Krajoznawstwo - wykład 2

CELE, METODY I KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI KRAJOZNAWCZEJ

„wstyd to wieki nie znać swojej ojczystej ziemi…”

1. Celem krajoznawstwa jest:

- uzyskanie pełnych, aktualnych i sprawdzonych informacji o obecnym zasobie oraz stanie obiektów i walorów krajoznawczych na określonym terenie,

- stworzenie zasad i sposobów poznania wiedzy krajoznawczej,

- popularyzowanie i przekazywanie wiedzy krajoznawczej,

- oddziaływanie społeczne i wychowawcze.

2. Metody badawcze przekazu:

- metoda obserwacji - aktywny udział w imprezie krajoznawczej,

- metoda politechnizacji i poliscjentyzacji - praktyczne zastosowanie wielu dziedzin techniki i wiedzy do poznania procesów produkcji, wykonania map, szkiców, diagramów, filmów, pomocy naukowych, organizowanie wystaw,

- metoda systematyzowania, pogłębiania i utrwalania treści - sporządzanie dokumentacji przy zastosowaniu odpowiedniego narzędzia (Formularz 1),

- metoda poglądowości - poznawanie obiektów poprzez bezpośredni kontakt z środowiskiem,

- metoda łączenia teorii z praktyką - sprawdzanie teorii z praktyką,

- metoda korelacji i integracji - poznanie i powiązanie poszczególnych elementów treści krajoznawczych (artykuły, monografie),

- metoda infiltracji - polega na nasycaniu treściami krajoznawczymi wszystkich rodzajów ruchu turystycznego,

- metoda kompleksowa - polega na wykorzystaniu w działalności krajoznawczej dorobku różnych dziedzin nauki, wiążących z procesem poznania kraju - inwentaryzacja krajoznawcza (Formularz 1).

3. Narzędzia metodyczne

Główne narzędzia stosowane w krajoznawstwie w celu pozyskania materiału badawczego:

- odpowiednio przygotowany formularz (Formularz 1),

- mapa kartograficzna lub turystyczna,

- magnetofon - służy do nagrywania podawanych przez rozmówcę informacji lub nagrywania własnych spostrzeżeń,

- zapis obrazu - poprzez wykonanie obrazu (zdjęcia lub filmu) lub dźwięku.

Formularz 1. Formularz inwentaryzacji krajoznawczej.

Walory	Obiekty	Lokalizacja na mapie	Liczba obiektów	Uwagi
Przyrodnicze	Budowa geologiczna: - odkrywki - jaskinie - skałki lub grupy skał
		Krajobraz: - punkty widokowe, ciągi widokowe - przełęcze - szczyty - doliny - wąwozy - wodospady - klif
		Wody powierzchniowe: - rzeki - jeziora - bagna - źródła
		Formy ochrony przyrody: - parki narodowe - parki krajobrazowe - rezerwaty - pomniki przyrody itd
		Parki i ogrody: - botaniczne - zoologiczne - dendrologiczne - arboretum
	Kulturowe	Obiekty archeologiczne: - grodziska - rezerwaty archeologiczne - cmentarzyska, pojedyncze groby o znaczeniu archeologicznym - dawne miejsca produkcji (kopalnia, huta, wapiennik) - miejsca i zabytki kultowe
		Zabytki urbanistyki i architektury: - założenia miejskie - budynki mieszkalne - pałace - dwory - zamki - obiekty i zespoły sakralne - obiekty użyteczności publicznej - obiekty obronne, warownie - budynki gospodarcze - obiekty małej architektury (fontanny)
	Kulturowe	Upamiętnione miejsca historyczne: - miejsca bitew - miejsca innych wydarzeń historycznych - miejsca męczeństwa - cmentarze, mauzolea, mogiły - pomniki - tablice pamiątkowe, epitafia - kamienne pomniki dawnego prawa (kapliczki i krzyże pokutne, pręgierze, kamienie graniczne)
		Zabytki techniki: - obiekty przemysłowe - obiekty rzemieślnicze - obiekty transportu i komunikacji - budowle hydrotechniczne - budowle wiatrowe - obiekty górnicze - zegary słoneczne i wieżowe
		Muzea, zbiory: - muzea - skanseny - izby regionalne, tradycji - zbiory prywatne
		Obiekty i ośrodki kultury ludowej: - układy przestrzenne wsi - chałupy i zagrody - budynki gospodarcze - folklor (tradycje, imprezy, wystawy)
		Obiekty współczesne powstałe po 1945 roku: - założenia przestrzenne - obiekty sakralne - obiekty kulturalne - obiekty szkolne - obiekty naukowe - obiekty sportowe - obiekty administracyjne - obiekty mieszkalne - obiekty przemysłowe - obiekty transportu i komunikacji - obiekty rolnicze - imprezy kulturalne i sportowe, targi, wystawy, festiwale
			Suma

