Zajęcia 1

(Bogdanowicz ,,Psychologia dziecka w wieku przedszkolnym”)

ZABURZENIA WYCINKOWE

Rozwój psychoruchowy- proces rozwoju (ciąg zmian progresywnych), w którym motoryka jest ściśle

powiązana z psychiką (całokształtem czynności poznawczych i emocjonalno-

motywacyjnych).

Tempo rozwoju- szybkość z jaką dokonują się w organizmie i psychice dziecka różnorodne zmiany

Progresywne:

WR=WŻ normalne, przeciętne tempo rozwoju rozwój czynności psychomotorycznych

WR<WŻ rozwój opóźniony odbywa się z taką samą szybkością

WR>WŻ rozwój przyspieszony

Rytm rozwoju- stopień harmonijności zmian progresywnych, jakie dokonują się w organizmie i psychice

dziecka, a więc w poszczególnych sferach rozwoju.

rozwój nieharmonijny- poszczególne sfery rozwijają się w innym tempie:

WR<<WŻ parcjalne lub fragmentaryczne opóźnienie rozwoju

WR>>WŻ parcjalne lub fragmentaryczne przyspieszenie rozwoju

WR<>WŻ rozwój fragmentarycznie opóźniony i przyspieszony w zakresie różnych funkcji

Dynamika rozwoju- stopień stałości tempa rozwoju w dotychczasowym przebiegu rozwoju

psychoruchowego.

KLASYFIKACJA ZABURZEŃ

Ze względu na rodzaj: typowe objawy, przebieg i następstwa powiązane z określoną etiologią,

prognozowaniem i oddziaływaniem terapeutycznym.

Ze względu na rozległość zaburzenia:

• zaburzenia globalne- opóźnienie rozwoju, zwolnienie tempa rozwoju wszystkich funkcji w tym samym stopniu;

• zaburzenia parcjalne/fragmentaryczne- opóźnienie rozwoju tylko niektórych funkcji, np.: mowy

Ze względu na dynamikę zaburzeń (okres wystąpienia i czas trwania):

• zaburzenia trwałe mogą występować jednorazowo lub wielokrotnie w ciągu życia

• zaburzenia przejściowe

Uwzględniając okres w którym się ujawniły:

• wrodzone

• nabyte

Ze względu na podłoże etiologiczne:

• organiczne (uwarunkowane uszkodzeniem struktury CUN),np.: oligofrenia

• funkcjonalne (czynnościowe)- zaburzenia funkcjonowania CUN bez uszkodzeń struktury, np.: nerwicowe

• endogenne- uwarunkowane przyczynami tkwiącymi w dziecku

• egzogenne- przyczyny tkwiące w środowisku

• dziedziczne (genetyczne)- powstałe przed zapłodnieniem

• nabyte w ciągu życia płodowego, przed i po urodzeniu

Ze względu na rodzaj wg Spionek:

• motoryczne

• procesów poznawczych

• emocjonalno-motywacyjne

• napędu psychoruchowego

ZABURZENIA POSTRZEGANIA

- mogą występować u ludzi zdrowych z powodu zmęczenia, wyczerpania, senności, lęku, oczekiwania,

ciemności, zmroku, przy stłumionym hałasie.

- ich cechą u osób zdrowych jest zdolność korekcji

- u dzieci

- u osób z obniżoną inteligencją na skutek zmniejszonego krytycyzmu

Iluzje- zaburzenia odbijania światła otaczającego na skutek nieprawidłowego, zafałszowanego wrażenia czy

spostrzeżenia. Przy iluzjach istnieje konkretny przedmiot, jednak reakcja wrażeń napływających do

mózgu osoby z danego przedmiotu jest nieprawidłowa (jednak odbicie danego przedmiotu w mózgu

osobnika jest nieprawidłowe.

Omamy/halucynacje- patologiczne zjawiska psychiczne wyrażające się w doznaniach o charakterze

spostrzeżeń zmysłowych, które nie są spowodowane przez żaden bodziec istniejący

w polu percepcji człowieka (doznania osobnika nie opierają się na żadnym

konkretnym bodźcu rzeczywistym). Wyróżnia się:

• omamy proste- pojawiające się błyski, plamy, trzaski, migania, szmery, dzwonki, itp.

• omamy złożone- przedmioty, ludzie, sceny, ludzkie głosy, śpiew, melodie

• omamy negatywne- nie postrzeganie przez chorego pewnych przedmiotów znajdujących się w otoczeniu, przy prawidłowym spostrzeganiu innych przedmiotów.

• omamy słowno-ruchowe- odczuwanie przez chorych artykulacyjnych warg, języka i krtani, co powadzi niekiedy do głośnego wypowiadania

• omamy odruchowe- bodziec działający na jeden analizator wywołuje omamy w ramach innego analizatora

• omamy psychiczne- ich treścią są myśli, „bez dźwiękowe głosy”, chorzy podają że maja uczucie jakby te „myśli” były nasłane z zewnątrz

• omamy psychosensoryczne- wrażenia zmiany wielkości swego ciała, np. gdy głowa wzdyma się lub kurczy. („symptom sobowtóra”- odczuwanie podwójnego ciała).

• pseudohalucynacje- omamy rzekome. Różnią się od omamów brakiem poczucia realności, obiektywności i lokalizowane są przez chorego nie w otaczającym świecie, ale wewnątrz głowy lub ciała. Łączą się z poczuciem, że nie stanowią odbicia rzeczywistości. (psychozy pourazowe, zespół automatyzmu psychicznego).

ZABURZENIA MYŚLENIA (RACJONALNEGO STOPNIA POZNANIA)

Urojenia- sądy niezgodne z rzeczywistością, nie podlegające korekcji i wynikające z patologicznych

powodów; ich cechy to: chorobliwe nastawienie uczuciowe, wiara w ich rzeczywistość,

prawdziwość. Rodzaje urojeń:

1. wielkościowe

2. małości, grzeczności, ubóstwa, samooskarżania

3. hipochondryczne (niekiedy łączą się z przeciwstawnymi urojeniami ogromu- nie ma żołądka ale głowa jak kula ziemska)

4. interpretacji (każde zdarzenie, fakt ma swój szczególny cel i znaczenie)

5. prześladowcze

6. ksobne

Paramnezja- zaburzenia pamięci pod postacią konfabulacji i pseudoreminiscencji.

Pseudoreminiscencja- wypełnienie luk pamięciowych zmyślonymi opowiadaniami

odnoszącymi się do spraw życia codziennego.

Konfabulacje- halucynacje pamięciowe, polegające na przypominaniu zdarzeń, które w ogóle

nie miały miejsca.

ZABURZENIA ŚWIADOMOŚCI

Zaburzenia świadomości w sensie stopnia nasilenia jej jasności:

Przymglenie świadomości- stany te mogą występować przed zaśnięciem u ludzi zdrowych, także podługiej

bezsenności, przy znacznym wyczerpaniu, w chorobach infekcyjnych, po

urazach, przy guzach mózgu, w początkach schizofrenii. Chorzy sprawiają

wrażenie zagubionych, nie poznają osób z otoczenia, nie inicjują rozmów, nie

odpowiadają właściwie na pytania

Stan somnolencji- (jak wyże) objawy bardziej nasilone, zły kontakt słowny.

Stan śpiączki (Coma)- chory nie reaguje na żadne bodźce, wszystkie odruchy są zniesione, stan taki może

prowadzić do zgonu.

Stany majaczenia- występują tu omamy słuchowe-niesłowne, rzadko słowne, iluzje, urojenia, niepokój

ruchowy, stan lęku, zaburzona orientacja co do czasu i miejsca ale zachowana zazwyczaj

co do własnej osoby. Po przeminięciu tego stanu zachowana jest relacja przeżyć

psychotycznych, natomiast chory nie wie co się działo w jego otoczeniu. Występują

przy urazach mózgu, schizofrenii, psychozie maniakalno-depresyjnej.

Stan splątania- błędne omamy i urojenia, splątanie myślowe.

Stan snopodobne (aneroidalne)- stany zbliżone do płytkiego snu.

Stany zamroczenia- stany ekstatyczne; zamroczenie jasne;

Objawy zaburzeń świadomości: *majaczenia

*stany skopoidalne

*stany splątania

*zamroczenia przytomności

ZABURZENIA RUCHU I DZIAŁANIA

Osłupienie- stan katatoniczny; występuje niekiedy nagle i często towarzyszy schizofrenii.

Stan apatyczno-adynamiczny- zahamowanie inicjatywy, decyzji działania, apatia, bezwolność.

