1. Lęk a strach

1. lęk to emocja bezprzedmiotowa (strach ma określony przedmiot, wie czego się boi)

2. lęk- reakcja organizmu na zagrożenie subiektywne, która jest nieproporcjonalnie silna w stosunku do zagrożenia; reakcja irracjonalna (fobie); reakcja zmienia się pod wpływem doświadczenia; (strach obiektywna reakcja, proporcjonalna)

3. intensywność lęku zależy od stopnia uświadomienia niebezpieczeństwa- im mniejsza świadomość co nam zagraża i silne poczucie zagrożenia tym lęk silniejszy

4. lęk wywołany jest przez zagrożenie pewnych podstawowych wartości osobowości tworzących tzw. wzór bezpieczeństwa, człowiek odczuwa bezradność, niepokój, bezsilność- odczucia charakterystyczne dla lęku

5. bodziec może nadejść dwiema drogami:

1. bezpośrednio do śródmózgowia dając odruchową reakcję obronną (reakcja wstrząsu) i dopiero po wykonaniu reakcji człowiek uświadamia sobie niebezpieczeństwo

2. od kory mózgowej- człowiek od początku jest świadomy niebezpieczeństwa

6. lęk jest pierwotną, podstawową reakcją na zagrożenie; występuje też u zwierząt, strach powstaje na podłożu lęku;

7. lęk pojawia się ok. 5 miesiąca życia, pierwsze reakcje strachu pod koniec 1 roku życia z rozwojem zdolności różnicowania bodźców;

8. lęk- reakcja na zagrożenie o charakterze społecznym, strach- fizycznym

9. reakcje:

1. lęk- ogólny, nieskoordynowany niepokój ruchowy, płacz, krzyk

2. strach- ucieczka od zagrażającego bodźca, objawy wzmożonego napięcia emocjonalnego (płacz, krzyk)

2. Objawy (lęku i strachu)

1. somatyczne

1. pobudzenie układu sympatycznego (przyspieszenie akcji serca, zwężenie naczyń obwodowych, zmiany w rytmie oddechu, wstrzymanie aktywności trawiennej, pocenie się, drżenie ciała, występowanie suchości w ustach)

2. funkcja przystosowawcza- mobilizacja organizmu do reakcji atak- ucieczka

2. reakcje psychiczne- gdy jest bardzo silny i jednostka nie potrafi sobie z nim poradzić pojawiają się reakcje nerwicowe (negatywne metody 2.2. 1-4) lub reakcje mające na celu efektywne usunięcie przyczyn lęku (2.2.5-6)

1. myślenie i zachowanie o charakterze nerwicowym

2. wzmożenie ogólnej aktywności (zagłuszanie lęku)

3. występowanie mechanizmów obronnych

4. fobie

5. uświadomienie sytuacji- jednostka dostrzega pewną wartość, która została zagrożona i uświadamia sobie konflikt między swymi celami a sposobami ich realizacji

6. reedukacja- jednostka zmienia strukturę swoich celów i dąży do osiągnięcia ich w sposób efektywny i zgodny z tą nową strukturą

3. konflikt wewnętrzny (Horney)

3. Teorie dotyczące lęku

1. teorie powstałe na podstawie danych klinicznych dotyczących terapii pacjentów z uszkodzeniami mózgu- TEORIA GOLDSTEINA

1. lęk- subiektywne przeżycie organizmu znajdującego się w warunkach zagrożenia (katastroficznych)- człowiek nie może sprostać wymaganiom środowiska, w których istnieje niebezpieczeństwo niezrealizowania podstawowych wartości i potrzeb

2. ludzie z organicznymi zmianami w mózgu- każda zmiana środowiska jest katastroficzna (brak adekwatnej oceny) i wywołuje lęk

3. u ludzi zdrowych przyczyną lęku są niebezpieczeństwa zagrażające realizacji podstawowych wartości osobowości; wartości te są u ludzi różne więc co innego wzbudza lęk;

4. strach- jednostka wie czego się boi; powstaje w toku rozwoju; może przechodzić w lęk, gdy człowiek nie potrafi poradzić sobie z niebezpieczeństwem; zmiana jakościowa- spostrzeganie sytuacji jako ogólnie zagrażającej, o niesprecyzowanym umiejscowieniu niebezpieczeństwa i wywołuje obawę ogarniającą całą osobowość

5. lęk- nie potrafi powiedzieć czego się obawia(bezprzedmiotowy); proporcjonalnie do wzrostu lęku zmniejsza się stopień uświadomienia jego przedmiotu; ucieczka- nieskoordynowane zachowanie; pierwotna reakcja na zagrożenie; może przechodzić w strach gdy jednostka prawidłowo zareaguje na zagrożenie

2. teorie psychoanalityczne oparte na danych klinicznych do tyczących psychoterapii nerwic

1. TEORIA FREUDA

1. lęk- wrodzony, związany z instynktem samozachowawczym, uczymy się specyficznych form lęku, ,podłożem jest uraz związany z narodzinami i strach przed kastracją, jest powtórzeniem pewnych szczególnie ważnych , najwcześniejszych doświadczeń z dzieciństwa, 1szy stan lęku to rozłąka dziecka z matką2 rodzaje

1. obiektywny- inaczej gotowość do lęku, reakcja na niebezpieczeństwo zewnętrzne, chroni jednostkę przed niespodziewanym atakiem ze świata zewnętrznego, to uzewnętrznienie popędu samozachowawczego, uzależniony od wiedzy, poczucia mocy w stosunku do świata zewnętrznego

2. nerwicowy- nieproporcjonalny do zagrożenia (nawet przy braku zagrożenia)

2. pierwsza teoria lęku- na podstawie obserwacji klinicznych (pacjenci u których występowały różnego rodzaju objawy nie wykazywali jawnego lęku), wnioski- objawy nerwicowe maskują lęk, są próbą poradzenia sobie z sytuacją lękową, jednostka wypiera instynktowne potrzeby których nie może zrealizować, a wyparcie to jest przyczyną lęku, lęk może przybrać formę objawów lub lęku swobodnego;

3. druga teoria- na podstawie przypadku małego Hansa i jego fobii koni; wnioski- świadomie spostrzegane niebezpieczeństwo wywołuje lęk, w celu zredukowania lęku występuje wyparcie zagrożonych popędów i dążeń, lęk jest pierwotny i jest przyczyną wyparcia (potrzeba miłości wobec matki i zazdrość o ojca- agresywne tendencje wywołały w chłopcu lęk, strach przed odwetem ze strony ojca- wyparcie wrogości i lęku i przemieszczenie ich na konie); aby uniknąć sytuacji wywołujących lęk wytwarzane są objawy nerwicowe, które są obroną przed wewnętrznymi popędami i niebezpieczeństwem zewnętrznym płynącym z zaspokojenia ich (strach- wyparcie strachu- lęk nerwicowy- wytworzenie objawów w celu zredukowania lęku)

2. TEORIA HORNEY

1. główne źródło- zaburzenie stosunków międzyludzkich

2. lęk jest wyrazem zagrożenia tendencji nerwicowych wykształconych we wczesnym dzieciństwie i służących realizacji tzw. wzorców bezpieczeństwa (całokształt postaw i zachowań jednostki, które zapewniają jej wewnętrzny spokój, subiektywnie dobre przystosowanie), zagrożenie może być zewnętrzne lub wewnętrzne (uczucie wrogości jest najbardziej powszednim- lęk powoduje wrogość wobec warunków które go wywołały, a wrogość wzrost lęku; w obawie przed kontratakiem wypieramy wrogość, wyparciu temu często towarzyszy projekcja wrogich uczuć na rodziców lub inne osoby znaczące, następstwem projekcji jest spostrzeganie otaczającego świata jako wrogiego), uczucie bezsilności, bezradności i niepewności,

3. 2 rodzaje lęku:

1. lęk normalny- nie powoduje wrogości w stosunku do warunków, które go wywołują (lęk przed śmiercią, siłami natury itp.)

2. nerwicowy- lęk podstawowy- źródło nerwicy, powstaje we wczesnym dzieciństwie jako konsekwencja zaburzenia związku między dzieckiem a osobami znaczącymi; charakterystyczne cechy to bezradność i bezsilność; wywoływany przez różne czynniki u różnych ludzi w zależności od ich wzorców zachowań

4. strach- reakcja na określone niebezpieczeństwo, jednostka uświadamia je sobie i najczęściej potrafi sobie z nim poradzić

3. teorie łączące kliniczne podejście do lęku z podejściem eksperymentalnym- TEORIA MOWRERA

1. lęk to warunkowa forma reakcji na ból; organizm spostrzega sygnał niebezpieczeństwa, a reakcja warunkowa występuje w związku z przewidywanym niebezpieczeństwem, reakcja której towarzyszy stan napięcia, ogólnego niepokoju, ból;

2. każda farma reakcji zmniejszająca lęk jest utrwalana (zmniejszenie lęku- nagroda);

3. jeden z podstawowych motywów zachowania się, proces wytwarzania się objawów nerwicowych opartych na teorii uczenia się;

4. specyficzny dla człowieka, związany z problemami etycznymi, konfliktem między różnymi potrzebami i dążeniami człowieka;

5. strach- wyparcie strachu- lęk nerwicowy- wytworzenie objawów w celu zredukowania lęku

6. lęk jest rezultatem niedojrzałości i nieodpowiedzialności emocjonalnej, co powoduje konflikty natury etycznej (nie produktem niezaspokojonych potrzeb)

4. Rodzaje lęku

1. lęk normalny- realnie istniejące i uświadomione zagrożenie podstawowych wartości osobowości; proporcjonalny, nie pociąga za sobą wyparcia lub innych mechanizmów obronnych, może być świadomie opanowany, prawie niezauważalny, może być przezwyciężany konstruktywnie

2. lęk nerwicowey- pojawia się w trzech postaciach:

1. stałej- nieokreślony niepokój- najczęściej spotykany w nerwicach (w naszej cywilizacji i epoce); jest to uczucie trudne do sprecyzowania (stałe wewnętrzne napięcie jakby coś mu zagrażało lub przykrego miało się stać); drobne trudności urastają do rangi dużych problemów budząc agresję; układ endokrynno- wegetatywny- mobilizacja organizmu do ucieczki lub walki (to pobudzenie na zasadzie błędnego koła zwiększa stan napięcia); układ mięśniowy- wzmożone napięcie, bóle mięśniowe, uczucie znużenia;

2. napadowej- paroksyzmy lękowe występujące w formie ataków (trwają od kilku minut do kilku godzin) z silnymi zaburzeniami wegetatywnymi (bicie serca, zlewne poty, biegunka, parcie na pęcherz, urina spastica- mocz wodojasny itp.), którym nieraz towarzyszy lęk przed śmiercią, choroba psychiczna lub ciężka i nagła choroba somatyczna (zawał serca, padaczka- jako jedna z postaci padaczki skroniowej, w ostrych psychozach- zwłaszcza w schizofrenii)

3. zlokalizowanej- uczucie koncentruje się na konkretnych przedmiotach, które zwykle nie mają nic wspólnego z jego genezą;

1. zespoły hipochondryczne- źródło niepokoju- własne ciało- całość lub jakaś część, narząd; wokół nich koncentruje się cała uwaga, co obniża próg świadomości percepcji bodźców interoceptywnych i docierają one do świadomości (normalnie są z niej wykluczane)

2. zespoły anankastyczne (natręctwa)- lęk koncentruje się wokół myśli, których nie można się pozbyć (natręctwo), czynności, która musi być powtarzana (czynności przymusowe), wokół sytuacji która prowokuje lęk (fobie)

3. lęk w medycynie

1. pacjent odczuwa lęki związane ze śmiercią, chorobą i samym aktem leczenia (lęk pierwotny związany z dysfunkcją ustroju zostaje przekształcony w lęk przed potęgą wiedzy lekarskiej),

2. lęk pacjenta może udzielać się personelowi medycznemu (zjawisko irradiacji stanów uczuciowych)

4. lęk biologiczny- wynika z zagrożenia własnego życia lub życia gatunku; zachwianie struktury energetycznej wymiany z otoczeniem

1. człowiek szuka sytuacji zagrożenia by siebie wypróbować i przemóc swój lęk, niektórzy umyślnie szukają niebezpieczeństw, by zmniejszyć niepokój nerwicowy (górnicy, piloci i inni narażeni często na śmierć wykazują na ogół mniej objawów nerwicowych),

2. postawy pozytywne zmniejszają poczucie niebezpieczeństwa, a negatywne zwiększają (lęk wyolbrzymia sytuację zagrożenia, co zwiększa lęk, lęk zwiększa poczucie zagrożeni itd.),

3. nie sytuacja realna ale przewidywanie dalszego jej rozwoju, konsekwencji budzi lęk (na ogół znika w samej sytuacji zagrożenia- wyładowanie napięcia emocjonalnego w reakcji ucieczki lub walki, a później następuje ulga, odprężenie), napięcie lękowe wzrasta gdy nie można wyładować go w działaniu

4. oczekiwanie, wyładowanie, ulga- elementy typowe dla reakcji emocjonalnych

5. gdy sytuacja zagrożenia rozwija się za szybko i obrona dokonuje się automatycznie, to lęk pojawi się w fazie ulgi;

6. zagrożenie wewnętrzne- odczuwamy lęk nie wiedząc co jest jego przyczyną; mechanizmy obronne, wegetatywne, biochemiczne itp. (nieuświadomiona obrona); wiąże się z naruszeniem metabolizmu energetycznego (np. brak tlenu, wody, pokarmu)

5. lęk społeczny

1. środowisko macierzyńskie- przed narodzinami i po narodzinach matka ochrania dziecko;

2. filtr społeczny mówi co jest dobre i piękne a co nie- wywołuje postawę „do” i „od”; człowiek jest mocno związany ze społeczeństwem i obawia się kompromitacji, utraty twarzy, siła więzi społecznych człowieka jest związana z odczuwanym lękiem,

3. zwierciadło społeczne- człowiek wysyła sygnały i wywołuje pewne efekty w otoczeniu, odbija nasze sygnały i pozwala je korygować (reakcje nieprzychylne względem dziecka prowadzą do ogólnej przewagi reakcji „od”);

4. zasadnicza postawa emocjonalna wobec otoczenia i siebie kształtuje się w pierwszych latach życia- imprinting dla zasadniczych form interakcji z otoczeniem społecznym, postacie z otoczenia w tym okresie stanowią matryce, na które modeluje się późniejszy stosunek do różnych osób;

6. lęk moralny- sygnał niezgodności między planami- genetycznym lub społecznym, a sygnałami otoczenia

1. internalizacja zwierciadła społecznego, która polega na zastąpieniu sygnałów zwrotnych pochodzących od otoczenia społecznego sygnałami pochodzącymi z własnej pamięci; dzięki temu jednostka uniezależnia się od otoczenia, ale ocenia swoje postępowanie bardziej surowo i jest to obraz zniekształcony; zniekształcenie to utrzymuje się w życiu dorosłym,

2. zniekształcenie wynika z :

1. czasu w który którym dokonuje się imprinting- dzieciństwie spojrzenie na otoczenie społeczne jest spojrzeniem w górę- rzeczywistość ulega wyolbrzymiającemu zniekształceniu,

2. internalizacji- przyjmujemy do swojej wewnętrznej struktury coś zewnętrznego czym trudno nam operować, to co jest w środku jest poza naszym zasięgiem; na zwierciadło społeczne zewnętrzne możemy wpłynąć swoim zachowaniem, wobec wewnętrznego jesteśmy bezsilni;

3. dziedziczenie społeczne- „wchłanianie” elementów życia społecznego (religia, literatura, postawy) trwające przez całe życie, sygnały z otoczenia społecznego pobudzają lub hamują rozwój planu genetycznego na zasadzie sprzężenia zwrotnego

4. schisis- rozszczepienie między planami aktywności a sprzężeniem zwrotnym,

7. lęk dezintegracyjny- powstaje przy każdorazowej zmianie struktury metabolizmu informacyjnego (czyli wymiany informacji z otoczeniem), ale nowe sygnały nie mogą wykraczać poza pewną specyficzną strukturę charakterystyczną dla danej jednostki; siła lęku jest proporcjonalna do stopnia gwałtowności zachwiania danej struktury (większa w przypadku metabolizmu energetycznego);

1. sygnały wchodzące i wychodzące z ustroju mają pewien stopień prawdopodobieństwa, lęk pojawia się na dwóch krańcach wymiany:

1. na krańcu zbyt dużego prawdopodobieństwa- nic nowego i niezwykłego zdarzyć się nie może; napięcie wewnętrzne, niepokój towarzyszący monotonii i nudzie

2. na krańcu zbyt małego prawdopodobieństwa- wszystko co nas otacza staje się dziwne i niezwykłe; poczucie niepewności, zagrożenia i zagubienia towarzyszące niezwykłym przeżyciom

2. w metabolizmie sygnalizacyjnym obowiązuje zasada- zmienne jest to, co zewnętrzne, a niezmienny własny ustrój; struktura metabolizmu ma więc określony gradient trwałości- najmniejszy na styku z otoczeniem zewnętrznym, a największy z wewnętrznym

3. odruch orientacyjny- przerwanie aktualnej wymiany sygnalizacyjnej otoczeniem i skierowanie telereceptorów na źródło bodźca towarzyszy temu wyładowanie wegetatywne; faza badawcza- ocena bodźca +/-/0; subiektywna reakcja (uczuciowa) jej siła koreluje z siłą reakcji wegetatywnej (siła bodźca, stopień niezwykłości, aktualny stan świadomości); nerwice typu neurastenicznego- wysoce niewspółmierna reakcja na bodziec (dźwięk telefonu- panika); reakcja zaskoczenia, która jest swoistą reakcją lękową dla odruchu orientacyjnego jest proporcjonalna do różnicy między przewidywaną a faktyczną formą zakłócenia w wymianie informacji między jednostką a otoczeniem

4. siła reakcji lękowej jest tym większa im dochodzący sygnał jest mniej prawdopodobny (gorzej mieszczący się w dotychczasowej strukturze interakcji z otoczeniem);

5. przewidując dalsze etapy swojego rozwój, który może się realizować tylko przy ciągłej wymianie ze środowiskiem, więc ustrój musi przewidywać zachowanie się środowiska w stosunku do siebie

6. lęk jako subiektywny wyraz zachwiania porządku metabolizmu informacyjnego stale towarzyszy człowiekowi od prawie niedostrzegalnego niepokoju przy zwykłym odruchu orientacyjnym do paniki wynikającej z całkowitego rozbicia istniejącego porządku

5. Czynniki wywołujące lęk

1. zewnętrzne- zależą od procesu uczenia się i doświadczenia

2. sprzeczność dążeń jednostki i norm kulturowych

1. czynniki kulturowe warunkują przyczyny i rodzaj lęku, ponieważ wartości uważane przez jednostkę za podstawowe dla jej osobowości są wytworem kultury

2. struktura kultury, stopień jej integracji i stałość warunkuje intensywność lęku (normy kulturowe słabo zintegrowane, jednostka ma utrudnioną orientację w ocenie swych zachowań więc jej doznania lękowe są stosunkowo częstsze i bardziej intensywne)

3. niepowodzenie lub zbyt silne dążenie do sukcesu ( kontakty społeczne o charakterze rywalizacyjnym- wrogość- odosobnienie, obniżona samoocena- lęk- wzrost rywalizacji)

6. Lęk występuje w:

1. sytuacji stresowej, np. lęk przed niepowodzeniem, przed konsekwencjami, lęk nerwicowy; sposoby kontroli stresu są związane z uświadamianiem sobie objawów lęku

2. nerwice

---