PODSTAWOWE ZAGADNIENIA Z EKONOMII
Aktywa - składniki wchodzące w skład majątku gospodarstwa. Ich płynność to łatwość zamiany aktywów na pieniądze. Skłonność do władania majątkiem gospodarstwa w formie pieniędzy to preferencja płynności.
Alokacja zasobów - w planowaniu strategicznym jest planem użycia dostępnych środków, w szczególności w bliskiej przyszłości po to, aby osiągnąć konkretne cele w dalekiej przyszłości. Możemy tak nazwać nabywanie czegoś za pomocą np.: pieniądza.
Amortyzacja - oznacza rozłożenie wartości przez pewien okres. Można mówić na przykład o amortyzacji kredytu (rozłożeniu jego spłaty).
Bariera konsumpcyjna - sytuacja, w której z dochodu przeznaczamy na konsumpcję tyle, żeby utrzymać dotychczasowy poziom życia.
Bariera wejścia - jest to istotny koszt (niekoniecznie finansowy), który musi ponieść przedsiębiorstwo, aby zacząć działalność w danym sektorze, tzn. w grupie przedsiębiorstw obsługujących ten sam rynek.
Barter - to wymiana bezgotówkowa, czyli towar (bądź usługa) za towar. Strony uzgadniają wartość towarów, lub usług i dążą do tego, żeby bilans był zerowy.
Bezrobocie - jest zjawiskiem społecznym polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.
Biznesplan - jest to narzędzie wykorzystywane przy ocenie opłacalności przedsięwzięć gospodarczych. Sporządzany jest na potrzeby wewnętrzne firmy, a także jest elementem komunikacji zewnętrznej firmy.
Budżet państwa - jest ważnym planem finansowym uwzględniającym planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy. Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi strefy budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych.
Cena - ilość pewnego dobra, za przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec się swoich praw do tego dobra które jest przedmiotem transakcji. Kupujący jest gotów oddać swoje dobro, aby nabyć prawa do dobra innego (np: pieniądze za produkt). Cena może dotyczyć towaru lub usługi. Cena przeważnie równa się wartości danego dobra. Kształtuje relację popytu i podaży, utrzymuje równowagę rynkową.
Cena równowagi rynkowej - cena, przy której występuje zrównoważenie popytu i podaży. Krzywa popytu przecina się z krzywą podaży, tworząc w ten sposób punkt równowagi cenowej. Obie krzywe stanowią instrument opisujący dynamikę produktu przy zmianie jego ceny. Cena równowagi rynkowej usuwa nadmiar bądź niedobór produktów.
Cykl koniunkturalny - występujące nieregularnie i powtarzające się wahania poziomu ogólnej działalności gospodarczej (zatrudnienie, produkcja, ceny konsumpcja, itp.) w ramach długookresowego trendu wzrostu gospodarczego. Za początek i koniec cyklu koniunkturalnego uważa się najczęściej okres załamania koniunktury i początek kryzysu.
Czynniki produkcji - to materialne lub niematerialne zasoby niezbędne do wytwarzania dóbr w postaci towarów i usług. W klasycznym ujęciu wyróżnia się następujące czynniki produkcji: ziemia, kapitał, praca.
Deficyt budżetowy - występuje, gdy wydatki w budżecie danej instytucji (zazwyczaj państwa) są wyższe niż jej przychody. Przeciwieństwem deficytu jest nadwyżka budżetowa.
Deflacja - to wzrost wartości pieniądza w czasie - z czasem można za daną ilość pieniędzy kupić coraz więcej towarów i usług. Potocznie określenie spadku cen rynkowych. Zjawiskiem przeciwnym jest inflacja.
Dewaluacja - reforma pieniężna, która polega na sztucznym obniżeniu kursu waluty narodowej wobec innych walut przez narodowy bank centralny. Następuje tutaj realne obniżenie wartości waluty, czyli inaczej niż w denominacji, gzie jest ono czysto nominalne i ma charakter wyłącznie usprawnienia technicznego.
Dług publiczny - obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych (administracja rządowa i samorządowa, sądy, trybunały, państwowe szkoły wyższe, ZUS, KRUS, NFZ) ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora (skonsolidowane zadłużenie brutto).
Dobra - to wszystkie środki, które mogą być wykorzystane, bezpośrednio lub pośrednio, do zaspokojenia potrzeb ludzkich.
Dobra komplementarne - to dobra, czyli towary lub usługi wzajemnie się uzupełniające, jedno dobro potrzebuje drugiego do prawidłowego działania, np. komputer i monitor, samochód i benzyna. Jeżeli rośnie popyt na dobro A to popyt na dobro B także wzrasta.
Dobra substytucyjne - to towary i usługi spełniające podobne bądź zupełnie pokrywające się funkcje. Mają podobne zastosowanie i podobne właściwości np. masło i margaryna. W związku z tym, że dają podobne korzyści, wzajemnie się zastępują. Gdy rośnie popyt na dobro A, maleje popyt na dobro B.
