Krajoznawstwo - wykład 3
KLASYFIKACJA WALORÓW KRAJOZNAWCZYCH PRZYRODNICZYCH ORAZ ICH WPŁYW NA ATRAKCYJNOŚĆ TURYSTYCZNĄ
„Poznaj swój kraj, abyś go mógł gorąco pokochać.
Poznaj swój kraj, abyś umiał nim gospodarzyć.”
A. Jankowski
1. DEFINICJA Walory krajoznawcze - są to specyficzne cechy i elementy środowiska naturalnego oraz przejawy działalności człowieka, które są przedmiotem zainteresowań turystów.
Walory dzielimy na:
- walory wypoczynkowe (uzdrowiska, czyste powietrze, klimat, woda, widokowe punkty),
- walory krajoznawcze:
walory przyrodnicze (wodospady, góry),
walory antropogeniczne (kulturowe) (folklor, obrzędy ludowe, obiekty historyczne i współczesne - Legoland),
- walory specjalistyczne (jeździectwo, żeglarstwo, wędkarstwo, taternictwo).
2. DEFINICJA Walory przyrodnicze są to osobliwości przyrody występujące powierzchniowo lub punktowo posiadające wybitne (wyróżniające) cechy, będące obiektem zainteresowań turystycznych i naukowych. Walory przyrodnicze możemy podzielić na osobliwości przyrody ożywionej, którymi są:
- pomniki przyrody (drzewa),
- stanowiska ekologiczne,
- rezerwaty florystyczne,
- rezerwaty faunistyczne,
- parki krajobrazowe,
- parki narodowe,
- Obszary Natura 2000,
- Obszary Chronionego Krajobrazu
oraz osobliwości przyrody nieożywionej, od których zaliczany:
- jaskinie,
- skałki lub zespoły skałek,
- wodospady,
- wąwozy,
- jary,
- doliny rzeczne,
- doliny lodowcowe,
- zjawiska krasowe,
- formy glacjalne (moreny, cyrki, jeziora lodowcowe, głazy narzutowe),
- odsłonięcia geologiczne,
- jeziora,
- wybrzeże płaskie,
- wybrzeże strome (klif),
- wydmy,
- głazowiska.
3. Walory przyrodnicze mogą tworzyć na dużych powierzchniach tak zwane zespoły krajobrazowe, których dominującym czynnikiem są formy ukształtowania terenu takie jak:
- formy związane z działalnością rzek (doliny V-kszlałtne - doliny rzeczne w Sudetach, Karpatach, wąwozy - Homole, Kraków, Myśliborski, gardziele i wodospady - Kamieńczyk, Wilczki, przełomy - Pełcznicy k/ Książa, Soły w Beskidzie Małym, Nysy Kłodzkiej w Bardzie Śląskim, delty rzeczne - delta Świny, koryta meandrowe - Warty, Biebrzy, roztopowe w Karpatach i Sudetach oraz koryta anamostozujące - Narew, Barycz),
- formy związane z wód morskich - klif Woliński, mierzeja Helska, Wiślana,
- formy związane z działalnością polodowcową - jezioro rynnowe Jezioro Gopło, jezioro cyrkowe Czarny Staw, jezioro morenowe Jezioro Śniardwy,
- formy związane z działalnością wód podziemnych - formy krasowe jaskinie Wyżyny Małopolskiej, Tatr oraz Sudetów,
- formy związane z działalnością eoliczną - wydmy śródlądowe w Łebie, wąwozy lessowe na Lubelszczyźnie,
- formy związane z działalnością lodowcową - doliny U-kształtne Tatr, głazowiska Karkonoszy, Babiej Góry, Tatr, Łysicy w górach Świętokrzyskich, wzgórza morenowe, pagórki kemowe, ozowe, równiny sandrowe strefy pojezierzy,
- formy związane z działalnością człowieka (antropogeniczne) - krajobrazy rolnicze,
4. Walory przyrodnicze ściśle związane są z krajobrazem - walory krajobrazowe. Krajobraz to ukształtowanie (morfologia) powierzchni Ziemi, będące efektem wzajemnego oddziaływania czynników egzogenicznych i endogenicznych oraz działalności człowieka.
Wyróżnia się trzy główne typy krajobrazu:
- krajobraz pierwotny - krajobraz kształtowany przez czynniki przyrodnicze, a pokrycie terenu jest wyłącznie naturalne (Puszcza Białowieska, Puszcza Augustowska),
- krajobraz naturalny - zmiany wywołane przez człowieka są niewielkie powodując, iż naturalne właściwości krajobrazu dominują,
- krajobraz kulturowy - krajobraz o trwałych zmianach wprowadzonych przez człowieka. W tym typie krajobrazu wyróżniamy jeszcze tzw. krajobraz harmonijny, który występuje wówczas, gdy sposób użytkowania środowiska naturalnego jest dostosowany do jego charakteru i zgodny z prawami przyrody, oraz krajobraz zdegradowany, który występuje wówczas gdy gospodarka człowieka jest niewłaściwa i prowadzi do zaburzenia naturalnej równowagi biologicznej, wywołując trwałe zmiany w krajobrazie.
