WITAMINY
Witaminy są to substancje, których organizm nie potrafi wytworzyć i które muszą być dostarczone z pożywieniem lub zsyntetyzowane przez bakterie znajdujące się w przewodzie pokarmowym. Są one konieczne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka.
Nazwa tej grupy związków powstała przez połączenie dwóch członów, łacińskiego vita - życie i chemicznego amina (pierwsze witaminy wyodrębnione chemicznie były aminami).
Witamina A
Występuje głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego (przede wszystkim w wątrobach ryb, morsów, fok i waleni) oraz w zielonych częściach roślin, w owocach barwy żółtej, pomarańczowej i czerwonej. Duże ilości prowitaminy A zawierają: marchew, pomidory, papryka, morele, olej palmowy, nagietek, szpinak, sałata, pietruszka, szczypior, jagody rokitnika i dynia. W wątrobie prowitamina ta ulega przemianie do postaci biologicznie aktywnych.
Witamina A odpowiada za prawidłowe widzenie i wzrost organizmu, stan śluzówek, czynność wydzielniczą gruczołów łojowych i potowych. Jest ważna dla syntezy wielu hormonów.
Ma działanie ochronne, zapobiega występowaniu nowotworów układu oddechowego, zwłaszcza u ludzi narażonych na czynniki rakotwórcze (ale tylko naturalna, nie w kapsułkach). Odpowiada za stan nabłonka dróg oddechowych, wytwarzanie śluzu i oczyszczanie się oskrzeli. Dzienne zapotrzebowanie wynosi 500 j.m. lub ok. 3000 j.m. w postaci prowitaminy.
Niedobory witaminy A objawiają się zaburzeniami widzenia o zmroku i gorszą adaptacją do ciemności, nadmiernie szorstką skórą na kolanach, łokciach, ramionach i podudziach.
Przy niedoborze witaminy A błony śluzowe ulegają zwyrodnieniu, zwiększa się podatność na infekcje dróg oddechowych i przewodu pokarmowego. U kobiet z niedoborem witaminy A występują zaburzenia miesiączkowania i płodności, a u dzieci zahamowanie wzrostu.
Aby w prosty sposób rozpoznać niedobory witaminy A, trzeba w pomieszczeniu, w którym zgasiliśmy światło, mierzyć czas, jaki upłynie do momentu, aż zaczniemy widzieć w ciemności. Jeśli czas ten przekracza 7-8 sekund wskazuje na niedobory witaminy A, jeśli ponad 10 sekund, oznacza że niedobory są znaczne i należy zwrócić się do lekarza. Czas możemy mierzyć stoperem lub głośno liczyć 121, 122, 123 itd.
Witamina D
Razem z hormonem przytarczyc zwiększa wchłanianie wapnia przez przewód pokarmowy oraz jego odkładanie w kościach. Witamina ta występuje w organizmie w postaci witaminy D2 (ergokalcyferolu) i witaminy D3 (cholekalcyferolu). W naskórku pod wpływem promieniowania nadfioletowego prekursory witaminy D ulegają uaktywnieniu, a następnie są przerabiane w wątrobie i nerkach do czynnej witaminy.
Witamina D występuje głównie w wątrobie oraz w tkance tłuszczowej ryb i w grzybach borowiku i pieprzniku jadalnym.
Niedobór witaminy D u dzieci powoduje wystąpienie krzywicy, a u dorosłych rozmiękanie kości. Stanami wzmożonego zapotrzebowania na tę witaminę są okresy ciąży, karmienia i wzrostu.
Może być korzystna w leczeniu oparzeń, chorób skóry, zaburzeń przewodu pokarmowego.
Zbyt duże dawki tej witaminy są toksyczne.
Witamina E
Zapobiega utlenianiu wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, dlatego działa przeciwmiażdżycowo. Jej niedobór prowadzi do niepłodności, powoduje łatwość wystąpienia hemolizy krwi, a także zaniki mięśni i martwicę komórek wątroby. Witamina E współdziała z selenem, choć mechanizm tego współdziałania nie jest do końca poznany.
Źródłem tej witaminy są oleje roślinne z wyjątkiem oliwkowego. Występuje w kiełkach pszenicy, w zielonym bobie, sałacie, zielonej kapuście, pietruszce, szczypiorze, zielonym groszku.
Witamina K
Jest konieczna dla zapewnienia prawidłowej krzepliwości krwi, reguluje w organizmie poziom protrombiny i innych czynników krzepnięcia krwi, sprzyja regeneracji tkanek oraz ma działanie przeciwbólowe.
Niedobory tej witaminy mogą wystąpić gdy ulegnie zniszczeniu flora bakteryjna jelit lub przy niedoborach żółci np. u chorych na żółtaczkę oraz w zespołach złego wchłaniania.
Witamina K występuje w zielonych liściach kasztana, pokrzywie, szpinaku, kapuście, igłach drzew iglastych i zielonych pomidorach.
Witamina ta jest korzystna w leczeniu żółtaczek zastoinowych, zapaleń wątroby, krwawień, oparzeń i odmrożeń, chorobie popromiennej, a także żylakach odbytu.
Witamina F
Są to wielonienasycone kwasy tłuszczowe (linolowy, linolenowy, arachidonowy).
Obniżają poziom cholesterolu we krwi i zmieniają metabolizm tłuszczów w wątrobie.
Występują w olejach jadalnych, głównie słonecznikowym, sojowym i rokitnikowym.
Przyczyną niedoborów tej witaminy może być długotrwałe żywienie odtłuszczonym mlekiem. Brak tej witaminy powoduje zahamowanie wzrostu u dzieci, skóra staje się szorstka, sucha, występują wyprzenia. Witaminę tę stosuje się w leczeniu stwardnienia tętnic, leczeniu chorób skóry, owrzodzeń, wyprysków, wyprzeń.
Witamina C
Odgrywa dużą rolę w przemianach organizmu. Jest konieczna do procesu syntezy kolagenu, od którego zależy gojenie się ran. Jest ważna dla wytwarzania hormonów nadnerczowych oraz w oddychaniu tkankowym. Spełnia istotną rolę w przenoszeniu żelaza.
Objawami niedoboru tej witaminy jest depresja układu nerwowego, łatwość krwawień, łamliwość naczyń krwionośnych. Nasilony niedobór znany jest pod nazwą szkorbutu. Witamina C występuje powszechnie w świecie roślinnym. Najbogatszym źródłem tej witaminy są owoce dzikiej róży, następnie niedojrzałe owoce orzecha włoskiego, owoce rokitnika, papryka, owoce czarnej porzeczki, truskawki, owoce cytrusowe, pomidory i ziemniaki.
Witamina B1 (tiamina)
Jest istotna dla przemiany węglowodanów w organizmie. Dla ludzi pracujących umysłowo jest ona szczególnie ważna. W razie jej niedoborów następuje upośledzenie pracy układu nerwowego oraz zaburzenia przemian tłuszczów i cholesterolu w organizmie. Objawami niedoboru jest rozdrażnienie, bezsenność, porażenie mięśni szkieletowych.
Witamina ta występuje w ziarnach zbóż, jajach, wątrobie, mięsie wieprzowym oraz roślinach zielonych. Suszenie, mielenie i konserwowanie w puszkach mięs niszczy tę witaminę.
Witamina B2 (ryboflawina)
Bierze udział w procesach utleniania i redukcji. Katalizuje reakcje oddychania komórkowego i jest w organizmie regulatorem poziomu cukru i azotu. Poprawia przemianę materii i reguluje czynności układu nerwowego i gruczołów wydzielniczych żołądka.
Odpowiada za stan skóry i błon śluzowych, jest niezbędna do syntezy białka i tłuszczu.
W niedoborach tej witaminy występuje przekrwienie, łuszczenie i pękanie warg w kącikach ust, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, język staje się ciemnowiśniowo-czerwony.
Witamina ta występuje w serze, mleku, jajach, drożdżach, kaszy gryczanej, kiełkach i otrębach zbóż, w szpinaku, pomidorach, zielonym groszku i szczypiorze.
Witamina B6 (pirydoksyna)
Jest bardzo ważna w przemianach białek, węglowodanów i tłuszczów. Jej niedobory objawiają się depresją lub podnieceniem. Obniża się próg drgawkowy, występuje niedokrwistość oraz zaburzeniu ulegają procesy odporności.
Występuje w całych ziarnach zbóż, w warzywach strączkowych, w nasionach kukurydzy, ponadto w wątrobie i jajach.
Witamina B12 (cyjanokobalamina)
Współdziała z kwasem foliowym w procesach krwiotworzenia. Jest stymulatorem wzrostu zwierząt i drobiu. Jej niedobór prowadzi do niedokrwistości (makrocytarnej). Źródłem tej witaminy są produkty pochodzenia zwierzęcego, głównie wątroba, mięso, mleko, jaja, ryby oraz sery.
Kwas pantotenowy
Wchodzi w skład koenzymu A. Jego niedobór powoduje zaburzenia czynności układu nerwowego i gruczołów wydzielania wewnętrznego. Występuje w drożdżach, wątrobie, pszenicy, otrębach oraz w grochu.
Witamina PP (niacyna)
Jest ważna w procesach oddychania tkankowego oraz syntezy tłuszczów w organizmie. Reguluje czynność żołądka i wątroby, zwiększa zdolność wydalania szkodliwych produktów przemiany materii, a także ma korzystny wpływ na naczynia krwionośne.
Niedobór tej witaminy powoduje chorobę zwaną pelagra. Witamina PP występuje w mleku, serze, jajach, nasionach orzecha ziemnego, otrębach pszenicy i ryżu, w kaszy gryczanej, grzybach, warzywach i owocach.
Kwas foliowy
Jest koenzymem w przemianach aminokwasów oraz bierze udział w syntezie puryn, pirymidyn i kwasów nukleinowych. Odpowiada za przenoszenie grup metylowych. Współdziała z witaminą B12. Jego niedobór powoduje zaburzenia w układzie krwiotwórczym, co objawia się wystąpieniem anemii (megaloblastycznej). Stanem wzmożonego zapotrzebowania na kwas foliowy jest ciąża.
Witamina ta występuje w wątrobie, rybach i zielonych warzywach, a głównie w bobie, fasoli, szpinaku, pomidorach, pszenicy, ryżu, kukurydzy. Ponieważ kwas foliowy ulega rozkładowi w czasie gotowania, najlepszym źródłem tej witaminy są sałatki z warzyw liściastych.
Witamina ta może być polecana w przypadkach osłabienia, zaburzeń czynności krwiotwórczej, chorobach wątroby a zwłaszcza stłuszczeniu oraz po przebytym wirusowym zapaleniu wątroby, kolkach wrzodowych, neurastenii.
Witamina H (biotyna)
Jest niezbędna dla zachowania prawidłowego stanu skóry. Jej niedobory występują u ludzi pijących duże ilości surowych jaj lub po przewlekłej antybiotykoterapii. Objawem tego niedoboru jest zapalenie i łuszczenie się skóry. Ulega podwyższeniu poziom cholesterolu. Występują bóle mięśniowe, stany depresyjne, senność oraz objawy niedokrwienia.
Źródłem tej witaminy jest mleko, warzywa, bób, groch, kalafior, cebula, grzyby, mięso i drożdże.