4. Metodyka organizowania i programowania krajoznawstwa turystycznego:

Na programowanie treści rekreacyjnych wyrażonych w formach i rodzajach aktywności człowieka wpływają następujące czynniki:

• ilość i struktura wolnego czasu,

• potrzeba profilaktyki zdrowotnej,

• odmienność potrzeb grup wiekowych i zawodowych,

• nawyki, obyczaje,

• potrzeba wypoczynku rodzinnego,

Ważnym jest stworzenie programu, który optymalnie pozwoli osiągnąć planowany cel.

- Doby program imprezy turystycznej zawiera:

• celowość,

• wykonalność,

• skuteczność i operatywność,

• komunikatywność,

• alternatywę.

- W procesie tworzenia programu imprezy turystycznej należy uwzględnić następujące zasady:

• dostosować program do struktury społecznej, jej zainteresowań oraz jej percepcji,

• program powinien zawierać formy aktywnego uczestnictwa,

• stosować zasadę stopniowania trudności poznawczych,

• wiązać aktywność turystów z celami krajoznawstwa oraz inspirować ich do percepcji,

• lansować rzeczy wartościowe oraz dążyć do kultury turystycznej,

• unikać przeładowania programu (nie dotyczy ćwiczeń terenowych),

• kontrastowy charakter zwiedzania obiektów.

- Cele wyjazdów krajoznawczo-turystycznych:

• wypoczynkowe,

• lecznicze,

• krajoznawcze,

• wędrówkowe,

• specjalistyczne,

• ideologiczne,

• okazjonalne,

• rozrywkowe.

- Ze względu na czas trwania wyjazdów turystycznych wyróżniamy:

• ruch krótkoterminowy (do 7 dni),

• ruch długoterminowy.

- Ze względu na wielkość imprezy dzielimy turystów na:

• indywidualnych,

• grupowych (6-15 mała grupa, 16-30 średnia grupa, powyżej 31 duża grupa).

- Ze względu na wiek turystów, turystykę dzielimy na:

• turystykę młodzieżową do 30 lat,

• turystykę dorosłych 30-60 lat,

• turystykę ludzi starych ponad 60 lat.

- Ze względu na pełniony zawód uczestników:

• turystyka osób fizycznych,

• turystyka osób umysłowych.

- Ze względu na wykształcenie wyróżniamy:

• turystykę wypoczynkową

• turystykę poznawczą

Wykształcenie:

• wykształcenie wyższe wpływa na większe potrzeby życiowe oraz na wyższy poziom spędzania czasu wolnego - turystyka poznawcza.

- Zagadnienia problemowe imprez krajoznawczych:

• wycieczki ukierunkowane na poznanie dzieł sztuki, architektury (szlakiem budowli romańskich, gotyckich, zamków piastowskich),

• wycieczki o problematyce gospodarczej (zakłady pracy, ośrodki przemysłowe, gospodarstwa rolne),

• wycieczki o charakterze etnograficznym (skanseny, muzea, elementy folkloru),

• wycieczki o charakterze archeologicznym,

• wycieczki o problematyce historycznej (pola bitew, obozy, szlaki wojenne).

Tworzenie szlaków, programów tematycznych.

- Program masowych imprez turystycznych:

• obejmuje wytypowanie takich tras rajdowych, które obejmować będą najważniejsze walory krajobrazowe regionu,

• obejmuje opracowanie materiałów informacyjnych, przewodników po trasach,

• obejmuje organizowanie konkursów w celu zachęcenia uczestników do przeczytania materiałów przygotowanych przez organizatora,

• obejmuje ogłoszenie konkursów fotograficznych, literackich,

• obejmuje imprezy integracyjne (ognisko, zawody),

• obejmuje organizowanie fakultatywnych wycieczek.

5. Źródła wiedzy krajoznawczej:

- przewodniki po dużych miastach i regionach historyczno-geograficznych,

- przewodniki po regionach turystycznych - szczegółowa informacja krajoznawcza, opisy szlaków,

- przewodniki po małych miastach, mikroregionach, obiektach - informacja krajoznawcza, serwis informacyjny,

- przewodniki trasowe - opis jednej lub kilku tras - treść krajoznawcza i użytkowa ograniczona do obiektów na trasie,

- informatory turystyczne - publikacja przeznaczona dla turysty indywidualnego oraz organizatora turystyki - zawiera podstawowe informacje krajoznawcze oraz pełną bazę towarzyszącą w układzie alfabetycznym, topograficznym lub rzeczowym. Informatory obejmują tren miasta, gminy, województwa,

- słowniki i leksykony - wydawnictwa popularnonaukowe np. Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski.

- Czasopisma turystyczne:

• PODRÓŻE

• POZNAJ SWÓJ KRAJ

• POZNAJ ŚWIAT

• RYNEK TURYSTYCZNY

• SPORT I TURYSTYKA

• VOYAGE

• NATIONAL GEOGRAPHIC

• NA SZLAKU

• MOJE PODRÓŻE

• GÓRY I ALPINIZM

• JASKINIE

• ŚWIAT KOLEI

• BESKIDY

• WIERCHY

• WĘDROWIEC

• ŻAGLE

• ODKRYWCA

- Mapy:

• turystyczne,

• Topograficzne,

• specjalistyczne (ornitologiczne, etnograficzne lub mapy dla uprawiania rożnych form turystyki specjalistycznej - konnej, rowerowej, pieszej, narciarskiej, żeglarskiej, wędkarskiej).

- Plany:

• miast,

• obiektów.

- Foldery - pomimo iż zawierają głównie informacje reklamowe - techniczne, to zawierają również informacje krajoznawcze w celach promocyjnych do odwiedzenia danej miejscowości, regionu czy kraju.

- Filmy krajoznawcze

- Internet - linki TURYSTYKA

6. Instytucje zajmujące się krzewieniem krajoznawstwa

- Krajoznawstwo szkolne jest bardzo ważną dziedziną kształcenia i wychowania pozalekcyjnego. Formy działalności pozalekcyjnych zasługują na szczególną uwagę ze względu na formę przekazu wiedzy zdobytej na lekcjach z wiedzą praktyczną zdobywaną z terenie. Działalność w zakresie krajoznawstwa i turystyki realizowana jest w następujących organizacjach:

• ZHP,

• Kluby SKKT,

• Kluby PTTK,

• Koła zainteresowań (geograficzne, historyczne, biologiczne),

• PTSM,

Działalność krajoznawczo-turystyczna w szkole może przybierać formy:

- wycieczek przedmiotowych,

- wycieczek krajoznawczo-turystycznych,

- imprez turystyki kwalifikowanej,

- obozów wędrownych,

- imprez wyjazdowych (zielone i białe szkoły.