5. Najcenniejsze osobliwości przyrody chronione są prawem w formie:
parków narodowych (23) - nadmorskich, pojeziernych, nizinnych, wyżynnych, górskich,
parki krajobrazowych (120),
obszarów chronionego krajobrazu (407),
rezerwatów przyrody (1307),
pomników przyrody (32 500),
użytków ekologicznych (25 900).
6. Zadania turystki przyrodniczej - może ona skutecznie chronić środowisko naturalne poprzez:
- zwiększenie świadomości ekologicznej, zarówno turystów, jak i lokalnych społeczności, którzy widząc zainteresowanie zwiedzających regionem zaczynają doceniać bogactwa naturalne i uczestniczyć w ich ochronie,
- ochronę cennych przyrodniczo zespołów lub gatunków zwiększając atrakcyjność turystyczną,
- budowania poparcia społecznego dla obszarów chronionych, bez którego nie mają one szans przetrwania i egzystencji,
- dzięki wpływom z opłat za wstępy do parków, sprzedaży pamiątek i przewodników a także funduszy przekazywanym z promocji przez liczne agencje turystyczne oraz samych turystów dostarcza się środki na wspieranie programów ochronnych.
7. Ważniejsze walory przyrodniczo-krajoznawcze turystycznych regionów Polski:
Region Nadmorski (Wybrzeża) - walory krajobrazowe: płaskie, klifowe wybrzeże, wydmy, jeziora przybrzeżne, jeziora deltowe, lasy sosnowe typu sztandarowego. Do najciekawszych miejsc o wysokich walorach poznawczych należy:
- Woliński Park Narodowy - ochrona wybrzeża klifowego, w tym najwyższych w Polsce 80 metrowych klifów, krajobrazu deltowego Świny, oraz fok, orła bielika, żubra,
- Słowiński Park Narodowy - ochrona krajobrazu wydmowego, krajobrazu jezior przybrzeżnych, w tym największego tego typu w Polsce Jeziora Łebsko, krajobrazu bagiennego oraz fok i ptactwa wodnego,
- Rezerwat Kormoranów w Kątach Rybackich - największa populacja kormoranów w Polsce licząca około 18 tys. osobników. Rezerwat położony jest na początku mierzei wiślanej,
- Rezerwat Mewia Łacha - ochrona ptactwa wodnego, największej w Polsce populacji rybitwy i mewy pospolitej. W rezerwacie można spotkać orła bielika, łabędzia niemego, rybołowa, kormorany a także fokę. Rezerwat znajduje się nad zatoką gdańską niedaleko ujścia Wisły do morza;
- pomnik przyrody - Czarci Kamień - głaz narzutowy koło Kamienia Pomorskiego,
- dolina i rzeka Słupia z jej cennymi mieszkańcami - łososiem bałtyckim.
Region Pojezierza Pomorskiego - walory krajobrazowe krajobrazu młodoglacjalnego: jeziora polodowcowe, pagórki morenowe, kemowe, ozowe, równiny sandrowe, głazowiska, doliny zawieszone, bory sosnowe. Do najciekawszych miejsc o wysokich walorach poznawczych należy:
- Drawieński Park Narodowy - ochrona krajobrazu polodowcowego (młodoglacjalnego), ptactwa wodnego, orla bielika, rybołowa, żurawia, wydry, jelenia europejskiego, łosia,
- Park Narodowy Borów Tucholskich - ochrona krajobrazu młodoglacjalnego w szczególności krajobrazu równin sandrowych, ochrona borów sosnowych, ptactwa wodnego oraz leśnego w tym głuszca,
- Kaszubski Park Krajobrazowy - ochrona krajobrazu polodowcowego młodogalcjalnego na pojezierzu pomorskim,
- dolina rzeki Brdy, Drawy,
- największy w Polsce głaz narzutowy „Tryglaw” znajdujący się w miejscowości Tychowo. Głaz o rozmiarach 44/14/4 metry leży na pobliskim cmentarzu,
- rezerwat Bielinek znajdujący się na obszarze Cedyńskiego Parku Krajobrazowego. Jest to rezerwat, w którym ochronie podlega roślinność stepowa w postaci zarośli oraz drzew Europy Południowej w tym dąb omszony. Dąb omszony wielka rzadkość florystyczna, należy do rodziny dębów burgundzkich rosnących w południowej Europie. Jest to jedyne stanowisko tego drzewa w Polsce,
- Ogród Dendrologiczny w Glinnej koło Gryfina, to miejsce gdzie rosną największe drzewa w Polsce, miedzy innymi: mamutowiec olbrzymi (sekwoja) o wysokości 40m i obwodzie pnia 142 cm, jodła olbrzymia (40m wysokości), jodła szlachetna (22,5 m wysokości) oraz wiele innych egzotycznych gatunków,
