MARTA CHOLERZYŃSKA
PEDAGOGIKA SEMESTR III
GRUPA 2
SOCJOLOGIA WYCHOWANIA
OPRACOWANIE TEMATU EGZAMINACYJNEGO
„Uwagi (założenia) o pojęciu kultury a kształtowanie się kultury masowej w Polsce.
Charakterystyka kultury jako wyróżnik atrybutu jednostki”
Zaczynając rozważania na temat tego czy kultura jest wyróżnikiem atrybutu człowieka należy się najpierw zastanowić, czym ona jest i co oznacza ten termin. Samo określenie wywodzi się z języka łacińskiego („cultura mentis”) i oznacza dosłownie: „uprawa ziemi". Pod pojęciem kultura, można rozumieć wszystko to, co jest wytworzone i nabyte przez człowieka, a następnie przekazywane kolejnym pokoleniom. Na kulturę składają się zarówno wytwory materialne i niematerialne, jak i powszechnie przyjęte i uznane za obowiązujące, zwyczaje. W codziennych rozmowach słowo kultura bywa kojarzone z pewnymi formami sztuki takich jak opera, balet, muzea. Natomiast za osobę kulturalną uważa się kogoś, kto jest wykształcony, posiada ogładę towarzyską, zna się na sztuce i potrafi docenić jej wartość. W takim znaczeniu kultura jest cechą indywidualną. Socjologowie i antropolodzy używają tego terminu w znacznie szerszym sensie. Pierwotnie termin cultura wiązał się z uprawą roli, bądź hodowlą zwierząt i oznaczał przekształcanie naturalnego stanu zjawisk przyrody w stan bardziej użyteczny i przydatny człowiekowi. Także obecnie w języku agronomii używa się wyrażeń takich jak: kultura rolna, kultura bakterii, bądź monokultura, co wiąże się bezpośrednio z pierwotnym znaczeniem tego słowa. Po raz pierwszy w nowym znaczeniu termin ten został użyty przez Cycerona, który w dziele Disputationes Tusculanae użył sformułowania cultura animi (dosłownie: uprawa umysłu) w celu określenia pierwszej w literaturze koncepcji filozofii. Po raz pierwszy nowoczesne zastosowanie pojęcia kultury pojawiło się w 1688 roku, użyte przez Samuela Pufendorfa w pracy De iure naturae et gentium, gdzie zamieścił on słowa takie jak: cultura czy cultura animi na oznaczenie wszelkich wynalazków wprowadzonych przez człowieka (takich jak instytucje społeczne, ubranie, język, moralność kierowaną przez rozum i obyczaje). W ciągu wieków słowo to było coraz częściej używane przez filozofów, a potem także uczonych zajmujących się naukami społecznymi. Rezultatem tego procesu stała się jego wieloznaczność.
Kultura nakłada ograniczenia zakres wolności indywidualnej. Ludzie nie zawsze mogę robić to co chcą. Prawo-wynalazek kultury-zabrania im pewnych typów zachowań(np. chodzenia nago po ulicy), a innych od nich wymaga (np. opłaty za metro). Jednostki nie mogą tworzyć swojego własnego języka, jeśli pragną porozumiewać się z innymi. Choć mężczyzna i kobieta są sobie biologicznie równi(mimo różnic), rzadko bywają równi pod względem kulturowym. W wielu społeczeństwach mężczyźni mają wyższy status społeczny i większy zakres władzy niż kobiety. To samo można odnieść do biedoty czy grup mniejszościowych w większości społeczeństw. Kultura ogranicza nas nierównomiernie. Kultura jest w swej istocie społeczna, czyli międzyindywidualna, wytwarzana jest zbiorowo i wspólna ludziom w obrębie węższych lub szerszych grup, kręgów, warstw i klas społecznych. Ukształtowana przez kulturę twórcza jednostka może wnieść do niej ważny indywidualny wkład, ale człowiek rozwijający się w izolacji w sposób wyłącznie naturalny nie byłby w stanie wyłonić ze swych wyłącznie biologicznych zasobów jakiejkolwiek złożonej i bogatej całości kulturalnej, która by odpowiadała najprostszej choćby kulturze ludu uznawanego za prymitywny. Źródła kultury wynikają bowiem z natury gatunku ludzkiego, ale jej rozwój historyczny oddala poszczególne pokolenia coraz bardziej od tych źródeł, tworząc dystans, którego nie da się pokonać mocą izolowanego indywidualnego wysiłku. Już Herder¹ ujął trafnie tę prawdę, mówiąc, że zasadą człowieczeństwa są siły biologiczne i tradycja. Człowiek z natury jest zdolny do tworzenia i przyjmowania kultury, ale dopiero za sprawą wychowania dokonuje się jego wprowadzenie do udziału w osiągniętym już dorobku kultury. Ten proces oznacza drugie narodziny człowieka-jego narodziny w kulturze.
Ład każdej kultury, pozwalający mówić o jej strukturze, wynika z podporządkowania postaw kierujących działaniami określonym wzorom i normom. Wzory, normy, oceny i przekonania im towarzyszące są tkwiącymi w świadomości ludzi i sterującym ich działaniem wyznacznikiem postaw składających się na zinternalizowaną warstwę kultury. W związku z tym jeszcze raz trzeba podkreślić, że nie ma kultury bez wzorów i norm działania. Kwestia pełnego uświadomienia, a zwłaszcza refleksyjnego słownego sformułowania wszystkich wzorów jest natomiast skomplikowana i stanowi przedmiot teoretycznych sporów. Kultura jest ściśle związana z człowiekiem ponieważ to on jest jej twórcą i jednocześnie odbiorcą, jest kształtowany przez kulturę, wyraża w niej i zaspokaja swoje potrzeby. Wszystko co można nazwać kulturą powstaje i rozwija się w jakiejś społeczności i dzięki stycznościom społecznym. Kultura nie istniałaby gdyby nie było życia zbiorowego. W ramach zbiorowości kultura przekazywana jest w czasie i przestrzeni, oznacza to iż ulega dyfuzji i może być również kumulowana na drodze doświadczeń w procesie przekazu pokoleniowego. Ze względu na swój społeczny charakter kultura nie jest nigdy jednolita w obrębie danego społeczeństwa. W każdej kulturze zawarte są różnice kulturowe, które wiążą się ze zróżnicowaniem pełnionych ról społecznych.
Kultura jest zjawiskiem powtarzalnym. Do kultury mogą należeć tylko te zjawiska, które odznaczają się powtarzalnością. Aby jakiś wynalazek ludzki mógł stać się elementem kultury lub, inaczej mówiąc, aby mógł być zaliczony do kultury, musi po pierwsze być zachowany, utrwalony i przekazany następnemu pokoleniu. O kulturze pisze S. Czarnowski: „O kulturze mówimy wtedy, gdy odkrycie czy wynalazek zostaje zachowany, gdy jest przekazywany z pokolenia na pokolenie, gdy staje się dorobkiem trwałym zbiorowości ludzkiej, nie przyzwyczajeniem poszczególnej jednostki czy jej mniemaniem osobistym. Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych. Jest przekazywana na drodze wychowywania i uczenia się. Wszystkie czynności kulturowe są wyuczone, a więc wyłączona zostaje z kultura klasa zachowań instynktowych. Kultura ma wymiar czasowy, charakteryzuje się rozciągłością w czasie ma swoją historię; rozwija się, przeżywa rozkwit lub upadek zależnie od warunków ekonomicznych i społecznych. Kultura jest dorobkiem wielu pokoleń, żadne pokolenie nie tworzy kultury od nowa. Zjawiska kulturowe są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Mechanizmy zmian kulturowych to: ewolucja, adaptacja do określonego środowiska, dyfuzja. Ewolucja jest to proces przeobrażeń, przechodzenia do stanów bardziej złożonych; proces ewolucji polega na ciągłej kumulacji dorobku form kulturowych. Pojęcie ewolucji w kulturze jest obiektem sporu: jedni twierdzą, że wewnętrzne prawa rozwoju są odmienne od praw ewolucji; według innych są one identyczne bądź podobne do nich. Dyfuzja kulturowa oznacza proces zmieszania się różnych kultur, przejmowania cech jednej przez drugą, zachodzący wskutek kontaktu tych kultur, np. podboju, wymiany handlowej. Kultura ma wymiar przestrzenny. W toku rozwoju człowieka kultura rozprzestrzeniała się wraz z jego przemieszczaniem się. Odnosi się to do kultury zarówno w sensie atrybutowym (cecha gatunku ludzkiego) jak i dystrybutywnym (zbiór cech kulturowych określonej zbiorowości). Kultura jest systemem. Jest całością, której części składowe są powiązane ze sobą. Między elementami kultury zachodzi proces integracji. Kultura jest mechanizmem adaptacyjnym człowieka. Spełnia rolę pośrednika między człowiekiem, a środowiskiem przyrodniczym, w którym on żyje.
Jednym z typów kultury jest kultura masowa. Pojęcie kultury masowej wprowadził po raz pierwszy u 1944 roku Dwight MacDonald. Zdaniem A. Kłoskowskiej, obejmuje ono zjawiska intelektualnej, estetycznej i ludyczno-rekreacyjnej (czyli zabawowej, rozrywkowej) działalności ludzkiej, związane w szczególności z oddziaływaniem tzw. środków masowego komunikowania, a więc treści rozpowszechniane za pomocą tych środków. Z pojęciem kultury masowej wiąże się wiele kontrowersji. Jest ona na ogół oceniana bardzo negatywnie, szczególnie przez przedstawicieli inteligencji. Najczęstszymi zarzutami kierowanymi w jej stronę są np. obniżanie gustów estetycznych i pojęć moralnych. Treści prezentowane dajmy na to w telewizji skierowane są do jak najszerszej widowni i dlatego odbiór ich powinien być prosty, mają one często charakter rozrywkowy, lub nasycone są przemocą bo to aktualnie jest na topie. Innymi zarzutami są mieszanie poziomów i gatunków artystycznych, preferowanie rozrywki kosztem wartościowych treści ideowych i światopoglądowych. Aby zaspokoić gusta odbiorców telewizja, radio, prasa itd. Jest w stanie zaniżyć, lub całkowicie zniwelować wszelkie treści ideowe, byle tyko ułatwić im odbiór. Biorąc pod uwagę np. telewizję łatwo zauważyć, że kieruje ona niemal całkowicie swój przekaz do typowego Kowalskiego, który po pracy fizycznej, czy nawet umysłowej siada przed telewizorem i próbuje się zrelaksować oglądając mało wymagające sitcomy, lub teleturnieje.
Także uzależnienie od kultury masowej, czy raczej jej przekaźników wywołuje kontrowersje. Internet, telewizja mogą całkowicie pochłonąć czas w sposób niezauważalny. Mając do wyboru lekką lekturę lub wyjście do teatru ludzie coraz częściej wybierają to pierwsze. Jest to przyczyną zaniżania się gustów estetycznych we współczesnym społeczeństwie. Massmedia stanowią realne zagrożenie dla tzw. kultury wysokiej, gdyż powoli acz skutecznie ją wypierają, rozleniwiają społeczeństwo, prowadzą do konsumpcjonistycznego trybu życia.
W Polsce ponad 60% społeczeństwa żyje poniżej poziomu socjalnego, a ludzie nie mają często środków nawet na zaspokojenie podstawowych potrzeb takich, jak jedzenie czy ubranie więc ma funkcjonować kultura masowa? Ile osób jest w stanie wydać sumę około 40 złotych na bilet do teatru lub kina? Nie ma więc co się dziwić, że nasza kultura stoi na tak niskim poziomie, skoro nie ma do niej dostępu dla prostego człowieka.
Podsumowując moją pracę można stwierdzić że kultura nie tyle sama w sobie jak jej składniki są ogromnie ważne w życiu człowieka. Jest to fundament życia każdego człowieka bez względu na to czy się zastanawiamy nad tym czy nie i czy chcemy w tym uczestniczyć czy wręcz jesteśmy przeciwko temu. Można ją nie aprobować w całości ale najmniejsza część jej jest zawsze obecna w naszym życiu, możemy się do tego nie przyznać ale najmniejszy gest, najmniejsze zdanie będzie o tym świadczyć że człowiek jest choć w najmniejszym stopniu kulturalny i jest poddawany procesowi kultury. A wszystkie te gesty, słowa są przyczynami jej rozwoju, postępu a także, że jest poddawana przemianie. Każde pokolenie coś wnosi do niej bardziej bądź mniej wartościowszego. Ale wiadomo że inni będą z tego korzystać. Kultura staje się dumą poszczególnych społeczeństw, grup itp. Nie jest to zwykła rzecz która za jakiś czas przestanie istnieć. Jej koniec będzie można zanotować w momencie śmierci ostatniej istoty żywej, czyli w chwili końca świata
Kultura masowa tworzy z adresatów wciąż głodnych konsumentów, pożerających kolejne obrazy, słowa dostarczane im przez media. Wzrastające tempo spożycia kolejnych produktów sprawia, że ich wymiana i starzenie się staje się coraz szybszym procesem. Konsument nudzi się jednym produktem, ponieważ dostarcza się jemu kolejne, lepsze, w ten sposób przyzwyczajając go do konieczności skorzystania z nowości
BIBLIOGRAFIA:
1. K. Żygulski, Wstęp do zagadnienia kultury, Warszawa 1972
2. Kłoskowska A., Kultura Masowa, PWN, Warszawa 1981
3. Kłoskowska A., Socjologia Kultury, PWN, Warszawa 1996
4. Szacki J., Historia Myśli Socjologicznej, Oficyna Naukowa, Warszawa 2004;
5. Ewa Szczęsna, Słownik pojęć i tekstów kultury, WSiP, Warszawa 2002
¹Johann Gottfried von Herder (ur. 25 VIII 1744 w Morągu, zm. 18 XII 1803 w Weimarze) - niemiecki filozof, pastor i pisarz którego poglądy wpłynęły znacząco na późniejszy rozwój idei narodu (koncepcja Volk) oraz filozofii i historii kultury. Był jednym z klasyków weimarskich. Jego imieniem nazwano ulice Olsztyna, Ostródy i Morąga. W Morągu znajduje się muzeum jego imienia.