„Praca z dzieckiem z zaburzeniami autystycznymi

Metoda Elżbiety Wianeckiej

Ogólnopolska Konferencja Naukowa

/Organizatorzy Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków

Katedra Logopedii i Lingwistyki Edukacyjnej w Akademii Pedagogicznej w Krakowie/

Październik 2008r.

Prof. Jagoda Cieszyńska, Teoretyczne podstawy metody Elżbiety Wianeckiej

„ Całe prawdziwe życie jest spotkaniem” Martin Buber

Część I Teoria

1. Współczesna logopedia stoi przed pilnym zadaniem wypracowania narzędzia badawczego do diagnozy autyzmu

2. Konieczne jest odejście od klasycznego poszukiwania zaburzeń autystycznych na rzecz opisywania rozwoju dziecka i orzekania o zagrożeniu występowania zachowań ze spektrum autystycznego, tak jak to czynimy już wobec zagrożenia dysleksją

3. Do tej pory najczęściej diagnoza stawiana jest miedzy piątym a siódmym rokiem życia, a tylko wczesne rozpoznanie warunkuje skuteczność terapii. Brak wczesnej diagnozy = brak wczesnej terapii. Według danych Fundacji Synapsis w Polsce jest 5- 10 tysięcy dzieci autystycznych pozbawionych terapii

4. Zagrożenie autyzmem można stwierdzić u dzieci od 4 miesiąca życia do 3 roku życia, u których zaobserwowano zaburzenia rozwoju funkcji poznawczych tzn. percepcji wzrokowej, słuchowej, czuciowej (smaku, węchu, dotyku, piopriocepcji, naśladownictwa, rozwoju komunikacji (werbalnej i niewerbalnej), zabawy, pamięci oraz rozwoju motorycznego (dużej motoryki, sprawności manualnej i praksji oralnej)

Zagrożenie autyzmu - diagnoza i terapia rozwojowa mus być razem połączona. Do tej pory jest przeważnie tak, że rodzice czekają na diagnozę a potem dopiero / albo znów czekają na terapię. Musimy zacząć orzekać o zagrożeniu wystąpienia zachowań ze spektrum autyzmu - odchodzimy od klasycznej diagnozy.

5. Pada propozycja diagnozy rozwojowej, ujmującej określenie zachowań, których BRAK w rozwoju dziecka, a nie opisującej zachowania zaburzone. Diagnoza dokonywana jest na podstawie określenia czy zachowania oczekiwane rozwojowo są obserwowane u dziecka. Okresy podzielono na 10 etapów:

• 4-5 m.ż

• 6-7 m.ż

• 8-9 m.ż

• 10-11 m.ż

• 12 m.ż

• 13-16 m.ż

• 17-20 m.ż

• 24 m.ż

• 30 m.ż

• 36 m.ż

Nie chodzi o opisywanie zaburzeń - patrzymy, czego NIE MA!

6. Dlatego zaproponowano nowe podejście do klasyfikacji medycznych DSM -IV i ICD-10. Te klasyfikacje nie sa dla celów terapeutycznych, logopedzi nie powinni, nie mogą się tym sugerować. Ta taksonomia autyzmu tworzona była w środowisku medycznym, na użytek lekarzy psychiatrów i neurologów. Klasyfikacja ta (taksonomia fenetyczna) - oparta jest na relacjach tożsamości zachowań miedzy klasyfikowanymi dziećmi. Ten podział oparty na podobieństwach cech zewnętrznych może być w wielu przypadkach nieprawidłowy, szczególnie, gdy odnosi się do człowieka (każde dziecko autystyczne jest inne)

Diagnoza medyczna - opisuje zaburzone zachowania

Diagnoza rozwojowa - określa, jakie zachowania oczekiwane rozwojowo nie pojawiły się

Terapia rozwojowa

Prof. Cieszynska twierdzi, że podłożem obserwowanych w autyzmie jakościowych wszystkich zaburzeń w kontaktach społecznych, komunikacji i wyobraźni to zaburzenia/ deficyt Języka

( Tutaj obala pogląd „braku teorii umysłu” u dzieci ze spektrum autyzmu - gdyż uważa,że dziecko autystyczne potrafi manipulować umysłem dorosłego np. 1) za pomocą zachowań niewerbalnych np.: płacz w obecności tylko matki, zmiany w zachowaniu w zależności od osoby dorosłej, wymuszanie słodyczy, chipsów - manipulowanie drugą osobą aby coś dostać,

2) zachowań werbalnych - uniknięcie zadania „Duszę się” „Jaka Pani jest piękna”)

Prof. Cieszynska uważa że zaburzenia autystyczne są wynikiem uszkodzenia systemu neuronów zwierciadlanych (Bauer, 2006,74 , tłum. własne) Neurony zwierciadlane są wiec uszkodzone lub zablokowane/ źle funkcjonują. Dzieci autystyczne, które maja przewagę prawo półkulowego rozumienia świata nie mogą uczyć się języka i reguł społecznych. Wynika to z tego, że nie ma między tymi neuronami rezonansu, współdziałania.