- Ogród Japoński w Przelewicach położony na zachód od Pyrzyc. Jest to unikalne arboretum na Pomorzu, w którym zgromadzono 1200 gatunków drzew w tym: sekwoje, metasekwoje, cedry, miłorzęby, klony palmowe i japońskie,
Region Pojezierza Mazurskiego - walory krajobrazowe krajobrazu młodoglacjalnego: jeziora polodowcowe, pagórki morenowe, kemowe, sandrowe, równiny sandrowe, głazowiska, doliny zawieszone, bory sosnowe. Do najciekawszych miejsc o wysokich walorach poznawczych należy:
- Wigierski Park Narodowy - ochrona krajobrazu polodowcowego z unikatowym rozkładem zanikania jezior - jeziora eutroficzne, mezotroficzne oraz dystroficzne, ochrona terenów bagiennych, ochrona bobra, łosia, ptactwa wodnego i szuwarowego,
- Suwalski Park Krajobrazowy - ochrona krajobrazu polodowcowego młodoglacjalnego najlepiej zachowanego na pojezierzu mazurskim. Na uwagę zasługują następujące obiekty przyrodnicze:
Rezerwat Głazowisko Bahanowo,
Rezerwat Głazowisko Rutki,
Jezioro Hańcza (najgłębsze jezioro polski 108,5 m głębokości),
Wzgórze Cisowa Góra (zwana również Polską Fudżi Jamą),
punkt widokowy Pan Tadeusz w Smolnikach.
Wodziłki z występującymi w krajobrazie baniami oraz znajdującą się tam moleną - świątynią Starowierców obrządku wschodniego.
- Puszcza Borecka - obszary pierwotnego lasu z żyjącym w niej żubrem, wilkiem,
- Puszcza Augustowska - obszar pierwotnego lasu,
- Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, którą tworzą m.in. jeziora Śniardwy, Mamry, Nidzkie, Niegocin,
- najdłuższe jezioro w Polsce Jezioro Jeziorak w Parku Krajobrazowym Pojezierza Iławskiego. Długość jeziora wynosi 27,5 km, głębokość 12 metrów a powierzchnia 3,5 tys. hektarów,
- głaz narzutowy w Bisztynku nazywany Czarcim Kamieniem, prawdopodobnie największy eratyk na pojezierzu mazurskim,
- dąb Kadyński w Kadynach na Wami liczący ponad 700 lat,
- zalew wiślany w okolicach Fromborka,
- rezerwat Sosny Taborskie leżący na północ od Ostródy. Rezerwat, osobliwością którego są sosny dorastające do 40 metrów wysokości liczące sobie około 250 lat.
Region Podlaski - walory krajobrazowe krajobrazu staroglacjalnego: równiny, bagna, torfowiska, bory leśne, meandrujące i anamostuzujące koryta rzeczne, łąki i pastwiska. Do najciekawszych miejsc o wysokich walorach poznawczych należy:
- Biebrzański Park Narodowy - ochrona krajobrazu bagienno-łąkowego, torfowisk wysokich i niskich, płaskodennej doliny, ochrona ptactwa bagiennego, brodzącego, łąkowego, w tym bataliona, łosia (największa populacja w Polsce licząca około 600 sztuk), ochrona wilka. Miejscami o wysokich walorach przyrodniczych BPN jest:
- rezerwat Czerwone Bagno, w którym można podziwiać zróżnicowany krajobraz biebrzański będący bardzo dobrze opisany na występujących tam tablicach informacyjnych,
- rezerwat Twierdza Osowiec - ścieżka edukacyjna.
Z licznych wież obserwacyjnych znajdujących się na terenie parku oraz z kajaka lub tratwy można podziwiać przyrodę parku.
- Narwiański Park Narodowy - ochrona krajobrazu dolinnego doliny płaskodennej z typem koryt anamostozującym nazywana jest często polską amazonką, ochrona krajobrazu bagiennego, łosia, ptactwa wodnego, bagiennego i łąkowego.
- Białowieski Park Narodowy - ochrona pierwotnego lasu strefy umiarkowanej - puszczy europejskiej, ochrona krajobrazu leśnego, bagiennego, łąkowego. Ochrona żubra, łosia, wilka, rysia, bociana czarnego.
- Puszcza Knyszyńska - (do 1939 r. Puszcza Świsłocka) rozległy kompleks leśny (drugi pod względem wielkości po Puszczy Białowieskiej na Nizinie Podlaskiej) położony na Wysoczyźnie Białostockiej w województwie podlaskim. Lasy porastają tereny moreny czołowej, a przez tereny Puszczy przepływa rzeka Supraśl wraz z dopływem Sokołdą. Od 1974 roku ostoja żubra, ochrona drzewostanu boru świerkowego i sosnowego.
