Piotr Frieda
CKU Człuchów
Technikum BHP
Semestr I
Psychologia
Praca kontrolna
STRES I METODY JEGO PRZEZWYCIĘŻANIA.
Prowadzący:
Ocena:
Człuchów 18.11.2005
Stres i metody jego przezwyciężania.
Codzienne życie wymaga od człowieka prawidłowej regulacji wzajemnej relacji organizmu z otaczającym go środowiskiem. Człowiek na co dzień styka się z czynnikami, które powodują zespoły zmian samopoczucia, nastroju. Te swoiste zmiany, wywoływane zarówno przez czynniki fizyczne jak i psychologiczne, odczuwane są przez człowieka jako frustracja bądź stres. Definiując pojęcie frustracji należałoby zaznaczyć że jest to w zasadzie synonim stresu. Sytuacje, w których człowiek nie może zaspokoić swoich potrzeb ze względu na napotykane przeszkody nazywamy sytuacjami frustracyjnymi. Sytuacjom tym towarzyszy stan napięcia emocjonalnego zwany frustracją (rozgoryczenie, rozczarowanie) (www.sciaga.pl „Frustracja i stres”). Stres bywa różnie rozumiany przez różnych teoretyków, lecz definicje stresu zwykle zawierają w sobie jakiś wariant idei, że człowiek doświadcza stresu wówczas, gdy próbuje sprostać stawianym przez otoczenie wymaganiom, które albo zbliżają się do granic jego możliwości, albo je przekraczają (Manstead A., Hewstone M., 1996). Stres to stan ogólnej mobilizacji sił organizmu, który jest odpowiedzią na silny bodziec fizyczny lub psychiczny. Często wywiera on bardzo negatywny wpływ na funkcjonowanie organizmu, choć jest to naturalna biologiczna reakcja każdego normalnego organizmu. Normalne fizjologiczne zjawisko związane z procesami życia. Stres pojawia się w różnych sytuacjach. Mogą to być sytuacje, z którymi spotykamy się bardzo często tak jak np. kłopoty w szkole lub w pracy, problemy rodzinne, egzamin z psychologii, niezapowiedziane kartkówki, rozmowy kwalifikacyjne, nadmiar pracy przy zbyt małej ilości czasu, brak pewności siebie, a nawet szybka jazda samochodem łączona z wyprzedzaniem „na trzeciego”. Niewielu z nas wie, że źródłem stresu może być również środowisko czy pokarm, który spożywamy na co dzień. Szczególnie widoczne jest to w wielkich miastach, gdzie panuje tłum zgiełk i wszechobecna szybkość oraz schematyczność dnia codziennego.
Mogą to być też sytuacje nagłe, niespodziewane tak jak wypadek, uraz, ciężka choroba, nagła śmierć bliskiej osoby, ataki terrorystyczne czy panująca epidemia ptasiej grypy. Nagły wysoki poziom stresu może wywołać panikę, szał oraz zupełnie przeciwnie: otępienie i bezruch. Może również powodować stany chorobowe, zaburzenia psychiczne, nerwice, ale tylko gdy utrzymuje się on dość długo (zależy to od odporności organizmu). W czasie długotrwałego występowania stresu często nasz umysł przestaje prawidłowo funkcjonować. Może występować eskalacja ujemnych emocji takich jak nienawiść, pogarda, wrogość, zazdrość, chęć odwetu, ale również bezsenność, uczucie rezygnacji, słabości, obojętności wobec otoczenia.
Oddziaływanie stresu wszyscy rozpoznajemy w podobny sposób:
-trudności w podjęciu decyzji, utrata satysfakcji z pracy, postrzeganie sytuacji jako zagrożenia nie wyzwania;
-zmiana funkcjonowania umysłu: generowanie negatywnych myśli, zawężenie uwagi, upośledzenie zdolności koncentracji, obniżenie zdolności radzenia sobie z trudnościami, utrata cennej energii poprzez doświadczanie roztargnienia, lęku, frustracji;
-długotrwałe objawy fizyczne: przyspieszone bicie serca, wzrost aktywności gruczołów potowych, zimna skóra, zimne kończyny- dłonie i stopy, mdłości, przyspieszony oddech, wypieki na policzkach lub bladość, napięcie mięśni, suchość ust, potrzeba oddania moczu, biegunka (www.sciaga.pl, „Stres -skutki i przyczyny”).