Dobrobyt ekonomiczny netto - jakiś wskaźnik poziomu życia nie ukazujące tylko dobrobytu, ale też koszty jego uzyskania.
Dochód - jest to miara finansowa pożytków czerpanych z różnych źródeł. Dochód rozporządzalny to dochód osobisty minus podatki plus transfery. Dochody gospodarstwa to praca najemna, transfery, świadczenia społeczne, kapitalizacja, rolnictwo.
Elastyczność cenowa popytu - wskazuje nam jak zmienia się popyt na skutek zmiany cen.
Elastyczność mieszana popytu - reakcja popytu na dane dobro względem zmiany ceny innego dobra.
Handel - proces gospodarczy, polegający na sprzedaży, to znaczy na wymianie dóbr i usług na pieniądze, realizowany przez zawodowych pośredników w celu osiągnięcia zysku.
Inflacja - obniżanie się siły nabywczej pieniądza (jego wartości rynkowej). Na rynku obserwowana jest jako długotrwały wzrost średniego poziomu cen określonego koszyka dóbr. Przeciwieństwem inflacji jest deflacja.
Innercja - opóźnienie reakcji (na skutek pewnych informacji), czas dostosowania.
Kapitał - to dobra (bogactwa, środki, aktywa) finansowe, szczególnie, gdy służą one rozpoczęciu lub kontynuacji działalności gospodarczej. Jest jednym ze środków wytwórczych, obok: pracy, przedsiębiorczości i ziemi, które są potrzebne do rozpoczęcia produkcji.
Konsument - osoba nabywająca od przedsiębiorcy towar lub usługę w celu bezpośrednio nie związanym z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą lub zawodową. Konsument nabywa towar lub usługę dla zaspokojenia swoich bieżących potrzeb życiowych. Konsumentem może być osoba fizyczna jak i prawna (najczęściej osoby prawne nie prowadzące działalności gospodarczej, takie jak związki zawodowe czy stowarzyszenia).
Konsumpcja - zużywanie posiadanych dóbr w celu bezpośredniego zaspokojenia ludzkich potrzeb, które wpływa na poziom odnoszonej przez konsumenta użyteczności. W makroekonomii konsumpcja to wydatki gospodarstw domowych na zakup dóbr.
Koszyk - struktura naszych wydatków, ilość lub wartość nabywanych dóbr przy określonych dochodach.
Krańcowa skłonność do konsumpcji - wyrażana stosunkiem przyrostu wydatków na konsumpcję do przyrostu dochodów. Pozwala przewidywać, co gospodarstwa zrobią z dodatkowymi dochodami.
Krzywa obojętności - ilościowe kombinacje dwóch dóbr zapewniające konsumentowi tą samą użyteczność całkowitą. Dla każdego z nas może być inna.
Krzywa podaży - jedna z podstawowych krzywych pokazująca dla danego dobra ile jego jednostek są skłonni wyprodukować producenci przy danej cenie.
Krzywa popytu - jedna z podstawowych krzywych pokazująca ilość dobra, które konsumenci będą chcieli i mogli nabyć przy różnych cenach rynkowych i przy zachowaniu zasady ceteris paribus.
Linia budżetowa - obrazuje maksymalne kombinacje ilościowe dwóch dóbr, które można nabyć przy danym dochodzie i cenach.
Nacjonalizacja - sytuacja, w której własność prywatną przejmuje państwo. Gdy potem nastąpi prywatyzacja (przejęcie przez podmiot prywatny własności państwowej) i potem ponowne przejęcie jej przez państwo, mówimy o renacjonalizacji.
Majątek - w prawie cywilnym oznacza aktywa i pasywa majątkowe. Do majątku mogą wchodzić długi (które są pasywami majątkowymi). Majątek stanowi podstawowy składnik działalności gospodarczej, jest to tzw. majątek produkcyjny. Majątek brutto pomniejszony o zobowiązania stanowi majątek netto. Majątek trwały (aktywa trwałe) to część aktywów jednostki gospodarczej o przewidywanym okresie użytkowania dłuższym niż rok.
Monopol - to struktura rynkowa charakteryzująca się występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy danego towaru, który kontroluje podaż i ceny, oraz wielu odbiorców. Występują bariery uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek.
Oligopol - forma struktury rynkowej. Występuje tylko kilku dużych producentów danego dobra czy też dostawców usługi. Występuje brak konkurencji cenowej między uczestnikami takiego rynku - rywalizacja przedsiębiorstw odbywa się na innych płaszczyznach (jakość, reklama, usługi dodatkowe itp.). Istnieją tutaj duże bariery wejścia i wyjścia.
Pieniądz - to materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę. Obecnie funkcję pieniądza najczęściej pełnią monety oraz banknoty. Jest miernikiem wartości.
Podatek - obowiązkowe świadczenie pieniężne pobierane przez związek publicznoprawny (państwo, jednostka samorządu terytorialnego) bez konkretnego, bezpośredniego świadczenia wzajemnego. Zebrane podatki są wykorzystywane na potrzeby ustalone przez organ pobierający.
