Apartheid w RPA
DEFINICJA
Apartheid jest to system polityczny panujący w Południowej Afryce do połowy lat dziewięćdziesiątych XX wieku, narzucony przez jej białych mieszkańców. Opiera się na rasistowskiej doktrynie głoszącej ustawowe i kulturowe oddzielenie ras i odrębność ich rozwoju.
Słowo "apartheid" w języku afrikaans oznacza odrębność, separację. W Afrikaans-English Oxford Dictionary z 1950 roku znajdujemy następujące wyjaśnienie tego pojęcia: Apartheid to utrzymywanie i utrwalanie tożsamości rozmaitych co do koloru grup, z których składa się ludność, oddzielny rozwój tych grup zgodnie z ich indywidualną naturą, tradycjami i zdolnościami - przeciwieństwo integracji.
KOLONIZACJA POŁUDNIOWEJ AFRYKI
Żeby dokładniej zrozumiej pojęcie apartheidu należy prześledzić historię kolonizacji Afryki. Pierwotnymi mieszkańcami dzisiejszej RPA byli Buszmeni i Hotentoci. Jako pierwsi z Europejczyków wylądowali na tym terenie Portugalczycy. W 1652r. Holendrzy z kampanii wschodnioindyjskiej założyli dzisiejszy Kapsztad i był to początek europejskiej kolonizacji. Masowo zaczęli na te tereny napływa chłopi holenderscy - Burowie - oraz później wypędzeni z Francji „hugenoci”. Na początku XIX w. Tereny te zajęli Anglicy, którzy znieśli niewolnictwo - podstawę dobrobytu Burów. Wojny między Anglikami a Burami o panowanie nad terenami południowej Afryki, bogatymi w złoża złota i diamentów trwały od roku 1881 do 1902 i były bardzo brutalne i krwawe. Anglicy po raz pierwszy założyli obozy koncentracyjne dla ludności cywilnej, aby odciąć walczące oddziały burskie od zapleczy. W wojnach światowych Południowa Afryka walczyła po stronie Ententy, a później koalicji antyhitlerowskiej.
POCZĄTKI APARTHEIDU
Po II wojnie światowej do rządów w RPA doszła Partia Narodowa, która wprowadziła w życie system polityczny opracowany przez grupę afrykańskich uczonych z uniwersytetu w Stellenbosh. Ogłoszony przez D.F. Malana, zwany apartheidem. Cele tej polityki dobrze odzwierciedla wypowiedź byłego premiera RPA Vorstera z 1978 roku. Stwierdził on, że misją jego rządu jest dbanie o rozwój wszystkich społeczności państwa, które ze względu na dzielące je różnice nie mogą tworzyć jednego narodu. Khosa tak się różni od Venda jak Włoch od Szweda, a Zulu od Tswana jak Turek od Niemca. Tak jak obywatele Europy żyją w oddzielnych państwach narodowych, tak i obywatele RPA, chcąc dobrze prosperować, muszą dążyć do podziału Afryki Południowej na autonomiczne jednostki geopolityczne, zamieszkiwane przez poszczególne grupy etniczne.
WPROWADZENIE APARTHEIDU
Apartheid przyniósł administracyjny podział społeczeństwa południowoafrykańskiego na grupy rasowe i etniczne. Polityka apartheidu została wprowadzona w życie poprzez 2 etapy : w latach 1948 - 1963 tworzono podstawy prawne tego systemu, a następnie do roku 1989 odbywała się tzw. bantustanizacja RPA, czyli wydzielenie terenów dla ludności czarnej. System segregacji rasowej objął praktycznie wszystkie dziedziny życia: edukację, kulturę, służbę zdrowia, przyznając pełnię praw obywatelskich jedynie białej ludności. Pozostałym grupom ludności - czarnej, Koloredów i Azjatów - wyznaczono oddzielne miejsce zamieszkania i pracy. Czarni zostali zepchnięci na obrzeża wielkich miast i zamieszkali w gettach. Wszędzie można było spotkać tabliczki z napisem „Slegs vir blanke” („Tylko dla białych”). Powstawały ustawy zakazujące współżycia z osobami o innym kolorze skóry, zawierania małżeństw mieszanych, ograniczające dostęp ludności niebiałej do pewnych zawodów, przyznające prawo do posiadania ziemi oraz prawa polityczne jedynie białym. Przez 30 lat rządów Partii Narodowej wydano ponad trzysta aktów prawnych legitymizujących różne aspekty apartheidu. Najważniejsza była ustawa o rejestracji ludności z 1950 roku, która zawierała kuriozalne definicje klasyfikujące obywateli RPA według ras. Najmniejsze odstępstwa od obowiązującej segregacji rasowej były bardzo surowo karane do kary śmierci i wieloletniego więzienia włącznie. Sama krytyka systemu uznawana była za przestępstwo przeciwko państwu. Biali, którzy stanowili 10-14% ludności kraju, dominowali w życiu politycznym aż do 1994, dzięki pozbawieniu praw wyborczych czarnej większości (ok.75%). Dominacja białych w RPA trwała do 1994r.
Kreowane przez politykę apartheidu przekonanie białych o własnej wyższości spowodowało, że rasa stała się najważniejszą kategorią socjologiczną, stanowiącą wyróżnik tożsamości grupowych. Brak kontaktów pomiędzy przedstawicielami poszczególnych ras podzielił obywateli jednego państwa na cztery niezależne "podspołeczeństwa", w niewielkim stopniu identyfikujące się z szerszą wspólnotą państwową.