Region Pojezierza Wielkopolskiego - walory krajobrazowe krajobrazu młodoglacjalnego: jeziora polodowcowe, pagórki morenowe, kemowe, ozowe, równiny sandrowe, głazowiska, doliny zawieszone, bory sosnowe. Do najciekawszych miejsc o wysokich walorach poznawczych należy:
- Park Krajobrazowy Dezyderego Chłapowskiego - unikatowy obiekt, gdyż jest drugi w świecie park krajobrazowy, gdzie ochronie podlega krajobraz rolniczy z alejami drzew owocowych, i leśnymi,
- Przemęcki Park Krajobrazowy - ochrona krajobrazu młodoglacjalnego sprzed 11 tys. lat. Ochrona jezior, bagien, ptactwa wodnego, orla białego, kani rudej, perkoza, bociana czarnego. Miejscami o bardzo wysokich walorach przyrodniczych są:
rezerwat Wyspa Konwaliowa,
rezerwat Jezioro Trzebidzkie,
rezerwat Torfowisko nad Jeziorem Świętym - przykład jeziora dystroficznego,
las tujowy (żywotnik olbrzymi) - las rośnie na lewym brzegu Jeziora Oleśnickiego, tuja olbrzymia dochodzi tu do 12 m wysokości;
- Świerkocin - Zoo safari to pierwsze tego typu zoo w Polsce. Z okien autobusu lub samochodu można podziwiać zwierzęta kopytne umieszczone w czterech strefach: Afryki, Mongolii, Indii i Ameryki Południowej.
Region Wyżyny Lubelskiej - walory krajobrazowe krajobrazu wyżynnego: krajobraz pagórkowaty, równinny, wąwozy lessowe, progi skalne w korytach rzecznych (szumy). Do najciekawszych miejsc o wysokich walorach poznawczych należy:
- Roztoczański Park Narodowy - leży w środkowo-wschodniej części kraju. Obejmuje najcenniejsze przyrodniczo obszary Roztocza. Park utworzony został w 1974 roku na obszarze 4801 ha. Aktualna jego powierzchnia wynosi 8483 ha, z czego lasy zajmują 8102 ha (95,5%). Ochroną ścisłą objęto 806 ha (9,5%). Flora naczyniowa parku liczy około 700 gatunków, w tym liczne górskie (m.in. tojad dzióbaty, czosnek siatkowaty), borealne (widłak wroniec, zimoziół północny, pomocnik baldaszkowy), pontyjskie (szczodrzeniec ruski) oraz atlantyckie (rosiczka pośrednia, sporek wiosenny, sit sztywny, żarnowiec miotlasty, szczotlicha siwa itd.). Spośród zbiorowisk leśnych na uwagę zasługują: świetlista dąbrowa, grąd subkontynentalny, łęg jesionowo-olchowy, kontynentalne torfowisko wysokie, ols porzeczkowy, a także różne typy borów sosnowych. Z dużych ssaków na terenie parku występują: jelenie, sarny, dziki, wilki, rysie, lisy, kuny leśne, borsuki. W 1979 roku reintrodukowano bobry, które zadomowiły się w dolinie rzeki Wieprz. W 1982 roku do parku sprowadzone zostały koniki polskie będące potomkami dawnych dzikich koni leśnych - tarpanów.
- Poleski Park Narodowy położony w polskiej części Polesia, utworzony 1 maja 1990 r. Obejmuje liczne bagna, torfowiska i jeziora krasowe oraz naturalne kompleksy leśne z bogactwem flory i fauny, znajdujące się na Równinie Łęczyńsko-Włodawskiej. Powierzchnia parku wynosi 9764,3071 ha, zaś jego otuliny 13624,25 ha.
- Szumy nad Tanwią - rez. krajobrazowo-przyrodniczy na roztoczu chroniący przełom rzeki Tanwi z unikatowymi na tym terenie wodospadami.
