Podstawowe informacje o chorobie Parkinsona
Choroba Parkinsona polega na postępujących zmianach zwyrodnieniowych układu pozapiramidowego (gałki bladej, istoty czarnej, prążkowia i jądra podstawy), który odpowiada za prawidłową postawę ciała, napięcie mięśniowe oraz ruchy automatyczne. Choroba powoduje zanik neuronów dopaminergicznych, a to skutkuje spadkiem stężenia dopaminy (objawy kliniczne są widoczne dopiero przy obniżeniu stężenia dopaminy ok. 70 - 80%). Wówczas czynnościową przewagę zyskuje układ cholinergiczny. Z zachodzącymi zmianami wiąże się również zaburzenie funkcji innych układów neuroprzekaźników ośrodkowego układu nerwowego.
Z powodu choroby Parkinsona cierpią zarówno kobiety jak i mężczyźni. Choroba pojawia się zazwyczaj około 65 roku życia, jednak u około 5 - 10% chorych pierwsze objawy mogą występować przed 40 rokiem życia. Choroba Parkinsona jest jednostką często występującą, w Europie zachorowalność ocenia się na 160 na 100 000 mieszkańców.
Objawy choroby
W zależności od przyczyny warunkującej niedobór dopaminy w organizmie, wyróżnia się dwa rodzaje choroby: parkinsonizm pierwotny oraz wtórny, przy czym objawy obydwu są takie same. Główną różnicą jest powód wystąpienia choroby. Parkinsonizm pierwotny wiąże się z wciąż niejasnym mechanizmem pierwotnego uszkadzania neuronów dopaminergicznych, natomiast parkinsonizm wtórny (często nazywany również objawowym) jest spowodowany uszkodzeniem wtórnym do samego procesu chorobowego - jest objawem. Najczęściej wyróżniane są trzy główne objawy choroby Parkinsona:
1. drżenie spoczynkowe - które rozpoczyna się zazwyczaj od drżenia jednej z kończyn, nazywane jest również odruchem liczenia pieniędzy, gdyż ruchy ręki przypominają tę czynność;
2. sztywność mięśniowa - objawia się pod postacią kilku charakterystycznych zachowań: opór podczas próby ruchu biernego jest taki sam zarówno na początku jak i na końcu ruchu - napięcie ma charakter plastyczny. Ruch odbywa się na zasadzie koła zębatego - sztywność (opór) podczas poruszania ustępuje w sposób skokowy. Trzecim, często występującym objawem sztywności mięśniowej jest objaw poduszki - chory leżąc ma uniesioną głowę, gdyż sztywność karku nie pozwala na swobodne położenie jej.
3. bradykinezja (spowolnienie ruchowe) - która uwidacznia się poprzez ubogą mimikę twarzy, rzadkie mruganie oraz powolną mowę. Ponadto choroba daje inne równie nieprzyjemne zarówno dla chorego jak i opiekunów objawy: zaburzenia termoregulacji, pocenie się oraz zaburzenia czucia. Dysfunkcja układu trawiennego uwidacznia się poprzez zaparcia, ślinotok oraz nudności. Warto wówczas zwrócić uwagę na odpowiednią dietę chorego, tak aby nie zabrakło w niej błonnika oraz odpowiedniej ilości płynów.
4. Objawem choroby mogą być również zaburzenia w oddawaniu moczu, najczęściej częstomocz oraz nykturia. Należy jednak różnicować je z chorobami układu moczowego, które powinny być wykluczone poprzez diagnozę specjalisty. Niestabilność postawy, zastyganie oraz dreptanie w miejscu mogą być przyczynami upadków. Są one objawem zaawansowanej choroby Parkinsona i zdarzają się ponad połowie chorych. Często są przyczyną złamań, które powodują unieruchomienie w łóżku, co w starszym wieku może prowadzić nawet do zgonu. Ponadto lęk przed przewróceniem się, często bardzo ogranicza chorych. Powoduje, że pacjenci boją się wychodzić z domu, często tracą kontakt z otoczeniem, ograniczona zostaje ich aktywność oraz niezależność.
5. Chorzy często cierpią z powodu zaburzeń snu, otępienia oraz depresji, która obniża jakość życia u około 40 - 64% chorych. Zaburzenia psychotyczne, które występują u chorych na chorobę Parkinsona początkowo były uznawane za powikłanie przyjmowanych leków. Obecnie podstawę zaburzeń psychotycznych odnajduje się w otępieniu, zaburzeniach wzrokowo - przestrzennych oraz ogólnie w starości. Niepokój występuje u około 40% chorych.
Przebieg choroby jest indywidualny. U niektórych chorych występują wszystkie objawy, u innych tylko niektóre. Najczęściej występującym objawem jest drżenie, które występuje u około 70 % pacjentów w starszym wieku. Zwykle choroba ma charakter postępujący jednak tempo zmian jest zmienne osobniczo.
Leczenie choroby
Choroba Parkinsona jest nieuleczalna. Postępująca niepełnosprawność zwiększa ryzyko zgonu. Podejmowane leczenie zazwyczaj spowalnia postęp choroby oraz osłabia występujące objawy. Leczenie jest ukierunkowane na łagodzenie objawów, nie ma korzystnego leczenia przyczynowego. W parkinsonizmie wtórnym, często polekowym, skuteczną metodą leczenia jest odstawienie leków. W innych przypadkach podejmowane leczenie farmakologiczne ma za zadanie zwiększyć zawartość dopaminy w prążkowiu. Zazwyczaj stosuje się leki z grupy dopaminergicznych oraz antycholinergicznych o różnorodnych mechanizmach działania. Główną zasadą podczas przyjmowania leków jest niedopuszczenie do przerwania farmakoterapii, gdyż może to w znacznym stopniu zaostrzyć przebieg choroby.
Leczenie niefarmakologiczne polega głównie na kinezyterapii oraz terapii zajęciowej. W zaawansowanej chorobie zwraca się również szczególna uwagę na dietę pacjenta. Polega ona głównie na minimalizowaniu ilości spożywanego białka, gdyż produkty o wysokiej zawartości białka mogą zmniejszać skuteczność działania niektórych leków np. lewodopy. Ponadto można rozważyć również leczenie neurochirurgiczne.
Rola opiekuna w opiece nad chorym
Najczęściej opiekę nad osobą chorą na chorobę Parkinsona obejmują najbliższe osoby. Badania potwierdzają, że opiekunowie często doświadczają długotrwałego obciążenia we wszystkich etapach choroby pacjenta. W konsekwencji są narażeni na izolację społeczną, zaburzenia emocjonalne, utratę pracy oraz obniżenie jakości życia. Obciążenie opiekuna może wpływać na jakość opieki a co się z tym wiąże, może mieć negatywny wpływ na stan pacjenta.
Bardzo istotną rolę w opiece nad pacjentem z chorobą Parkinsona odgrywa pielęgniarka. Jej zadaniem, poza opieką nad chorym jest przygotowanie opiekunów do pełnienia tej funkcji. Warto aby pielęgniarka edukowała najbliższych pacjenta z zakresu opieki. Ważnymi elementami terapii jest zarówno farmakologia jak i ruch. Nie należy chorego wyręczać z czynności dnia codziennego. Dopóki jest on w stanie wykonywać je sam, powinien to robić. Należy przygotować środowisko zewnętrzne do funkcjonowanie osoby z dysfunkcją ruchu. Małe kroki oraz zachwiania równowagi mogą być przyczyną upadków. Należy zatem minimalizować nierówności podłogi usuwając wszelkie niestabilne dywaniki, wysokie progi czy śliskie nawierzchnie. Ponadto warto instalować poręczę, które są przydatnym elementem utrzymania przez chorego pozycji pionowej oraz zaopatrzyć pacjenta w balkonik ortopedyczny.
Porozumiewanie się z chorym może być utrudnione szczególnie w zaawansowanej fazie choroby, gdyż pacjenci mówią powoli, niewyraźne oraz cicho. Celem działania opiekunów powinno być nawiązanie satysfakcjonującej komunikacji interpersonalnej pomimo dysfunkcji mowy. Warto podejmować wszelkie działania wspomagające komunikację m.in. nawiązanie kontaktu emocjonalnego, stosowanie prostych zdań oraz używanie elementów komunikacji niewerbalnej.
Zaburzenia snu powinny być minimalizowane od momentu ich zdiagnozowania. Warto wyeliminować wówczas wszelkie czynniki, które mogą wpływać na zakłócenie snu, tj.: światło, hałas, niewłaściwa temperatura otoczenia, zła pozycja ułożeniowa. Należy unikać dużego wysiłku przed spoczynkiem oraz spożywania ciężkostrawnych posiłków. Depresja oraz niepokój to stany w których chory poza farmakoterapią potrzebuje także obecności bliskich osób.
Zaburzenia ze strony układu trawiennego powinny być regulowane poprzez odpowiednią dietę oraz aktywność ruchową. Dieta bogata w płyny oraz błonnik ma istotny wpływ na zwalczanie zaparć, szczególnie we wczesnej fazie choroby. Ponadto zaleca się stosowanie środków ziołowych oraz laktulozy, a w zaawansowanej fazie choroby sięga się nawet po wlewki doodbytnicze.
Obecnie choroba Parkinsona jest nieuleczalna a stosowanie farmakoterapii jest narzędziem zwalczającym objawy a nie przyczyny choroby. Dysfunkcja w zakresie aktywności fizycznej a w zaawansowanej fazie choroby również z niepełnosprawnością psychiczną współtworzą chorych całkowicie zależnych od pomocy osób trzecich. Jest to ogromne wyzwanie dla personelu pielęgniarskiego zarówno w zakresie opiekuńczo - terapeutycznym jak i edukacyjnym. Warto zatem podejmować działania nie tylko bezpośrednio na rzecz pacjenta ale również wspierać oraz edukować opiekunów, którzy potrzebują przygotowania do świadczenia opieki.
Wszelkie informacje zawarte w tej pracy pochodzą ze strony internetowej:
http://www.esculap.pl/my_pielegniarki/profilaktyka/choroba_parkinsona_%E2%80%93_opieka_nad_chorym/id,3c9220acac4037aa62fa1af6c99d881b,from,profilaktyka_chorob/
4