Pojęcie podmiotowości w PM: posiadanie praw i obowiązków wynikających bezpośrednio z norm PM oraz możliwość bezpośredniego zaciągania obowiązków i nabywania praw. - podmiot prawa musi legitymować się zdolnością prawną, czyli zdolnością do posiadania praw i obowiązków wynikających z PM oraz zdolnością do czynności prawnych - możliwość bezpośredniego zaciągania praw i obowiązków, co jest związane ze zdolnością do występowanie w SM;
Podmiotowość a suwerenność - podmiotami PM są obecnie nie tylko suwerenne państwa ale także niesuwerenni uczestnicy stosunków międzynarodowych: organizacje międzynarodowe i Stolica Apostolska; Suwerenność nie warunkuje podmiotowości, odgrywa jednak istotną rolę w kwestii jej nabycia i zakresie- Państwa mają podmiotowość pierwotną i pełną, zaś podmioty niesuwerenne mają charakter pochodny i ograniczony, będący rezultatem nadania.
Podmiotowość pierwotna i wtórna: Pierwotna podmiotowość państwa powstaje w konsekwencji jego utworzenia, jest następstwem suwerenności, niezależnie od pełnymi i suwerennymi podmiotami pierwotnymi (z samego faktu istnienia), czyjejś woli; Tylko państwa Wtórna podmiotowość OM jest nadana, stworzona przez państwa, które przyznały jej zdolność prawną i zdolność do czynności; zakres podmiotowości wtórnej jest różny i zależny od stopnia wyposażenia w zdolność do czynności prawnych
Zakres treściowy podmiotowości prawnomiędzynarodowej względem państw podmiotowośc obejmuje zdolność do: a) zawierania umów międzynarodowych b) utrzymywania stosunków dyplomatycznych i konsularnych c) uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych d) odwoływania się do pokojowych sposobów załatwiania sporów międzynarodowych e) przedsiębrania samoobrony
Państwo w prawię międzynarodowym trzy elementy niezbędne do powstania i istnienia państwa: ludność, terytorium i władza najwyższa (suwerenna)- czwartym elementem (Montevideo 1933) jest zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami; Państwo to suwerenna organizacja terytorialna
Suwerenność PM wymaga nie tylko rządu efektywnego czyli niezależnego wewnętrznie, ale i zewnętrznie; niezbędnym warunkiem istnienia państwa jako podmiotu PM jest niezależność i samodzielność występowania w stosunkach międzynarodowych - a ma to miejsce tylko wtedy, gdy państwo jest suwerenne. samowładność, oraz całowładność; współcześnie to przede wsyztskim niezależność konstytucyjna oraz zdolność decydowania o zakresie własnych kompetencji oraz podmiotowość ,czyli zdolność do występowania w stosunkach międzynarodowych
Zasada suwerennej równości państw lub suwerenności- państwa są równe pod względem prawnym- każde państwo korzysta z praw związanych z pełną suwerennością- każde państwo ma obowiązek szanowania osobowości innych państw- integralność terytorialna i niepodległość polityczna państw są nienaruszalne- każde państwo ma prawo swobodnie wybierać i rozwijać swój system polityczny, społeczny i kulturalny- każde państwo ma obowiązek wypełniać całkowicie i w dobrej wierze swoje zobowiązania międzynarodowe oraz współżyć w pokoju z innymi państwami
Zasada nieinterwencji- wynika z zasady suwerenności-zakaz mieszania się państw i OM w spawy należące do kompetencji własnej państw- jej wyrazem była doktryna Calvo- Drago- zakaz interwencji dla ściągania długów. - obecnie jedna z podstawowych zasad PM- KNZ proklamuje zasadę suwerenności oraz zasadę nieinterwencji ONZ w sprawy wew. Państw
Prawa zasadnicze państw a) prawo do istnienia b)niezawisłości c)równości d) obrotu (utrzymywania SM) e) czci
IV Immunitet państwa 1) Wynika z suwerennej równości państw 2) Prawo zwyczajowe, naktóre wielokrotnie powoływały się sądy 3)Oznacza, że żadne państwo nie może sądzić innego państwa 4) - absolutna teoria immunitetu: - ograniczona teoria immunitetu
IX Podmioty inne niż pańsywa Naród współcześnie każdy naród jest podmiotem SM, ze względu na prawo narodów do samostanowienia- nawet ten, który nie walczy o wolność. Realizacja prawa do samostanowienia - Naród, w drodze swobodnie wyrażonej woli, może opowiedzieć się za utworzeniem własnej państwowości, może też przyłączyć się do istniejącego już podmiotu. - Samookreślenie - wybór własnego statusu wewnętrznego i zewnętrznego - może nastąpić w drodze pokojowej lub może być zrealizowane w drodze walki narodowowyzwoleńcze - Naród, który w trakcie walki tworzy zręby państwowości, wykształca organy cywilne lub wojskowe zdolne do reprezentowania go w płaszczyźnie międzynarodowej, staje się podmiotem PM, traktowanym jako państwo in statu nascendi.- SWAPO, OWP; - mają prawo legacji, zdolność traktatową, pewien stopień reprezentacji w OM
Powstańcy i strona wojująca- grupa prowadząca walke przeciw suwerenowi może stać się w ograniczonym zakresie podmiotem PM, jeszcze znaim utworzy nowe państwo. - uznanie za powstańców- wtedy, gdy państwo ze względów politycznych nie chce uznać grupy walczącej za stronę wojującą. - Uznanie za stronę wojującą- gdy spełnione są warunki:* grupa powstańcza jest zorganizowana,*Sprawuje kontrole nad pewnym terytorium* przestrzega praw i zwyczajów wojennych. Uznanie za stronę wojującą powoduje, że grupa prowadząca walkę musi być traktowana jako podmiot praw i obowiązków przysługujących państwu prowadzącemu wojnę=> podmiotowość czasowa. - albo zwycięstwo, albo stłumienie.
Podmiotowość OM Ich podmiotowości jest inna niż podmiotowość państw, które wyposażają OM w osobowość. OM są z reguły uznawane za podmiot prawa międzynarodowego, szczególnie po II wojnie. Za kryterium podmiotowości uznaje się zdolność do czynności prawnych w płaszczyźnie prawnomiędzynarodowej- zatem część organizacji jest podmiotami PM d) 4 rodzaje umów zawieranych przez OM z państwami i innymi OM:- w sprawie siedziby organizacji i czasowego przebywania jej organów- w sprawie udzielania pomocy państwom przez OM- w sprawie stowarzyszenia państw z OM- o współpracy i koordynacji działań z innymi OM. Podmiotowość organizacji międzynarodowych - ograniczona (nie mają wszystkich atrybutów podmiotowych, jakie mają państwa),- funkcjonalna (zakres ograniczony jest do funkcji przewidzianych w statucie danej organizacji),- obiektywna (można się na nią powołać również w stosunkach z państwami nieczłonkowskimi),- pochodna (wtórna - wywodzi się z woli państw tworzących organizację).Atrybuty podmiotowości organizacji międzynarodowych:1) prawo zawierania umów z państwami i innymi organizacjami międzynarodowymi 2) niektóre korzystają z biernego prawa legacji; a nawet czynnego 3) może ponosić odpowiedzialność za szkody spowodowane jej działalnością 4) korzysta z przywilejów i immunitetów 5) może występować w stosunku do innych państw z roszczeniami międzynarodowymi 6) stosowanie sankcji
Podmiotowość Stolicy Apostolskiej jako głowa Kościoła katolickiego, czyli papież wraz z podległym mu zespołem urzędów kurialnych. Watykan- jednostka geopolityczna
Podmiotowość osób fizycznych- państwo wyrazi zgodę na samodzielne działanie jednostek- gdy suwerenność państwa jest czasowo ograniczona- jednostki obszarów powierniczych- w stosunkach między OM a ich funkcjonariuszami=> ale to przypadki wyjątkowe i w bardzo ograniczonym zakresie
podmiotowość osób prawnych OP mają pewien zakreś podmiotwowści, ale za zgodą państw. => w zasadzie OP nie są podmiotami, ale w pewnych dzidzinach są dopuszczone do podmiotowości, za zgodą państw
Terytoria Autonomiczne - niektóre sprawy wewnętrzne terytorium należą do kompetencji państwa- terytorium miewa czasem kompetencje w sprawach zagranicznych => kwestia czy jest podmiotem PM
Uznanie międzynarodowe- akt prawny, w którym podmiot PM (państwo lub OM) stwierdza, istnienie pewnych faktów oraz przyznaje im określone skutki prawne, może być udzielone: indywidualnie lub kolektywnie (skoordynowane) przez grupę państw czy OM, ( przyjęcie w poczet członków) Forma uznania:- wyraźne - wyraźne notyfikowanie zainteresowanemu podmiotowi w sposób jednoznaczny i niebudzący wątpliwości
- dorozumiane - mimo nie mówienia o nim, domniemanie uznania wynika z faktów konkludentnych, z okolicznosci (ale nie wspólne uczestnictwo w OM, umowie czy negocjacjach).