Region Wyżynny Małopolskiej - walory krajobrazowe krajobrazu starych gór (gołoborza), krajobraz niskich gór i wzniesień. Do najciekawszych miejsc o wysokich walorach poznawczych należy:
- Świętokrzyski Park Narodowy - położony jest w centralnej części Gór Świętokrzyskich obejmuje: pasmo Łysogór (z najwyższym szczytem Łysicą - 612 m n.p.m. i Łysą Górą - 595 m n.p.m.), część Pasma Klonowskiego (z górami Psarską i Miejską), Doliny Wilkowskiej i Doliny Dębniańskiej, a także trzy eksklawy - Górę Chełmową, Las Serwis i Skarpę Zapusty (od roku 1996). W 1950 r. część pasma Gór Świętokrzyskich nazwano Puszczą Jodłową im. Stefana Żeromskiego, który był zwolennikiem i rzecznikiem ochrony tej części Gór Świętokrzyskich. Na terenie parku ochronie podlegają głównie formy krajobrazu peryglacjalnego (gołoborza), puszcza jodłowa oraz zabytki kultury materialnej takie jak:
- Ojcowski Park Narodowy - obejmuje część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej - Dolinę Prądnika i Dolinę Sąspowską wraz z przyległymi częściami wierzchowiny jurajskiej. Jest najmniejszym z polskich parków narodowych. W krajobrazie wyróżnia się formy dolinne i wierzchowinowe. Do form dolinnych należą jary o głębokości do 100 m, nieduże dolinki krasowe, wąwozy oraz terasy i stożki (usypiskowe bądź napływowe). Na wznoszącej się ponad dolinami wierzchowinie występują ostańce takie jak np. Igła Deotymy czy Brama Krakowska. Wapienne podłoże sprzyja powstawaniu jaskiń. Od 1992 r opisano ich na terenie parku ponad 400. Powstały głównie w wyniku krasowego działania wód. Najdłuższe z nich to: Jaskinia Łokietka, Ciemna, Zbójecka, Okopy Wielka Dolna, Sąspowska, Krakowska, Biała i Koziarnia. Charakterystyczną dla OPN grupą zwierząt i będącą jego symbolem są zamieszkujące jaskinie nietoperze - występuje w liczbie 17 gatunków (w całej Polsce jest 21 gatunków), najczęstszymi są nocek duży i podkowiec mały. Z większych ssaków występują: sarna, zając szarak, dzik europejski, lis rudy, kuna leśna, tchórz zwyczajny, gronostaj, bóbr europejski, borsuk, orzesznica, piżmak. Stwierdzono występowanie 120 gatunków ptaków, w tym 94 lęgowych.
- Pustynia Błędowska - największy w Polsce obszar lotnych piasków pochodzenia fluwioglacjalnego (około 33 km²) leżący na pograniczu Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Olkuskiej. Długość pustyni wynosi ok. 10 km, a szerokość do 4 km. Średnia miąższość piasków to 40 m (maksymalnie do 70 m). Przez pustynię, z zachodu na wschód, przepływa rzeka Biała Przemsza. Pustynia w swojej obecnej postaci jest pochodzenia antropogenicznego. W wyniku intensywnej działalności okolicznych mieszkańców na terenie pustyni poziom wód gruntowych opadł do tego stopnia, że uniemożliwiło to rozwój roślin. W połączeniu z intensywną wycinką lasów na potrzeby górnictwa i hutnictwa, rozwijających się w tych rejonach już od średniowiecza
Region Sudecki
Do najciekawszych miejsc o wysokich walorach poznawczych należy:
Karkonoski Park Narodowy - znajduje się w południowo-zachodniej części kraju przy granicy państwowej z Czechami. Obejmuje 5 575 ha, w tym 1 718 ha w rezerwatach ochrony ścisłej. Park Narodowy obejmuje także dwie enklawy na Pogórzu Karkonoskim: Góra Chojnik (80 ha) oraz Wodospad Szklarki (55 ha). Na wysokie walory przyrodnicze wpływ ma: budowa geologiczna z licznymi skałkami granitowymi (Słonecznik, Pielgrzymy), rzeźba polodowcowa (Śnieżne Kotły, Mały i Wielki Staw, Wilki Szyszak), skałki oraz świat roślin i zwierząt. W Parku występuje ponad tysiąc gatunków roślin oraz wiele gatunków zwierząt leśnych (ok. 40 gatunków ssaków, m.in. bobry, sarny, lisy oraz 16 gatunków nietoperzy). Ciekawostką Parku jest muflon introdukowany na początku XX wieku z Korsyki. Ponadto żyje tu 90 gatunków ptaków, między innymi włochatka, sóweczka, cietrzew, głuszec, drozd obrożny, płochacz halny. W parku ochronie podlegają najcenniejsze przyrodniczo i najpiękniejsze krajobrazowo tereny: torfowiska wysokie, zarośla kosówki, gołoborza, kotły polodowcowe - wypełnione niekiedy stawami, zbiorowiska traworośli, ziołorośli, borówczysk.
Park Narodowy Gór Stołowych - położony jest na terenie przy granicy polsko-czeskiej. Górami Stołowymi nazywana jest znajdująca się na terytorium Polski południowo-zachodnia część rozległej, piaskowcowej płyty wypełniającej Nieckę Śródsudecką, pomiędzy Karkonoszami, a Górami Bystrzyckimi i Orlickimi. Czeski jej fragment nosi nazwę Broumovska Vrchovina i również objęty jest ochroną. Zajmuje obszar ok. 63 km² wierzchowinowej ich partii z najwyższymi wzniesieniami - Szczelińcem Wielkim (919 m n.p.m.) i Skalniakiem (915 m n.p.m.). W granicach Parku znajduje się też południowo-zachodnia część Gór Stołowych, zbudowana ze skał magmowych - granodiorytów (Krucza Kopa). W otulinie Parku znajdują się popularne uzdrowiska: Polanica-Zdrój, Duszniki-Zdrój i Kudowa-Zdrój. Ochronie podlega krajobraz, którego charakterystycznymi elementami są rozległe płaszczyzny zrównań i wznoszące się nad nimi, urwistymi ścianami, płaskie stoliwa skalnych bastionów. Unikalna rzeźba, wzbogacona dużym nagromadzeniem rozmaitych form erozji piaskowców w postaci głębokich szczelin, labiryntów i blokowisk skalnych, czy pojedynczych skałek o niespotykanych kształtach, czyni Góry Stołowe wyjątkowymi w skali Polski. Rzeźba ta jest odzwierciedleniem płytowej budowy geologicznej związanej z osadowym pochodzeniem tworzących je skał. Na terenie parku godne uwagi są rezerwat Wielkie Torfowisko Batorowskie, z unikatową roślinnością torfowisk wysokich.
Na uwagę zasługują rezerwaty Sudeckie, do najważniejszych możemy zaliczyć:
- Rezerwat Jaskinia Niedźwiedzia - najdłuższa jaskinia w polskiej części Sudetów, w Masywie Śnieżnika, w dolinie Kleśnicy odkryta w 1966 roku w obrębie wzniesienia Stroma (1166 m n.p.m.) w pobliżu wsi Kletno. Jaskinia Niedźwiedzia leży na terenie rezerwatu przyrody Jaskinia Niedźwiedzia (powierzchnia 89 ha), utworzonego w 1977 w celu ochrony jaskini, lasu rosnącego w otulinie oraz zjawisk krasowych. Rezerwat porasta bór bukowo-świerkowy z domieszką jodły i modrzewi oraz roślinami wapieniolubnymi w runie, takimi jak tojad smukły, ostróżka wyniosła, sesleria tatrzańska, driakiew lśniąca i inne. Najcenniejszym obiektem rezerwatu jest jaskinia z wspaniałymi formami krasowymi (stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, martwice wapienne oraz bardzo cenne namulisko, w którym odkryto szczątki niedźwiedzia, lawa jaskiniowego oraz innych zwierząt okresu plejstoceńskiego.
- Rezerwat torfowisko pod Zieleńcem Rezerwat - jest to rezerwat o powierzchni 156,8 ha, utworzony dla ochrony ciekawych i rzadkich gatunków roślin chronionych oraz naturalnych zbiorowisk roślinnych. Rezerwat utworzono głównie dla zachowania i ochrony naturalnego torfowiska wysokiego z brzozą karłowatą Betula nana. Torfowisko położone jest na zachodnim zboczu Bieśca na wysokości 760 m n.p.m.. Miąższość torfu wieku ok. 7600 tys. lat przekracza miejscami 8 m. Podłoże torfowiska tworzą nieprzepuszczalne skały: margle i piaskowce usadowione na gnejsach, ukształtowanie terenu jest niemal poziome, a obszar torfowiska leży dokładnie na wododziale pomiędzy zlewiskiem Morza Bałtyckiego i Północnego. Z okolic torfowiska wypływają źródliskowe potoki Dzikiej Orlicy. Przepływające przez rezerwat strumienie mają wodę zabarwioną na ciemnoczerwony kolor. Związane jest to z wypłukiwaniem z torfowiska kwasów humusowych..Torfowisko o pow. 270 ha tworzą dwie misy: "Topielisko" i "Czarne Bagno", przy czym rezerwat przyrody obejmuje Topielisko i tylko fragment Czarnego Bagna, częściowo zamarłego wskutek drenowania. Ze względu na urokliwość krajobrazu miejsce to ma charakter uroczyska. Krajobraz torfowiska bywa porównywany do tundry arktycznej, tajgi syberyjskiej, a nawet do wyglądu Europy z czasów panowania lodowca.
- Rezerwat Puszcza Śnieżnej Białki - położony jest w Sudetach Wschodnich, w południowo-wschodniej części Gór Bialskich, na terenie Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego. Rezerwat został utworzony w 1953 roku, Jest to rezerwat krajobrazowo - florystyczny o powierzchni 124,68 ha, utworzony dla ochrony ciekawych i rzadkich gatunków chronionych oraz naturalnych zbiorowisk roślinnych. Rezerwat utworzono głównie dla zachowania i ochrony lasu regla dolnego z buczyną górską z domieszką jaworu (Acer pseudoplatanus) i świerka pospolitego (Picea abies) oraz wysokogórskiego boru świerkowego regla górnego. Rezerwat nazywany jest również "Puszczą Jaworową", ponieważ w całym drzewostanie przeważają jawory. Otoczenie rezerwatu ze względu na pierwotną przyrodę i niskie zaludnienie nazywany jest "Sudeckimi Bieszczadami".