Celem działalności krajoznawczo-turystycznej jest poznanie kraju, regionu, najbliższej okolicy z jej tradycjami, zabytkami kultury i historii, poszerzenie wiedzy z różnych dziedzin, upowszechnianie zasad ochrony środowiska przyrodniczego.

- Krajoznawstwo w organizacjach społecznych jest to najprężniej działający filar krajoznawstwa, do którego należą następujące organizacje:

• PTTK

• PTSM

• Polskie Stowarzyszenie Turystyki

• Towarzystwa regionalne

• Uniwersytety Ludowe

• Organizacje młodzieżowe

Najprężniej działająca instytucją pośród wymienionych jest Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze, (cele PTTK wykład 2/1). Ważniejszymi osiągnięcia towarzystwa w zakresie krajoznawstwa jest:

- zorganizowanie i przeprowadzenie czterech kongresów krajoznawstwa w Gdańsku w 1970 roku, Płocku w 1980 roku, Opolu w 1990 roku oraz Gnieźnie w 2000 roku. Kongresy pozwoliły dokonać oceny dorobku działalności krajoznawczej oraz nakreślić kierunki pracy krajoznawczej;

- przeprowadzanie w ciągu roku kilkudziesięciu kursów dla szkolenia kadry krajoznawczej,

- podjęcie inwentaryzacji krajoznawczej Polski,

- organizacja wystaw, prelekcji, odczytów, pokazów filmowych,

- prowadzenie wydawnictw turystyczno-krajoznawczych (przewodników, map, monografii krajoznawczych),

- zainicjowanie przez Komisję Krajoznawczą ZG PTTK opracowania Kanonu Krajoznawczego Polski,

- organizowanie co roku Centralnego Zlotu Aktywu Krajoznawczego, na którym gromadzi się kadra krajoznawcza kierująca pracami programowymi towarzystwa.

- Krajoznawstwo w instytucjach i jednostkach administracji państwowej i publicznej tj:

• wyższe uczelnie

• Polska Akademia Nauk

• muzea

• biblioteki

• system informacji turystycznej (polska organizacja turystyczna, regionalne i lokalne organizacje turystyczne)

• środki masowego przekazu

polega na prowadzeniu badań naukowych, kształceniu kadry na potrzeby krajoznawstwa i turystyki, opracowaniu wydawnictw oraz popularyzowaniu wiedzy, udzielaniu informacji turystyczno-krajoznawczych w różnej formie, gromadzeniu, przechowywaniu i udostępnianiu zabytków ruchomych i dzieł sztuki.

7. Struktura kadry krajoznawczo-turystycznej

- przewodnik turystyczny - w Polsce wyróżnia się jego trzy rodzaje: przewodnik górski, miejski, terenowy. Cechą przewodnika jest wszechstronna, rzetelna wiedza o obiekcie, regionie, kraju. Przewodnik pełni również funkcje opiekuńcze oraz wychowawcze. Na obszarach chronionych lub na terenie zakładu pracy wyznaczeni i przeszkoleni pracownicy pełnią funkcje przewodnika;

- pilot wycieczek turystycznych - do jego obowiązków należy zapewnienie: pełnej realizacji programu i świadczeń objętych wycieczką, opieki nad uczestnikami wycieczki, świadczenia informacji krajoznawczych na trasie podróży oraz pełnienie funkcji tłumacza;

- przodownik i instruktor turystyki kwalifikowanej - jest inicjatorem rozwoju turystyki i krajoznawstwa. Do jego zadań należy nauczanie zasad prawidłowej działalności turystycznej, prowadzenie i opracowanie programów wycieczek, prowadzenie imprez turystycznych tj, rajdy, spływy itd., oraz potwierdzenie uzyskanych punktów na odznaki turystyczne;