Przedmiotem uznania: państwo, rząd, powstańcy, strona wojująca, naród, uznanie za komitet narodowy, uznanie nabytków terytorialnych. Uznanie de facto i de iure. Uznanie de facto - ograniczone, niepełne, warunkowe i odwołalne; nosi często znamiona uznania przedwczesnego, bo odnosi się do państw dopiero powstających. Można się z niego wycofać.uznanie de iure - bezwarunkowe i nieodwołalne. Zakazane jest w tym wypadku wycofywanie uznania
obowiązek nieuznawania sytuacji nielegalnych- I raz w doktrynie Stimonsa w sprawie agresji japońskiej na Chiny w 1932- USA nie uznają żadnej sytuacji lub umowy, do których doszło w sposób sprzeczny z paktem Brianda- kelloga. =>ale potem praktyka nieuznawania podboju nie była konsekwentnie stosowana, np. w sprawie Abisynii, różne postawy wobec państw bałtyckich. Często w takich sytuacjach stosowano uznanie de facto.
Podstawa uznania: 1) obiektywne a) efektywność (jedyne właściwe) Wystarczający warunek do uznania- rzeczywiste sprawowanie władzy państwowej nad określoną grupą ludności, zamieszkującą pewne terytorium; Często wymienia się też milczące lub wyraźne poparcie ludności oraz zdolność i wolę do wykonywania zobowiązań m/n. PM nie uzależnia uznania od sposobu powstania rządu, jego składu, ideologii, stanowiska, wykonywania zobowiązań wobec państw trzecich itp. b) legitymizm - przeciwstawny do zasady efektywności- postulat nieuznawania rządów, które nie mogą się powołać na odpowiednią legitymację prawną, zgodność z określonym wewnętrznym porządkiem prawnym. Odrzucony w PM. 2) subiektywne (kryteria polityczne) - formułowane przez poszczególne państwa, od spełnienia których uzależniają one podjęcie decyzji o uznaniu. O uznaniu przedwczesnym można mówić wówczas, gdy zostało ono udzielone, mimo że istnieją poważne wątpliwości co do stabilności i trwałości nowej organizacji terytorialnej Warunki uznania w praktyce m/n- nota Canninga z 1825 4 waruki uzasadniające uznanie:1) rząd nowo powstałego państwa musi notyfikować swą niepodległość odpowiednimi aktami publicznymi, 2) musi rzeczywiście sprawować władzę w kraju, 3) powinien mieć wystarczającą stabilność i jedność, 4) państwo powinno móc bronić swojej niepodległości, (współcześnie- powinno przestrzegać prawa do samostanowienia i praw człowieka)
Doktryna Tobara (Ekwador) - doktryna legitymizmu demokratycznego - wspólna odmowa przez państwa amerykańskie uznawania rządów ustanowionych w drodze rewolucyjnej, sprzecznie z porządkiem konstytucyjnym, dopóki swobodnie wybrany organ przedstawicielski nie potwierdzi władzy tego rządu. ; weszła w życie w konwencji dodatkowej do traktatu ogólnego o pokoju i przyjaźni między p. Ameryki Środkowej w 1907 oraz w traktacie ogólnym o pokoju i przyjaźni z 1923 Doktryna Estrady (Meksyk 1930) - wycofywanie lub pozostawianie przedstawicieli dyplomatycznych bez wypowiadania się co do prawa narodów do zachowania czy zmiany rządów lub władz. Osobny akt uznania jest zbędny. Państwa powinny możliwie jak najdłużej utrzymywać ze sobą stosunki dyplomatyczne bez względu na zmiany rządów. Powszechne uznawanie rządów, bez względu na sposób dojscia do władzy, w celu zachowania stabilnych stosunków między wszystkimi państwami.
Konsekwencje uznania państwa: teoria konstytutywna (Hegel) - istnienie państwa jest uzależnione od jego uznania przez społeczność międzynarodową. Istnienie państwa zalezy zatem od elementu subiektywnego. Skutki prawne powstają dopiero z momentem uznania stanu faktycznego, nabycie podmiotowości zależy od uznania teoria deklaratoryjna - skutki prawne maja miejsce z chwilą, gdy sytuacja faktyczna spełnia stawiane przez PM warunki; nabycie podmiotowości będzie wynikiem nie uznania przez inne podmioty PM ale przez uzyskanie efektywności przez nowy porządek prawny, co jest tylko odnotowywane przez uznanie. Wywodzi się ją z prawa do samostanowienia Teoria uznania obligatoryjnego- mowi, że wszystkie państwa mają obowiązek uznania danej rzeczywistości.
znaczenie uznania- umożliwia faktyczne wypełnianie podmiotowości, faktyczną możliwość czynności prawnych: Skutki uznania w płaszczyźnie prawnej:1) zarejestrowanie i akceptowanie nowego państwa, 2) nawiązanie stosunków dyplomatycznych (w większości przypadków);3) stwierdzenie kompetencji jego organów o przedstawicieli praz przyznania im stosownych immunitetów i przywilejów,4) możliwość występowania przed sądami wewnętrznymi, korzystania z immunitetu sądowego oraz stwierdzenie obowiązywania aktów wewnętrznych uznawanego państwa.
Uznanie za powstańców i za stronę wojującą; uznanie za naród- jeśli na obszarze jakiegoś panstwa wybucha powstanie lub toczy się wojna domowa, wówczas grupa prowadząca walke przeciw suwerenowi może stać się w ograniczonym zakresie podmiotem PM, jeszcze znaim utworzy nowe państwo. Podmiotowośc wiąże się z uznaniem grupy walczącej za powstańców lub stronę wojująca Uznanie za stronę wojującą- instytucja wykształcona w okresie ruchów niepodległościowych w połowie XX wieku., oznaczało, że ruch niepodległościowy, wojna domowa lub powstanie przekształciły się w konflikt o charakterze m/n Uznanie za powstańców- wtedy, gdy państwo ze względów politycznych nie chce uznać grupy walczącej za stronę wojującą; różnica sprowadza się do zasięgu i rozmiarów wojny domowej oraz stopia zorganizowania powstańców; grupa powstańcza nie może być uznana za stronę wojującą jeśli uznania za powstańców są węższe od uznania za stronę wojującą. Powstańcy nie są traktowani jako przestępcy lub piraci. Państwa trzecie nie mają obowiązku zachowania neutralności. Uznanie za naród: a) nie jest jednoznaczne z automatycznym uznaniem przyszłej państwowości. Było traktowane przez państwa Ententy jako środek godzący w trwałość porządku prawnego nieprzyjaciela. Aktualnie nie jest stosowane, miało miejsce w stosunku do Czechów i Polaków walczących w I wojnie światowej po stronie Ententy
Pojęcie sukcesji państw zastąpienie jednego państwa przez inne w zakresie odpowiedzialności za międzynarodowe stosunki terytorium.*domniemanie ciągłości państw państwo istnieje tak długo, dopóki z całą pewnością nie można stwierdzić jego upadku -państwo poprzednik- państwo zastąpione-państwo sukcesor- państwo zastępujące - nowo powstałe niepodległe państwo- państwo sukcesor, którego terytorium bezpośrednio przed datą sukcesji stanowiło terytorium zależne, za którego SM państwo poprzednik ponosiło odpowiedzialność
Przedmiotem sukcesji mogą być: * terytorium- siłą rzeczy, bo sukcesja wiąże się ze zmianą zwierzchnictwa terytorialnego; *umowy międzynarodowe, *zobowiązania i prawa pozatraktatowe (cywilne), *członkostwo w organizacjach międzynarodowych.
1961 roku (dekolonizacja) problemem sukcesji zajęła się Komisja Prawa Międzynarodowego *Konwencja wiedeńska o sukcesji państwa w odniesieniu do traktatów z 1978 r (weszła w zycie w 1996)* Konwencja wiedeńska w odniesieniu do własności, archiwów i długów państwowych z 1983 r. (nie weszła w życie)
Skutki sukcesji państw w zakresie umów m/traktatów wygasnięcie albo ewentualne lub konieczne zachowanie mocy obowiązującej; KW wyróżnia 3 typy sukcesji ze względu na wywołane skutki: Pierwszy typ sukcesji (wszystkie umowy wygasają)- sukcesja w odniesieniu do cześci terytorium - rodzaje cesji:* odpłatna np. Alaska * wzajemna np. PRL- ZSRR* plebiscytarna np. 1920 na Mazurach a) ma miejsce wtedy, gdy część terytorium państwa lub jakiekolwiek terytorium niebędące częścią terytorium państwa, za którego SM jest ono odpowiedzialne, staje się częścią terytorium innego państwa b) wówczas ma miejsce przesuwalność granicy traktatowej Drugi typ sukcesji (państwo może na swoje życzenie pozostać związane umowami)-a) ma miejsce wtedy, gdy z terytorium zależnego powstaje nowe państwo lub z kilku terytoriów zależnych powstaje nowe państwo b)art. 78 państwo takie nie jest zobowiązane do utrzymania swego związania się umową, która obowiązywała wobec jego terytorium w czasie kiedy nastąpiła sukcesja państw. - ale ma prawo przejąć zobowiązania państwa- poprzednika. teoria tabula rasa - nowe państwo uznaje, że nie jest związane żadnymi dawniejszymi umowami wielostronnymi metropolii*teoria prawa wyboru - wybór umów jakie chce utrzymać w mocy. Czyni to nowe panstywo uprzywilejowanym, bo może dowolnie decydować; stosowana jako reguła wobec umów wielostronnych, co popierał SG ONZ jako depozytariusz wielu umów wielostronnych. *prawo do namysłu”- 2 lata na przyjęcie stanowiska= doktryna Nyerere* kontynuacja z prawem wypowiedzenia- ogólna sukcesja, jednak nowemu państwu, jak i innym strono, przysługuje prawo wypowiedzenia, wykonywane zgodnie z postanowieniami umowy- krytykowane jako niezgodne z prawem do samostanowienia, Trzeci typ sukcesji (reguła kontynuacji zobowiązań traktatowych ipso iure)-a) ma miejsce przy zjednoczeniu (w tym inkorporacji) i podziale państw b)w momencie zjednoczenia, każda umowa wiążąca wcześniej którekolwiek z jednoczących się państw zachowuje swoją moc względem państwa sukcesyjnego z mocy prawa. Czwarty typ sukcesji- dotyczący reżimów terytorialnych ustanowionych w granicach * umowy, których treścią jest stworzenie pewnej trwałej sytuacji prawnej, ściśle związanej z danym terytorium, niezależnie od zmian władztwa nad nim:.
Wymóg legalności ( art. 6) - konwencja stosuje się tylko do przypadków sukcesji zgodnych z PM, a w szczególności z zasadami PM wyrażonymi w KNZ; aneksja nie może być zaliczana do katalogu zmian objętych mianem sukcesji. Musi uwzględniać prawo narodów do samostanowienia.
Sukcesja mienia państwowego, długów i archiwów (KW 83)- zasada dobrej wiary, ale większa swoboda w przypadku państw powstałych w procesie dekolonizacji
Ogólne zasady sukcesji zawarte w KW 1983 w odniesieniu do ekonomicznych aspektów zmian terytorialnych:- prymat umowy między poprzednikiem i następnikiem w tej materii- istotna rola zasady słuszności i dobrej wiary- uprzywilejowanie nowych państw niepodległych- we wszystkich rodzajach sukcesji- mienie państwowe przechodzi na własność sukcesora-
Sukcesja w odniesieniu do członkostwa w OM. - praktyka dość jednolita odrzucała automatyczne uznanie członkostwa sukcesorów w OM, niezależnie od typu zmian terytorialnych (cesja, rozpad itd.) nowe państwa muszą przejść całą procedurę akcesyjną, a państwa identyczne z poprzednikiem zachowują dawne członkostwo.
Sukcesja w odniesieniu do obywatelstwa - obywatelstwo może zostać niezmienione- tylko na podstawie umowy m/n; skutkuje wymianą ludności między zainteresowanymi państwami; - zmiana obywatelstwa- b) współczesna praktyka:- wprowadzenie instytucji opcji
ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
Umowa międzynarodowa: Prawo traktatów
Zwyczaj międzynarodowy: Zgodne postępowanie państw tworzące prawo, państwa w podobnych sytuacjach postępują jednakowo i mają przekonanie, że to tworzy prawo. Dla wykształcenia się zwyczaju 2 elementy: praktyka i przekonanie o zgodności tej praktyki z prawem (opinio iuris) Opinio iuris może się przejawiać:- w samej praktyce państw, czyli milczące przyzwolenie- w oficjalnym oświadczeniu państw, że istnieje konkretna norma PM- w uchwałach OM wiąże tych, którzy wypowiedzieli się za uchwałą- w umowach m/n, jeśli strony zamierzały nich potwierdzić istniejące normy zwyczajowe, - w ustawodawstwie wewnętrznym Doktryna trwałego oponenta - trwały sprzeciw państwa wobec nowej normy zwyczajowej pozwala na pozostania poza grupą podmiotów związanych jej postanowieniami- ale w momencie powstawania normy tylko; jest to wyraz suwerenności.
Akty jednostronne: Prawnie wiążące: Notyfikacja - oficjalne pisemne powiadomienie drugiego podmiotu prawa międzynarodowego o wydarzeniu, z którym prawo to łączy określone skutki prawne Uznanie - akt tworzący nowe zobowiązania; wyraźny lub milczący; stwierdzenie przez państwo, że przedmiot uznania istnieje i powinien być traktowany w płaszczyźnie PM Protest - akt potwierdzający prawa; jest to stwierdzenie przez państwo, że określona czynność lub stan rzeczy są niezgodne z PM Zrzeczenie się- akt powodujący wygaśnięcie uprawnień; akt, w którym państwo rezygnuje z pewnych praw Przyrzeczenie - akt tworzący nowe zobowiązania; jednostronne podjęcie zobowiązań wobec innych podmiotów.
Kodyfikacja - 4 Konwencje genewskie Prawa Morza (1958)- Konwencja dotycząca statusu bezpaństwowców (1954r.), - Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych (1961r.), - Konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych (1963r.),- Konwencja wiedeńska o prawie traktatów (1969r.), -Konwencja wiedeńska o misjach specjalnych (1969r.), -Konwencja wiedeńska o reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi (1975r.),-Konwencja wiedeńska o sukcesji państw w zakresie umów międzynarodowych (1978r.),- konwencja o prawie morza ( 1982)- Konwencja wiedeńska o sukcesji państw w zakresie mienia, archiwów i długów (1983r.).- konwencja wiedeńska w spawie traktatów zawieranych między państwami a OM lub między OM (1986).-1970r. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło Deklaracje zasad prawa międzynarodowego. (przygotow przez komitet specjalny ZO)- 1966r. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło Pakty Praw Człowieka. (przygotow. Przez Komisję Praw Człowieka)- 1982- Konwencja o prawie morza - 1949r. 4 Konwencje dotyczące ochrony ofiar wojny, -1977r. dwa Dodatkowe Protokoły do tych konwencji.