Powodowany guzami mózgu w okolicy czołowej, urazami mózgu; niekiedy

występuje przy schizofrenii. Sztywność mięśniowa, gibkość woskowa,

negatywizm, bezruch, stereotypie ruchowe, perseweracje, płytka głupowata

wesołość.

Maniakalne pobudzenie ruchowe- podniecenie psychomotoryczne, gonitwa myślowa, odwracalność

myślowa, drażliwość, zaczepność, pobudzenie seksualne, przechodzenie

od wesołości do gniewu.

Typ katatoniczny podniecenia ruchowego- nie obserwuje się tu dążności do działania, a jedynie dążność

ruchu; podniecenie o charakterze prymitywnych ruchów,

nieskoordynowanych, urywki różnych działań (imitacja

pływania).

ZABURZENIA SFERY EMOCJONALNE

Euforie- stany wzmożonego nastroju, chory jest szczęśliwy, pełen optymizmu; brak krytycyzmu;

przyspieszenie toku myślenia, nadmierna wesołość.

Moria- płytka, głupowata wesołość, dowcipkowanie, błazeństwo. Stany spotykane przy zmianach

organicznych w płatach czołowych.

Apatia- obojętność na wszystko. Charakterystyczna dla zaburzenia funkcjonalnego, gdy wchodzi w skład

zespołu apatyczno-abulicznego spotykanego, np. w psychastenii.

Dysforia- stan obniżonego nastroju łączący się z nastawieniem złośliwym i gniewnym.

Otępienie uczuciowe- trwale osłabienie i obniżenie poziomu życia uczuciowego; zanik uprzednich

zainteresowań i aspiracji; osłabienie lub zanik uczuć wyższych; poczucie obowiązku

w stosunku do rodziny, do własnej pracy, życia.

Stany depresyjne- obniżenie nastroju; zahamowanie ruchowe; spowolnienie myślenia

Zajęcia 2

(Bogdanowicz ,,Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym”)

DEFICYTY PARCJALNE- obszar lub obszary z dysfunkcja; nie upośledzają całości, co wyklucza osoby

upośledzone, dotyczy osób z normalna inteligencja, ale gdzie ich rozwój

przebiegł nieharmonijnie.

1.Zaburzenia rozwoju ruchowego:

• Nieprawidłowy rozwój fizyczny- to wada narządów ruchu; uszkodzenie stawu biodrowego lub wady spowodowane brakiem ćwiczeń

• Uszkodzenie CUN

• Uszkodzenie pola projekcyjnego analizatoraskórno-kinestetycznego- niemożność odczuwania dotyku i ruchu

• Uszkodzenie pól drugorzędnych- niemożność rozpoznania przedmiotów za pomocą dotyku

• Uszkodzenie ośrodka korowego- zaburzenia precyzyjnych czynności ruchowych (apraksja kinestetyczna); mylenie głosek zbliżonych pod względem artykulacji w czasie mowienia i pisania (afazja kinestetyczna)

• Uszkodzenie pola ruchowego 4- ściśle zlokalizowane niedowłady (po przeciwnej stronie ciała)

• Uszkodzenie drugorzędowych pól ruchowych- zaburzenia ruchów dowolnych

• Uszkodzenie ruchowego ośrodka mowy- zaburzenia czynności narządów mowy; chory rozumie mowę, ale nie może mówić (afazja ruchowa)

• Uszkodzenie ośrodka Exnera- zaburzenia ruchów ręki podczas pisania

2.Mikrozaburzenia rozwoju ruchowego:

• Występują jako skutki zaburzeń funkcjonowania układu piramidowego; powodują- obniżenie sprawności pojedynczych aktów ruchowych, np. chwytu pęsetkowego, co utrudnia wykonywanie precyzyjnych ruchów takich jak, np.: trzymanie ołówka

• Mogą też być skutkiem zaburzeń funkcjonowania układu pozapiramidowego; wtedy powodują zaburzenia melodii kinestetycznej ruchów- trudności w zespole pojedynczych aktów ruchów w jedną, harmonijną całość

Niezręczność ruchowa całego ciała- to fragmentaryczne opóźnienie rozwoju ruchowego wyrażające się

brakiem precyzji ruchów, wzmożonym napięciem mięśniowym i

współruchami.

Objawy:

• Opóźnienie w rozwoju ruchowym w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym oraz mała aktywność ruchowa

• Ogólna niezręczność ruchowa i mała wyćwiczalność w zakresie dużych ruchów związana z zakłóceniami napięcia mięśniowego (nadmierne lub za małe)

• Brak koordynacji ruchów przy współdziałaniu rożnych grup mięśniowych, dający wrażenie ogólnej niezręczności

• Osiąganie z opóźnieniem w porównaniu z rówieśnikami różnych umiejętności ruchowych w czynnościach codziennych, zabawowych i sportowych

• Ogólne spowolnienie ruchowe

• Unikanie zabaw ruchowych

• Zakłócenie koordynacji wzrokowo-ruchowej w zabawach i zadaniach, w których ruch odbywa się pod kontrolą wzroku np.: rzut piłką oraz w naśladowaniu demonstrowanego ruchu

Dzieci z niezręcznością ruchową:

• Zaczynają biegać, skakać z opóżnieniem

• Po schodach chodzą niezręcznie, żądają pomocy dorosłych

• Z trudem uczą się jeździć na rowerze, rolkach itp.

• Niechętnie biorą udział w zabawach ruchowych; unikają zajęć grupowych

• Są wyśmiewane lub nadmiernie stymulowane, co prowadzi do postaw lękowych i negatywizmu

• Ich ruchy są nieskoordynowane, kanciaste

• Są niezręczne w zabawach z piłką (nie umieją jej rzucać, łapać, kopać)

Niedorozwój ruchowy (debilizm ruchowy)- występuje, jeżeli opóżnienie rozwoju ruchowego nie ulegnie

wyrównaniu do wieku dojrzałego.

Niezręczność manualna- charakteryzuje się zaburzeniami koordynacji ruchowej i wzrokowo-ruchowej.

Objawy:

• Opóźnienie w rozwoju praksji/umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku/

• Mała wyćwiczalność w zakresie ruchów drobnych/brak precyzji ruchów/

• Brak koordynacji ruchów palców, dłoni i przedramienia

• Zakłócenia koordynacji wzrokowo-ruchowej przy czynnościach wykonywanych pod kontrolą wzroku/niski poziom graficzny; trudności w zadaniach plastycznych/

• Szybkość ruchów rąk niedostosowana do zadania

• Niechętne podejmowanie czynności manualnych

Dzieci z niezręcznością manualną:

• Z opóźnieniem zdobywają umiejętność samoobsługi; są mało samodzielne

• Codzienne czynności wykonują wolno i niezręcznie/co powoduje, że rodzice tracą cierpliwość i wyręczające/

• Nieprawidłowo trzymają ołówek; niechętnie rysują

• Ich prace mają uproszczona formę, niski poziom graficzny, są niedbałe, poplamione, pogniecione

• Niechętnie budują z klocków

• Często psują i niszczą zabawki lub przedmioty codziennego użytku

• Zbyt mocno naciskają ołówek, długopis; łamią kredki

Obniżenie sprawności manualnej- przejawia się w zbyt wolnym tempie wykonywanych czynności oraz

w zbyt malej precyzji ruchów dłoni i palców. Jedne dzieci mają

proporcjonalnie lepszą precyzje, a gorsze tempo, inne- odwrotnie,

a jeszcze inne mają obniżoną i precyzję i tempo.

Często jest przyczyną obniżonego poziomu graficznego pisma.

Zaburzenie melodii kinestetycznej- trudności w zespoleniu pojedynczych aktów ruchowych w harmonijną

całość. Dziecko może, np.: nakreślić kreskę lub kółko, ale nie umie

ich połączyć ze sobą jednym pociągniecie kredki. Pismo tych dzieci

przypomina druk; pisanie przebiega w wolnym tempie.

3. Zaburzenia lateralizacji

Lateralizacja- przewaga jednej strony czynności ruchowych; stronność; asymetria funkcjonalna.

Leworęczność- traktuje się głównie jako odchylenie od normy w sensie statystycznym, a nie klinicznym.

zaburzenia stwierdzone u dzieci leworęcznych uznaje się za skutek zmuszania ich do

posługiwania się prawą ręką, co wywołuje tzw. konflikt dominacji /uaktywnienie

ośrodków w półkuli nie dominującej/.

Oburęczność- może występować na tle ogólnego braku przewagi czynnościowej; mówimy wtedy o

zjawisku obustronności lub o lateralizacji słabej/nieustalonej/.

Lateralizacja nieustalona- lub słabo wyrażona jest uznawana za swoisty objaw opóżnienia w tym

zakresie. Bardzo często wiąże się z obniżeniem sprawności manualnej.

Lateralizacja jednostronna

Lateralizacja niejednostronna (skrzyżowana)

Zakłócenia procesu lateralizacji:

• Niezręczność motoryczna

• Wadliwa koordynacja wzrokowo-ruchowa

• Zaburzenia orientacji przestrzennej- brak orientacji w schemacie własnego ciała

• Zaburzenia mowy

4. Zaburzenia percepcji wzrokowej

• Nieprawidłowa budowa gałki ocznej- wady wzroku, które zaburzają ostrość widzenia i są przyczyną szybszego męczenia się, bólu głowy i oczu.

• Nieprawidłowe funkcjonowanie analizatora kinestetyczno-ruchowego- to inaczej brak koordynacji ruchu gałek ocznych, co powoduje trudności w czytaniu (słaba technika, wolne tempo czytania).

Uszkodzenie receptora w analizatorze wzrokowym:

• Ubytki w polu widzenia a nawet ślepota

• Zaburzenia spostrzegania i rozpoznawania konkretnych lub narysowanych przedmiotów; dziecko spostrzega elementy lecz nie potrafi ich scalić i rozpoznać całości, nie potrafi określić jaki przedmiot widzi, nie potrafi rozpoznać czy widzi na obrazku okulary czy rower/agnozja wzrokowa/

• Zaburzenie działania w przestrzeni, np.: dziecko spostrzega przedmioty, lecz nie potrafi ocenić ich ułożenia , nie potrafi odczytać godziny na zegarze, określić prawej i lewej strony swojego ciała, orientować się na mapie

• Zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej

• Nie potrafią prawidłowo posługiwać się literą i cyfra jako znakiem graficznym

• Opuszczanie drobnych elementów graficznych, wyrazów, znaków interpunkcyjnych, niewłaściwe rozplanowanie graficzne wyrazów w stosunku do stronicy kartki

• Błędy ortograficzne

Zaburzenia analizy syntezy wzrokowej:

• Trudności wyodrębniania części w złożonej całości oraz scalania poszczególnych części w całość

• Trudności w dostrzeganiu różnic między przedmiotami, obrazami i układami przestrzennymi podobnymi, lecz nie identycznymi, oraz podobieństwa w układach pozornie całkowicie różnych

• Trudności w odwzorowywaniu graficznym i przestrzennym złożonych struktur przede wszystkim o charakterze abstrakcyjnym (kształty abstrakcyjne, znaki graficzne)

• Trudności rozumienia, wnioskowania na materiale obrazkowym

• Trudności z odtwarzaniem wzorów w układankach i mozaikach

• Mylenie liter podobnych do siebie pod względem kształtu i wielkości (L-Ł; C-G; b-p)

• Trudności w zapamiętywaniu obrazu graficznego rzadziej używanych danych liter (Ł,F,H)

• Trudności w odróżnianiu układów liter (sok- kos- rok)

Uszkodzenie ośrodka wzrokowego- aleksja- niemożność czytania.

Nieprawidłowa ocena aspektu kierunkowego figur, ich ułożenia w przestrzeni:

• Błędy przy reprodukowaniu kształtów asymetrycznych

• Trudności w używaniu określeń dotyczących stosunków przestrzennych

5. Zaburzenia percepcji słuchowej

• Uszkodzenie ucha

• Głuchota rożnego stopnia

1. Uszkodzenie pól drugorzędowych analizatora słuchowego:

• Niemożność rozumienia mowy/afazja sensoryczna/

• Niemożność rozpoznawania melodii

2. Agnozja słuchowa:

• Uszkodzenie lewej półkuli

1. Amuzja słuchowa:

• Uszkodzenie prawej półkuli

1. Uszkodzenie pól trzeciorzędowych:

• Utrudnienie rozumienia i zapamiętywania dłuższych ciągów wyrazów w danej serii, np. nazw tygodnia, kojarzenia bodźców wzrokowych i słuchowych co ma duże znaczenie dla nauki czytania

1. Zakłócenia o charakterze mikrozaburzeń percepcji słuchowej:

• Trudności w wyodrębnianiu dźwięków ze struktur złożonych (głosek i sylab ze słów, słów ze zdań)

• Trudności w różnicowaniu dźwięków mowy, co może powodować nieprawidłowe ich wybrzmiewanie, utrzymywanie się agramatyzmów i błędów w czytaniu

• Trudności w zapamiętywaniu słów, form językowych, wierszyków, słów piosenek (gorsza pamięć słuchowa)

• Trudności w koncentracji uwagi na bodźcach słuchowych, co bywa przyczyną znacznej męczliwości przy dłuższym słuchaniu, a co wtórnie nasila gorsze zapamiętywanie i rozumienie mowy

• Trudności w rozkładaniu wyrazów na poszczególne dźwięki przy pisaniu ze słuchu

• Dzieci często zamieniają głoski dźwięczne na bezdźwięczne

• Gorsza pamięć słuchowa

1. Zaburzenia analizy syntezy porównywania i zapamiętywania dźwięków mowy:

• Wady wymowy

• Przestawianie kolejnych dźwięków w wyrazach

• Mylenie wyrazów o podobnym brzmieniu

• Ubogi słownik

• Skracanie wypowiedzi do prostych zdań

• Trudności w rozumieniu i zapamiętaniu dłuższych, złożonych wyjaśnień, poleceń

• Dosłowne przyswajanie wiersza jest powolne, dzieci pamiętają zwykle fragment, a resztę dopowiadają swoimi słowami

• Szybciej uczą się patrząc na tekst

• Trudności w czytaniu oraz pisaniu ze słuchu

• Trudności w czytaniu- dłużej utrzymuje się faza głosowania i sylabizowania; dzieci koncentrują się na pokonywaniu trudności technicznych i nie rozumieją treści tekstu głośno czytanego (lepiej rozumieją czytając po cichu)

1. Zaburzenia słuchu muzycznego:

• Trudności w odtwarzaniu rytmu w tańcu

• Trudności w zapamiętywaniu i odtwarzaniu melodii

• Trudności w opanowaniu i intonacji, szczególnie w nauce języka obcego, a także w modulowaniu głosu podczas czytania i deklamowania

6. Zaburzenia mowy

- zniekształcenia treści wypowiedzi

- są efektem zakłóceń procesu myślenia

1. zniekształcenia języka

• głuchoniemota - ogłuchnięcie w wieku przedszkolnym lub wcześniej, która pociąga za sobą niemotę i wymaga specjalistycznego kształcenia mowy

• alalia / afazja wrodzona - to odmiana niemoty trwająca od urodzenia, jednak przy zachowanym normalnym słuchu i prawidłowym poziomie inteligencji

• afazja - całkowita utrata zdolności porozumiewania się słownego na skutek nabytego uszkodzenia mózgu

• dysfazja - częściowa utrata mowy

• afazja ruchowa - uszkodzenie ośrodka Brocka; pacjent rozumie mowę, ale nie może mówić ze względu na niemożność wykonywania złożonych ruchów składających się na proces mówienia

• afazja sensoryczna - uszkodzenie ośrodka Wernickiego; jest to niemożność rozumienia mowy przy częściowo zachowanej zdolności mówienia

• atonia i mutyzm selektywny - bezgłos spowodowany porażeniem strun głosowych na podłożu nerwicy.

2. zniekształcenia substancji w płaszczyźnie suprasegmentalnej

• zmącenie rezonansu - objawia się jako poszum nosowy i wymawianiem głosek nosowych jako ustnych

• jąkanie - polega na nieprawidłowej koordynacji układów: oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, któremu towarzyszy wzmożone napięcie mięśni. Dodatkowe skurcze mięśni oddechowych powodują, że oddech jest skrócony, arytmiczny lub następuje zatrzymanie strumienia powietrza. Pacjent często mówi na wdechu, zachłystując się powietrzem. Przyczyny jąkania są różne, a patomechanizm nie w pełni poznany

• bełkot / …… - niewyraźne wypowiadanie dłuższych wyrazów w skutek zbyt szybkiego tempa mowy.

3. zniekształcenia substancji w płaszczyźnie segmentalnej

Dyslalia - wady wymowy

• jednoraka - nieprawidłowa wymowa jednej głoski, np.: „r”

• seplenienie - nieprawidłowa wymowa głosek: s,z,c,dz,ż,cz,dż,ś,ź,ć,dź.

• międzyzębowe - dziecko wymawia głoski z językiem między zębami

• boczne - niesymetryczne ułożenie języka i utworzenie szpary w części bocznej jamy ustnej

• bezdźwięczność - wymawianie głosem dźwięków bez drgań strun głosowych

/woda-fota/

• wieloraka - kilka głosek wymawianych jest nieprawidłowo

• prosta - gdy głoska zastępująca nie różni się znacznie od wymawianej prawidłowo, np.: zamiast głoski dźwięcznej występuje bezdźwięczna /cpanek - dzbanek/

• złożona - gdy różnice są znaczne, np.:zamiast głoski dźwięcznej miękkiej słyszymy twardą bezdźwięczną /bieda - peta/ co spowodowane jest zniekształceniem kilku cech dystynktywnych, różnicujących głoski między sobą.

-------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------

Dodatkowo:

ZABURZENIA MOWY - PRZYCZYNY, RODZAJE, TERAPIA

    Zaburzenia mowy przejawiają się w  sposób różnorodny i mają różny stopień nasilenia. Mogą dotyczyć tylko artykulacji - wymowy niektórych głosek, mogą dotyczyć większości, a nawet wszystkich głosek i wówczas wypowiedź będzie niezrozumiała dla otoczenia.

PRZYCZYNY POWSTAWANIA ZABURZEŃ MOWY

Mogą być wewnątrzpochodne oraz zewnątrzpochodne (środowiskowe).

Przyczyny wewnątrzpochodne:

1. nieprawidłowa budowa narządów mowy lub obniżenie słyszalności, powodujące

zniekształcenie dźwięków mowy a nawet niemożność ich wytwarzania (dysglozja);

2.  uszkodzenie ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne ( artykulacyjny, fonacyjny,

oddechowy ), powodujące również zniekształcenie dźwięków lub niemożność ich

wytwarzania (dyzartria, anartria);

3.  opóźnienie funkcji pewnych struktur mózgowych, które może powodować trudności w

opanowaniu mowy i opóźnienie w jej przyswajaniu (dyslalia, alalia);

4.  uszkodzenie pewnych struktur mózgowych doprowadzające do częściowej lub całkowitej

utraty mowy (afazja);

5.  nerwice i inne zaburzenia o podłożu nerwicowym stanowiące przyczynę powstania

jąkania, mutyzmu, afonii, bradylalii (spowolnienie), tachylalii (przyspieszenie), kiksów

(załamania głosu);

6.   upośledzenie umysłowe;

7.    choroby psychiczne związane z zaburzeniami myślenia.

Przyczyny zewnątrzpochodne:

8.   wadliwe wzorce wymowy (mowa pieszczotliwa, zdrobnienia, nieprawidłowa wymowa,

itp.)

9.   zaniedbania opiekuńczo wychowawcze ( brak kontaktu językowego od urodzenia).

RODZAJE ZABURZEŃ MOWY
•    Dyslalia (1)
•    Alalia
•    Jąkanie (2)
•    Afonia
•    Mutyzm
•    Dysglozja (3)
•    Dyzartria
•    Anartria
•    Afazja (4)
•    Oligofazja
•    Schizofazja

DYSLALIA jest wadą wymowy polegającą na wadliwej realizacji fonemów (najmniejsze elementy składowe wyrazów)  w sposób niezgodny z  ustaloną przez zwyczaj społeczny normą.

Ze względu na objawy wyróżniamy:

1.    Seplenienie (sygmatyzm)
2.    Wymowę bezdźwięczną
3.    Reranie ( rotacyzm) - nieprawidłowa realizacja głoski „v”
4.    Rynolalię (rynofonia, rynizm, nosowanie)
5.    Palatolalię (przy podniebieniu gotyckim)
6.    Nieprawidłowa wymowa głosek tylnojęzykowych k,g,x.
 
SEPLENIENIE

Polega na nieprawidłowej artykulacji głosek szeregu syczącego (s,z,c,dz), szumiącego (sz, rz, cz,dż)  oraz szeregu ciszącego (ś,ź,ć,dź).

Przyczyną seplenienia to:
•    wady zgryzu,
•    proces wymiany zębów mlecznych na stałe, ubytki zębowe,
•    urazy twarzoczaszki,
•    wady rozwojowe narządów artykulacyjnych (np. wadliwa budowa języka, żuchwy itp.)
•    zaburzenia funkcjonalne narządów artykulacyjnych (np. niska sprawność języka, warg),
•    upośledzenie słuchu,
•    zaburzenia słuchu fonetyczno - fonematycznego,
•    porażenie języka i mięśni twarzy,
•    brak napięcia mięśniowego,
•    naśladownictwo wymowy osób wadliwie mówiących.

Rodzaje seplenienia:
•    międzyzębowe,
•    boczne
•    wargowo-zębowe,
•    przyzębowe,
•    nosowe,
•    krtaniowe,
•    gardłowe,
•    ostre.

Logoterapia seplenienia obejmuje:
1.    Przygotowanie podbudowy anatomiczno-fizjologicznej (ćwiczenia usprawniające

narządy: oddechowy, słuchowy, artykulacyjny, fonacyjny).
2.    Wywoływanie głoski ( kolejnych głosek pojedynczo ).
3.    Automatyzacja głoski.
4.    Stopniowe opanowanie wymowy głosek w logotomach, sylabach, wyrazach (od

najłatwiejszych - do najtrudniejszych ).
5.    Organizowanie sytuacji sprzyjających sprzyjających wspomagających pracę nad

wymową.
6.    Ćwiczenia artykulacyjne oparte na podbudowie języka.

WYMOWA BEZDŹWIĘCZNA

Objawia się brakiem realizacji spółgłosek dźwięcznych i zastępowaniem ich odpowiednikami bezdźwięcznymi np. b-p, d-t, z-s, ź-ś, ż-sz, dz-c, dź-ć, dż-cz, w-f, g-k .

Przyczyny mowy bezdźwięcznej:

1.    Zaburzenia słuchu mownego ( fonetyczno - fonematycznego ).
2.    Upośledzenie słuchu, niedosłuch lub głuchota.
3.    Brak koordynacji między pracą wiązadeł głosowych a pracą narządów jamy ustnej.
4.    Inercja (bezwład) wiązadeł głosowych, a także zakłócania w koordynacji mięśni

fonacyjnych i oddechowych, które utrudniają napięcie więzadeł głosowych,

warunkujących ich drganie.

Terapia polega głównie na wykształceniu wzorców słuchowych lub kinestetyczno - ruchowych głosek, które są błędnie (bezdźwięcznie) realizowane.

 ROTACYZM

Jest wadą wymowy polegającą na nieprawidłowej realizacji głoski r.

Przyczyny rotacyzmu:

1.    Zbyt niska sprawność ruchowa języka (zwłaszcza jego czubka).
2.    Nieprawidłowa budowa anatomiczna języka (zbyt duża masa, zbyt wiotki i cienki język,

krótkie wędzidełko, język o wzmożonym lub osłabionym napięciu mięśniowym),
3.    Upośledzenie słuchu,
4.    Brak lub słaba koncentracja uwagi na dźwięki mowy ludzkiej,
5.    Opóźniony rozwój motoryczny,
6.    Upośledzenie umysłowe,
7.    Porażenie mózgowe,
8.    Wadliwy wzór wymowy osób z otoczenia dziecka.

Rodzaje rotacyzmu:

•    języczkowy,
•    policzkowy,
•    wargowy,
•    wargowo-zębowy,
•    krtaniowy,
•    podniebienny,
•    gardłowy,
•    międzyzębowy.

Logoterapia polega głównie na usprawnianiu języka w celu wywołania jego wibracji.

RYNOLALIA

Polega na mówieniu z  nieprawidłowym rezonansem nosowym.

Wyróżniamy nosowanie otwarte i zamknięte.

Przyczyny nosowania  otwartego:

1.    Rozszczepy podniebienia.
2.    Krótkie podniebienie.
3.    Nieprawidłowa praca pierścienia zwierającego gardła.

Przyczyny nosowania zamkniętego:

1.    Niedrożność jamy nosowo-gardłowej (nosogardzieli) spowodowana przerostem śluzówki

nosa.
2.    Obrzęk śluzówki przy ostrych i przewlekłych stanach kataralnych.
3.    Przerost trzeciego migdałka.
4.    Polipy.
5.    Skrzywienie przegrody nosowej.
6.    Uraz nosa.

Warunkiem poprawy wymowy jest w przypadku rynolalii zlikwidowanie przyczyny (leczenie farmakologiczne, zabieg operacyjny).

Terapia logopedyczna ma na celu:
•    wyrobienie sprawności pierścienia zwierającego gardła,
•    eliminowanie ( na ogół utrwalonego ) nawyku kierowania strumienia powietrza przez nos

podczas mówienia,
•    uzyskanie prawidłowej artykulacji,
•    ułatwienie komunikacji,
•    eliminowanie lęku przed mówieniem

NIEPRAWIDŁOWA WYMOWA GŁOSEK TYLNOJĘZYKOWYCH k  g  x
Najczęściej jest wynikiem nieprawidłowej pracy języka ( zbyt sztywny, napięty język ). Głoski te wymawiane są jak t d f.
Terapia polega na usprawnianiu języka z jednoczesnym wywoływaniem głosek tylnojęzykowych.

--------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------

7. Problemy związane z nauką

• Niepowodzenia szkolne - to wszelkie sytuacje, w których istnieje brak harmonii między wymaganiami szkoły, postępowaniem ucznia. Są to:

1. Niezgodności zachowania się uczniów (ich emocjonalno - wolicjonalnego stosunku do określonych zadań i zjawisk, a wymogami szkoły).

2. Rozbieżności między wiadomościami, umiejętnościami oraz nawykami opanowanymi przez uczniów z materiałem jaki powinni opanować w szkole.

• O niepowodzeniu możemy mówić, gdy:

• uczeń osiąga wyniki formalnie zadowalające, lecz poniżej swoich możliwości. Ma to miejsce u dzieci nerwicowych i uzdolnionych z zaburzeniami przystosowania emocjonalno - społecznego.

• uczeń otrzymuje dobre oceny, ale odbywa się to kosztem znacznego wysiłku (korepetycje, itp.) - mówimy wtedy raczej o trudnościach szkolnych.

• subiektywne niepowodzenia - to poczucie mniejszej wartości własnej, które nie znajduje potwierdzenia w ocenach i opinii nauczycieli, a prowadzi do pogłębienia lub ujawnienia się objawów nerwicowych.

• Objawy towarzyszące niepowodzeniom szkolnym:

• Reakcje bierne

- zaburzenia neurowegetatywne, przeżycia depresyjne, objawy nerwicowe,

ucieczka w świat fantazji

• Reakcje aktywne

- np.:bunt, przeciwstawianie się poprzez wagary, ucieczki, agresję i inne formy

nieprzystosowania społecznego.

• Fobia szkolna - mniejsza lub większa niechęć do uczęszczania do szkoły, aż do absolutnej odmowy pozostania w niej, spowodowana silnym lękiem mającym swe źródło w nieprawidłowym środowisku rodzinnym.

8. Czynnik wpływające na niepowodzenia szkolne

• Wpływ środowiska rodzinnego:

• Rozbicie rodziny, sytuacje konfliktowe, alkoholizm, brak pozytywnego stosunku do dziecka, niski poziom życia, złe warunki bytowo - mieszkaniowe

• Nieprawidłowe postawy rodziców wobec dziecka i jego nauki szkolnej:

- postawa lekowa, obawa o karierę szkolną dziecka i intensywne pomaganie mu

w nauce

- postawa agresywna skierowana w odniesieniu do szkoły lub dziecka

- postawa bagatelizująca

• Stawianie dziecku zbyt wysokich lub zbyt niskich wymagań /dążenie do wszechstronnego wykształcenia dziecka lub chronienia go przed trudnościami/

9. Psychofizyczne właściwości ucznia:

• Głównie w okresie dojrzewania - przemiany morfologiczne, fizjologiczne i psychiczne wpływają na obniżenie się uczniów w nauce /koordynacja wzrokowo-ruchowa, szybkość seryjnych ruchów ręki/

• Chwiejność regulacji neurowegetatywnej i zmniejszona odporność psychiczna na czynniki stresowe

• Dysharmonia rozwoju, tzn. rozbieżność między rozwojem fizycznym, psychicznym lub też w zakresie poszczególnych ich sfer oraz wyraźne odchylenia /opóźnienie lub przyśpieszenie rozwoju/

• Chłopcy późno dojrzewający często osiągają znacznie gorsze wyniki w nauce w stosunku do swoich możliwości, a także często sprawiają trudności wychowawcze; wynika to z ich poczucia mniejszej wartości, niezadowolenia z siebie, lekceważącego stosunku otoczenia, itp.

• Fragmentaryczne deficyty rozwojowe:

• Niemożność opanowania umiejętności czytania i pisania przy prawidłowym rozwoju umysłowym - dysleksja i dysgrafia

• Nadpobudliwość psychoruchowa - zła koncentracja uwagi, zmienne tempo pracy, wolna mobilizacja, szybka męczliwość

• Zahamowania psychoruchowe - dzieci mało spostrzegawcze, wolno kojarzące, wolno pracujące, słabo reagujące na sytuację szkolną, obojętne

• Niedojrzałość emocjonalna /infantylizm/ - negatywna postawa emocjonalna wobec szkoły

• Zaburzenia w stanie zdrowia dziecka obniżona dyspozycja do pracy, jej tempo i efektywność, luki w wiadomościach spowodowane absencją.

10. Sytuacje progowe w systemie szkolnym

• Rozpoczęcie nauki w szkole - może czasem wywoływać szok szkolny, nagłe wystąpienie zmian w zachowaniu zupełnie dotychczas normalnego dziecka obok różnego stopnia zaburzeń funkcji fizjologicznych (snu, łaknienia, tempa wzrastania, swoistej odporności organizmu i licznych objawów narządowych) występujących zarówno w czasie pobytu w szkole, jak i w domu. W szkole dziecko agresywne nie nawiązuje kontaktu z nauczycielem i rówieśnikami, do zajęć odnosi się obojętnie lub też przeżywa nadmiernie każdą przykrość, a w krańcowym przypadku odmawia chodzenia do szkoły.

• Przejście od nauczania początkowego do nauczania systematycznego - zmiana treści i metod nauczania, większe obciążenie ucznia pracą szkolną i rosnącymi wymaganiami nauczycieli powodują, że poprzednio nieistniejące lub ukryte trudności mogą się ujawnić.

• Rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej - zbiega się z przemianami okresu dojrzewania co dodatkowo komplikuje sytuację uczniów.

STRUKTURA I SYMPTOMATYKA STRUKTURY ZABURZEŃ

Psycholodzy zajmujący się kryzysem:

- Dąbrowski

- Erikson

Kryzys - zjawisko bardziej wewnętrzne, akcentuje się stan psychofizyczny.

Krytyczne wydarzenia - wiążą się z czynnikami zewnętrznymi, akcentuje się bardziej przyczynę.

jednostka < > otoczenie

Kryzysy dotyczące całej populacji:

• kryzys związany z systemem szkolnym

• kryzys okresu adolescencji

• kryzys pustego gniazda

• przekwitanie, kryzys wieku średniego /menopauza, andropauza/

• starzenie się, choroby

Kryzysy losowe:

• choroba

• utrata pracy

• wypadki, katastrofy, kalectwo

• porzucenie, odejście bliskiej osoby,

• rozpad małżeństwa

• śmierć dziecka

• urodzenie dziecka niepełnosprawnego

• gwałty

• obozy koncentracyjne

• kataklizmy

Sytuacje progowe - są z reguły źródłem kryzysu; sytuacja, która wymusza na czas zmianę zachowania, np.: pójście do szkoły, pracy, przejście na emeryturę, zmiana nauczania początkowego na systematyczne.

Kryzysy rozwojowe - punkt zwrotny, rozstrzygający okres, ich motorem jest powtarzające się okresowo „sprzeczności” między wrodzonymi czynnikami dojrzewania jednostki a wymaganiami kultury.

• kryzys narodzin

• kryzys ząbkowania

• kryzys odstawienia piersi

• trening czystości

Kryteria kryzysu:

- czas trwania

- sfera życia, której dotyczy

Frustracje - udaremnienie dążeń, pokrzyżowanie planów. Jest udaremnieniem dążeń na skutek napotkanej przeszkody. Nie jest r. nerwicową, nie leczy się jej, można starać się jej zapobiec lub usunąć jej następstwa.

Przeszkody są: zewnętrzne i wewnętrzne, bierne i czynne, aktywne.

Frustracja to irytacja, zawiedzenie, przykre napięcie emocjonalne, rozdrażnienie, przygnębienie, krótkotrwała reakcja fizjologiczna.

Reakcja na frustrację:

1. atakowanie przeszkód

2. redukcja napięcia emocjonalnego

Typowe formy we frustracji to: agresja, fiksacja, regresja, pokonanie lub obejście przeszkody, inny cel, rezygnacja.

Stres - reakcja organizmu na działanie stresora

Stresor - czynnik wywołujący stres

Sytuacja stresowa - złożoność niekorzystnego dla nas zjawiska

Reakcje na stres - 3 fazy /RA, FO, FN/

Reakcje somatyczne występują w RA i FO.

Odporność na stresor / czyli na sytuację trudną/ - przejawia się stosunkowo małą reaktywnością emocjonalna na zagrożenie, przeszkody i inne czynniki właściwe sytuacjom trudnym. Inaczej mówiąc, człowiek reaguje względnie słabym odczynem emocjonalnym, takim jak strach, lęk lub gniew mimo, że sytuacja, w której się znajduje spostrzega jako trudną.

Odporność na stres - polega na zdolności do zorganizowanego funkcjonowania mimo podniecenia emocjonalnego. Człowiek przeżywa podniecenie emocjonalne, doznaje strachu, lęku, gniewu lub innej emocji o znacznym nasileniu, a jednak „działa przytomnie', skutecznie kontroluje swoje zachowanie i zmierza do realizacji obranego celu.

Uwarunkowania odporności psychicznej zależą od:

• właściwości układu nerwowego, od których zależą siła i trwałość emocji

• od typu reagowania emocjonalnego

- osoby o nastawieniu lękowym już przy zetknięciu się z sytuacją trudną przeżywają niepokój uniemożliwiający sprawne działanie i skłaniający do rezygnacji

- osoby nastawione na pokonywanie trudności rzadziej przeżywają takie pobudzenie

• od treści i siły motywacyjnej dominującego dążenia /wiodąca idea/

• od układu hierarchii potrzeb z uwzględnieniem miejsca, jakie w nim zajmuje potrzeba pozytywnej samooceny i akceptacji przez innych

• od poziomu aspiracji i relacji jaka zachodzi pomiędzy nim a poziomem osiągnięć

• od dojrzałości osobowości

• od nawyków reagowania na trudności

Czynniki obniżające odporność psychiczną:

1. destrukcyjne schematy poznawcze - niekorzystnie zniekształcają obraz sytuacji trudnej, tj. wyolbrzymiają trudności, a zarazem obniżają samoocenę, ocenę siebie w obliczu trudnego zadania. Np.:

1. schemat ryzyka zmian - każda zmiana w życiu jest trudna i niepewna

2. schemat upośledzenia manualnego - nic mi się nie udaje, gdy potrzebuję coś naprawić, taki już jestem

3. schemat neurastenicznego fatum - niektórych ludzi wszystko łatwo denerwuje i męczy, a natury nie można zmienić

4. schemat wyczerpania naukowego - kto dużo czyta ten niebezpiecznie osłabia umysł

5. schemat renty jako kresu czynnego życia

6. schemat starości jako choroby i pesymizmu

7. schemat stresu i frustracji jako choroby XX wieku

8. schemat niekorzystnej inności

2. nastawienie lękowe i rezygnacyjne - obniża odporność psychiczną, a tym samym powoduje wzrost możliwości poniesienia nowej porażki /niekorzystne wzmocnienie zwrotne/

3. brak lub utrata idei dominującej

• idee dominujące /nadwartościowe/ wiodące pełną rolę mechanizmu obronnego osobowości. To przekonania, które człowiek uważa za szczególnie ważne i z którymi jest silnie związany emocjonalnie. Istnienie takiej idei świadczy o posiadaniu nadrzędnego celu w życiu. Jednak nadmierne nasilenie tej idei /patologiczne/ zawęża krytycyzm i uniemożliwia harmonijne funkcjonowanie osobowości i przypomina fanatyka.

• Nie rozwinięcie się idei dominującej może wskazywać na bezideowe środowisko, w którym człowiek wzrastał; charakteryzuje zwykle człowieka o osobowości niedojrzałej, którego kierunki działania są rozproszone, a linia życiowa zależy od wpływów zewnętrznych oraz od aktualnego nasilenia potrzeb i doraźnych możliwości ich zaspokojenia

• zwątpienie w słuszność idei

• utrata idei na skutek osiągnięcia nadrzędnego celu.

4. przewaga regulacji egocentrycznej

• koncentracja na sprawach dotyczących własnej osoby, stanu posiadania, umocnienia własnej pozycji. Ludzie o takiej postawie często utożsamiają się z wynikami własnej działalności, dlatego niepowodzenia odbierają jako zagrażające dla własnej osoby, co wzbudza znaczne pobudzeni4e emocjonalne i wskutek tego dezorganizuje działanie

5. nieswoiste czynniki astenizujące

często stwarzają one „tło” nasilające oddziaływanie stresorów psychicznych. Są to, np.: niedobór snu, choroby prowadząc

ĆWICZENIA 8

NEUROPSYCHOLOGIA

FUNKCJONALNY MODEL MÓZGU:

• struktura hierarchiczna

• wyodrębniane elementy tworzą całości złożone z powiązanych ze sobą jednostek, wykonujących specyficzne czynności, mniej złożone od czynności całego elementu

TRZY PODSTAWOWE JEDNOSTKI FUNKCJONALNE

1. regulująca poziom pobudzenia, aktywacji

2. odbierająca, przetwarzająca i magazynująca informacje ze środowiska

3. programująca, regulująca i kontrolująca zachowania organizmu

I. JEDNOSTKA FUNKCJONALNA REGULUJĄCA POZIOM POBUDZENIA, AKTYWACJI:

UKŁAD SIATKOWATY PNIA MÓZGU

• utrzymuje i reguluje poziom pobudzenia struktur korowych

• optymalne warunki dla funkcjonowania kory mózgowej stwarza poziom ogólnej aktywacji całej struktury

• podlega zwrotnej regulacji przez procesy korowe

3 PODSTAWOWE ŹRÓDŁA AKTYWNOŚCI UKŁADU:

1. procesy metaboliczne

2. dopływ bodźców ze środowiska

3. pobudzenia wysyłane przez korę mózgową

II. UKŁAD ODBIERAJĄCY, ANALIZUJĄCY I PRZECHOWUJĄCY INFORMACJE

• boczna i tylna powierzchnia kory mózgowej

• części tego układu wykazują różny stopień specyfiki modalnościowej

Pola w obrębie tej jednostki:

1. pierwszorzędowe

2. drugorzędowe

3. trzeciorzędowe

1. POLA PIERWSZORZĘDOWE

• Inaczej okolice pojekcyjne

• największy stopień specyfiki modalnościowej

• większość neuronów reaguje na konkretne bodźce

bodźce adekwatne- wywołujące optymalne pobudzenie neuronu

• bodźce adekwatne tutaj to: bodźce proste pozbawione znaczenia

• to tak jak wrażenia

• zniszczenie części takiego pola- ograniczenie zdolności odbioru bodźców z danej modalności (ograniczenie pola widzenia)

2. POLA DRUGORZĘDOWE

• gnostyczne

• więcej niż w pierwszorzędowych niespecyficznych komórek reagują na różnego rodzaju bodźce

• kiedy pobudzimy to pole to będzie to nie tylko pobudzenie przez bodziec ale i rozpoznanie bodźca, więc mamy do czynienia ze spostrzeganiem

• uszkodzenia w tym obszarze skutkują agnozją- zaburzeń rozpoznawania znanych złożonych bodźców, przy zachowaniu odbioru bodźców prostych

3. POLA TRZECIORZĘDOWE

• na pograniczu płatów- skroniowego potylicznego i ciemieniowego

• wielomodalne

• reaguje na różne cechy bodźca

• ich zadaniem jest integracja informacji pochodzących z różnych receptorów

• mają przekształcać pojedyncze bodźce w całości

• dzięki nim zorganizowane doświadczenie człowieka zostaje zapamiętane i jest przechowywane

III. UKŁAD PROGRAMUJĄCY, REGULUJĄCY I OCENIAJĄCY ZACHOWANIE

• przednie części kory mózgowej- płaty czołowe

• w jego skład wchodzą pola pierwszo, drugo i trzeciorzędowe

• okolica przedczołowa jest niejednorodna funkcjonalnie

• uszkodzenia w tym obrębie prowadzą do zaburzeń świadomości, konfabulacji i bezkrytycznego podejścia do działalności własnej

• urazy w tych okolicach prowadzą do ogólnego rozhamowania i zaburzeń emocjonalnych

CZĘŚCI BOCZNE OKOLIC PRZEDCZOŁOWYCH-

• odpowiedzialne za tworzenie złożonych programów działania,

• jak uszkodzimy to ludzie nie będą w stanie podporządkować swojego działania zamiarom

OKOLICA PRZEDRUCHOWA

• pole drugorzędowe

• kiedy uszkodzone to brak płynności ruchów

• dezautomatyzacja nawyków ruchowych typu pisanie i czytanie

OKOLICE KORY RUCHOWEJ

• pole pierwszorzędowe

• przesyła impulsy ruchowe (organizowane w drugo i trzeciorzędowych) do efektora

• uszkodzenie kory prowadzi do parezy (niedowładu) lub plegii (porażenia)kończyny przeciwnej strony ciała

ZRÓŻNICOWANIE PÓŁKUL MÓZGOWYCH

PÓŁKULA DOMINUJĄCA

• w niej znajdują się struktury warunkujące prawidłowy przebieg danej czynności

PÓŁKULA PODLEGŁA

• jest niezaangażowana w regulację czynności

FUNKCJONALNA ASYMETRIA:- lewa półkula

• specyficzna cecha gatunkowa

• u przeważającej części populacji dominuje prawa połowa ciała

• lateralizacja prawostronna

MOWA :

• LEWA PÓŁKULA u dorosłych to ona głównie odpowiada za mowę

• dla niej istnieje kontinuum dominacji którejś z półkul

• pełna dominacja jednej z półkul- programy zapisane i sterowane w strukturach nerwowych jednej półkuli

• dominacja niepełna- głównie w jednej, ale druga też ma swój udział

• brak dominacji- obie półkule zaangażowane tak samo

ZRÓŻNICOWANIE PÓŁKUL:

• wytwarza się w rozwoju osobniczym człowieka

• w najwcześniejszym okresie obie półkule są równoważne

CO SIĘ DZIEJE Z MOWĄ, GDY DOMINUJĄCA PÓŁKULA ZOSTAJE USZKODZONA (2 hipotezy):

1. funkcje uszkodzonych struktur są przejmowane przez inne struktury tej samej półkuli

2. kompensacja zachodzi dzięki przejęciu funkcji przez symetryczne homologiczne struktury nerwowe półkuli podległej

najprawdopodobniej one↑ współwystępują ze sobą

PÓŁKULE
LEWA	PRAWA
uszkodzenia
zaburzenia w kategorialnym ujmowaniu percypowanego materiału i posługiwania się językiem kłopoty z uogólnianiem spostrzeganych danych- zapominają np. nazwy barw czy przedmiotów schematyczne przedstawianie relacji przestrzennych agramatyzm- posługiwanie się słowami oznaczającymi stosunki przestrzenne	lekceważone bądź nieuświadamiane
zadania
TESTOSTERON HAMUJE JEJ ROZWÓJ	zadania niewerbalne wzrokowa i dotykowa percepcja kształtów i form percepcja czasu i przestrzeni magazynowanie informacji wizualnych orientacja w przestrzeni percepcja i wykonywanie muzyki
analizator	syntezator

„OBSZAR MOWY”

• struktury nerwowe sterujące czynnościami mowy

• środkowa część półkuli dominującej dla mowy

• występuje zróżnicowanie funkcjonalne poszczególnych okolic w obrębie obszaru mowy

SZKODZENIE OKREŚLONEJ OKOLICY W OBSZARZE MOZY POWODUJE ZABURZENIE WIELU RÓŻNYCH CZYNNOŚCI MOWY

USZKODZENIA RÓŻNIĄCE SIĘ LOKALIZACJĄ W RÓŻNY SPOSÓB WPŁYWAJĄ NA TĘ SAMĄ CZYNNOŚĆ

FUNCJA WG ANOCHINA:

• dynamiczny układ funkcjonalny utworzony szereg struktur nerwowych, które uczestniczą w realizacji czynności ze względu na specyficzne dal tych struktur możliwości

CZYNNIKI/ OGNIWA NIEZBĘDNE DLA PRAWIDŁOWEJ MOWY (ŁURIA):

1. słuch fonematyczny

posługiwanie się regułami interpretacji dźwięków mowy

2. słuchowa pamięć słowna

możliwe jest utrzymanie w pamięci wypowiadanych i odbieranych wypowiedzi

3. analiza i synteza impulsów proprioceptywnych

nadawanie ustom odpowiedniego kształtu podczas wypowiedzi

4. sekwencyjna organizacja ruchów aparatu artykulacyjnego

płynne łączenie ruchów podczas artykulacji

5. synteza symultatywna

utrzymywanie na raz kilku powiązanych ze sobą elementów

6. mowa wewnętrzna

NEUROPSYCHOLOGIA KLINICZNA

bada objawy zaburzeń wyższych czynności psychicznych u chorych z ogniskowymi uszkodzeniami mózgu, leczonymi w klinikach neurologicznych i neurochirurgicznych

PRZYCZYNY OGNISKOWYCH USZKODZEŃ MÓZGU:

1. urazy czaszki np. rany postrzałowe

2. choroby naczyniowe mózgu- zakrzepy, zatory, wylewy

3. guzy mózgu powodujące zniszczenie tkanki w miejscu guza

OGNISKOWE USZKODZENIE:

• zazwyczaj obejmuje więcej niż jeden ośrodek, co prowadzi złożoności objawów

• powoduje szereg bardzo poważnych objawów zaburzenia rożnych czynności i funkcji organizmu

• zaburzenia dotyczą elementarnych funkcji ruchowych bądź czuciowych

• mogą także wystąpić liczne zaburzenia czynności wyższych takich jak percepcja, działanie, mowa, pismo, czytanie, operacje na liczbach

AGNOZJE:

• zachowana zostaje zdolność odbioru elementarnych impulsów adresowanych do danego receptora, natomiast chory nie jest w stanie percypować impulsów jako całości

AGNOZJA WZROKOWA- pola drugorzędowe

• w wyniku uszkodzenia okolic znajdujących się w płatach potylicznych i przylegających do okolicy projekcyjnej dla wzroku

• mogą nie mieć ubytków pola widzenia

• nie rozpoznają widzianych przedmiotów

• nie potrafią nadać nazwy temu, co widzą

• poznają i nadają nazwy rzeczom po usłyszeniu odgłosu jaki wydają itp.

RODZAJE AGNOZJI WZROKOWEJ

1. przedmiotowa

2. symultatywna

3. twarzy

4. aleksja bez agrafii

1. PRZEDMIOTOWA

• problemy z rozpoznaniem pojedynczych przedmiotów

2. SYMULTATYWNA

• równoczesności

• chorzy spostrzegają jedynie jeden element sytuacji

• zaburzona interpretacja obrazków tematycznych

• nie potrafi ustalić związków zachodzących na obrazku

• problemy w życiu realnym

3. TWARZY

• nie rozpoznają znanych osób

• rozpoznają swoich bliskich np. po głosie

4. ALEKSJA BEZ AGRAFII

• zaburzenia w czytaniu- chorzy potrafią prawidłowo pisać i mówić ale nie potrafią czytać, tego co napisane

• nie potrafią odczytać nawet tego, co sami przed chwilą napisali

AGNOZJE W PERCEPCJI SŁUCHOWEJ

• Chorzy nie różnicują i nie rozpoznają dźwięków charakterystycznych dla różnych przedmiotów

• Np. afazja akustyczna- nierozpoznawanie dźwięków mowy, prowadzi do zaburzeń mowy

AGNOZJA A PERCEPCJA DOTYKOWA

• asterognozja

• nie rozpoznają przedmiotu po dotyku

ANOZOGNOZJA:

• nieuświadamianie sobie przez chorego swojego kalectwa

• próbuje posługiwać się niesprawnymi kończynami tak, jakby były sprawne

AGNOZJA BARW

APRAKTOGNOZJA:

• problemy z poruszaniem się

• błądzenie np. po szpitalnych korytarzach

DERMOALEKSJA

• nierozpoznawalnie liter i cyfr napisanych na skórze

ZABURZENIA W SCHEMACIE CIAŁA:

• chory nie potrafi nazwać części ciała

APRAKSJA UBRANIOWA:

• pacjent nie może ustalić do którego rękawa należy wsadzić rękę

APRAKSJE

chory nie potrafi wykonać ruchów celowych

potrafi wykonać te ruchy jeśli są one mimowolne

RODZAJE APRAKSJI wg Łurii:

1. pozy/ kinestetyczna

2. oralna

3. dynamiczna

4. przestrzenna

5. konstrukcyjna

6. czołowa

1. POZY/ KINESTETYCZNA

• nie mogą odpowiednio do czynności ułożyć kończyn

• nie potrafią zorientować kończyn w przestrzeni

• nie wiedzą jaka jest poprawna kolejność ruchów

• nie potrafią wybrać dłoni do dokonania pewnej czynności

• trudności z zapinaniem guzików, sznurowaniu butów

2. ORALNA

• odmiana kinestetycznej

• nie potrafią odpowiednio ułożyć ust, warg, języka

• więc też nie potrafią gwizdać, całować, cmokać

• jaskrawo widać to zaburzenie przy próbach artykulacji

• nie potrafi poprawnie artykułować więc mowa ulega zniekształceniu

3. DYNAMICZNA

• dezautomatyzacja wcześniej nabytych nawyków

• wykonanie serii ruchów stanowi problem

• kłopoty z pisaniem ręcznym

4. PRZESTRZENNA

• apraktoagnozja

• gdy wymaga orientacji w przestrzeni i uwzględniania stosunków przestrzennych

5. KONSTRUKCYJNA

6. CZOŁOWA

• związana z uszkodzeniem płatów czołowych

• przejawia się w zaburzeniu planu wykonania czynności

INNE APRAKSJE:

1. konstrukcyjna-

nie potrafi łączyć części w konstrukcje

2. perseweracyjna

ciągłe powtarzanie tej samej czynności, mimo iż obecnie nie ma już ona sensu

3. symboliczna/ gestowa

nie rozumie gestów, ilustratorów

4. sensoryczne

5. związana z zaburzeniami czuciowymi

dysartria- mowa powolna, bezgłośna

AFAZJE

• zaburzenia mowy

• jeden z najczęstszych objawów ogniskowego uszkodzenia mózgu CENTRALNY UKŁAD NERWOWY

• najbardziej rzucające się w oczy objawy

• trudności z porozumieniem się z otoczeniem

• w ciężkich przypadkach mowa staje się niezrozumiała

• chory wydaje bełkotliwe, artykułowane dźwięki

RÓŻNE DEFINICJE:

1. zaburzenie zdolności do tworzenia i posługiwania się symbolami służącymi do komunikowania innym ludziom swoich myśli i uczuć

2. przejaw utraty pamięciowych obrazów potrzebnych do wypowiadania i rozumienia mowy

3. zaburzenia Mozy nie związane z zaburzeniami w czynnościach narządów artykulacyjnych, obwodowych narządów zmysłowych lub ogólną demencją

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA:

Częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy spowodowane uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych u człowieka, który już opanował te czynności

ALALIA:

• inaczej afazja wrodzona

• odróżnia ją od afazji to, że nie występuje u człowieka, który nabył pewne czynności tylko np. na skutek urazu we wczesnym dzieciństwie zanim nabycie danej umiejętności było możliwe

• niedorozwój mowy

RODZAJE AFAZJI:

1. ruchowa/ motoryczna- AFERENTNA

2. czuciowa

3. mieszana czyli czuciowo- ruchowa

4. totalna/ globalna

5. amnestyczna

1. RUCHOWA/ MOTORYCZNA

• rozumieją w zasadzie, co mówią inni sami mówić nie potrafią

• nie do końca niedokładnie będą rozumieć, co mówią inni

• afazja głównie ruchowa

• afazja głównie ekspresyjna

2. CZUCIOWA

• sensoryczna

• może mówić ale w zasadzie to nie rozumie innych

3. MIESZANA CZYLI CZUCIOWO- RUCHOWA

• dwie powyższe rzadko występują w czystej formie

• najczęściej mamy do czynienia z zaburzeniami obejmującymi zarówno mówienie jak i odbiór mowy

4. TOTALNA/ GLOBALNA

• czynności mowy zostają niemal całkowicie zniesione

• porozumiewanie się staje się całkowicie niemożliwe

5. AMNESTYCZNA

• nie potrafią posługiwać się nazwami przedmiotów

• nie potrafią nazwać tego co widzą, mimo iż wiedzą co, to jest

NEUROPSYCHOLOGIA

• badanie mózgowych mechanizmów procesów psychicznych i zmian funkcji psychicznych w uszkodzeniach mózgu

• lokalne uszkodzenie mózgu (lezja mózgowa) wywołuje zaburzania w całym systemie funkcji psychicznych, przy czym ich zasięg nie jest wprost proporcjonalny do rozmiarów lezji

FUNKCJE PSYCHICZNE

• wymagają współpracy złożonych systemów obejmujących obszary, które mogą znajdować się w zasadniczo odmiennych i oddalonych od siebie częściach mózgu- icj lokalizacja nie jest stała

SYSTEMY MÓZGU:

• odmienne

• funkcjonalnie zintegrowane

1. aktywacji- regulujący napięcie kory i stan czuwania

• recepcja informacji ze środowiska zewnętrznego

• układ siatkowaty, okolice wzgórza i śródmózgowia

źródła aktywacji

1. bodźce sensoryczne wywołują bioelektryczną reakcję układu siatkowatego

3. instynktowne zachowanie

4. funkcje życiowe

5. przemiana materii

1. bodźce ze środowiska- odruch orientacyjny

2. plany, programy, perspektywy czynności

2. odbierający, przetwarzający i przechowujący informacje

• półkule mózgowe, wzrokowe, słuchowe i czucie somatyczne (ciemieniowe) i odpowiadające im struktury podkorowe

• aparaty tego bloku mają budowę hierarchiczną

• podział na pierwotne (recepcja informacji), wtórne (synteza napływających), trzeciorzędowe (współpraca analizatorów)

blok programujący, regulujący i kontrolujący złożone formy psychiki

• najważniejsza rola płatów czołowych

PROJEKCJA IDIODROMICZNA

• specjalne tory, po których docierają bodźce sensoryczne z organów zmysłowych

PŁATY CZOŁOWE:

• nie tworzą jednolitego, homogenicznego systemu

PROCESY PSYCHICZNE

• rezultat współpracy różnych okolic kory mózgowej i pozostałych struktur mózgowych

OGNISKOWE USZKODZENIA MÓZGU

• powodują zarówno pierwotne zaburzenia odpowiedniego analizatora i wtórne systemowe

• zmiany pierwotne- z powodu osłabienia funkcjonalnego stanu komórek tych okolic, które zostały urażone

• każde uszkodzenie kory to zmiany i zaburzenia całego systemu funkcjonalnego

• względnie ograniczone dają konkretne zaburzenia percepcji i ekspresji, zgodne z lateralizacją, zaburzenia intelektu tylko cząstkowe

• pola Broca uszkodzone- zaburzenia mowy

• wtórne zmiany wynikające z uszkodzenia mózgu bez względu na miejsce uszkodzenia skutkują zaburzeniami uwagi i pamięci bezpośredniej

DEFICYT PSYCHICZNY jego charakter i rozległość zależy od miejsca uszkodzenia:

1. miejsce uszkodzenia ale raczej nie rozległość

uszkodzenie poniżej granicy krytycznej- nie musi dawać objawów

2. aktywne (pod względem elektrofizjologicznym) uszkodzenia są gorsze od pasywnych bo oprócz deficytu dają jeszcze nienormalne objawy

3. rozlane uszkodzenia gorsze od ograniczonych

4. ważny jest wiek- im wcześniej nastąpi uraz tym większe szanse na rewalidację

5. ostateczny charakter zależny od cech pacjenta

JAK LEŻĄ ZMYSŁY W NASZYM MÓZGU?

ZMYSŁ	POŁOŻENIE
WZROK	płat potyliczny, koło bruzdy ostrygowej
SŁUCH	płat skroniowy- bilateralnie, oddzielny dla każdego ucha
SMAK	przykrywa czołowo- ciemieniowa
WĘCH	zakręt hipokampa
DOTYK	przednia część zakrętu zarodkowego
RUCH	zakręt przedśrodkowy, czołowy górny, środkowy i dolny TU TEŻ ZNAJDUJE SIĘ OŚRODEK BROCA

PŁAT CZOŁOWY:

• miejsce nakładania się wielu analizatorów

• synteza i kontrola kompleksowych programów czynności i regulacji celowego zachowania

• zaburzenia regulacji czynności dowolnych

• bierność

• niemożność wykonania czynności według planu

• czyny impulsywne

• obniżenie spontaniczności

• zawężenie zainteresowań

• zaburzenia logicznego myślenia

• nie ma zdawania sobie sprawy z błędów

• nie ma kompleksowej czynności analityczno- syntetycznej

• moria- głośna wesołość połączona z niewłaściwym dowcipkowaniem

• brak krytycyzmu

• eferentne afazje i apraksje

PŁAT CIEMIENIOWY:

• aferentna, kinestetyczna apraksja i afazja

PŁAT SKRONIOWY:

• lewy płat uszkodzony- afazja sensoryczna

• amnezja akustyczna

PŁAT POTYLICZNY:

• agnozja wzrokowa

• zaburzenia pamięci

• zaburzenia świadomości

• naruszanie wyuczonych zachowań

---