- instruktor krajoznawstwa regionu i Polski - jest inicjatorem działań krajoznawczych, dotyczących badań, szkoleń czy organizacji imprez krajoznawczych, sympozjów, zlotów itp. Uprawnienia instruktora krajoznawstwa może uzyskać aktywny członek PTTK w dwu stopniowym procesie. Pierwszy stopień - Instruktor Krajoznawstwa Regionu - dotyczy osoby, która:

- ukończyła 21 lat,

- posiada wykształcenie przynajmniej średnie,

- wykazuję się działalnością krajoznawczą w PTTK przynajmniej przez 4 lata,

- wykazuje się dobra znajomością walorów krajoznawczych własnego regionu oraz kraju,

- wykazuję znajomość podstawowej literatury turystycznej i krajoznawczej oraz potrafi wykorzystać materiał kartograficzny.

Drugi stopień instruktora krajoznawstwa zw. Instruktor Krajoznawstwa Polski, uzyskuje osoba, która:

- posiada stopień Instruktora Krajoznawstwa Regionu przez okres co najmniej 5 lat,

- wykazuje się działalnością krajoznawczą w PTTK i dobrą znajomością walorów krajoznawczych Polski,

- wykazuje czynną współpracę przy organizacji imprez krajoznawczych,

- wykazuje się dzielnością publicystyczną, odczytową lub wystawienniczą na tematy krajoznawcze.

- społeczny opiekun zabytków - celem jego działalności jest opieka nad powierzonym jemu zabytkiem kultury oraz pomoc państwowej służbie konserwatorskiej w tym zakresie. Społecznym opiekunem może zostać osoba, która jest aktywnym turystą, posiada wiedzę krajoznawczą, ma skończone 18 lat a także odbyła kurs dla społecznych opiekunów zabytków. Do zadań opiekuna należy: stała obserwacja stanu technicznego obiektu, kontrolowanie jego użytkowania, powiadomienie wojewódzkiego konserwatora zabytków o uszkodzeniach obiektu, inicjowanie prac społecznych zmierzających do poprawienia stanu obiektu, uporządkowania jego otoczenia, gromadzenia danych historycznych, literackich, materialnych na temat obiektu, udział w pracach i szkoleniach organizowanych przez właściwą komisję opieki nad zabytkami PTTK, nadsyłanie raz do roku sprawozdania ze swej działalności do komisji opieki nad zabytkami.

- społeczny opiekun przyrody, strażnik przyrody - zadaniem opiekuna jak i strażnika jest roztaczanie opieki nad powierzonym obiektem przyrodniczym oraz pomoc organom państwowym w tym zakresie. Społecznym opiekunem przyrody oraz strażnikiem może zostać osoba interesująca się problemami środowiska, posiada wiedzę o im oraz ma ukończone 18 lat. Zadania społecznego opiekuna przyrody są takie same jak opiekuna zabytków. Natomiast strażnik przyrody dodatkowo zobowiązany jest do ukończenia specjalnego szkolenia.

Literatura:

1. Bieńczyk G., 2003, Krajoznawstwo i jego związki z turystyką, Wyd. WSE, Warszawa.

2. Czerwiński J. 2007, Podstawy turystyki, Seria Wydawnicza Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Legnicy.

3. Gaworecki W., 2003, Turystyka, Wyd. PWN, Warszawa.

4. Krajoznawstwo w imprezach turystyki masowej i kwalifikowanej, 1979, PTTK Komisja Krajoznawcza, Warszawa.

5. Kruczek Z., 1997, Metodyka krajoznawstwa, Wyd. AWF Kraków, Kraków.

6. Kruczek Z., Kurek A., Nowacki M., 2003, Krajoznawstwo. Zarys teorii i metodyki, Proksenia, Kraków.

7. Lipniacki W. 1986, Elementy teorii krajoznawstwa, tom 1, Krajoznawstwo jako działalność poznawcza, PTTK Regionalna Pracownia Krajoznawcza, Szczecin.

8. Nowa encyklopedia powszechna PWN. 1998, Wyd. PWN, Warszawa.

3

---