Choroby weneryczne,
Są to choroby przenoszone drogą kontaktu płciowego. Ostatnio termin ten zastępowany bywa określeniem "choroby przenoszone drogą płciową" (sexually transmitted diseases).
Są to: kiła, rzeżączka, wrzód miękki, ziarnica weneryczna pachwin, ziarniniak pachwinowy (trzy ostatnie nie występują obecnie w Polsce) oraz w szerszym ujęciu tego określenia także - rzęsistkowica, drożdżakowe (grzybica) zapalenie narządów płciowych, kłykciny kończyste, zakażenia narządów płciowych wirusem opryszczki lub mięczaka zakaźnego, a nawet świerzb i wszawica łonowa.
Obecnie do chorób wenerycznych zalicza się także AIDS, choć poza zakażeniem drogą stosunku seksualnego (homo- lub heteroseksualnego) chorobą tą można się także zarazić drogą krwi (głównie przez wstrzyknięcie narkotyków wspólną strzykawką, zanieczyszczoną krwią) lub poprzez łożysko (płód od matki zakażonej wirusem HIV).
Kiła, syfilis, choroba weneryczna wywołana przez infekcję krętkiem bladym (Spirochaeta pallida, Treponema pallidum), szerząca się głównie drogą kontaktu płciowego (tzw. kiła nabyta, choroby weneryczne) lub przez przeniesienie zakażenia z chorej kobiety na dziecko w czasie życia płodowego (kiła wrodzona).
Kiła nabyta
Kiłę nabytą dzielimy na wiele stadiów: po 3-tygodniowym okresie wylęgania następuje kiła I-rzędowa surowiczoujemna, od 6 tygodnia od zakażenia mówi się o kile I-rzędowej surowiczododatniej, powyżej 9 tygodnia rozpoznaje się kiłę II-rzędową (początkowo wczesną, potem nawrotową), powyżej 3 lat od zakażenia - kiłę późną.
Między okresami kiły objawowej chory znajduje się w stadium tzw. kiły utajonej (brak objawów klinicznych, dodatnie odczyny serologiczne).
W każdym okresie kiły występują charakterystyczne objawy chorobowe. I tak:
1) w kile I-rzędowej występuje kiłowa zmiana pierwotna (wrzód twardy), powiększenie węzłów limfatycznych głównie pachwinowych (zależnie od lokalizacji wrzodu). Zmiany te mogą ustępować samoistnie bez leczenia.
2) w kile II-rzędowej występują objawy znamionujące uogólnienie się procesu zakażnego. Na skórze, narządów płciowych, dłoniach, stopach w fałdach skórnych, błonach śluzowych (np. gardła) pojawia się osutka kiłowa, poza tym występuje łysienie i plamiste odbarwienia skóry. Wszystkie węzły chłonne są powiększone.
3) w kile III-rzędowej występują pojedyncze zmiany skórne położone powierzchownie lub głęboko jako guzki kilakowate (kilaki). Kilaki występują w całym organizmie czyniąc ogromne spustoszenia w kościach, stawach, ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym (pod postacią kiłowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, wiądu rdzenia i porażenia postepującego) oraz w narządach wewnętrznych).
Kiła wrodzona
Kiła wrodzona może być: wczesna i póżna.
W kile wrodzonej wczesnej może nastąpić śmierć płodu lub urodzenie dziecka niezdolnego do życia (na skutek rozległych zmian kiłowych). Poza tym obserwuje się: zmiany skórne przypominające kiłę II-rzędową u dorosłych (mogą się one zlewać na dłoniach i stopach), oprócz tego twarz starczą, głębokie pęknięcia wokół ust, zmiany na błonach śluzowych, sapkę kiłową, nos siodełkowaty (w wyniku zniszczenie rusztowania kostnego) oraz zmiany w narządach wewnętrznych jamy brzusznej, kościach, stawach i płucach.
Kiła wrodzona póżna charakteryzuje się następującymi zmianami: zapaleniem rogówki, opóźnieniem rozwoju umysłowego i fizycznego, tzw. znamionami kostnymi: nos siodełkowaty, szabliste podudzia, blizny wokół ust, zęby Hutchinsona.
Leczenie penicyliną w dużych dawkach, profilaktyka szczególnie u kobiet ciężarnych (częste badania), zabieg Credego.
Kiłowa zmiana pierwotna
Kiłowa zmiana pierwotna, objaw pierwotny, stwardnienie pierwotne, wrzód twardy: pierwszy kliniczny objaw zakażenia kiłowego występujący po ok. 3-tygodniowym okresie wylęgania.
Najczęstsze umiejscowienie na zewnętrznych narządach płciowych, choć może zdarzyć się i umiejscowienie pozapłciowe (wargi, palce). Jest to zwykle pojedyncze okrągłe owrzodzenie o brzegach głębokich, podstawie twardej, nacieczonej, dnie lśniącym, niebolesne, zakaźne.
Osutka kiłowa
Osutka kiłowa to skórne zmiany swoiste występujące w okresie kiły II-rzędowej na skórze i błonach śluzowych. Zależnie od charakteru wykwitów mogą to być osutki: plamiste, plamistogrudkowe, grudkowe (w tym łuszczycowate, liszajowate i in.), grudkowe przerosłe i krostkowe. Szczególnie zakaźne są tzw. grudki przerosłe, sączące i lepieże płaskie.
Rzeżączka, tryper
Rzężączka to choroba weneryczna wywoływana przez dwoinkę rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae). Zakażenie następuje głównie przez kontakt płciowy.
U mężczyzn rzeżączka objawia się po 2-5 dniach m.in.: ropnym wyciekiem z cewki moczowej, bolesnym oddawaniem moczu i bolesnymi wzwodami, natomiast u kobiet przebiega skąpoobjawowo - z obfitymi, ropnymi upławami oraz pieczeniem przy oddawaniu moczu.
Chora matka może zakazić dziecko podczas porodu, powodując u niego zapalenie spojówek prowadzące do ślepoty, dlatego też profilaktycznie każdemu noworodkowi zakrapla się oczy 1-2% azotanem srebra (zabieg Crédégo).
Przy braku lub niewłaściwym leczeniu dochodzi do zapalenia przewlekłego, którego powikłaniem są: zapalenia przydatków (prowadzące do niepłodniści) i błony śluzowej macicy, zapalenie cewki moczowej (prowadzące do jej zwężenia), gruczołu krokowego i najądrza. W przebiegu rzeżączki może też wystąpić zapalenie stawów, najczęściej kolanowego i łokciowego.
Leczenie penicyliną, profilaktyka polega na wczesnym wykrywaniu, stosowaniu prezerwatyw, unikaniu przygodynych kontaktów seksualnych.
AIDS
Aids, (nabyty zespół zaniku odporności), wywołany przez zakażenie wirusowe (HIV, wirusy powolne), zakażenie następuje głównie przez trzy drogi (drogą płciową homo- i heteroseksualną, przez krew - głównie w następstwie wykonywania wstrzyknięcia strzykawką zanieczyszczoną krwią chorego - np.: w narkomanii lub transfuzji krwi bądź preparatów krwiopochodnych uzyskanych od chorego dawcy, oraz drogą łożyskową - z chorej matki na płód).
Inne możliwości zakażenia (np. pracowników Służby Zdrowia od chorych) są niewielkie. Mimo wieloletniej znajomości zespołu AIDS nie są znane medycynie żadne przypadki zakażenia przez kontakty domowe (wspólne sztućce, wspólna łazienka itp.) ani przez przypadkowe kontakty w miejscach publicznych (szkoły, baseny, praca). Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie dają podstaw do stwierdzenia, by zakażenie HIV mogło się szerzyć przez komary, pluskwy czy kleszcze.
Po różnym (zwykle kilkuletnim) okresie utajenia rozwijają się objawy chorobowe zespołu, będące następstwem spadku liczby kluczowych dla ludzkiej odporności limfocytów T określanych jako T-helper cells (tzn. pomocniczych), niszczonych przez mnożące się w nich wirusy.
Objawy
Wczesnymi objawami może być powiększenie węzłów limfatycznych, wzrost temperatury, brak łaknienia i spadek wagi ciała, uporczywe biegunki, uczucie osłabienia, poty. W pełnym zespole AIDS występują najrozmaitszego typu infekcje bakteryjne, wirusowe, grzybicze (grzybica), pasożytnicze o szczególnie ciężkim nasileniu, w tym także zakażenia wywołane przez czynniki infekcyjne nieszkodliwe dla człowieka o w pełni wydolnym układzie immunologicznym. Drugą grupę schorzeń stanowią procesy nowotworowe (głównie mięsak Kaposiego i złośliwe chłoniaki).
Wykrywanie i leczenie
Potwierdzeniem zakażenia wirusem HIV są testy serologiczne. Czynnikami ograniczającymi możliwość zakażenia są:
1) współżycie seksualne ze stałym, zdrowym partnerem,
2) używanie prezerwatyw,
3) badanie krwi i preparatów krwiopochodnych oraz testowanie serologiczne dawców przeszczepów,
4) w przypadku urodzenia przez matkę HIV+ dziecka HIV- zakaz karmienia go piersią, oraz włączenie leczenia AZT.
Ponadto istotne dla sytuacji epidemiologicznej jest zwalczanie narkomanii oraz szerzenie w społeczeństwie ogólnej oświaty sanitarnej, jak również znajomości sposobów zakażenia i dróg rozszerzania się tej choroby.
Trwają nieustanne badania nad skutecznymi lekami przeciw temu wirusowi oraz nad produkcją szczepionki. W przypadku wystąpienia objawów klinicznych AIDS stosuje się leczenie właściwe dla rodzaju infekcji lub nowotworu.Ś
Świerzb
Świerzb pasożytnicza choroba skóry spowodowana przez świerzbowca ludzkiego (świerzbowce). Zakażenie może być bezpośrednie (przez kontakt z chorym) lub pośrednie (najczęściej przez zakażoną bieliznę pościelową).
Objawy kliniczne: silny świąd, nasilający się w nocy, na skórze widoczne nory świerzbowcowe (krótkie korytarze, które samica drąży w naskórku), zakończone wykwitem grudkowym, w którym znajduje się pasożyt. Leczenie maściami przeciwświerzbowymi.
Rzęsistkowica, trichomonadosis, zakażenie dróg moczowo-płciowych u kobiet i mężczyzn wywołane przez rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis). U kobiet powoduje on zwykle pieniste upławy oraz silny świąd sromu o różnym nasileniu. U mężczyzn zakażenie umiejscawia się w cewce moczowej, doprowadzając do wycieku z cewki, zwykle śluzowo-ropnego.
Do zakażenia rzęsistkowicą u kobiety może dojść drogą kontaktu płciowego, ale także w wyniku kąpieli w basenach, korzystania z urządzeń sanitarnych i in. Rzęsistkowica u mężczyzn przenoszona jest wyłącznie drogą płciową.
Leczenie metronidazolem, aminitrolem.