- Rezerwat Wilczki -położony jest na wysokości 570 m n.p.m. na terenie Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego, zajmując powierzchnię 2,86 ha. Obejmuje teren wokół wodospadu, kotła i przełomu Wilczki. Na terenie rezerwatu rośnie stary las bukowy z domieszką jodły, jawora i świerka. Najważniejszym obiektem rezerwatu jest wodospad o wysokości 22 m. Jest to drugi co do wielkości wodospad w polskich Sudetach, po Wodospadzie Kamieńczyka. Powstanie wodospadu związane jest ze wznoszeniem się trzeciorzędowego uskoku przerywającego bieg rzeki. Skały progu i wąwozu zbudowane są z gnejsów gierałtowskich. Wąwóz za wodospadem, mający szerokość ok. 3 m, 20 m długości i 15 m głębokości, nazywany jest kanionem amerykańskim.
- Rezerwat przyrody Torfowiska Doliny Izery - rezerwat przyrody położony na Hali Izerskiej w Górach Izerskich. Utworzony w 2000 roku dla ochrony stanowiska brzozy karłowatej, kosodrzewiny (jest to najniżej położone stanowisko w Polsce), jałowca halnego, bażyny czarnej, maliny moroszki. Rezerwat ma powierzchnię 484,73 ha.
Region Karpacki
- Tatrzański Park Narodowy - ochrona krajobrazu wysokogórskiego (alpejskiego) z elementami rzeźby lodowcowej oraz krasowej. Ochronie podlega również flora i fauna do najcelniejszych gatunków w tym endemicznych zaliczyć można: kostrzewę tatrzańską, kostrzewę bezostną i karpacką, szafran spiski, dębik ośmiopłatkowy, wierzba żyłkowana, świstaka, niedźwiedzia brunatnego, kozicę górską.
- Pieniński Park Narodowy - zajmuje najcenniejsze pod względem krajobrazowym i przyrodniczym obszary Pienin Właściwych: Masyw Trzech Koron, Pieniny Czorsztyńskie, Pieninki, Przełom Dunajca. Z Pienin Spiskich włączone zostały w obszar parku tylko Zielone Skałki. Ochronie podlega krajobraz gór krasowych z jego formami powierzchniowymi i podziemnymi. Największą atrakcją turystyczną na skalę europejską spływ tratwami przełomem Dunajca. Dla turystów przygotowano również galerie widokowe na Trzech Koronach i Sokolicy. Atrakcją turystyczną jest również Zamek w Czorsztynie.
- Bieszczadzki Park Narodowy- jest trzecim co do wielkości parkiem narodowym na terenie Polski. Obejmuje masyw Tarnicy, Krzemienia i Halicza, oraz partie Połonin Caryńskiej i Wetlińskiej z roślinnością borów karpackich oraz połoninami. Roślinność parku stanowi ok. 780 gatunków roślin naczyniowych, 250 gatunków mchów, 500 gatunków porostów i 1000 gatunków grzybów. Około 30 to endemiczne gatunki wschodniokarpackie, np. tojad wschodniokarpacki i tauryjski, goździk kartuzek, goździk skalny, lepnica karpacka, pszeniec biały. Ważniejszych zwierząt parku zaliczyć możemy: żbika, wilka, rysia, jelenia, żubra, niedźwiedzia brunatnego, węża eskulapę.
- Babiogórski Park Narodowy - powierzchnia parku wynosi 3391,55 ha, na której chroni się między układ pięter roślinnych, zespół roślinności naskalnej i jedyne w Polsce stanowiska roślin: okrzyn jeleni i rogownica alpejska. W partii szczytowej Babiej Góry występuje jedyne w Beskidach piętro halne oraz wiele zanikających stawków osuwiskowych. W 1977 roku objęto Babią Górę w granicach Parku Narodowego statusem Rezerwatu Biosfery i włączono do programu UNESCO "Człowiek i środowisko".
Literatura:
Bieńczyk G., 2003, Krajoznawstwo i jego związki z turystyką, Wyd. WSE, Warszawa.
Encyklopedia multimedialna Wikipedia.
Kruczek Z., 1997, Metodyka krajoznawstwa, Wyd. AWF Kraków, Kraków.
Kruczek Z., Kurek A., Nowacki M., 2003, Krajoznawstwo. Zarys teorii i metodyki, Proksenia, Kraków.
Nowa encyklopedia powszechna PWN. 1998, Wyd. PWN, Warszawa.
Polska niezwykła, 2008, red. A., Wędrychowska, Wyd. Demart, Warszawa.
Test wiedzy do wykładu 3
1. Wieżyca to:
- rzeka
- wzniesienie morenowe w Kaszubskim PK
- przełęcz
2. Pasma Radziejowej i Jaworzyny wschodzą w skład Beskidu:
- Żywieckiego
- Sądeckiego
- Śląskiego
3. Jak nazywa się cieśnina oddzielająca wyspę Wolin od lądu?
- Wolińska
- Dziwna
- Świna
4. Roztoczańskie szumy występują na rzece?
- Bug
- Tanew
- Krzna
5. W jakiej krainie geograficznej wytyczono Szlak Wygasłych Wulkanów?
- Góry i Pogórze Kaczawskie
- Góry i Pogórze Izerskie
- Tatry i Podhale
6. Rezerwat Wąwóz Myśliborski znajduję na:
- Pogórzu Izerskim
- Pogórzu Kaczawskim
- Pogórzu Śląskim
7. Jak nazywa się najwyższy szczyt w Polsce poza Tatrami?
- Śnieżka
- Tarnica
- Babia Góra
- Wielka Racza
8. Jedyne polskie pasmo górskie należące do Karpat Wschodnich to:
- Beskid Niski
- Gorce
- Beskid Sądecki
- Bieszczady
9. Najbardziej znaną jaskinią w Sudetach jest jaskinia:
- Radochowska
- Raj
- Śnieżna
- Niedźwiedzia
10. Najbardziej znaną jaskinią w Górach Świętokrzyskich jest jaskinia:
- Radochowska
- Raj
- Śnieżna
- Niedźwiedzia
11. W której krainie geograficznej nie spotkamy krajobrazu młodoglacjalnego?
- Pojezierze Pomorskie
- Pojezierze Mazurskie
- Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
- Pojezierze Wielkopolskie
12. Który z polskich parków narodowych znajduje się na dwóch listach UNESCO - Światowego Dziedzictwa Kultury i Przyrody oraz Światowych Rezerwatów Biosfery?
- Tatrzański PN
- Białowieski PN
- Biebrzański PN
- Ojcowski PN
13. W Dolinie Kościelskiej znajduje się jaskinia?
- Mroźna
- Zimna
- Ciemna
- Raj
14. Największym kompleksem leśnym w Polsce jest puszcza:
- Romicka
- Augustowska
- Rzepińska
- Białowieska
15. Maczuga Herkulesa znajduje się w Parku Narodowym:
- Pienińskim
- Ojcowskim
- Magurskim
- Gór Stołowych
16. Szczyt Szczeliniec Wielki znajduje się w Parku Narodowym:
- Pienińskim
- Ojcowskim
- Magurskim
- Gór Stołowych
17. Torfowisko pod Zieleńcem znajduje się w górach?
- Bystrzyckich
- Izerskich
- Stołowych
18. Pierwszym parkiem narodowym Polsce był:
- Białowieski PN
- PN Ujście Warty
- Ojcowski PN
- Biebrzański PN
19. Jedyne w Polsce fokarium znajduje się w miejscowości:
- Gdynia
- Gdańsk
- Hel
- Kołobrzeg
20. W rezerwacie ornitologicznym w Kątach Rybackich chroni się największą populację?
- bociana czarnego
- mewy pospolitej
- kormorana
- orła białego
21. Gdzie znajduje się rzeka Krutynia?
- Kraina Wielkich Jezior Mazurskich
- Pojezierze Drawskie
- Pojezierze Kaszubskie
- Beskid Niski
22. Spisz to kraina geograficzna znajdująca się w/na:
- Karpatach
- Sudetach
- Wyżynie Lubelskiej
- Wyżynie Śląskiej
23. Jeziorka Duszatyńskie powstałe wyniku osunięcia się gruntu znajdują się w:
- Beskidzie Niskim
- Bieszczadach
- Beskidzie Sądeckim
24. Połoniny to typowy element krajobrazu:
- Beskidu Małego
- Gorców
- Bieszczad
- Beskidu Niskiego
25. Kamieńczyk najwyższy wodospad sudecki znajduje się w masywie:
- Gór Izerskich
- Śnieżnika
- Karkonoszy
- Gór Kaczawskich
26. Największa populacja łosia żyje w parku narodowym:
- Białowieskim
- Biebrzańskim
- Bieszczadzkim
27. Dymarki są charakterystycznym elementem krajobrazu?
- Bieszczad
- Pienin
- Wyżyny Śląskiej
28. Najgłębsze jezioro Polski - Jezioro Hańcza leży na pojezierzu:
- pomorskim
- wielkopolskim
- mazurskim
29. Wąwozy lessowe są charakterystycznym elementem krajobrazu:
- Wyżyny Lubelskiej
- Dolnego Śląska
- Wyżyny Śląskiej
- Mazowsza
30. Malowniczy krajobraz przełomowej doliny Soły zwany również kaskadą rzeki Soły znajduje się w:
- Beskidzie Niskim
- Beskidzie Małym
- Beskidzie Śląskim
- Beskidzie Żywieckim
Opracowanie na podstawie: Geografia Turystyki Polski - przewodnik do ćwiczeń krajoznawczych, red. A. Stasiak, Wyd. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.
14