W wyniku agresywnej polityki wobec sąsiednich krajów RPA wdało się w latach 1975-1978 w konflikty zbrojne z Angolą, Mozambikiem, Botswaną i Lesotho.
PRZECIWKO APARTHEIDOWI
Do walki z dominacją białych i apartheidem służyła organizacja o nazwie Afrykański Kongres Narodowy (ANC). Została ona utworzona w 1912 r jako organizacja walcząca o zrównanie praw białej i czarnej ludności. Po 1948r. opowiadano się za pokojowymi rozwiązaniami problemów masowych, jednak w 1960r - po masakrze setek nieuzbrojonych demonstratorów w Sharpeville i zdelegalizowaniu ANC zmieniono formy walki o prawu ludności murzyńskiej. Działacze kongresu powołali własne siły zbrojne dokonując licznych ataków sabotażu na terenach RPA. W połowie lat sześćdziesiątych zbrojne formacje ANC usiłowały, bez powodzenia, wywoływać zbrojne powstanie w RPA. Próby zakończyły się osądzeniem i skazaniem w 1963r. na dożywotnie więzienie 8 aktywistów ANC m.in. Nelsona Mandeli. W 1966r. apartheid został uznany przez zgromadzenie ogólne ONZ za zbrodnię przeciwko ludności, a w 1973 objęty konwencją (weszła w życie w 1976r.) w sprawie karania zbrodni apartheidu.
KONIEC APARTHEIDU
Prezydent Wilhelm Frederic de Klerk zapoczątkował proces głębokich reform wewnętrznych, polegających na stopniowej likwidacji systemu apartheidu. Po demontażu apartheidu w latach 1990-1994 przed elitami RPA stanął również problem, jak wielobarwną mozaikę odseparowanych od siebie ras, kultur i języków przekształcić w nowoczesny naród. W 1990r. prezydent uwolnił Nelsona Mandelę, przywódcę ANC, oraz zniósł zakaz działalności Afrykańskiego Kongresu Narodowego. Mandela przyrzekł, że ANC zawiesi walkę zbrojną z rządem. W 1991r. Parlament zniósł ustawy apartheidu co otworzyło drogę do przekształcenia RPA w wielorasowe państwo demokratyczne. Definitywny kres istnienia apartheidu położyło jednak dopiero powszechne i równe wybory parlamentarne w kwietniu 1994r., w których zwyciężył, reprezentujący ludność murzyńską ANC. Nelson Mandela objął funkcję prezydenta kraju, zaś wiceprezydenta W.F. de Klerk. W 1994r. weszła w życie także nowa konstytucja RPA. Wprowadziła ona nową konstrukcję najwyższych władz, nowy podział administracyjny oraz podstawowe prawa obywatelskie dla wszystkich obywateli: poszanowanie zarówno praw jednostki, jak i kolektywnych praw grup etnicznych. Gwarantuje ona wolność religii, kultury i języka, przyznając aż jedenastu z nich status języka urzędowego.
Funkcję myśli przewodniej wiodącej do integracji Republiki Południowej Afryki przejęła ideologia Rainbow Nation - tęczowego narodu. Pojęcie to stworzył arcybiskup Kapsztadu Desmond Tutu, jeden z symboli oporu przeciwko reżimowi apartheidu, laureat Pokojowej Nagrody Nobla z 1984 roku, cieszący się dużym autorytetem w społeczeństwie, zwłaszcza wśród czarnej ludności. Rozpowszechnił je następnie prezydent Nelson Mandela oraz jego administracja. Wizja Rainbow Nation odwołuje się do starotestamentowej przypowieści o potopie, w której tęcza symbolizuje przebaczenie Boga wobec grzesznych ludzi. Tak jak w Piśmie Świętym mieszkańcy RPA otrzymali kolejną szansę zbudowania wspólnego narodu, z którego Bóg wygnał zło apartheidu. Również w kosmologii plemion Xhosa i Zulu tęcza oznacza nadzieję na pomyślność i lepszą przyszłość.
Także symbolika państwowa propaguje ideę tęczowego narodu. Na fladze RPA kolorowe pasy oznaczają zjednoczenie ras i nacji, z których składa się społeczeństwo południowoafrykańskie. Motto godła narodowego w języku khoisan głosi: różnorodni ludzie, łączcie się. Hymn państwowy jest śpiewany w czterech najważniejszych językach RPA (khosa, zulu sotho, afrikaans, angielski). Wprowadzono również nowe święta narodowe, które wspomagają tworzenie nowej kultury obywatelskiej ponad podziałami etniczno-kulturowymi.
W dowód uznania społeczności międzynarodowej dla pokojowego procesu likwidacji apartheidu w RPA, Nelson Mandela i Frederic de Klerk zostali uhonorowani Pokojowymi Nagrodami Nobla w 1993r. Od tego czasu w RPA panuje pokój społeczny. W gospodarce panują biali, natomiast w życiu politycznym czarni. Obserwowało się i zarzucało Mandeli popieranie „czarnego rasizmu” w administracji państwowej, zastępowało się białych specjalistów niekompetentnymi czarnymi. Urząd prezydenta Mandela pełnił do czerwca 1999r. Po zniesieniu apartheidu tragicznie pogorszyła się sytuacja kraju, czego przykładem są m.in.: spadek wartości pieniędzy, epidemia AIDS, ogromne bezrobocie, załamanie gospodarcze, znaczna emigracja. Podsumowując politykę apartheidu nie należy zapominać także o dodatnich stronach. Sytuacja gospodarcza RPA za czasów apartheidu była nieporównywalnie lepsza od sytuacji w krajach rządzonych przez czarnych.
Michał Płatek, kl. III a-g
Bibliografia: