Pełny tytuł powieści Nowa Heloiza J.J. Rousseau brzmi:
Julia, czyli Nowa Heloiza, listy obojga kochanków, mieszkańców małego miasteczka u stóp Alp.
Powieść ta ukazuje dzieje nieszczęśliwej, zakazanej miłości młodej pary, Saint-Preux i Julii, nazwanej w tytule przez pisarza Nową Heloizą.
Inspiracją do napisania tej powiastki stał się średniowieczny utwór Pierre'a Abelarda Historia moich niedoli, ukazujący głośny, tragiczny romans Heloizy i Abelarda, słynnego filozofa, teologa paryskiego i poety, który zakochał się w pięknej małoletniej uczennicy.
Kiedy okazało się, że ta jest w ciąży, wzięli potajemnie ślub. Po urodzeniu się synka Astrolaba wuj Heloizy, kanonik katedry Notre Dame w Paryżu, Filbert, wpadł w straszny gniew i nasłał na Abelarda zbirów, którzy dokonali okrutnej kastracji. Abelard i Heloiza znaleźli schronienie w klasztorach, ale ich miłość przetrwała i korespondowali ze sobą do końca życia.
Nowa Heloiza Rousseau, składająca się z sześciu części, to powieść epistolarna, czyli napisana w formie listów (podobnie jak Historia moich niedoli P. Abe- larda). Są to listy pisane wzajemnie do siebie przez kochanków.
Powieść Rousseau, wydana w 1760 r. w Amsterdamie i wznowiona w 1761 r. w Paryżu, szybko zdobyła ogromny rozgłos i poczytność jako dzieło niezwykłe, szokujące, ukazujące wzór sentymentalnej miłości; w XVIII wieku miała więcej niż 70 wydań.
Pisarz ogłasza się wydawcą listów, a nie autorem, by podkreślić ich auten- tyczność.
3. Nieszczęśliwa, zakazana miłość młodej arystokratki i biednego guwernera
a) Konflikt między powinnością a miłością
Julia, przedstawicielka arystokracji, i Saint-Preux, skromny, ubogi guwerner, muszą się rozstać, ponieważ na ich związek nie pozwalają istniejące między nimi bariery klasowe i konwenanse społeczne,
piękne, głębokie uczucie nauczyciela i uczennicy ponosi klęskę z powodu funkcjonowania niewłaściwych norm społecznych; ich smutny los stał się dla Rousseau pretekstem do krytyki cywilizacji opartej na nierówności między ludźmi,
młodzi próbują walczyć z zakazaną miłością, nie chcą skorzystać z możliwości ucieczki; po ciężkich przeżyciach wewnętrznych i rozterkach duchowych roz- łączają się w imię powinności i cnoty,
Julia wychodzi za mąż za barona de Wolmar, a Saint-Preux wyrusza w podróż po świecie, ale oboje pozostają sobie wierni, wzajemna miłość nadal jest w ich sercach; jest to Uczucie piękne, czyste, doskonałe, idealne, oparte na uwiel- bieniu i szacunku,
Julia chce żyć uczciwie, w zgodzie z sumieniem; znajduje pociechę w mał- żeństwie, a przede wszystkim w macierzyństwie, w którym postrzega zaspoko- jenie głosu natury,
oddaje się macierzyństwu oraz przyjemnościom życia na wsi, ale mimo że wyrzeka się młodzieńczego uczucia, nie potrafi go przezwyciężyć; kocha i tęskni za ukochanym; oboje pisują do siebie czułe listy, w których wyznają sobie miłość i informują o stanach swego serca,
Saint-Preux jest bardzo uczuciowy, skłonny do poddawania się nastrojom i melancholii, nie jest podobny do Abelarda; oboje stają się wzorem sentymen- talnych kochanków.
b) Analogia Nowej Heloizy do średniowiecznego romansu o Heloizie i Abelardzie
oba utwory zostały napisane w formie listów,
w obu sytuacjach zakochaną parę stanowi nauczyciel i uczennica,
w obu przypadkach występuje piękna, odwzajemniona miłość, która kończy się rozłąką, ale żarzy się w sercach kochanków do kresu ich dni i nie pozwala im na przerwanie korespondencji między sobą,
w obu romansach zaistniała konieczność rozstania się młodych i wyboru innej drogi życiowej, ale Saint-Preux i Julia są już inni niż średniowieczni kochanko- wie, gdyż tu wypadki rozwijają się inaczej,
Wolmar, mąż Julii, proponuje byłemu kochankowi żony rolę wychowawcy ich dzieci; według pisarza miłość uszlachetnia i uczy zgody, a ludzkie cierpienia koi piękno przyrody i życie na wsi.
d) Nowa Heloiza jako utwór sentymentalny
powieść ma cechy sentymentalizmu (sentymentalizm, od ang. sentimental - wrażliwy, uczuciowy, fr. sentymentalisme - uczuciowość, wrażliwość; prąd umysłowy i literacki, który rozwinął się w Europie w II połowie XVIII wieku, głoszący prymat uczuć nad rozumem oraz pochwałę czułości i prostoty, przeciwstawiający się racjonalizmowi i klasycyzmowi, zaprzeczający klasycy- stycznym przekonaniom o harmonii i ładzie świata, i ukazujący rzeczywistość pełną konfliktów, kładący nacisk na przeżycia wewnętrzne człowieka i jego uczucia w przekonaniu, że są one znacznie ważniejsze od praw społecznych czy obyczajowych, oraz ukazujący zachwyt nad pięknem przyrody); Rousseau został uznany za czołowego twórcę tego nurtu,
pisarz wysuwa w utworze typowe dla sentymentalizmu propozycje, takie jak:
- skupienie się na przeżyciach wewnętrznych bohaterów, uczuciowości, refle- ksjach i stanach emocjonalnych,
- pozytywny, uszlachetniający wpływ miłości na człowieka,
- ścisły związek piękna przyrody z przeżyciami ludzi (czułość i dobroć),
- obraz szczęścia na tle życia wiejskiego, powrót do prostej, pierwotnej egzy- stencji, zgodnej z prawami natury.
|