Dlatego podstawowym problemem w terapii autyzmu jest:

• Brak emocjonalnego rezonansu, który uniemożliwia uczenie się niewerbalnych zachowań komunikacyjnych i jezyka

• Brak uczenia się: przez naśladownictwo, instrukcję i współdziałanie ( uszkodzenie i złe funkcjonowanie neuronów zwierciadlanych)

Proponowane metody terapeutyczne:

1. Metoda rozwojowa (od 8 miesiąca życia do 3-4 roku życia) - Jagoda Cieszynska i Marta Korendo „ Wczesna interwencja terapeutyczna” - sięga do rozwoju dziecka

2. Metoda E.Wianeckiej - od 3-4 roku życia - sięga do tworzenia dziecka, lepi dziecko od nowa( jak z gliny), także w przypadkach głębokich zaburzeń autystycznych

Część II Metoda Elżbiety Wianeckiej

Elżbieta Wianecka - matematyk, logopeda, pedagog specjalny „Abecadło”

Metoda ta:

- nie jest tłumaczeniem z innych obszarów kulturowych

- odzwierciedla warunki kulturowe, językowe, społeczno -ekonomiczne polskich dzieci

- powstała na podstawie długoletnich doświadczeń

- weryfikowana osiągnięciami dzieci

- dąży do ćwiczenia umiejętności bycia w świecie ludzi i rzeczy ( metody bazujące na warunkowaniu proponują ćwiczenie izolowanych umiejętności)

1. Autyzm to zaburzenie komunikacji. Po - rozumienie się rozpoczyna się od dialogu. (A.Załazińska 2006)

Dotyk - traktowany jest jako predialog. Dialog jest konstruowany przez werbalne i niewerbalne przekazy. Przekazy te odgrywają ogromną role przede wszystkim jako ułatwienie komunikacji.

Dziecko z zaburzeniami autystycznymi nie przyswaja języka w sposób naturalny. Dziecko z zaburzeniami autystycznymi uczy się języka w spsoć kierowany i strukturalizowany

( pomaga nam w tym np. glottodydaktyka, surdologopedia)

Ważne jest też wspólne pole uwagi - kontrolowanie procesu tworzenia się prawidłowych asocjacji ( proces kojarzenia wątków tak by razem przedstawiały całość) - połączenia obrazu i słowa /znaczenia.

Termin dialog terapeutyczny rozumiany jest jako świadomie prowadzoną przez terapeutę komunikację twarzą w twarz, dążącą do określonego celu, jakim jest nauczanie systemu językowego w takim stopniu, jak na to pozwala specyficzne zaburzenie występujące u dziecka czy dorosłego. ( autyzm, afazja etc.)

Struktura dialogu terapeutycznego:

1. Składniki niewerbalne

• Uścisk kontaktowy (UK) - odwołujemy się tutaj do prymarnego dialogu niemowlęcia z matką ( „ nasz palec w zaciśniętej dłoni niemowlęcia”), - co ma znaczenie gestu „ Jestem z tobą, nie bój się”. Musi być on mocny, bo dzieci autystyczne mają zaburzenia czucia, musi on być aby cos doświadczyło: trzymamy dziecko, kiedy wyrywa się na ulicy- robimy to dla jego dobra, my tez robimy coś dla dobra Autystyka stąd ten UK.

• Gest wskazywania palcem - protodialog - pozwala ustalić wspólne pole uwagi - u dzieci zdrowych pojawia się ok. 9 m.ż ,bez tego gestu nie pojawia się mowa

• Gesty naturalne towarzyszące wypowiedziom - mówię całym ciałem, gestykulacja

• Uścisk kierowany - jako pomoc w wykonywaniu czynności np. układania, rysowania, pisania

2. Składniki werbalne

Kontekstowe teraźniejsze ( tu i teraz):

• Manualne torowanie głosek (MTG) - pregestykulacja - autorska Metoda Elżbiety Wianeckiej- świadome kierowanie procesu uruchomiania narządów artykulacyjnych głosek - umiejętność plastyczna pozwalająca przeżyć doświadczenie użycia języka . Dziecko musi słuchać własnych realizacji głosek, aby chcieć mówić

• Gesty artykulacyjne (GA) - wizualizacje głosek (np. k - palec skierowany w stronę tyłu krtani - metody wywoływania głosek Cieszyńska ) samodzielne przez naśladownictwo uruchamianie narządów artykulacyjnych, gest zastępuje głoskę, może uruchamiać powtarzane w tle

• Powtarzanie ( program „ Słucham i uczę się mówić” E. Wianecka www.arson.pl , program „ Kocham czytać” J.Cieszyńska www.we.pl

„ Słucham i uczę się mówić” E. Wianecka - nagrane sylaby, które uczymy trwają trochę dłużej niż normalnie np.: woooda + obrazek - dlaczego: bo, dzieci muszą to usłyszeć, a że prawa półkula ma ogromne problemy z odbieraniem spółgłosek (odbiera tylko samogłoski) i jest zaburzony proces współpracy (neurony zwierciadlane) wiec aby mogło dojść do współpracy obu półkul potrzeba czasu.

Dzieci muszą słuchać na słuchawkach! Nie wolno słuchać z ”wolnego pola” gdyż dzieci się od tego odłączają, rozpraszają się.

• Nauka czytania, - dlaczego? Kiedy mówię nie jestem sam

Kiedy czytam nie jestem sam

Pozwala nam na

• Rozumienie znaczeń słów, poleceń, pytań

• Samodzielne budowanie wypowiedzi

• Pisanie ( także ułatwione ruchomym alfabetem lub na ekranie komputera)

Kontekstowe szerokie (przeszłe i przyszłe):

• Dzienniki ( metoda Wacławy Zuziowej) - żeby ułatwić dziecku przeniesienie języka z gabinetu do rzeczywistości, że można komuś opowiedzieć cos; mają pokazać dzieciom, że język do czegoś służy

• Historyjki obrazkowe Program „Kocham mówić” J. Cieszyńska - są trudne gdyż

( afazja, autyzm, leworęczni, zaburzoną lateralizacją, z wadami wymowy) uszkodzona jest lewa półkula, która jest odpowiedzialna za przetwarzanie sekwencyjne

Dzięki nauce czytania pojawia się POWTARZANIE, MOWIENIE W TLE, ODWZOROWYWANIE GESTÓW - to wszystko jest potrzebne, aby było spotkanie.

Część III Warsztaty Elżbiety Wianeckiej

• Metoda manualnego torowania głosek - nauka poleceń, zadawania pytań, nauka prowadzenia dialogu, czytania ze zrozumieniem, nauka pisania, języka matematycznego, używania zaprzeczeń, dokonywanie wyboru

1. Art. wymuszona sylab

2. Art. wymuszona wyrazów

3. Art. wymuszona odpowiedzi

4. Art. wymuszona - nadawanie znaczeń (rzeczowniki, krótkie zdania, dłuższe wypowiedzi ze wspomaganiem)

5. Czytanie

6. Ćwiczenia grafomotoryczne

• Rozwój zdrowego dziecka zaczyna się od krzyku

• Ścisła współpraca z rodzicami, pełna akceptacja metody

• Modyfikacja zachowań niepożądanych na pożądane

• Obudowujemy językowo wszystkie terapie np. hipoterapię

• Rodzic w imię dobrej miłości musi postawić dziecku wymagania

• Pracując w gabinecie język musi być wszechobecny

• Klawiatura Wianeckiej (drewniane tabliczki z literkami, ułożone tak jak na klawiaturze komputerowej):

Etapy: 1. Odwzorowanie „Ułóż tak samo”

2. Etap tablicy - czas zapamiętania (napisane na kartce i pokazane z przodu lub z boku)

3. Pisanie z pamięci (pokazanie wyrazu z obrazkiem i schowanie)

4. Pisanie ze słuchu ( dziecko samo musi dokonać analizy)

5. Ja zadaję pytanie - dziecko pisze odpowiedzi.

Część IV Referat dr Marty Korendo

„ Praca nad systemem językowym dziecka z zespołem Aspergera”

1. Zespół Aspergera - zaburzenia rozwoju ze spektrum autyzmu

Wbrew dotychczasowym poglądom nieprawidłowy rozwój mowy stanowi podstawowe kryterium diagnozowania zespołu Aspergera. Pozostałe cechy ( w zakresie rozwoju motorycznego, interakcji społecznych, interakcji emocjonalnych, atypowych zachowań) nie stanowią jednolitego zbioru, mogą być silnie zindywidualizowane, w każdym przypadku odmiennie.

Język - podstawa diagnozowania zespołu Aspergera

Cechy typowe dla ZA:

• Opóźniony lub niespecyficzny rozwój mowy

• Kłopoty ze skupianiem wzroku na materiale zadaniowym oraz twarzach osób ( brak kontaktu wzrokowego)

• Na wczesnym etapie rozwoju: brak pola wspólnej uwagi, brak gestu wskazywania palcem

• Niekiedy występuje nieprawidłowy rozwój motoryczny, który może dawać opóźnienie rozwoju mowy, problemy artykulacyjne, niechęć do zadań manualnych w tym pisania i rysowania]

• Problemy w zakresie kontaktów społecznych:, nienawiazywanie kontaktów z rówieśnikami, brak zdolności do inicjowania, brak kompetencji komunikacyjnej i kulturowej, brak rozumienia reguł społecznych

• Sztywne wzorce zachowań, łatwość popadania w schematy w zakresie zachowania i języka

• Stereotypie

• Nietypowe zainteresowania, związane głownie z pamięcią

• Zdolność skupiania uwagi na szczegółach

• Problemy z zabawa tematyczną i symboliczną

• Problemy z mową ciała (gestami, mimiką, kontaktem wzrokowym)

• Kłopoty z rozumieniem oraz adekwatnym wyrażaniem emocji

• Trudności z percepcją wzrokową, słuchową i czuciową oznaczające niekiedy nadwrażliwość lub niedowrażliwość w określonych obszarach

2. Stereotypowe, błędne poglądy dotyczące ZA głoszą, że dzieci z tymi problemami:

Rozwijają poprawnie mowę, a ich zaburzenia rozwojowe dotyczą sfery społecznej i emocjonalnej:

Cechy języka dzieci z ZA:

1. Niespecyficzny rozwój języka- często początkowo niezauważalny, bowiem dziecko używa dużo rzeczowników i mniej czasowników etykietując nimi rzeczywistość

2. Brak rozwoju struktur nadrzędnych - brak budowania systemu językowego i pojawiania się gramatyki ( nie uruchamiają fleksji, nie maja poprawnych form gramatycznych)

3. Długo utrzymujące się problemy z poprawnym stosowaniem kategorii gramatycznych

4. Echolalie

5. Problemy z prozodią

6. Prawo półkulowe posługiwanie się „ całościami językowymi”

7. Schematyzmy językowe

8. Problemy z rozumieniem tekstów pisanych mimo dobrej techniki czytania - kłopoty z symbolizacją ( maja trudności ze zrozumieniem tego, co z łatwością mogliby nazwać lub rozpoznać na rysunku)

9. Problemy z rozumieniem metafor, żartów. Rozumienie języka dosłowne, liniowe

10. Problemy z rozumieniem relacji czasowych, przestrzennych i przyczynowo - skutkowych wyrażanych językowo

11. Brak samodzielnego zadawania pytań, trudności z odpowiadaniem na pytania

12. Kłopoty z linearnym uporządkowaniem języka - wiąże się to z problemami z sekwencja i oraz częstą dominacją procesów prawo półkulowych.

Posługują się mową metaforyczną

Jest to mit, ponieważ mowa metaforyczna, czyli używanie metafor do komunikowania określonych treści, jest możliwa tylko pod warunkiem posiadania prawidłowego ukształtowanego systemu językowego oraz wysokich kompetencji językowych. Metafora to celowy zabieg językowy, w którym znaczenie nie jest prostą sumą znaczeń jednostek w układzie linearnym. Metaforyzacja zakłada również pełną świadomość, określoną intencję nadawcy. Nie każde- przypadkowo, nieświadomie zestawione słowo można określić mianem metafory.

Zamykają się w swoim świecie

„ Zamkniecie w swoim świecie „ ma oznaczać, ze świat dzieci autystycznych rządzi się własnymi prawami i kategoriami, jest uporządkowany inaczej. Tymczasem możemy przypuszczać, ze tam, gdzie nie ma słów, nie ma tez świata w znaczeniu określonego porządku- jest chaos

.

Są genialne w wąskim zakresie wiedzy, w niektórych dyscyplinach.

Spektakularyzm zainteresowań osób z ZA bazuje na doskonałej pamięci mechanicznej oraz typowych dla autyzmu: fiksacjach, stereotypiach oraz zdolności do skupiania się na szczegółach. Zainteresowania te, jako mocna fascynacja, utrudniają dziecku poznawanie świata.

3. Terapia przez Język - budowanie systemu językowego dziecka z ZA - podstawowe założenia terapeutyczne

• Unikanie schmatyzmów językowych - ograniczają poznawanie świata

• Ćwiczenia kategoryzowania uwzględniające różne reguły tworzenia zbiorów

• Wczesna nauka czytania

• Ćwiczenia sekwencji

• Ćwiczenia percepcji wzrokowej - utrzymywanie kontaktu wzrokowego z materiałem zadaniowym oraz terapeutą

• Programowanie języka - własna aktywność języka - mówimy na odpowiednim poziomie rozwoju dziecka

UFFF KONIEC

Jeśli są jakieś pytania, to pytajcie Monikę Małecką albo Kasię Pojasek.

---