Podaż - to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację rynkową (ceteris paribus). Zależność między ceną a podażą przedstawia krzywa podaży.
Podmiot gospodarczy - to każdy, niezależnie od jego formy organizacyjnej, aktywny uczestnik procesów gospodarczych, którego decyzje i działania wywołują skutki ekonomiczne. Celem istnienia podmiotów gospodarczych jest prowadzenie działalności gospodarczej. Prawo polskie za podmioty gospodarcze uważa osoby fizyczne lub osoby prawne prowadzące działalność gospodarczą, np. wytwórczą (w tym rolniczą), handlową lub usługową.
Polityka fiskalna - to ogół działań państwa kształtujących budżet państwa poprzez zmiany we wpływach (np. podatki, zadłużenia publicznego) i wydatkach państwa (np. subwencje, inwestycje państwowe, itp.).
Polityka handlowa - ogół preferencji, działań i decyzji odnośnie handlu międzynarodowego.
Popyt - relacja pomiędzy ceną dobra (towary i usługi), a jego ilością, jaką konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym czasie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację rynkową (ceteris paribus). Wielkość popytu to ilość dobra, które konsumenci zechcą zakupić w określonym czasie (np. w ciągu tygodnia, miesiąca, roku) po danej cenie.
Próg relatywny - dochody poniżej 50% średnich miesięcznych wydatków gospodarstw domowych.
Reprodukcja - reprodukcja prosta to sytuacja, w której rok po roku wielkość reprodukcji nie ulega zmianie. Jeżeli się zwiększa, jest to reprodukcja rozszerzona, jeżeli zmniejsza - zwężona.
Rentowność - miara efektywności gospodarowania, wyrażająca się stosunkiem zysku lub bardziej ogólnie wyniku finansowego do sprzedaży netto, wielkości zaangażowanego kapitału lub wartości wszystkich aktywów. Inaczej, jest to opłacalność, np.: produkcji.
Restrukturyzacja - celowa przebudowa infrastruktury, zatrudnienia lub sposobu zarządzania przedsiębiorstwem, mająca na celu wprowadzenie nowoczesnych technologii i unowocześnieniu lub usprawnieniu produkcji.
Rynek - zespół mechanizmów umożliwiający kontakt producentów z konsumentami. Rynek to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w jakich one przebiegają. To także określona zbiorowość podmiotów gospodarujących zainteresowanych dokonywaniem operacji kupna-sprzedaży określonych dóbr, wartości lub usług. Część zbiorowości reprezentuje podaż (producenci) zaś część popyt (konsumenci).
Rynek doskonale konkurencyjny - rodzaj rynku z dużą liczbą podmiotów po stronie popytu jak i podaży. Pojedynczy podmiot nie ma wpływu na rynek, istnieje pełna swoboda wejścia i wyjścia, pełny dostęp do informacji, jednorodność produktów.
Rynek jednorodny - rynek, na którym występuje tylko jeden rodzaj towaru, np.: rynek ropy.
Skłonność do importu - chęć kupowania rzeczy zagranicznych wyrażona w procentach, określa ile rzeczy nabywamy importowanych.
Skłonność do konsumpcji - określenie ile z części dochodów gotowi jesteśmy przeznaczyć na konsumpcję.
Stopa procentowa - to miernik przychodu, jaki przysługuje posiadaczowi kapitału z racji udostępnienia go innym.
Substytucja - gotowość do zamiany na przykład dobrami by zaspokoić potrzebę.
System - zbiór powiązanych elementów tworzących spójną i logiczną całość wyodrębnioną ze społeczeństwa.
System gospodarczy - układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i reguły rządzące działalnością gospodarczą.
Towar - produkt pracy ludzkiej mający jakieś właściwości, który zaspokaja jakieś potrzeby ludzkie. Ma jakąś wartość wymienną i użytkową. Towarem nazywamy dobro przeznaczone do sprzedaży.
Usługa - działanie podejmowane zwykle w celach zarobkowych w celu zaspokojenia potrzeb innego człowieka lub organizacji. Może obejmować czynności: od niematerialnych, jak porada techniczna, reprezentowanie kogoś przed urzędem czy sądem aż po wykonawstwo konkretnych przedmiotów (na przykład: dokumentacji).
Użyteczność krańcowa - występuje w sytuacji, gdy przy każdym kolejnym nabyciu (konsumowaniu) danego dobra zadowolenie z jego użytkowania spada. Należy pamiętać, że chodzi tu o kolejne jednostki tego dobra, a nie ciągle to samo dobro (np.: o każde kolejne jabłko).
Waluta - to pojęcie używane zamiennie z pojęciem pieniądz. Jednak nazwę waluta stosuje się przede wszystkim w kontekście wymiany międzynarodowej. Waluta jest wtedy środkiem rozliczeniowym (czyli miernikiem wartości) oraz środkiem regulowania płatności (należności i zobowiązań) w transakcjach międzynarodowych.
Wydajność - wskaźnik ile towaru wytworzy jeden pracownik w danej jednostce czasu. Jest to miara efektywności.