37. Przekształcenia słowotwórcze

NEOLOGIZMY (NOWOTWORY)

- słowa nowo utworzone

- powstają bardzo często w języku potocznym, gdy następuje konieczność stworzenia nowej nazwy dla pojęcia lub przedmiotu (np. w okresie powojennym wysokościowiec, bikiniarz - związane z nowymi zjawiskami społecznymi i technicznymi)

- częste zjawisko w obrębie stylu naukowego, często jako odpowiedniki terminów obcych (np. w XIX wieku neologizm tlen, który zadomowił się w języku), uczony tworzący neologizm jest zobligowany do precyzyjnego wyjaśnienia go w celu zachowania jednoznaczności językowej

- pisarze nie wyjaśniają neologizmów z dwóch przyczyn:

1) ponieważ często z elementów, które weszły w jego strukturę można odczytać jego sens

2) ponieważ nowe słowo osadzone jest w kontekście, który je określa

- neologizmy muszą mieć umotywowanie w utworze, muszą służyć jakiemuś celowi artystycznemu

- pośmieszyć, zjesieniałość, niedobłysk Leśmiana współtworzą balladowo-baśniowy charakter utworów

- powstają albo na skutek zlepienia dwóch lub czasem większej ilości słów (np. sokowirówka, zwierzoczłekoupiór) lub poprzez dodawanie do rdzenia wyrażenia różnych prefiksów (np. po-gadać, prze-myśleć), sufiksów (ziel-eń, poduszko-wiec), bądź infiksów (rzadko - nie warto pamiętać)

- stanowią właściwość stylu indywidualnego (mistrz - Leśmian? widocznie autorzy Trojaczków nie znali Białoszewskiego i poezji lingwistycznej ^^)

- funkcja w utworze: ubranie myśli w ciekawe, zaskakujące słowo; gra ze skojarzeniami; niejednoznaczność

ZDROBNIENIA (DEMINUTIVA)

- popularne w poezji sentymentalnej (np. Kniaźnin), Mickiewicz używał ich w początkowym okresie twórczości (światełka, perełka, ząbek, rąbek)

- powstają na skutek dodania odpowiedniego sufiksu po rdzeniu wyrazu, np.. - ek, -ątko, -eczek, -ąteczko, -eńko itp.

- mają zabarwienie emocjonalne - pozytywne, podkreślają delikatność, filigranowość, pomniejszają wagę przedmiotu

ZGRUBIENIA (AUGMENTATIVA)

- nie wiążą się z żadnym określonym historycznie stylem

- powstają na skutek dodania odpowiedniego sufiksu po rdzeniu wyrazowym, np. - idło, -udło, -uchna, -isko

- mają zabarwienie pejoratywne, podkreślają brzydotę, ciężar, wielkość, często służą do tworzenia wulgaryzmów, np. końcówka -sko, -iszcze

ZŁOŻENIA (COMPOSITIA)

- wyrazy powstałe na skutek połączenia dwu słów (śmiercionośny, różanopalca)

-funkcje przeróżne, zależy jak daleko są położone od siebie semantycznie złożone słowa i jakie mają nacechowanie emocjonalne

---