W badaniach nad stresem i radzeniem sobie z nim najczęściej korzystano z teorii opracowanej przez Lazarusa. Twierdzi on, że na doznanie stresu psychicznego składają się trzy procesy. Ocena pierwotna to proces spostrzegania zagrożenia w otoczeniu. Ocena wtórna to proces decydowania, jak zareagować na owo zagrożenie. Oba procesy poznawcze - ocena pierwotna i wtórna - przebiegają równocześnie i są ze sobą sprzężone. Na przykład optymistyczna ocena możliwości własnego działania może zmienić pierwotną ocenę sytuacji stresowej z „zagrożenia” na „wyzwanie”, a ocena pesymistyczna - na odwrót (Strelau J., 2000). Radzenie sobie jest procesem realizowania reakcji wybranych w fazie oceny wtórnej (Manstead A., Hewstone M., 1996). Dostrzeżenie zagrożenia, a więc ocena pierwotna, zależy częściowo od sytuacji, z jaką się człowiek spotyka, a częściowo od tego co wnosi on w tę sytuację, np. widok myszy może dla jednej osoby nie stanowić zagrożenia, podczas gdy dla innej być poważnym zagrożeniem. Ocena wtórna często polega na rozważaniu różnych możliwości i zastanawianiu się nad konsekwencjami wybranych reakcji. Podobnie jak w przypadku oceny pierwotnej w procesach szacowania i podejmowania decyzji człowiek korzysta z informacji pochodzących z pamięci jak i wynikających z konkretnej sytuacji. Wynik procesu oceny wtórnej może być zatem różny u różnych osób, nawet jeśli spostrzegają one zagrożenie w ten sam sposób. Tak więc widok wspomnianej wcześniej myszy u pani X może wywołać atak paniki, a w panu Y wzbudzić agresję. Wywnioskować z tego można, że różnice indywidualne pomiędzy ludźmi powodują, że to samo wydarzenie dla jednej osoby może być stresujące, a dla innej nie (podobnie jak np. występ publiczny).
Lazarus twierdzi również, że stres może być wywołany przez trzy rodzaje zdarzeń. Ocena sytuacji jako zagrożenia ma miejsce wówczas, gdy człowiek przewiduje, że może zdarzyć się coś szkodliwego lub nieprzyjemnego (wizyta u stomatologa, powrót rodziców z wywiadówki). Ocena sytuacji jako wyzwania występuje wtedy, gdy człowiek przewiduje możliwość uzyskania dobrego lub pożądanego wyniku, przy jednoczesnym założeniu, że nie będzie to łatwe (np. zawody sportowe). Wiele sytuacji stresowych jest połączeniem zagrożenia i wyzwania (np. skok na bungee). W odróżnieniu od zagrożenia i wyzwania ocena w kategoriach utraty występuje wówczas, gdy stan negatywny jest nieodwracalny, np. śmierć bliskiej osoby (Manstead A., Hewstone M., 1996).
Czynniki powodujące stres nazywane są stresorami. Są one różnorodne i mogą być charakteryzowane z różnych punktów widzenia. Przede wszystkim bierze się pod uwagę ich siłę oraz zakres oddziaływania (czy dotyczą wielu ludzi, czy pojedynczych osób). Bardzo istotną właściwością charakteryzującą stresory jest możliwość ich kontroli, czyli to, w jakim stopniu ich wystąpienie, przebieg i następstwa zależą od celowego działania osób zaangażowanych. Na jednym biegunie mamy tu wydarzenia stresowe niekontrolowalne, np. wypadki losowe, na drugim - kontrolowalne, np. choroby, którym można skutecznie zapobiegać, a w razie ich wystąpienia podjąć odpowiednie leczenie. Kontrola większości wydarzeń stresowych ma charakter ograniczony, są one kontrolowalne częściowo, pod jakimś względem, w określonych warunkach lub w pewnym okresie. Kontrolowalność jest bardzo ważna dla przebiegu i wyników aktywności podejmowanej w sytuacji stresowej. Aktywność ta, określana jest terminem „radzenie sobie” (Strelau J., 2000).
Proces radzenia sobie stanowi odpowiedź na określoną sytuację. Jest inicjowany przez poznawczą ocenę sytuacji jako stresowej (ocena pierwotna) i kontynuowany przez cały czas jej trwania. O ile stres nie ma charakteru chronicznego, proces radzenia sobie kończy się rozwiązaniem sytuacji stresowej (Strelau J., 2000).
Jest wiele sposobów radzenia sobie ze stresem. Podstawą jest relaksacja. W czasie kilkunastominutowego relaksu w organizmie człowieka pojawiają się takie pozytywne reakcje, jak: zmniejszenie zużycia tlenu o około 10-20%, co jest wskaźnikiem, że organizm wówczas pracuje oszczędnie; wzrost częstości i intensywności fal alfa w mózgu, co poprawia jego biologiczną i psychiczną sprawność; obniżenie poziomu kwasu mlekowego jako konsekwencja rozluźnienia grup mięśni (rąk, nóg, tułowia); zmniejszenie liczby uderzeń serca na minutę; zwolnienie rytmu oddychania (www.sciaga.pl, „Stres - skutki i przyczyny”).
