Należy dodać, że Bieszczadzki, tatrzański i Karkonoski PN zostały uznane za międzynarodowe rezerwaty biosfery, przy czym ewenementem jest polsko - słowacko - ukraiński międzynarodowy rezerwat biosfery zwany Karpaty Wschodnie.
Wykład 4.
Rezerwat przyrody - w Polsce pierwszy rezerwat w 1886 r., Europa 50 lat wcześniej. Zwięzłą definicją rezerwatu p. podaje ustawa z 19.10.91 r. o ochronie przyrody.
Jest to obszar obejmujący zachowane w stanie naturalnym lub zbliżonym do niego mało znane ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mają istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, krajobrazowych lub kulturowych.
Obszar taki ma nazwę rezerwatu przyrody zarządzeniem ministra środowiska na podstawie dokumentacji złożonej przez wnioskodawcę, którym jest najczęściej wojewódzki konserwator przyrody.
Pierwsze rezerwaty tworzono po to, aby na ich obszarze ograniczyć lub zaniechać zupełnie eksploatacji przyrody, która prowadziła do całkowitego lub częściowego zużycia jakiegoś składnika przyrody, do jego zmiany lub oszpecenia.
Las chroniono przed wyrębem zmianą drzewostanu, torfowisko - przed eksploatacją torfu lub osuszeniem rzeki, przed regulowaniem źródła i wodospady - przed ujęciem wody w rurociąg, zwierzęta - przed polowaniem, płoszeniem lub wprowadzaniem obcych gatunków.
Rezerwaty mają na ogół małą powierzchnię, ponad 100 ha, sporo rezerwatów o powierzchni 5 ha.
W rezerwacie podlega ochronie całość przyrody, jakkolwiek rezerwat tworzy się dla ochrony jednego lub kilku składników np. rezerwaty chroniące rosiczkę.
Ze względu na główny przedmiot ochrony lub panujący rodzaj ekosystemu zwykle się dzieli rezerwaty na kategorie:
Faunistyczne,
Florystyczne,
Leśne,
Stepowe,
Krajobrazowe,
Torfowiskowe,
Wodne,
Słonoroślowe,
Przyrody nieożywionej.
Rezerwaty nie są równomiernie rozłożone na obszarze kraju. Ich największe zagęszczenie występuje na obszarze Karpat w pasie Starych Gór oraz w pasie pojezierzy: Drawskiego, Kaszubskiego, Wielkopolskiego, Mazurskiego.
Najwięcej w woj. Mazowieckim 171 oraz w woj. Pomorskim 113. Pierwszy powstały rezerwat prywatny w Polsce (1886 r.) pod nazwą „Pamiątko Preniecka” dla ochrony starego lasu bukowego na Podhalu. Utworzył go Władysław Predziszycki w swoim majątku.
Parki krajobrazowe.
One zajmują w klasycznym systemie ochrony przyrody znaczące miejsce patrząc retrospektywnie idea ich tworzenia na obszarze Europy zrodziła się w latach 50-tych ubiegłego stulecia w Anglii, Francji, Niemczech. A jej głównym celem było min. odciążenie od sezonowej turystyki parków narodowych. Trzeba przyznać że deglomeracja ruchu turystycznego na tereny pozaparkowe a więc skierowane do parków krajobrazowych w wielu krajach i w Polsce też przyniosła efekty. W naszym kraju koncepcja tworzenia PK zrodziła się w 1964 r. kiedy to państwowa rada ochrony przyrody ogłosiła program o ogłoszeniu ok. 80 PK. Dziś przy 120 istniejących może wzrosnąć do 150. Pierwsze PK zostały utworzone na obszarze dawnego woj. Suwalskiego kiedy to w 1976 r. powołano suwalski i wigierski PK (→ dziś PN). te 120 PK wraz z obszarami ochronnymi zajmuje ok. 3,9 mln.
Największy - park Doliny Baryczny (?) położony w woj. Dolnośląskim o pow. 87 tys. ha.
Najmniejszy - park w woj. Wielkopolskim 2 tys. ha „P...”(?)
Pomniki przyrody.
