Iwona Hume
III FP - zaoczne
WSTĘP - WEDŁUG BN,, PANI BOVARY - GUSTAW FLAUBERT
BIBLIOGRAFIA:
Flaubert G.,,Pani Bovary”, przeł. A.Micińska, przedmowa J.Parandowski, W - wa 1957
Houser.,, W kręgu socjologii literackiej”, rozdz. Flaubert i Zola
Peyne R.,, Co to jest romantyzm”
Reizow Borys,, Flaubert”
WWW. Republika - /literatura powszechna/ Flaubert
I.ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ PISARZA.
Gustaw Flaubert urodził się w Rouen we Francji, 12 - go grudnia 1821 roku. Jego ojciec był sławnym chirurgiem, wychowywał syna w atmosferze surowości i powagi. Gustaw oprócz obowiązkowych zajęć, często grywał w bilard, włączając a to siostrę Karolinę. Już w liceum zajął się pisaniem, wydawał, bowiem pismo,, sztuka i postęp”. Zawierał w nim nowinki teatralne i plotki literackie. Po ukończeniu trzynastu lat zaczął pisać powieść pt.,, Izabela bawarska”. Powieść była dość surowa, bez uniesień i radości.
W 19837 roku Flaubert pisze,, Quidaquid volueris”, kreśląc smutny żywot postaci, będącej dzieckiem kobiety i małpy. W sierpniu tego samego roku zakochuje się w Marii Schlesinger. Właśnie pani Arnoux z utworu,, Education sentimentale” jest odniesieniem do osoby wspomnianej kobiety. Potem Gustaw wybiera się w podróż na Korsykę i w Pireneje. Po raz pierwszy ma okazje opisywać krajobrazy i poznawać nowe horyzonty.
W 1840 roku pisarz przyjął się na wydział prawa w Paryżu. Napisał wtedy utwór pt.,,Novembre”. W uniwersytecie napotkał na nudny system nauczania, kolidujący mocno z jego rozwinięta i bujną wyobraźnią. Po ślubie siostry pojechał z rodziną do Włoch. Tam oczarował go obraz Bruegla pt.,,Kuszenie św., Antoniego”. Niedługo po tym umarł ojciec pisarza. Gustaw porzucił studia prawnicze i zamieszkał we wsi Croisset pod Rouen. W zarządzie szpitala funkcję ojca przejął starszy brat Gustawa - Achilles.
Gustaw pozostał w cieniu, nie mając żadnych konkretnych celów życiowych. Stał się człowiekiem nieśmiałym, pełnym smutku, niepotrafiącym czerpać radości z życia. Zajął się notorycznym czytaniem książek i nauka greki. Nachodziły go wtedy dość częste myśli samobójcze. W tym czasie poznał paryską, mało znana poetkę Luizę Colet, która stała się dla niego uosobieniem kobiecości. Dzięki niej Gustaw brał udział w spotkaniach w Paryżu ze sławami literackimi.
Potem w życiu pisarza przyszedł czas na włóczęgę po Bretonki, wraz z przyjacielem M.Ducamp. z tej wędrówki powstała praca pt. ,, Par les chaps et par les greves”, która została wydana po śmierci Gustawa. Następne dwa lata życia to okres samotności i oderwania od spraw przyziemnych, ciągła plątanina idei i fantazji.
Następnie Flaubert wraz z M. Ducamp wyruszył w podróż na Wschód. Zwiedzili Egipt od Aleksandrii po Wadi Halfa, Syrię i Palestynę, z Rodos przepłynęli do Marmoriki i dotarli do Smarny. Potem parowcem przejechali do Konstyntynapola, stamtąd do Aten. Obejrzeli jeszcze Peloponez, idąc od wschodu i kończąc na Potras, wsiedli na statek, do Brindisi. W czasie wyprawy Gustaw wyobrażał sobie, że jest potomkiem rasy północnej o popędzie wędrownym. Widział się bogiem pośród pięknych krajobrazów, marzył ciągle o świetlistej przyszłości pełnej miłości. Podróż trwała półtora roku, ale pisarz nasycił się nią w jej końcowym odcinku. Wtedy zaczął tęsknić z pracownicą w Croisset, zamykając się w sobie i wspominając własny dom.
W wieku trzydziestu lat Gustaw zaczął uprawiać zawodowe pisarstwo. Oddał się samotności, by w niej realizować narzucone sobie twarde zasady pisarskie. Każdy dzień Flaubert to około czternaście godzin ciężkiego nieustępliwego tworzenia.
