PRÓBY WYJAŚNIENIA ZJAWISKA PRZESTĘPCZOŚCI MŁODZIEŻY Przegląd współczesnych teorii, ☆──══♦ஓ♦══──☆ STUDIA, resocjalizacja

Teoria przestępczości zasadniczo sprowadza się do możliwości odpowiedzi na pytanie związane z różnicami między zachowaniami przestępczymi a nieprzestępczymi. W zależności od podstawowych założeń określone teorie koncentrują się, w większym czy mniejszym stopniu, na problemach zbliżonych do tego pytania, wskazując na konieczność zbadania określonych czynników wiążących się z przestępczością. I tak ,teorie biologiczne koncentrują się na czynnikach wewnętrznych(organicznych) i aspektach rozwojowych, podczas gdy teorie socjologiczne biorą pod uwagę cały zakres uwarunkowań i nacisków społecznych - poczynając od rodziny i grupy rówieśniczej aż do społeczeństwa jako całości.
Według W.B. Sandersa, teorie przestępczości muszą uwzględniać i objaśniać dwa zasadnicze problemy. Pierwszy dotyczy wzorów przestępczości, czyli teoria musi objaśniać formy (rodzaje),częstotliwość występowania oraz społeczny zasięg zachowań przestępczych. Po drugie, teorie muszą wyjaśniać cały zespół procesów motywujących młodzieży przyjmującej przestępcze wzory. W związku z tym, aby wyjaśnić przestępczość młodzieży , trzeba postawić dwa pytania: 1) jakie elementy społecznej organizacji lub struktury są „odpowiedzialne” za obserwowane rozmiary i formy przestępczości i 2)jakie powodują one (te elementy) skutki u jednostek przestępczych i nieprzestępczych , dlaczego tylko u pewnych jednostek te skutki są negatywne. Tak więc teorie przestępczości musza uwzględniać wieloraki i specyficzne mechanizmy wiążące czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Teorie muszą uwzględniać jeszcze dodatkowy trzeci warunek, jest nim mianowicie proces kryminalizacji pewnych zachowań, czyli naznaczanie tych zachowań jako przestępcze. Ważność tego warunku wynika stąd, że mimo deklarowanych i zasad równości wszystkich jednostek wobec prawa, w społeczeństwach demokratycznych i pluralistycznych prawo jest jednak wyrazem interesów wpływowych grup społecznych. W wyniku tego normy prawne są bardziej „zaostrzone” w stosunku do pewnych grup społecznych (pewnych kategorii młodzieży) i reprezentanci tych grup będą częściej podlegać sankcjom - rozmiary przestępczości w tych grupach będą większe. Jeden z pierwszych socjologów, Wiliam Sumner (1906) skoncentralizował normy w trzy kategorie: zwyczaje ,obyczaje i prawa. Zwyczaje to codzienne normy bazujące na tradycji i etykiecie. Naruszenie zwyczajów nie powoduje poważnych konsekwencji, ale może przyczynić się do tego, by ludzie myśleli o osobie ,która je narusza jako „dziwnej”. Zwyczaje zawierają standardy ubierania się, dystansu od innych, zachowania przy jedzeniu. Obyczaje są normami opartymi o szeroką społeczną moralność ,których naruszenie powoduje bardziej poważną społeczną reakcję. Małżeństwa mieszane, nielegalna ciąża ,zażywanie narkotyków-ludzie którzy dokonują tych czynów mogą być uznani za nikczemnych i potencjalnie szkodliwych dla społeczeństwa. Prawa to najsilniejsze normy, ponieważ są wspierane przez sankcje karne. Ludzie , którzy naruszają je mogą zostać aresztowani i ukarani, w zależności od popełnionego czynu. Wiele praw dotyczy zachowań, które były zwyczajami ,a szczególnie obyczajami ale zostały włączone do praw .Chociaż naruszenie praw przynosi stygmatyzację związaną z aresztem ,sprawca niekoniecznie zostaje uznany za dewianta(np. przestępstwa drogowe).
Niewątpliwie przegląd teorii socjologicznych należy zacząć od Dirkheima. Nie sposób przecenić jego dorobku i oryginalności myśli. Śledząc statystyki przestępczości XXIX Durkheim zauważył ,iż przestępczość wszędzie wzrosła. Skonstatował więc, iż nie ma fenomenu ,który prezentuje więcej bezsprzecznych symptomów normalności, blisko związanego z warunkami życia zbiorowego. Przestępczość przybiera nienormalne formy, kiedy jej stopień jest niezwykle wysoki. Ten nadmiar jest niewątpliwie chorobą naturze .To co jest normalne to istnienie przestępczości .Zaklasyfikowanie przestępczości do fenomenów normalnej socjologii to nie powiedzenie po prostu, że przestępczość jest nieunikniona , chociaż godna pożałowania, właściwa niepoprawnej nikczemności człowieka; to powiedzieć, że jest to czynnik zdrowia publicznego ,integralna część wszystkich zdrowych społeczeństw.
Ale z faktu ,iż przestępczość jest fenomenem normalnej socjologii nie wynika, że przestępca jest normalnie ukonstytuowany z biologicznego i psychologicznego punktu widzenia. Te dwie kwestie są niezależne od siebie. To stwierdzenie Durkheima ,było częstym powodem krytyki jego teorii jako niekonsekwentnej (Siemaszko 1993).Jest to jeden z mocniejszych punktów tej teorii, otóż czym innym perspektywa socjologiczna i użyteczność przestępcy, a czym innym perspektywa psychologiczna i jego zaburzenia. a twierdził Leibniz „doskonała całość nie musi składać się z doskonałych części”. Koncepcję Durkheim w aspekcie użyteczności dewiacji rozwinął Kai Erikson. Wychodzi on ze stwierdzenia ,iż ludzie żyjący w społeczności (rodzina nuklearna, naród, kultura)spędzają większość swojego życia w bliskim kontakcie ze sobą, dzieląc codzienną sferę doświadczenia, która sprawia ze należą do określonego” rodzaju” i żyją w specjalnym „miejscu”. W formalnym języku socjologii , oznacza to, że społeczności posiadają granice :każda ma specyficzne terytorium w świecie jako całości, nie tylko w sensie, że przejmują szczególną niszę, która może być nazwana przestrzenią kulturową i rozwijać swój własny „etos”.
Jak powstają te granice? Jednym „materiałem” w społeczeństwie, który wyznacza granice jest zachowanie ich członków- lub raczej sieć interakcji, która wiąże tych członków razem w regularnych relacjach społecznych. W przeszłości karanie przestępców odbywało się na placu rynkowym i tłum miał szansę aktywnego uczestnictwa. Dzisiaj tę funkcję przejęły media, będąc głównym źródłem informacji o normalnych granicach społeczeństwa. ż tej przyczyny zachowanie dewiacyjne nie jest rodzajem przecieku ,który przydarza się, kiedy mechanizm państwa nie pracuje sprawnie, ale jest ważnym warunkiem zabezpieczającym stabilność życia społecznego. Więc czy należy walczyć z tymi zachowaniami? Zdaniem Eriksona, rzeczywiście, agencje powoływane przez społeczeństwo dla zapobiegania dewiacji są często Tak ubogo uposażone, że można by zapytać, dlaczego są powoływane i jaka jest ich realna funkcja. A więc jesteśmy ludźmi, którzy Tak naprawdę nie oczekują, by dewianci zmienili się bardzo. Ceremonie, które zmieniają status, mają kilka faz. Konfrontacja dewianta z jego społecznością(np. rozprawa sądowa),ogłoszenie o naturze dewiacji(werdykt lub diagnoza),przyznanie roli, która ma neutralizować szkodliwy efekt(więzień lub pacjent).Te ceremonie są wręcz nieodwracalne,a więc bardzo rzadko dają się zmienić.
Kolejny przedstawiciel o którym chciałabym napisać to Robert Merton ponieważ znaczenie jego teorii dla interpretacji zachowań dewiacyjnych wzrasta (K. Szafraniec 1990).Osią analizy Merona są społeczne i kulturowe źródła zachowania dewiacyjnego. Zachowanie to nie wynika, więc ze złożonych biologicznych tendencji, ale jest normalną odpowiedzią na społeczną sytuację, w której ludzie się znajdują. Merton wyróżnia dwa najistotniejsze elementy społecznych i kulturowych struktur. Pierwszy to kulturowo definiowane cele, obiektywne dla wszystkich albo dla rozmaicie ulokowanych członków społeczeństwa. Drugi element kulturowej struktury definiuje, reguluje i kontroluje akceptowane środki osiągania tych celów.
Kombinacji kulturowego nacisku i struktury społecznej wytwarza silną presję do dewiacji. Największą presję odczuwają ludzie z niskich warstw społecznych, gdyż ich sytuacja jest właściwie beznadziejna już na starcie. Struktura społeczna ,promująca system konkurencyjny wytwarza więc napięcie, które w konsekwencji może prowadzić do anomii. Wyścig szczurów, którego wszyscy jesteśmy uczestnikami jest tego czytelnym symbolem. Sama dewiacja w tym ujęciu jest formą przystosowania się. Richard Cloward i Lloyd Ohlin (1960).rozwinęli myśl Merona .Twierdzą oni, że miał on rację wskazując, iż niższe klasy mają mniej możliwości osiągania legalny sposób sukcesu, ale mylił się, że skonfrontowane z obszarem różnych możliwości
Mogą one automatycznie wybrać dewiację i przestępstwo. Twierdzą, iż wszystkie niższe klasy mają brak możliwości wykorzystania legalnych środków, ale nie mają tych samych możliwości do uczestniczenia w nielegalnych praktykach. Zachowanie dewiacyjne zależy od dostępu ludzi do nielegalnych możliwości. Szczególnie dotyczy to ludzi wkraczających w dorosłość. Wyróżnia trzy typy dewiacyjnych możliwości
1) przestępca - podobny do typu opisanego przez Mortona , wyrasta z dostępu do dewiacyjnych podkultur; jednak nie wszyscy ludzie z niższych klas idą tą drogą 2)konfliktowiec przyciąga ludzi ,którzy mają skłonności do przemocy i walki 3) uciekinier - przyciąga ludzi którzy wycofują się ze społeczeństwa np. narkomani, alkoholicy. Richard Quinnem oferuje wyjaśnienie, które nie jest funkcjonalne, ale wciąż jest strukturalne. Konflikt społeczny wyrasta ze sprzecznych interesów różnych grup społecznych, takich jak biznesmeni versus robotnicy, konserwatyści versus liberałowie, biali versus kolorowi, bogaci- biedni. Dominująca grupa tworzy legalne definicje postępowania ,nazywając przestępcami tych, którzy zagrażają jej interesom. Następnie klasa dominująca wzmacnia swoje wpływy poprzez policję, legalny system sprawiedliwości - zapewniając sobie ochronę swych interesów.
Wiele badań i teorii podkreśla znaczenie mówienia prawdy przez rodziców, poczucie szczęśliwości ,kwestię karalności oraz poczucie autonomii i samorealizacji zarówno rodziców ,jak i dzieci. Intymne, prawidłowe powiązania przynajmniej z jednym rodzicem mogą zabezpieczyć przed dewiacją. Nie ulega wątpliwości ,że rodzina jest ważnym czynnikiem socjalizującym i może być w pierwszej kolejności elementem profilaktyki, gdyż właśnie przywiązanie do rodziców najskuteczniej zapewnia respektowanie norm społecznych.