Pojęcie to powstało ze światowego nazewnictwa przyrodniczego, wprowadził niemiecki uczony Aleksander von Humbalt żyjący w latach 1769-1859, profesor Uniwersytetu Berlińskiego. Wybitny przyrodnik i geograf. Mianem tym określił wiekowe drzewa jakie napotkał w podróży naukowej po Ameryce Płd. (głównie Wenezueli). Współczesna wykładnia tego pojęcia to miano kreuje inne twory natury. W nowych warunkach mówi o tym ustawa z 16.10.91 r. o ochronie przyrody, która pomnikami określa pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naturalnej, kulturowej, historycznej, pamiątkowej. Poza sędzi3ymi i okazałymi drzewami oraz krzewami ustawa otacza ochroną także źródła, wodospady, skałki, jamy, głazy, jaskinie. Uznanie za PP następuje w drodze rozporządzenia wojewody lub podjęcia przez Radę Gminy stosownej uchwały. PP rozsiane po całym kraju są ważnym ogniwem funkcjonującym w Polsce w systemie ochrony przyrody. Pozostałą jedną z jego form otoczonych szczególną troską. Nadzór nad nimi sprawuje wojewódzki konserwator przyrody. Do końca 2001 r. ochroną prawną, jako PP objęto ponad 33 tys. obiektów przyrody.
Wykład 5.
Ojcowski Park Narodowy - Maczuga Herkulesa, renesansowy zamek z XIII w. na Pieskowej Skale, ponad 200 jaskiń, Dolina Prądnika (wapienne skały), grupa skał Rękawica, Brama Krakowska - wejście do groty Łokietka, Igła Deotynu(?), Skały Panieńskie, drzewa liściaste.
Świętokrzyski PN - kamienne morze, jodła.
Pieniński PN wapienne skały, motyl żeglarek - pod ścisłą ochroną, jakiś wąwóz - turystyka piesza, Szczawnica - uzdrowisko.
Magurski PN jodły.
Roztoczański PN - wąwozy lessowe, buk, jodła, wierzba borówkolistna (?), storczyk stepowy, konie polskie, wąż Eskulapa, salamandra plamista (najwięcej w Polsce).
Bieszczadzki PN - połoniny, zwierzęta: niedźwiedź brunatny, żbik, jeleń, dzik, żubr, flora: wilczomlecz, pszeniec.
Biebrzański PN - dzięcioł - pod ścisłą ochroną, bagna, gęś gęgawa i szara.
Narwiański PN - łąki.
Kampinoski PN - łoś - symbol.
Wigierski PN - rzeka Hańcza, klasztor Kamedułów, bobry.
Tatrzański PN - Dolina Kościeliska i Chochołowska, kosodrzewina, fauna: niedźwiedź, świstak, kozica górska.
Białowieski PN.
Kampinoski PN - najstarsze topole białe, wydmy śródlądowe, bobry, las sosnowy z paprocią orlicą.
Wielkopolski PN - bagna, torfowiska, starorzecze Warty, szkoła edukacyjna, grzybień biały - pod ścisłą ochroną.
Woliński PN - klify, lasy bukowe i bukowo - dębowe, fauna: bieliki, rybołowy, pszczołojady.
Słowiński PN - ruchome wydmy, cmentarzyska leśne wydmowe, pozostałości boru sosnowego, tereny leśne na wydmach.
Drawiński PN - zwierzęta: bóbr, bocian czarny - symbol tego parku, orzeł bielik; głębokie wąwozy, bory sosnowe, lasy bukowe.
Babiogórski PN - zwierzęta: ryś, żbik, wilki, rośliny: lasy bukowo - jodłowe.
Gorczański PN - szlak stąd na Turbacz (1311 m. n.p.m.), hale gorczańskie.
Magurski PN - skałki, kosodrzewina, uzdrowiska np. Iwonicz Zdrój.
Karkonoski PN - Śnieżka (1602 m. n.p.m.), skałki granitowe o fantazyjnych kształtach, Mały i Wielki Staw - jeziora.
Stołowogórski PN - labirynty skalne, skałki o fantazyjnych kształtach maczug, grzybów itp.; jelenie.
Poleski PN - bagna, torfowiska, jeziora krasowe; zwierzęta: łosie, wilki, ptaki wodne i błotne, żuraw, gęś gęgawa; flora: storczyki.
Białowieski PN - powstał w 1947 r.; zwierzęta: żubry, tarpany, rysie, wilki, łosie; muzeum przyrodniczo - leśne.
Wykład 6.
Żubr - nie jest zagrożony.
Bóbr - Wigierski PN, ponad 30 tys. obecnie.
Kozica - zagrożona, w Polsce 100 osobników.
Świstak - zagrożony.
Koń polski - Roztoczański PN.
Ryś - Kampinoski PN.
Nietoperz - 21 gatunków Polski, najwięcej w woj. Lubuskim - ponad 33 tys.
Dudek - pod ścisłą ochroną.
Dzięcioł - w Polsce 9 gatunków pod ścisłą ochroną na bagnach Biebrzańskich.
Mewa śmieszka - pod ścisłą ochroną.
Jaszczurka zielona.
Ropuchy - wszystkie są pod ochroną.
Motyl żeglarek - pod ścisłą ochroną, występuje w Pieninach.
Motyl admirał - za parę lat będzie pod ścisłą ochroną.
Trzmiele - pod ścisłą ochroną.
Ochrona roślin - ochroną ścisłą 212 gatunków roślin i zwierząt, 227 częściowo.
Mikołajek nadmorski.
Dziewięćgił (?) bezłodygowych - pod ścisłą ochroną.
Sasanka alpejska - pod ścisłą ochroną.
Krokus - Tatry.
Arcydzięgiel - p.ś.o.
Przylaszczka - p.ś.o.
Sasanka - p.ś.o.
Iris (kosaciec syberyjski) - pod częściową ochroną.
Naparstnica purpurowa - p.ś.o.
Grzybień biały - p.ś.o. Wielkopolski PN.
Przylaszczka - nie jest pod ochroną.
Pomniki przyrody - ponad 33 tys. w Polsce (najwięcej pojedyncze drzewa).
Dąb przy muzeum PN w Białowieży.
Dąb najstarszy na Ursynowie na Mazowszu - ponad 400 tys.
Najstarszy dąb w Polsce - chrobry koło Szprotawy ponad 700 lat
Dąb Bartek - ponad 720 lat.
Pomnik przyrody Wiąz.
Topola biała w Kampinoskim PN - najstarsza
Koło Prądnika
Głazy narzutowe - ul. Puławska w Warszawie, przy muzeum ziemi.
W Piasecznie - największy głaz polodowcowy.
Muzeum Tatrzańskie w 1888 r. powstało.
Towarzystwo Tatrzańskie w 1873 r.
PTTK powstało w 1950 r.
Towarzystwo Cyklistów w 1884 r.
1872 r. Yellowstone w USA - powstał dla ochrony gejzerów.
Pytania:
łoś jest symbolem: Kampinoskiego PN.
ryś jest symbolem: Bieszczadzkiego PN.
żubr jest symbolem: Białowieskiego PN.
motyl niepylak apollo występuje: na łąkach Pienińskiego PN.
początki zorganizowanego ruchu ochrony przyrody sięgają końca XIX w.
najwybitniejszym przedstawicielem ruchu ochrony przyrody w Polsce w okresie Oświecenia był: Stanisław Staszic.
Najmniejszymi PN w Polsce są: Ojcowski i Pieniński PN.
Największymi PN w Polsce są: Biebrzański i Kampinoski PN.
4 PN w strefie Karpat: Pieniński, Bieszczadzki, Tatrzański, Pieniński.
Towarzystwo Tatrzańskie powstało w 1873 r.
Muzeum Tatrzańskie powstało w 1888 r.
PTTK powstało w 1950 r.
Towarzystwo Cyklistów powstało w 1884 r.
Najstarszy Park USA Yellowstone utworzony w 1872 r. powstał dla ochrony gejzerów (40 gejzerów).
Ile jest PN na terenie woj. Zachodniopomorskiego: 2 PN.
Słowiński PN leży na terenie woj. Pomorskiego.
Zamek w Czorsztynie występuje w Pienińskim PN.
Jezioro Wigry łączy się z rzeką Czarną Hańczą.
Ustawa o ochronie przyrody w Polsce jest z 16.10.1991 r.
Białowieski PN został wpisany na Światową Listę Dziedzictwa Ludzkości.