W styczniu 1857 roku zaczął pisać powieść pt.,, Madami Bovary”. Flaubert przeczuwał, że pisanie,, Madami Bovary” będzie pracą szczerą i rzetelną, pozbawiona jakichkolwiek granic. Powieść miał być historią ludzi - jednostek wydobytych dużego tłumu. Prawdziwość tej historii miała przemawiać przez powagę badań, nienaganność szczegółów i niezachwianą czymkolwiek sprawiedliwość. A twórca powinien znaleźć się w ukryciu, nie zastawiając w powieści śladów własnych uczuć i przekonań.
Narzucenie sobie konkretnych, wręcz idealnych założeń, spowodowało, że autor czuł się niekiedy jak więzień. Flaubert żył własnym życiem, gardząc sprawami ludzi pospolitych. Nienawidził mieszczaństwa, a rozmowy na tematy spraw przyziemnych wielce go oburzały. Przedmiot wstrętu stał się z czasem przedmiotem zainteresowania. W końcu Flaubert stał się swoistym kolekcjonerem pospolitości, stąd nastrój, nastrój którym rodziła się ,, Madami Bovary” nie był całkiem obojętny.
Historia Emmy to jakby odbicie przeżyć i przygód duszy pisarza. W tym dziele Gustaw był zawsze dokładny i szczegółowy, oddając każdemu słowu i zdaniu całe swoje serce. Wyrzekł się przy tym wszystkiego, co mogłoby oddalić jego namiętność do smaku pisarskiego, nawet zrezygnował z miłości do Luizy. Pisarz karmił się wzniosłością tworzonych przez siebie zdań i właśnie wtedy przeżywała chwile ekstazy literackiej. Bez wahania można stwierdzić, że Flaubert był męczennikiem stylu.
Po pięciu latach ciężkiej pracy, dzieło,, Madame Bovary” było skończone. Pisarz miał poprawić wstęp i przedstawić skróty stworzonego dzieła. Druk powieści skończył się oskarżeniem autora i wydawców tj.,, Revue de Paris” o występek przeciw obyczajom. Sąd jednak wydał wyrok uniewinniający i 30 kwietnia 1957 roku ukazała się drukiem firmy,,Levy” cała powieść. Był to wielki dzień dla prozy francuskiej, ponieważ dotychczas nie było powieści o tak doskonałej kompozycji i tak świetnym stylu. Dzieło Flaubert nakreśliło również kształty nowego kierunku w literaturze zwanego realizmem.
Pisarz nie mógł otrząsnąć się po rozgłosie, jaki przyniosła mu,, Madame Bovary”, dlatego też wyjechał do rodzinnego Croisset. Najpierw zajął się utworem,,Tentation”, potem zabrał się do powieści pt.,, Kartagina”. Wiosną 18558 roku wyjechał w podróż do Tunisu, aby zwiedzić okolice starożytnej Kartaginy. W samotności podziwiał krajobrazy tamtejszej przyrody, jego oczom nie umknął żaden szczegół. Powrócił do domu wypoczęty i pełen werwy do dalszego tworzenia. Fakty historyczne ubarwił pisarz własnymi marzeniami o epoce Fenicjan. Krytycy literaccy zaczęli nabierać do Flaubert szacunku, żałując jednak, ze ten oddał się zbyt mocno erudycji historycznej. Gustaw przestał być pustelnikiem wyszedł na dwory. Był częstym gościem Napoleona III, księcia Hieronim i księżniczki Matyldy. Sam przewodził w obiadach literackich organizowanych w Paryżu, gdzie zapraszał takie sławy jak: Turgieniew, Gautier i Daudet.
Między rokiem 1862, a 1864 napisał feerie,, Chateau des coeurs”. Przedtem przeczytał dramaty Szekspira, około trzydzieści innych sztuk, jak również mnóstwo bajek. Kolejne próby stworzenia sztuki teatralnej to komedia,, Słaba płeć” i ,,Kandydat”. Były to jednak próby nieudane. W 1864 roku zaczął ponownie pisać powieść, była nią,, Education sentimentale”. Każdy jej rozdział był przemyślany i zaplanowany. Akcja, bohaterowie, nastrój obyczaje przedstawione były wręcz z historyczną drobiazgowością. Flaubert po pięciu latach pracy oczekiwał sukcesu, jednak napotkał na obojętność czytelników chłód krytyki. Potem wgłębił się w mitologię indyjska, grecką, czytał Hegla, Kanta i Spinczę. W 1874 roku wydał ostatnią,, Tentation”, która była od poprzedniej bogatsza stylowo, lecz pozostawała ciągle poematem samotnictwa i obrazem duszy niezrozumiałej.
Nadeszły dla Flaubert głębokie lata goryczy. Odchodzili po kolei z tego świata jego przyjaciele: Bouillet, Duplan, Gautier. Umarła Luiza Colet, przyszedł tez czas na matkę pisarza. Wtedy Gustaw poczuł się prawdziwym sierotą. Ale starość i sława nadała duszy pisarza większego animuszu. Powstała jeszcze powieść,, Bouvard et Pecuchet”, opowiadająca życie dwóch mężczyzn zajmujących się kopiowaniem utworów literackich. Utwór ten jest jakoby farsa i historią ułomności wiedzy ludzkiej.
Wyczerpany i zmęczony nabrał jeszcze siły życiowej przez rok następny, pisząc coś na wzór dawnej swej twórczości tj.,, Trois contes”. Po czym znów ogarnęła pisarza obsesja samotnika. Organizm wycieńczony pracą i bezsennością i zamkniętym trybem życia nie wytrzymał ataku apopleksji. Flaubert umarł 8 maja 1880 roku, mając lat pięćdziesiąt dziewięć. Został pochowany w grobowcu rodzinnym w Rouen, ale postało po nim jeszcze jedno dzieło, pisane całe życie tj. korespondencja. Żyje w ty listach człowiek szczery, serdeczny, bezinteresowny, wytrwały w przyjaźni i pobłażliwy dla tych, których kochał. Rzetelny, wytrwały i zdyscyplinowany stał się wzorem i jakby patronem pisarzy następnego stulecia.
II. REALIZM I NATURALIZM.
Realizm rozumiany jako prąd w literaturze sztuce powstał we Francji w XIX wieku. Wywodził się ze starożytnej teorii - mimesis - i pojmowany jest jako zasada prawdziwego, wiernego, obiektywnego odtwarzania rzeczywistości. Gustawa Flaubert z realizmem łączyło zainteresowanie przeciętnością i drobiazgami, troska o dokumentalną prawdę utworu, niezgoda na ujawnianie w dziele uczuć i poglądów autora. Realizm Flaubert jest rzeczowy, bezosobowy i bezstronny.
W prozie Flaubert spotkać można cechy wyróżniające realizm nowoczesny. I tak, z wielka powagą traktowane są wydarzenia powszednie i autentyczne rozgrywające się w niskiej warstwie społecznej, a mianowicie pośród prowincjonalnego drobnomieszczaństwa. Po drugie opinie pisarza na temat wydarzeń i postaci pozostają niewypowiedziane. Jeśli nawet postaci wypowiadają się same, to nigdy w ten sposób, by pisarz identyfikował się z ich sądami, ani też tak, by mógł z nimi identyfikować się czytelnik. Autor nigdy nie staje w roli sędziego, ani tez komentatora wydarzeń. Jego rola ogranicza się do selekcjonera sytuacji i do nadania im kształtu językowego. Postępuje w ten sposób, ponieważ jest przekonany, że każde wydarzenie przedstawione przejrzyście, interpretuje się samo przez się i przez uczestniczących nim ludzi. I właśnie na takim zaufaniu do prawdy, podpartym uczciwym i starannym języku literackim, osadzony jest artyzm Flaubert.
Korespondencja pisarza, zwłaszcza z lat 1852 - 1854 niesie wiele wypowiedzi na temat artystycznych zamysłów twórcy. Wypowiedzi te łączą się we wspólnej teorii o oddaniu się przedmiotom rzeczywistym, które wreszcie nabierają dojrzałej ekspresji. Pisarz zostaje całkowicie wypełniony przez swój przedmiot, zapomina o sobie, jego serce służy mu tylko do odczuwania serc innych, a kiedy ten stan zostaje osiągnięty, wówczas doskonały wyraz językowy narzuca się sam. Wyraz ten jest zdolny osądzić każdy przedmiot bezstronnie, a rzeczy widziane są w ich autentycznej istocie.
Według Flaubert nie ma rzeczy ważnych i mniej ważnych, wielkich niskich, wszechświat jest dziełem sztuki stworzonym w sposób bezstronny. Pisarz realistyczny powinien naśladować pracę stwórcy, a każda rzecz może zawierać w sobie zarówno powagę, jak i komizm, wzniosłość i pospolitość. Niepotrzebny jest, więc jakikolwiek komentarz, umożliwiający lepsze zrozumienie przedmiotu i jego przyporządkowanie. Flaubert twierdził, ze dane serce może być dobre tylko wtedy, gdy czuje serce innych. Jednak korespondencja artysty pokazuje, z jakim trudem i wysiłkiem dochodził do swoich przekonań. Zdarzało się, że pisarz przeklinał drobnomieszczański przedmiot swej własnej sztuki, ponieważ ten zmuszał go do uciążliwej i drobiazgowej pracy nad stylem. Zakładał, że nawet przy osiągnięciu doskonałości, powieść może być średnia i niekoniecznie piękna, z przyczyny samej jej istoty.
Z jednej strony poważny sposób ujmowania rzeczywistości powszedniej, przedstawienie drobnomieszczaństwa w ramach problemowo - egzystencjalnych, egzystencjalnych drugiej strony zdolność wplatania codziennych wydarzeń zwykłych ludzi w pełny przebieg współczesnej historii to twarde fundamenty realizmu nowoczesnego. Niewielu pisarzy późniejszych zrozumiało zadanie przedstawienia rzeczywistości, jak Gustaw Flaubert.
III. STL POWIEŚCI.
Gustaw Flaubert pojmując styl jako wyraz właściwy jednej idei, jednej konstrukcji tworzył tyle stylów, ile książek. Nie można mówić o stylu Flaubert w sensie jakiejś jednolitości. Wpływy, naśladownictwa i upodobania grupują się zawsze dookoła któregoś z jego pięciu wielkich dzieł, a sam pisarz trwa poza nimi jako zbiór różnorodnych możliwości.
Kiedy w styczniu 1857 roku Flaubert zaczął pisać ,,Madame Bovary”, styl rozumiał jako przedstawienie rzeczy we właściwych barwach, ruchu i natężeniu przez użycie słów tożsamych z tą rzeczą. Słowa i rzecz miały być ze sobą nieomal scalone w jedna nierozerwalną całość. Ale znalezienie właściwego słowa to za mało, ponieważ harmonia zdania mogła je odrzucić. Powstało wtedy pojęcie, zwane w literaturze - rytmem prozy. Flaubert myślał o stylu rytmicznym, który by trafiał w myśl natychmiast głęboko, a myśl płynęłaby w nim gładko, bez zakłóceń. Uważał, że rytm prozy musi być zupełnie inny od rytmu wiersza. Proza powinna mieć coś w rodzaju utajonych chwytów i drobnych podstępów. Flaubert uważał, że użycie słowa we właściwym miejscu, to jak nadanie mu mocy istoty żywej. Słowo ma wzruszać, radować, rodzić strach lub zachwyt.
Rola autora ,,Madame Bovary” to przede wszystkim nadawanie odpowiedniego kształtu językowego, przytaczanym wydarzeniom i sytuacjom. Flaubert, bowiem przekonany jest, że każde wydarzenie wyrażone czysto i przejrzyście zobrazowuje się samo i przez bohaterów tychże wydarzeń. I właśnie na pełnym zaufaniu do prawdy, jaka przekazuje język literacki, stosowany w sposób szczery i staranny opiera się mistrzostwo Flauberta.
Gustaw Flaubert znalazł taka postawa wobec rzeczywistości współczesnej egzystencji, jaka jest różna od dawniejszych tonacji stylowych. Postawę tę można określić jako rzeczową powagę. Rzeczowa powaga, usiłująca wejść w głąb powikłań ludzkiego życia to postawa duchownego lub wychowawcy, a nie pisarza. Flaubert chciałby jednak przez taka postawę, zmusić język do oddania prawdy o przedmiotach pisarskich obserwacji. Styl - według niego ma być absolutnym sposobem widzenia rzeczy. Dzięki szczególnej tonacjo stylowej, przepełnionej przez rzeczową powagę, która dopuszcza do głosu sam przedmiot obserwacji, Flaubert przezwyciężył romantyczną gwałtowność brak pewności w ujmowaniu przedmiotów współczesnych.
Powieść,,Madame Bovary” jest prezentacją całej jednostkowej egzystencji ludzkiej - egzystencji bez wyjścia. I właśnie Flaubert jako pierwszy, na podstawie życia Emmy, uchwycił stan, który można nazwać bezkształtnym tragizmem. Tragizmem praktyce osiągnął to, porządkując w swym jeżyku artystycznym pogmatwane wrażenia niesmaku, jakie budzą w Gemmie na widok np. męża lub pokoju. Poprzez same obrazy, które nicość lepszego pierwszego dnia obracają w ciążący stan odrazy, obrzydzenia, złudnych nadziei i żałosnych obaw, pospolity i dowolnie wybrany los ludzki posuwa się w kierunku oczekującego go finału. Każdy obraz zostaje przez Flauberta zawsze podporządkowany przedmiotowi głównemu np. notorycznej rozpaczy Emmy.
Gustaw Flaubert stworzył typ powieści doskonałej stylistycznie, sytuując się pomiędzy krytycznym realizmem Balzaka, a programowym naturalizmem Zoli.
IV. EGZYSTENCJA BEZ WYJŚCIA - GŁÓWNY PROBLEM UTWORU.
Powieść,, Madame Bovary” jest obrazem jednostkowej egzystencji ludzkiej - egzystencji bez wyjścia. Emma Bovary żyjąc wraz z mężem w Tostes doświadczyła ciągłego nienasycenia. Żyła jednak nadzieją na nagłe wydarzenie, które w jej życie pozbawione elegancji, wyzute z przygody i miłości, przeżywane na prowincji, przy boku nudnego i pospolitego męża, wprowadziłoby jakiś zwrot. Emma przygotowała się nawet na nadejście takiego wydarzenia, pielęgnowała siebie i dom, aby zasłużyć na zmianę losu. Gdy jednak ta zmiana nie nadchodziła, zaczął ogarniać ją niepokój rozpacz. Pojawiła się beznadziejność, monotonia i szarzyzna. Emma zaczęła się zaniedbywać, nie widząc żadnej nadziei ucieczki. Jej mąż Karol decyduje się wtedy na opuszczenie Tostes, sadząc, że tamtejszy klimat nie służy żonie.
Karol jest mocno zakochany w Gemmie i nie zna prawdziwych przyczyn rozpaczy i nerwowości żony. Oddany jest swojej pracy, nie szuka przygód dla nadania życiu dodatkowej ekspresji. Karol i Emma żyją w dwóch różnych światach, nie istnieje również żaden most porozumienia. Emma czuje odrazę do męża, jak tez do otoczenia, w który żyje. Z jednej strony dobrotliwość męża, za z drugiej jego pospolitość powodują, że Emma znajduje się w chaosie uczuciowym. Chaos ten nadaje sytuacji charakter impasu. Jej tragizm jest bezkształtny, ponieważ bohaterka nic konkretnego nie straciła, ani tez nic konkretnego nie pragnęła. Jej rozpacz wynika raczej ze sfery duchowej, takiej, która charakteryzuje ludzi o niskim stopniu kultury umysłowej i należących do niższych warstw społecznych.
V. FAŁSZYWA RZECZYWISTOŚĆ JAKO OGÓLNY MOTYW UTWORU.
Emma i Karol są tak mocno zamknięci w swoich własnych światach - ona w swojej rozpaczy i niejasnych pragnieniach, on w swym tępym zadowoleniu z siebie - iż oboje są całkiem samotni. Nie maja nic wspólnego, ale nie mają tez nic własnego dla siebie. Każde z nich ma na swój użytek pewien bezsensowny świat iluzji, które nie można pogodzić z ich położeniem rzeczywistym. Dlatego tez każde z nich rozmija się z możliwościami, które się przed nim otwierają.
To samo dotyczy niemal wszystkich postaci powieści. Każdy z wielu przeciętnych ludzi ma dla siebie swój własny świat - świat niedorzecznej głupoty, złożony z frazesów, popędów i nawyków. Każdy jest sam, nikt nie może zrozumieć nikogo drugiego. Nikt nie może nikomu pomóc w zdobyciu samoświadomości. Nie istnieje dla tych ludzi żaden wspólny świat, ponieważ osoby te nie odnalazły jeszcze grogi do własnej autentycznej egzystencji. Osoby te spotykają się ze sobą dla interesu i dla przyjemności, ale spotkanie SA spaczone, śmieszne, wypełnione kłamstwem, tępą nienawiścią i niezrozumieniem.
W powieści Flauberta świat składa się z samej głupoty, która demaskowana jest za pośrednictwem nagiego sprawozdania. Głupota rozmija się z rzeczywistością prawdziwą tak, iż ta nigdy nie może być odnaleziona. Króluje wiec rzeczywistość fałszywa, w której Emma Bovary tkwi całkowicie. Flaubert odsłania niedorzeczność i niedojrzałość bohaterki, jak również żałosność jej życia. Emma jest ciągle analizowana i sądzona, aż wreszcie zostaje skazana wraz z całym światem, który ją zamknął w pułapce.