Kontrolę poziomu stresu możemy osiągnąć na wiele sposobów, m.in.:
Powtarzanie:
Uczestnicząc w pewnym zdarzeniu wiele razy, np. idąc kolejny raz na rozmowę kwalifikacyjną, czy publicznie zabierając głos, możemy osiągnąć określony poziom swobody, pewności siebie, który pozwoli na pełną ekspresje naszych możliwości.
Planowanie:
Dokonując analizy wyimaginowanych przyczyn wywołujących stres, możemy dokonać również analizy możliwych sposobów odpowiedzi, reakcji na te zdarzenia. Na przykład wyobraziwszy sobie rozmowę z szefem, który stawia zarzuty wobec mojej osoby, mogę zastanowić się nad optymalnym dla siebie sposobem poprowadzenia tej rozmowy, by nie ulec dezorganizującemu uczuciu stresu lecz konstruktywnie ustosunkować się do krytycznych uwag.
Unikanie:
Jeżeli określone zdarzenie na pewno będzie miało dla nas nieprzyjemny przebieg a jednocześnie nie przyniesie jakichkolwiek korzyści, próba uniknięcia go jest optymalnym rozwiązaniem. Przykładem może być awantura, która wywiązała się wśród kibiców na stadionie. Jakakolwiek próba mediacji nie może przynieść pozytywnych skutków, dlatego lepiej jest nie włączać się do akcji(www.sciaga.pl, „Stres - skutki i przyczyny”).
Aby unikać długotrwałych, wysokich stanów stresowych należy prowadzić aktywny tryb życia, ale też podchodzić do życia z dystansem, nie należy się chorobliwie przejmować sprawami codziennymi. Należy też być dobrze poukładanym i starać się panować nad sobą. Niestety często ludzie nie mogący poradzić sobie ze stresem sięgają po używki, takie jak alkohol, papierosy czy narkotyki. Może pomagają one w zapomnieniu o kłopotach, ale niszczą nasz organizm przez co później jest mniej odporny.
Strategie, które pozwolą efektywnie radzić sobie ze stresem muszą być dostosowane do specyfiki źródła stresu. Stres wywołuje każda nowa sytuacja, każde nowe zadanie. Nie można przeżyć życia bez stresów. Stres ma aspekt pozytywny gdy jest słaby: mobilizuje do działania, zwiększa energię, pozwala pokonać przeszkody poprawia ogólne samopoczucie. Istnieje dla każdego człowieka jego własny optymalny poziom stresu, czyli maksymalne jego natężenie, przy którym doświadcza on największych korzyści. Przy optymalnym poziomie stresu człowiek najlepiej funkcjonuje. Bywa jednak, że jest nadmierny lub zbyt długotrwały. Wtedy może wywołać skutki przeciwne: apatię lub niepokój, niezdolność do skutecznego działania, a nawet dolegliwości fizyczne jest bardzo szkodliwy dla organizmu. Granica ta jest bardzo indywidualna: zależy od osobowości, cech charakteru, często od dotychczasowych doświadczeń i aktualnej sytuacji życiowej. Z takim stresem, a dokładniej - z jego negatywnymi skutkami - należy walczyć. Sposoby są różne i zależą od indywidualnych predyspozycji. Jednym pomaga wysiłek fizyczny, innym odpoczynek w wannie, jeszcze inni sądzą, że najważniejsze jest odpowiednie odżywianie i zdrowy styl życia(www.sciaga.pl, „Frustracja i stres”). Każdy sposób jest dobry, jeśli jest skuteczny.
Przy efektywnym radzeniu sobie ze stresem należy brać pod uwagę zarówno możliwości jednostki, jak i wymagania sytuacji. Ogólnie można stwierdzić, że w sytuacjach, na które człowiek rzeczywiście może mieć wpływ, skuteczniejsze są sposoby radzenia ze stresem aktywne, „czujne” (nastawione na poszukiwanie informacji o stresie), wyrażające się w dążeniu do rozwiązania problemu. Natomiast kiedy sytuacja nie podlega naszej kontroli, bardziej efektywne są „unikowe”, obronne, polegające na wycofaniu się sposoby radzenia sobie ze stresem. Jednak uważam że, nie powinniśmy unikać stresu, lecz uczyć się dobrze z nim radzić. Tak więc skuteczny i nie zestresowany jest człowiek, który potrafi dopasować styl radzenia sobie ze stresem, frustracją lub sytuacjami trudnymi do wymagań sytuacji.
Literatura:
Manstead Antony, Hewstone Miles „Psychologia Społeczna”, Wydawnictwo Jacek Santorski & Co, Warszawa 1996.
Strelau Jan, „Psychologia Podręcznik Akademicki”, Tom 3, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000.
Źródła internetowe: